Эвдэрсэн Монгол хүн

Яагаад Монгол хүн эвдэрсэн юм бэ? Жинхэнэ Монгол хүн гэж хэн байв? Энэ талаар жаахан яръя л даа. Жинхэнэ Монгол хүн гэж төрт ёсоо дээдэлдэг, Бурханы сургаалийг баримталдаг, Монгол соёл, Монгол ёс заншлаа баримталдаг, хүнлэг, ухаалаг хүнийг хэлдэг байлаа. Монгол хүн өрөвч зөөлөн сэтгэлтэй, өөдрөг сайхан санаатай, алсын хараатай, хүний мөс сайтай, уур шунал бараг үгүй, ухаантай, мэргэн цэцэн хүмүүс байв. Эзэн хаанаа хүндэлдэг, эх орноо хайрладаг хүмүүс байсан юм.

Энэ талаар Оросын судлаач, түүхч, дипломатч Иван Майскийн 1919-1920 оны Монголд хийсэн аяллын тэмдэглэлдээ: “Монголчууд маш найрсаг эелдэг улс бөгөөд яралзсан цагаан шүдээрээ инээмсэглэн угтан мэндчилнэ. Тэдэнд шунал гэх зүйл огтоос үгүй. Мал аж ахуйгаа эрхэмлэн амьдарч, амь нэгтэй, биесээ хүндэтгэж, их л элгэмсүү хандаж хамгаална. Монголын нэг захаас нөгөө зах хүртэл ямар ч хоол хүнсгүй явахад өлсөж үхнэ гэж үгүй агаад замд явж буй хэнийг ч угтаж цай идээгээр угтан үйлчилнэ. Монголын тал нутгийн нэг захаас нөгөө зах хүртэл дүүрэн алт эрдэнэстэй явахад хэн ч үл тоон хулгайгүй, аюулгүй амар амгалан орчинд амьдардаг улс” хэмээн бичжээ. Гэвч хорьдугаар зууны эхээр улаан хувьсгал, коммунизм гэх мэтийн харь орны буруу үзэл Монголд нэвтэрч, Монгол соёл, Монгол ёс заншил, Монгол түүхээ үгүйсгэж эхэлсэн юм. Энэ явдлаас болж Монгол хүний жинхэнэ төрх огцом өөрчлөгдөж эхэлсэн билээ.  1921 оны улаан хувьсгалын дараа Монгол хүнийг “зөвлөлт маягийн шинэ хүн” болгох ажил эхэлсэн юм. Монгол хүнийг “зөвлөлтчлөх” буюу “советизация” хэмээх үйл ажиллагаа далан жилийн турш Зөвлөлтийн хүчний нууц байгууллага НКВД хожим нь КГБ гэдэг нэртэй болсон харгис зэвсэгт байгууллагын хатуу хяналтын дор үргэлжилсэн.

Улаантнууд хамгийн түрүүнд Монгол хүний толгойноос гарч өгөхгүй байсан Бурхан багш, Лам багш, Эзэн Богд Чингис хаан гэсэн гурван шүтээнийг нь устгах ажиллагааг эрчимтэй явуулав. Хувьсгалч Монголчууд хүн алж, хүрээ талахдаа гарамгай байлаа.

Улаантнууд хамгийн түрүүнд Чингисийн алтан ургийн төрийн түшээд, эрдэмт лам хуврагуудыг хөнөөх ажиллагааг зохион байгуулав. Улаантны засаг тогтсоноос хойш 15 жилийн хугацаанд энэхүү нүгэлт ажлыг явуулж дуусгав. Улаантнууд 25 000 лам хуврагийг , олон мянган алтан ургийн угсаат тайж нарыг хөнөөв. 1250 буддын сүм хийдийг нурааж шатаалаа. Хэдэн зуун сая хуудас бурханы ариун судар номыг нь шатаалаа. Богд хаант Монгол төрийн түшээдийг хөнөөлөө. Нийтдээ 35 000 Монгол хүнийг хөнөөв. Монголын эрэгтэй хүн амын 20.0 хувийг хөнөөв. Цэцэн мэргэдийг нь хөнөөж тэнэг мунхагийг нь үлдээв. Ухаант мэргэдийг нь хөнөөж урвагч гүтгэгчдийг нь үлдээв. Жинхэнэ мэдлэгтэй Монгол хүн бүр босоо монгол бичгээр “Ганжуур”, “Данжуур” судар, “Оюунтүлхүүр”, “Цаасан шувуу”, “Нэгэн үсгийн эрдэм” ном судрыг уншиж, Монгол соёлоо дээдэлдэг байв. Гэтэл улаантнууд Монгол соёлыг маань хуучин “феодализм”-ын хоцрогдсон зүйл хэмээн муучилж босоо Монгол бичгийг нь судар номтой нь хамт устгав. Монголчууд босоо Монгол бичгээрээ Монгол судраа уншиж чадахаа болив. Монголчууд дахин Монгол соёл хэмээн ярихаа болив. Монголчууд ахин агуу Чингис хэмээн ярихаа болив. Эрдэмт лам нараа доромжлов. Эзэн хаадаа муучлав. Уламжлалт харилцаат манж, түвдээ муучилж, улаан Оростой ган бат найрамдал хэмээн тэврэлдэв. 

Монгол соёлыг устгасны дараа Монгол хүнийг эвдэх ажил их “бүтэмжтэй” боллоо. Бурхан ч үгүй, Чингис ч үгүй, шүтээн ч үгүй, Босоо монгол бичиг ч үгүй, Хаан эзэн ч үгүй болсон  харц гаралтай Монголчуудыг мал болгоход маш амархан болжээ, боол болгоход боломжийн болжээ. 

Сартваах Буддагийн оронд сахалт Маркс, Ленин, Сталиныг шүтдэг болов. Хутагт хувилгаадын оронд хуурамч дарга нарыг шүтдэг болов. Бурханы номыг шүтдэг ард түмэнг буруу номтнуудыг шүтдэг болгов. Мал сүргээ хураалгасан Монголчууд манкурт боол болов. Өмч хөрөнгөө алдсан монголчууд өлөн нүдэлсэн ядуу пролетари болов.  Эсгий гэрээс өөр өмчгүй, Эв хамтын тунхагаас өөр уриагүй болсон Монголчууд ард түмнээрээ арчаагүй ядуучууд болцгоов. Чингис гээд босоод ирдэг Монголчууд чичрэн айдаг хулчгарчууд болов. Улаан намын уриа лоозон бүгдийг уриалгахан хүлээж авдаг хүлцэнгүй боолууд болов. Үндэсний соёлоо устгасан монголчууд өөх ч биш, булчирхай ч биш болжээ. Амьдрал нь ядуурсан Монголчуудын сэтгэлгээ нь хүртэл ядуу болжээ.Мангартаж хоосорсон Монголчуудын толгой руу Маркс, Ленин, коммунизм, социализмыг хүчээр чихэв. Эвдэрч хоосорсон Монголчуудын толгой руу Эв хамтын буруу номыг чихэв. Түвд, манж хэл бичиг мэддэг байсан Монгол хүнийг орос кирилл бичигт албадан сургав. Манж, түвд, Монгол бичигтэй соёлт ард түмнийг бичиг үсэг мэддэггүй харанхуй бүдүүлэг ард түмэн хэмээн гүтгэв. Орос бичиг заана, орос хэл заана хэмээх орон даяар сүржигнэв. Кирилл бичиг заадаг, орос хэл заадаг хэдэн зуун багш хэрэгтэй боллоо. Буруу номыг хэдэн саяар нь хэвлэдэг хэвлэх үйлдвэр хэрэгтэй боллоо. Орос Зөвлөлтийн уран зохиолын номууд, Маркс, Лениний олон зуун ботиуд аймаг, сумын номын сангаар дүүрч тоосонд дараастай хэвтдэг болов.

Монголын нэрт эрдэмтэн Б.Ренчин Монгол хэл, босоо монгол бичгээ буруу номтнуудаас бүх насаараа хамгаалж хоёр ч удаа шоронд оров. Ринчен доктор эцсээ хүртэл Монгол соёл, Монгол бичгээ хамгаалсаар нас эцэслэсэн дээ. Харин их эрдэмтнийг таалал төгссөнийг дуулсан улаантнууд их баярлалдаж байсан гэдэг.

1979 онд их эрдэмтэн Б.Ринчен таалал төгсөөд оршуулгын ажил болоход нь улаантнууд улам чангарч их эрдэмтэнтэй салах ёс хийх гэсэн олон хүмүүсийг тараахыг оролдож элдэв дарамт учруулж байсан гэдэг. Далан жилийн турш зөвлөлтийн мэргэжилтэнүүд олон арван мянгаараа Монголд ирж, зөвлөлт маягаар амьдрахыг монголчуудад зааж сургав. Цагаан идээгээ хаяж, талх масло идэж сурлаа. Айраг таргаа хаяж, архи пиво ууж сурлаа. Хамрын тамхиа хаяж харийн янжуур татаж сурлаа. Уртын дуугаа хаяж улаан оросын дуу сурлаа. Морин хуураа орхиж баян хуур хөгжмийг тоглоно. Монгол дээлээ орхиж орос хувцас өмслөө. Монгол бүсгүйчүүд үс гэзгээ сүлжихээ больж үс гэзгээ тайрч орос маягаар үсээ янзалдаг боллоо, орос трико, орос туфли өмсдөг боллоо. Өвлийн дүн хүйтэнд монгол бүсгүйчүүд орос туфли, трико өмсөж элдэв өвчин тусаж хөлдөж үхэх нь дөхнө. Эрс эмсүүд нь зугаа цэнгэл хөөцөлдөж зуурдын сэтгэлтэй боллоо. Олон нөхөр, олон эхнэр сольсноо баатарлаг гавьяа мэт ярина. Бурханы ном хурахаа больж, буруу номтны хурал хийнэ. Энд тэнд элдэв хурал болж эрдэмт лам хүнийг шоолж, ташаандаа гар буу зүүсэн танхай хувьсгалчдыг магтана. Багаас нь пионер, эвлэлийн гишүүнээр элсүүлж буруу номыг бяцхан тархинд нь чихнэ. Анд нөхдөө хорлодог боллоо. Ах дүүгээ шоовдорлодог боллоо. Зочноо хүндэлдэг ёсоо хаяж зочноо барьж цагдаад өгдөг боллоо. Холын ухаантай монгол хүн ховч матаасчин адгийн амьтан боллоо.Энэрэнгүй сэтгэлтэй Монгол хүн хувиа бодсон хүн чанаргүй амьтан боллоо. Өрөвч сэтгэлтэй Монгол хүн өөдгүй муу амьтан боллоо. Зөвлөлтийн байлдаантай кино үзэж, Оросын цэргийн жанжнуудын нэрийг Жуковоос эхлээд Баграмян хүртэл нэрлэдэг боллоо. Харин Чингисийн есөн өрлөг жанжныг нэрлэ гэвэл таг дуугүй болно. Сүхбаатар жанжныг “хорлосон” Богд гэгээнийг үзэн ядна, “хар феодал” хэмээн язгуур сайт Монгол түшмэдээ үзэн ядна, эрдэмт лам нарыг “шар хувалз” хэмээн доромжилно, гамингаас Монголыг чөлөөлсөн Барон жанжныг үзэн ядна. Алс холын Америкийг үзэн ядна, арлын Японыг үзэн ядна, өмнөд хөрш Хятадыг үзэн ядна. Өвөг дээдсээ хоцрогдсон амьтад хэмээн шоолно. Империалистуудыг бүр ч их үзэн ядна. Империализм гэж юугаа ч хэлээд байгаа юм, бүү мэд. Коммунизм байгуулна хэмээн хошгируулна. Коммун хамтрал байгуулна хэмээх солиорно.Нийгэм журам байгуулна хэмээн дэмийрнэ, нэгдэл байгуулна хэмээн бахирцгаана.  

Социализм, коммунизм, фашизм, нацизм, шовинизм, троцкизм, баруунтан, зүүнтэн, большевик, меньшевик... энэ олон измуудын учрыг ард түмэн үл ойлгоно. Гэрийнх нь бүрээс ялзарчихаад байхад малчин эр хээв нэг “Анжела Дэвисийг америкийн империалистууд шоронгоос сулласан уу?” хэмээн дарга нараас санаа нь зовсон байдалтай мэдэмхийрэн асууна.  

Монгол дарга нар малчин айлд очоод малчинтай мэндлэхийн оронд “Мал сүрэг мэнд үү?” хэмээн нэгдлийн малд санаа нь ихэд зовж асууна. Тэр үеийн Монгол дарга нар “Азийн цагаан дагина Улаанбаатарт амьдарч байгаа бид цэнгэг цэвэр агаараар амьсгалж юутай сайхан жаргалтай байна вэ. Арлын Японы Токио хотынхон хорт агаараар амьсгалаад хорт утааны баг зүүгээд юутай зовлонтой амьдарч байна вэ” хэмээн улиглана. Ажилчид төмрийн заводын төлөвлөгөөгөө биелүүлсэн үү, саальчид цөцгийн тосны төлөвлөгөө биелүүлсэн үү, малчид ноос ноолуурын төлөвлөгөө биелүүлсэн үү? хадлангийн төлөвлөгөө биелүүлсэн үү ? хэмээн дарга нар зогсоо зайгүй шавдуулна. Зурамны арьсны төлөвлөгөө биелүүлсэн үү? хэмээн бага ангийн бяцхан сурагчаас хүртэл асууж шаардана. Төлөвлөгөөгөө заавал биелүүлэх ёстой хэмээн ард түмэн өдөр шөнөгүй сөхөртлөө зүтгэнэ. Авдаг цалин нь атга чихэр шиг хаанаа ч хүрэхгүй. Мянган хонь маллаж байгаа малчин эрийн эхнэр нь амаржаад байхад хонины шөл эхнэртээ уулгаж чадахгүй малчин эр хий дэмий л хулмалзана. Зуун үнээ саадаг мөртлөө зуны халуунд эмэг эхдээ хар цай уулгаж байгаа саальчин бүсгүй нэгдлийн үй олон үнээг хараад хий дэмий л санаа алдана. Зөвлөлт хүн Монголд ирээд үзэсгэлэнт байгалийг нь сүйтгэж, алт, мөнгө, зэс, ураныг нь зөөж, гол усанд нь эрх дураараа хөвж байсан загас жараахайг дэлбэлж аархана. Зөвлөлтийн танкууд монголын цэцэгт талыг танкны гинжээр талхлан сүйтгэнэ . Дуунаас хурдан байлдааны нисэх онгоцнууд нь монголын хөх тэнгэрийг эзэгнэж мал сүргийг цочооно. Зөвлөлтийн тачаалт цэргүүд өсвөр насны монгол охидыг хүчирхийлж өвчин тараана. Үүнийг хараагүй юм шиг ард түмэн маань Зөвлөлт Монголын ган бат найрамдлыг магтан дуулна.

“Зөвлөлтөд хувьсгалын эсэргүү хуйвалдаан гарч олон хүнийг барьж бууджээ, манайд ч гэсэн хувьсгалын эсэргүү байж л таарна” хэмээн төр засаг нь баахан гэмгүй монгол хүнийг барьж буудна. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Амар, Гэндэнг хүртэл оросууд Чойбалсангийн матаасаар баривчлаад Москвад аваачиж буудан хөнөөнө.

Монгол Улсын цэргийн жанжин Дэмидийг оросууд сибирийн “Тайга” өртөөнд хоолонд нь хор өгч хөнөөгөөд маргааш нь Улаанбаатарт эхнэр Навчааг нь баривчилж хэвлийдээ таван сартай хүүхдээ тээсэн эхнэрийг нь үл өрөвдөн буудан ална. Амьтан хүний тусыг бүтээж, алдсан мал сүрэг, алга болсон хүмүүсийн сургийг нь хэлж өгдөг аравхан настай “Хэнтийн мэргэн жаал” Ламаадан хутагтыг хүртэл үл өрөвдөн буудан хөнөөнө. Зөвлөлтийн элчин сайд Молотов “Манай зөвлөлтийн газар нутгийг танай Монгол Улс бидэнд буцаан өг” хэмээн монголын хойд нутгийг булаагаад авчихна. “Төрөлх Монгол нутгаа Зөвлөлт улсад өгөхгүй” хэмээн тэмцсэн эх оронч монгол сайд Аварзэдийг Цэдэнбал ажлаас нь халж хөдөө цөлнө. Зөвлөлтийн дарга нар каракул захтай пальто, каракул өвлийн саарал малгай өмсвөл монгол дарга нар яг ийм малгай, пальто өмсөж маадгар алхацгаана. Цэдэнбал дарга орос эхнэр авчээ гээд Улс төрийн товчооны зарим гишүүд орос эхнэр авна. Зөвлөлт хүн Москвад юу хийнэ, монгол хүн Улаанбаатарт яг түүнийг дууриана. Зөвлөлт хүн бурхан мэт хүндлэгдэнэ. Монгол хүн боол мэт ад үзэгдэнэ. Жинхэнэ Монгол хүнийг ийнхүү эвдэж, жигтэйхэн маанаг хүнийг “цогцлоон” бүтээв. Социализмын үеийн Монгол хүн бол үндэсний соёл заншлаа мэддэггүй, өөрийн гэсэн үзэл бодол байхгүй, санаачлага байхгүй, эх орноо хайрлахгүй, эх байгалиа хайрлахгүй, хувийн өмч хөрөнгийг үзэн яддаг, социалист өмчийг шүтдэг мөртлөө хулгайлдаг, үнэнийг гуйвуулдаг худалч, нийгмийн муу муухай бүхнийг нуун дарагдуулдаг, социалист нийгмийг болон нам засгийг хоосон магтан дуулагч, шашингүйн үзэлтэн, хөрөнгөт нийгмийг үзэн ядагч, харгис хатуу, ховч матаач, өрөвдөхийг мэддэггүй өөдгүй хүн боллоо. Хэн нэгэн баян болвол түүнийг нийгмээрээ үзэн ядаж гадуурхана. Америкийг магтвал алуулна. Бурханы шашныг шүтвэл буруудна. Бурханыг үзэн яддаг, буг чөтгөр шиг хорлонтой , хэлсэндээ хүрдэггүй, шантрамхай, аймхай хулчгар, арчаагүй, хүн чанаргүй, хүний мөсгүй, хуурмаг мэдлэгтэй, хуурамч үзэлтэй хүн болов. Социализмын үеийн Монгол хүнийг багаас нь эхэлж толгойг нь эргүүлнэ. Найм, есөн нас хүрмэгц пионер болгож улаан бүч зүүлгэж бүрээ үлээлгэж бөмбөр цохиулж, “МАХН-ын үйл хэргийн төлөө хэзээд бэлэн” хэмээн тангараг өргүүлж гарыг нь өргүүлж ёслуулдаг. Арван дөрвөн нас хүрмэгц улаан хүрэндүү өнгөтэй батлах өгч эвлэлийн гишүүн болгоно.

Элдэв дүрэм цээжлүүлж Хувьсгалт намын дайчин туслагч болгоно. Цаашдаа улаан хувьсгалч болж улмаар МАХНамын гишүүн болж час улаан батлах авч коммунист болно. Коммунист болчихвол намын үйл хэргийн төлөө ах дүү, анд нөхрөө бүү хэл, амь насаа золиослоход хэзээд бэлэн болно.Час улаан туг, час улаан таван хошууг шүтнэ.

Социализмын үед Монголын хүн ам нь өсөж боловсрол, эрүүл мэндийн салбар хөгжиж хөдөө аж ахуй- үйлдвэрийн орон болсон гэдэг боловч боловсрол нь худал хуурмаг, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнүүд нь чанаргүй гологдол болдог байлаа. Социализмын үеийн сурагч, оюутнууд сурч байхдаа алгебр, химийн баахан томьёо цээжилж, орос зөвлөлт, францын баахан уран зохиолын ном уншдаг байлаа. Эзэн Богд Чингис хааны түүх намтрыг заахгүй байж, Энгельс, Маркс, Лениний түүх намтрыг цээжлүүлдэг байлаа. Бурхан багшийн намтрыг заахгүй байж, Большевик намын түүхийг заадаг байлаа.  Социализмын үед дээд сургууль төгссөн хүнээс Монгол судар, Монгол соёл, Монгол түүхээ мэдэх үү? гэж асуухад юү ч мэддэггүй байв. “Цаасан шувуу”, “Оюунтүлхүүр”, “Ламрим” судрыг уншсан уу? гэж асуухад унших бүү хэл, огт сонсоогүй байдаг байв. Социализмын үед бүгд л ижил маркийн хүн болцгоож, ард түмнээрээ атеист бурхангүйчүүд болцгоов. Сурсан эрдэм нь улаантны уршигт буруу онол, хагас хугасхан орос хэл.

Оросоос өөр нөхөргүй, Орбитоос өөр суваггүй улс болов. Алтан Москвагаас өөр хот дэлхийд байдгийг мэддэггүй, Агуу Зөвлөлт гүрнээс өөр улс дэлхийд байдгийг мэддэггүй харанхуй бөглүү хүмүүс болов. Одоо ч гэсэн дайн хийсэн Оросыг магтаж, эх орноо хамгаалсан Украиныг муу хэлсээр байна.  

Зуун жилийн өмнө ард түмнээрээ арван цагаан буян үйлддэг байсан бол одоо ард түмнээрээ арван хар нүглийг үйлддэг болов. Ан гөрөө хийнэ, авгай хүүхнээ солино, айлын хөрөнгийг хураана. Социалист өмчийг хулгайлна. Хараал хэлнэ. Халаасны хулгайчид олширно. Архи, тамхинд донтсон ард түмэн хөөрхий. Албан тушаалд донтсон дарга нар хөөрхий. Дарга нар соцын үед “Монголчууд бол хамгийн баян, хамгийн жаргалтай улс” хэмээн ухуулдаг байсан боловч үнэн чанартаа хамгийн ядуу, хамгийн хоцрогдсон улс байлаа. Социализмын үеийн Монгол үн бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй байв. Монголчууд манжийн үед манж л биднийг хятадаас аварна гэдэг байсан бол социализмын үед Оросууд л биднийг хятадаас аварна гэдэг болцгоов. Хэрэв дайн болвол оросууд ирж л биднийг аварна, өлсгөлөн болвол оросууд ирж л биднийг аварна, үер, зуд болвол оросууд л ирж аварна, оросууд бол бидний аврал, оросууд бол Монголын тусгаар тогтнолын баталгаа хэмээн улиглана. Монголчууд одоо болтол зуун жил өнгөрөөд байхад байлдааны зэвсгийн сумаа ч үйлдвэрлэж чадахгүй, байлдааны танк, нисэх онгоцны шатахуунаа ч үйлдвэрлэж чадахгүй байгаа нь өнөөх бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй холбоотой юм.

Монголчууд эдүгээ зах зээлийн үед төрийн өмч болон төрийн мөнгийг хэдэн зуун саяар нь, дараа нь хэдэн зуун тэрбумаар нь хулгайлдаг байсан бол одоо их наядаар нь хулгайлж байна.Энэ нь өнөөх бэлэнчлэх болон хөнгөн хялбар амьдрах гэсэн сэтгэлгээний уршиг юм. 

Социалимын үед Монгол хүн сургуульд сурахдаа сурлага сайтай хэн нэгнээс хуулж багшийгаа аргалж сургууль төгссөн диплом авдаг байлаа. Ажил дээр гараад бас л дарга нарыг архидуулж, ан гөрөө хийлгүүлж, тал засаж албан тушаал ахидаг байлаа. Хулгай, гэмт хэрэг хийчихээд хуулийнхныг аргалдаг байлаа. Энэ муу зуршил нь одоо болтол арилаагүй л байна. Ийнхүү жарны турш  засаршгүй Монгол хүн бүрэлдэн тогтжээ. Ийм засаршгүй болсон Монгол хүнийг жинхэнэ Монгол хүн болгож, эвдэрсэн монгол хүнийг эмхэлж цэгцлэхэд их л цаг хугацаа орох байх даа.

Доржийн СҮХБААТАР