sonin.mn
Сэтгэгдэл (46)

“Ардчилсан” гэх тодотголтой, аятайхан нэр, хаягтай мөн ч олон улс, улстөрийн нам, парламент, олон нийтийн байгууллага дэлхийн хэмжээнд буй болжээ. Харамсалтай, бас зэвүүцмээр нь тэдний 80 шахам хувь нь хулхи, дүр эсгэсэн, баг өмссөн хууран мэхлэгчид юм байна. Нэр, нөлөө бүхий ихэнх том орны Ардчилсан гэгдэх нам, төр нь (цаана нь далд ажилладаг) гүнийн төр засагдаа захирагдмал байдаг нь бас л нэгэн үнэн. АНУ-ын ардчилсан нам гэхэд л цаана нь далд байж чиглэл, заавар өгч байдаг олигархи бүлэглэлээс бүрэн хараат болох нь 2024 оны сонгуулиудын явцаар нотлогдлоо. Тагнуулын ерөнхий газар, пентагон, банк-санхүүгийн болон цэрэг зэвсгийн үйлдвэрлэлийн эзэд, олигархиуд, хэвлэл-мэдээллийн магнатуудын хамтын далд нөлөөлөл л аливаа чухал шийдвэрийн нууц эзэд нь юм байна.


Ийм нөлөөний дор орчихсон ардчилсан нам, төр жинхэнэ байх ёстой утгаа алдаж, анархизм, хаос байдал, авлига, улстөрийн самуурлыг үүддэг ажээ. Ийм байдал лавшрах, ужиграх аваас иргэний дайн дэгдэж, зарим улс тусгаар тогтнолоо ч алдаж байв.


Улстөрийн зорилго, шалтгаантай хүчирхийлэл, аллага дүр эсгэсэн ардчилагчдын түлхээсээр, гараар энд ч, тэнд ч, хаа сайгүй л гарсаар ирлээ. Хэн бүхний нүдний өмнө болж өнгөрсөн жишээ, баримт гэхэд л 2024 оны АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль байна. Энэ улсын 27 дахь ерөхийлөгчөөр сонгогчдын олонхийн санал авч тодорсон Трампыг гурван ч удаа алах гэж оролдов. Энэнд АНУ-ын ардчилсан нам, гүнийн төр засгийн оролцоо байсан гэж үзэцгээлээ. Санал хураахын өмнөхөн гэхэд л хоёр нэр дэвшигч нэг нь нөгөөгөө “фашист” гэж, нөгөөх нь өрсөлдөгчөө “улаан коммунист” мөн хэмээн нийтэд зарлаж, зүхэж байлаа. Төрийн эрхийг ээлжлэн барьдаг улстөрийн хоёр намын нь нэр нүүр, байр суурь иймдээ тултал ойлгомжгүй болж, доошилж, эргэлзээ, хардлага төрүүлж байв. Тэг тэгсээр нөгөө намын нь үнэлгээгээр бол “фашист Трамп” ерөнхийлөгч болж үлдлээ. Хэл ам нь ингэтлээ задгайрч, хараал зүхэл нь тэгтлээ хурцдана гэж байх уу? Иргэд, сонгогчдын олонхи нь иргэний дайн дэгдэхээс айж, зарим нь саналаа урьдчилж өгөөд дайжиж дүрвэхэд ч хүрцгээж байлаа. Дотоодод нь олон олон хурц асуудал буцалж байхад үл хэрэгсэн орхиод бусад улс орныг л дарангуйлах, мөлжих, эрхшээхэд бүх хүч, анхаарлаа чиглүүлж байдаг улс орныг, төр засгийг, улстөрийн намыг “Ардчилсан” гэж тооцож болно гэж үү? АНУ-ын 200 гаруй жилийн түүх “булаан эзлэх, дээрэмдэх, боолчлох, колончлох, буруу сэхэх, амжилтнаас толгой эргэх, жанжлах, цөмийн зэвсгээр хөнөөх, сүрдүүлэх, 5 тив, 4 далайд үхэл тарих, зөрчил бүхний гал дээр тос нэмэх” гэсэн үйлдлүүдээр л дүүрэн байж өнгөрлөө.


Энэ бүхнээсээ дандаа л буруу сургамж авч, алдаа бүхнээ давтсаар л байна. Энэ байдлыг нь хүн төрөлхтөн одоо сайн мэддэг, сайн ойлгодог болжээ. Өөрийн нь судлаачид, боловсролтой иргэд ч энэ байдлыг таньж, тогтоогоод “Америкийг дахиад хүчирхэг болгоцгооё!” хэмээсэн Трампыг дэмжиж, багт нь орж ажиллацгаалаа.


АНУ-ын нийгэм олон сая хүн амтайн (230 гаруй сая) зэрэгцээ өндөр цалин, хангамжаар бусад олон орноос нарийн мэргэжлийн авъяаслаг залуусыг өөртөө татаж ажиллуулсаар техник, технологийн хувьд ихээхэн амжилт олж, хурдацтай хөгжсөн нь үнэн боловч дотоодод нь, XXI зуунд байж боломгүй бүхий л сөрөг үзэгдэл, гаж дон, анархизм, дур зоргын задгайрал, танхайрал, араатанлаг ааш авир, эгоизм, элдэв зүсмийн ялгаварлан гадуурхалт ноцтой хэмжээ, чанарыг олж ужгирсаар ирсэн нь ч бас нэгэн үнэн юм. Штат бүхэнд нь л ёс суртахууны уналт, доройтол газар авсаар, иргэний дайн дэгдэх вий гэх болгоомжлол ч байн байн гарах, сонсогдох болов. Америк маягийн соёл, иргэншил, үнэт зүйлүүдийн зарим шинж, байдал нь хүмүүнлэгийн уламжлалт үнэт зүйлүүд, эерэг үнэлгээнээс зөрөх, бүр харшлах болсон нь ч үнэн юм. Америк соёл иргэншлийг ойлгоход бэрх боллоо.


Ардчилсан төр, засагтай гэгдэх ихэнх улс оронд төрийн эрх нь үндэсний хөрөнгөтнүүдийн нь гарт орчихжээ. Заримд нь бүр харийнхны гар хөл болсон тоглоомын төр, засаг тогтоод байна.


Ийм нөхцөлд аль ч тивийн, аль ч улс орон юуны өмнө л үндэснийхээ ашиг, сонирхлыг хичээсэн, бусад улс оронтой тэгш, найрсгаар харилцсан, энхтайвныг эрхэмлэсэн гадаад бодлого баримтлах нь чухал юм. Бүх улс орон төвийг сахих, энхтайвныг эрхэмлэх, зэвсэглэлээр хөөцөлдөхөөс татгалзах, олон төвт, олон тулгуурт дэлхийг дээдэлвээс тэр л ололт, дэвшил хэмээгдэх учиртай. Дэлхий дахины өнөөгийн бодит байдал, хүн төрөлхтний ухамсар, соёлын өнөөдрийн түвшин чухамхүү ийм болох, ийм байхыг шаардаж байна. АНУ-ын жанжлах, дарангуйлах, бусдыг байнгад л эрхшээл, нөлөөндөө барьж байх гэсэн зорилго, санаархал өнөөдөр гэхэд л бараг бүрэн сүйрчихээд байгаа нь нууц биш болчихлоо. Дэлхий нийт тэгш, шударга ёсыг, төрөлх эрхээ эдлэх боломжийг, үндэснийхээ үнэт уламжлалуудыг дээдлэхийн төлөө хичээх, тэмцэх, нягтрах болов.


“Барууныхан” гэгдэх хам нэр, цолны ард “Сионы мэргэдийн протоколуудын үзэл санаа, зорилго”, “Шинэ колончлолын үзэл санаа, зорилго”, “Руссофовия болон Исламофовия”, нацизм, фашизм, жанжлал, милитаризмын үзэл санаа, зорилго сүлэлдэн нэгдэж, ахин дахин амилж, амьсгалж байх боллоо.


Тэдэнд үйлчилдэг, олон зуун дамнан үйлчилж ирсэн банк-санхүүгийн олигархиуд, дэлхий дахиныг торлон байршсан тэдний олон сан, тэдгээрийн салбарууд “Ардчилал, хүний эрх, чөлөөт байдал” хэмээсэн уриа, лоозонг дагалдан хаана л бол нэвтрэн орж, тив бүхний уламжлалт нийгмүүдийг задалж, задгайруулж, бүр мөхөлд хүргэсээр байна. Дэлхий дахинд буй болсоор байдаг шинэ, сонихон, дэвшилттэй бүхий л үзэл санаа, зорилго нэг бүрийг Барууныхан овжиноор урвуулан, хөрвүүлэн ашиглаж, өөрсдөө хөрөнгөжиж, өрөөл бусдыг мөлжиж, дарангуйлж, эрхшээлдээ оруулсаар байна. Өмнө дурдсан сангуудаас “тусламж, дэмжлэг үзүүлж байгаа, хүүхэд, залуусыг нь төлбөргүй сургалтанд хамруулж байгаа, шинэ залуу өндөр боловсролтой боловсон хүчнийг бэлтгэн өгч байгаа” нэрийн дор Барууныхан өөрийн хүнээ, төлөөний хүнээ бэлтгэж авдаг, тэднээрээ дамжуулаад “Ардчилсан намыг” байгуулж, удирдлаганд нь өөрийн хүмүүсээ оруулдаг, тэгээд л тухайн улс орныг мөлжиж, задгайруулж, хөл толгойгүй байдлыг буй болгодог ажээ. Ийм арга, аргачлалын хүчтэй нөлөөнд автаж түүхэн өвөрмөц байдал, үндэсний уламжлалаа гээгээд “ойд төөрсөн сармагчин шиг болчихсон” улс орны тоо өссөөр л байна. Зарим нь Барууныхны гар хөл болсоор мөхөх, дампуурахад ч хүрчээ. Үнэн нүүр царай, урвагч үйлдэл нь ил болж танигдсан олон хүн эзэн оронруугаа зугтаж гараад тэндээ үлдэх, амьдрах болов. Дүр эсгэсэн ардчиллын баатруудын намтар, түүх ийм л болоод байна даа... Уг нь “ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө” гэх үзэл санаа, зорилго, түүний хэрэгжилт нь зөвхөн, ганцхүү хөгжил, дэвшил, сайн сайхныг л ард иргэдэд авч ирэх ёстой шүү дээ. Аль ч улс орон, аль ч нийгэм ардчилсан өөрчлөлтүүдэд ийм л болзол, шалгуураар хандах, үр дагаврыг нь үнэлэх ёстой.


Судлаач, профессор Д.Чулуунжав