“Зуд ба Ядуурал” сэдвээр NTV-гийн дугуй ширээний ярилцлагад оролцохдоо Төв аймгийн Баянхангай сумын засаг дарга С.Баярмаа ингэж ярьдаг юм:–Насаараа мал малласан малчин насны бөгсөнд харамсан ярьж байна. Хэдэн малтай ноцолдоод 40 жил боллоо. Байгаагаас 5 ханатай гэр, хэдэн мал, яахав үр хүүхдийнхээ сургалтын мөнгийг төлсөн, эцсийн бүлэгт мал дагаад хорт хавдартай, мал маллаж олсон бүх мөнгөө эмчилгээнд өгөөд даший шог–гэх маягтай. Яг үг өгүүлбэрийг буулгахгүйгээр иймэрхүү зүйл ярьсан даа.
Би тэр үед нь сөргүүлж тайлбар хэлмээр санагдсан ч цагтаа хавчигдаад амаа жимийгээд өнгөрсөн, одоо С.Баярмаа дүүгийнхээ ярьсанд тайлбараа хэлье.
Монголчуудын нүүдэлчин өв уламжлал (соёл иргэншил!) гэж томоор мандуулахгүйгээр аж төрөх ухааныг нь орчин үедээ татан авчраад би шүүмжилдэг. Шүүмжлэл эзэддээ очиж, тэд гэгээрч ухаараасай л гэж бичдэг. Мууг нь үзэх хорон санаа над байхгүй.
Хайш яйш, заримдаа хайр найргүй амьдардаг. Хэнэггүй нь дэндчихсэн. Цаг нар, байгаль дэлхий, ертөнц тэдний тааллаар байдаг гээд мухраар итгэчихсэн.
Аж төрөх, амьдрах, гэр бүлээ авч явах, үр хүүхдээ хүмүүжүүлэх, найзлах нөхөрлөх, наймаа арилжаа хийх, мөнгө цаасаа хэмнэх гамнах талаар монголчуудын олонхи нь хайр найргүй (муу гэсэн үг биш шүү!), тэр нь л малчдын хорт хавдартай болох үндсэн шалтгаан болохоос малчин хүн мал дагаад хавдар тусдаг гэдгийг би шууд үгүйсгэнэ. Хайр найргүй аж төрөл дотор нь хайр найргүй баярлаж цэнгэх, хайр найргүй идэж уух, хэрэглэх, хайр найргүй өлсөж цангаж өөрийгөө тамлах энэ бүгд чинь орно.
Би хэдэн сарын өмнө бичсэн дээ. Улс даяар “ХҮНСНИЙ ХУВЬСГАЛ” өрнөж байгаа энэ цаг үед арай өөр өнцгөөс, хийж бүтээснээ бүү үрэн таран болгочихоосой, хийх бүтээхийн хажуугаар идэш уушаа зөв боловсон тохируулаач ээ, хүнсний аюулгүй байдлаа дээдлээч ээ хэмээн уриалсан нийтлэлээ дахин давтан хүргэе. Хүлцэн уншаарай!
Хууч яриа. Номын садан нэртэй нанхиадч Ц.Сүрэнжав маань хятад эмч найзаасаа санаанд үл багтам зэм (зөвлөлгөө) сонсож гэнээ. Монголчууд ганцхан ажлыг сайн хийгээд сурчих гэжээ. Иддэг хоол хошоо сайн боловсруулж, зөв эрүүл хооллохыг нь хэлчихсэн аж. “Ганцхан сайн ажил” гэдэг нь хоол хүнс юм гэнэ, хятад хүний нүдээр. Хятад эмч хоржоонтой (хорлонтой, гэвч үнэн!) хэлсэн байгаа биз? Олон мянган жил оршин тогтнож, бас найман зууны тэртээ дэлхийн талыг морин туурайгаар сийлж явсан ард түмэн хоол ундаа зөв хийгээд идчихэж чаддаггүй, тэгээд хоолны хордлогоос үүдсэн хоол боловсруулах эрхтэнүүдийн олон төрлийн өвчнөөр гадны эмнэлгүүдийг санхүүжүүлээд, олсон зөөснөө бүгдийг нь эмчилгээнд үрдэг, яг л зөв хэлсэн мэт. Хятадын эмнэлэгт (цаашаа Өмнөд Солонгос, Таиланд, Энэтхэг, Сингапур, Турк гээд явж өгнө) ингэж их мөнгө цутгаж байхаар тэр мөнгөөрөө хоолоо зөв боловсруулаад идээд сурчих л гэсэн байна. Юу нь буруу байгаа юм бэ?
Хүнс тэжээлээ өөрсдөө бэлтгэдэг, бүтээдэг болсон монголчууд минь (малчид минь) хятад эмчийн зөвлөлгөөнд бүү эмзэглэ! Хоол хошны асуудлаар эмнэлгийн хаалга татаад, мөнгөө үрээд баймааргүй байна. XXI зууны соёлжсон энэ цаг дор түүнийгээ гээчих!
Хоол нь ямагт хор болдог сонгодог жишээ болсон МОНГОЛ НАЙР-ын тухай олон жилийн турш би бичиж ярьж, ухуулж ирсэн дээ. Хайр найргүй идэж уудаг, хайр найргүй цэнгэн жаргадаг, дараа нь хайр найргүй өвчилдөг цикл одоо ч яваад буй зураглалыг дор дүрслэнэ. Монголчууд тэгтлээ баяжаад мөнгө төгрөгөө барж ядсан улс биш, бас хүнсээр өөрсдийгөө 100% хахтал нь хангачихаагүй байна. Монголчуудын олонхи нь хоног тоолж өл залгаж яваа хэвээрээ. Дөнгөн данган дэвжин дээшлэх нь үү гэтэл Цагаан сар, зун намрын их найранд олсон зөөснөө гөвөөд бардаг гашуун жишээ олон (бүр маш их) байна. Facebook-ээс хэн нэгний пост эшлэе. Яг л хэлчихсэн байна.
Гол нь ингэж их цаг зав гарздаж хонон өнжин найрлах дайлах шаардлага байна уу, өөр хийх ажил алга уу гэж харуусмаар, амаа асуулгамаар санагддаг. Ийм их найр наадам дунд монголчууд умбаж, гадны зочид гийчдийг гайхшруулах нь ямар учиртай юм бэ?
1) Эдийн засгийн талаас нь тооцвол зуны дэлгэр цагт олон хонь төхөөрч (бараг зочин ирэх тоолонд), ууц тавьж, ширээ дүүрэн зайгүй чихэр боов ааруул өрж, зочин ирэх тоолонд хоол хийж, архи задалж, тогоо нэрж, хөхүүр хөхүүрээр айраг юүлж, илүү гэртээ шартагсдыг тойлж, адаглаад олон хоногоор гал өрдөж, тог шатааж, ундны ус урсгаж байх нь бодит гарлага биш гэж үү? Цомхон, төсөрхөн ёслоод найрлаад салж болдоггүй улс уу, бид чинь? Ингэж их найрлахдаа өр тавьсан, олсноо барсан, мөнгөөрөө шатсан нь захаас аван мянга түмээрээ бий шүү.
2) Сэтгэхүйн талаас нь шинжвэл зочноо бялууртал нь дайлж (идүүлж), үхтэл нь шахаж согтоож, онхолдуулж аваад буцаах нь эрийн хийморийн хэрэг бололтой. Ерөөсөө ингэж их найрлах нь нэр төр, бэлгэ дэмбэрэл, нийгэмд эзлэх байр суурь, хуудуудтайгаа мөчөөрхөх, танил талдаа ихэрхэх томрох гол хөшүүрэг нь юм уу гэлтэй үхэлдэн уралдацгаах. Нэг үгээр нэр төрийн их үйлс бололтой. Гол нь найрлуулагч маань өнчин ядуу байна уу, өртэй байна уу, тэр падлийгүй, хэд хоногийн найр даах бэлтэй бэнчинтэй, лут баян хүн болж бусдад харагдах хэрэгтэй. Харилцан өгөлцөж авалцах бэлгэн дунд чухам л өглөгчийн дүрд хэд хоног сайн тоглож авъя гэсэн шиг гэрийн эзний пээдийх нь жинхэнэ монгол эрийн төрх гэлтэй.
3) Эрүүл мэнд-биологийн талаас нь дүрсэлбэл хүний нэгэн бие махбодь яаж шингээдэг юм гэмээр ой гутам, огиудас хүрэм зүйл бишгүй нэг. Адаглаад зочин бүр литрийн том хулаар айраг гурван удаа, араас нь том гарын мөнгөн аягаар шимийн архи гурван удаа, араас нь жижиг мөнгөн аягаар орос архи (цагаан архийг хөдөө тэгж нэрлэнэ) гурван удаа, эсвэл солбиулж хөнтрөх найрын хатуу дүрэмтэй. Бас ч үгүй сүүтэй цай, өөхтэй мах, ууцны мах, бууз, банш, шөл, зууш хүртчихээд байгаа, дээрээс нь энэ их архи айргийг оруулна гэсэн үг. Нэг сав руу (хүний ходоод) ар араасаа гулган орж буй энэ их идээ умдааны химийн найрлагыг аваад үзэхэд нуль хор байна. Бараашаг, пиво, дарсыг тооцолгүй, зөвхөн монгол найрын дарааллын архи тэргүүтнийг дээр нэрлэлээ. Олон хоног ил, ширээн дээр хадгалсан ууцны өөх мах үнэр ороод ирэхээрээ Таны гэдэс ходоодыг алж өгмөөр санж. Гэтэл монголчуудын ходоод тусдаа, маш дархлаатай гэж монгол найрын дүрэмд үздэг бололтой.
4) Ахуйн талаас нь ариун цэвэр, ахуйн соёлыг ёстой нэг төрөл арилжуулчихав уу гэлтэй. Таныг явж ороход шинэ шаазан, жүнзэнд айраг, архи хийж өгнө гэж гонжийн жоо, учир нь тийм ёс Монголд байхгүй. Таны өмнөх зочин ууж байгаад дутуу орхисон байх ба тийм дутуу орхисон айраг архи ширээ дүүрэн өрөөстэй. Захаас нь аваад сэлбээд Танд барих вий. Архи, шимийнх алин болохыг сөнө түшигч нь амсаж мэдээд дээрээс нь аягалах бол ердийн үзэгдэл.
Бүү сэжиглээрэй. Учир нь цагаан идээ, идээний дээж архийг асгадаггүй, асгавал муу ёр гэсэн монгол заншилтай тул хэн нэгний уусантай нийлээд хэд хэдэн хүний (хэдэн ч хүн байж болно) шүлс холилдоод ходоод руу чинь орж явчихна гэсэн үг.
Шүлсээр юу юу халддаг билээ, тэр ч дүүрч, халдварт шар, гэдэсний өвчин үүсгэгч нян, энэ тэр гэвэл Та монгол айлын найр руу бүү зүглэ. Архи айрганд пологтсон улсын бөөлжис дан жорлонгийн хоолойгоор явдаг гэж бүү эндүүрээрэй. Дэргэд чинь бөөлжих бол ердийн үзэгдэл, эхнэрүүд хэл үггүй цэвэрлэчихнэ. Ялаа батгана шавсан найрын ширээ, тамхины цэнхэртсэн утаа, угаадас, аяга шанага нь нэг дор холилдоод, согтуу хүмүүсийн орилоон, найрын дуу, сөнө түшигчдийн шахаан нийлээд ариун цэвэр гэдгийг ёстой улан дороо хийсэн шиг хийнэ вий.
5) Энэ их найрын хувцас хунар, гоёл гэж бас нэг тээртэй юм байна. Ялангуяа зуны энэ их халуунд заавал ёс мэт үйтэнхуар, эсвэл торгон дээл, үйтэнхуар хантааз, монгол гутал, ковбой шляпан эсгий малгай өмссөн байх, хосоороо тэгж хувцаславал бүр ч ланжгар. Тэр их тээртэй хувцас, шахааны архи, бүгчим халуун нийлээд цаад хүн яаж тэсдэг юм, босч болохгүй, гарч явж болохгүй, нэг суудал дээр шахуулаад, төсөөлөхөд дотор эвгүүцмээр. Тамхилдаг хөөрөг том бага, хөөрөгний даалинд бас их учир байх шиг. Бас л нөгөө нэр төр, мөчөөрхөл явж байх шиг.
6) Нэгэнтээ ярилцах мэтгэлцэх юмаар маруухан, ерөөсөө найран дээр ярилцаж болохгүй дүрэмтэй, зөвхөн дуулж, шахуулж, дуу сонсох үүрэгтэй тул олон цагийн дуу хуур найрлагчдыг чухам залхаахаар юм шиг. Гэвч монголчуудын олонхи нь түүнээс залхдаггүй онцлогтой. Яасан ч их цаг зав, сөөж өгдөггүй дуу хоолой, барагдашгүй дуу хуур вэ гэж гадаадынхан алмайрдаг байх даа.
7) Найраас хамгийн их хохирдог нь гэвэл балчир үрс маань байна. Тэд сурах мэдэх, тоглох наадах алтан цагаа согтуучуудын хэдэн өдрийн найран дунд, тамхины эхүүн утаан дотор өнгөрөөж байна. Найрын эзний өглөгч зан хөдөлж чихэр жимсийг бялууртал нь идүүлснээс хоолны хордлого энүүхэнд, үр хүүхдийнхээ амь насыг дэнчинд тавьсан тохиолдол бишгүй. Цагаан сарын үед түргэний дуудлага ихэсдэгийн нэлээдийг хоолны хордлого эзлэх ба хүүхдүүд олон очдог. Нялхаасаа найр, найрын жаягт дассан хүүхдүүдээс ирээдүйд эрдэмтэн, сэхээтэн бол гэж албадах нь зүйд үл нийцэх бус уу?
Хайр найргүй идэж уудаг, цулайтлаа хайр найргүй дайлуулдаг, хайр найргүй цэнгэн жаргадаг, дараа нь хайр найргүй өвчилдөг, тэгээд хятад, солонгосын эмнэлэгт хайр найргүй мөнгөө цацдаг цикл!
Xүмүүн төрөлхтөн XXI зуунаа алхчихаад даруй эхний 24 дэх жилдээ явна. Гэтэл зэрлэг нь цэнгэл болж, найр наадам, дуу хуур, урлаг, найрагтаа живж, мөнгөө зүв зүгээр гөвж, тэгээд хөгжлийн хоцрогдлын туйл болж яваа улс үндэстэн манай Монголоос өөр дэлхийд хэд бий бол? Тоолоод үз дээ. Лав ихгүй дэг ээ!
Эцэст нь учирлахад, Ерөнхийлөгчийн санаачилсан “Хүнсний хувьсгал” нийгмээсээ дэмжлэг хүлээгээд байна. Санаж сэдэж буй, зөв эхлэлтэй олон ажил өрнөж байна. Хувьсгалын нэг гол уриа нь эрүүл хүнс, хүнсний аюулгүй байдал юм. Хүнсний аюулгүй байдалд (цаанаа бол монгол хүний эрүүл мэнд!) шууд хамаатай энэ буруу зуршлыг одоо л хөндөж тавихгүй бол болохгүй байна! Хүлцээрэй, сэтгээрэй! Малчин хүнд мал нь хорт хавдар тусгаагүй!
Д.Баярхүү
Сэтгэгдэл68
Баярхүүтэй санал нэг байна. Мал дагаад хорт хавдар тусна гэж байхгүй, Харин ч хамгийн эрүүл орчин. Ам руугаа хийж байгаа гаднаас орж ирсэн хүнсний гэх юм аа хэрэглэхээ болчих . Тэгвэл эрүүл байна. Чанаргүй дээд боловсролд мөнгөө бүү өг. Дээд боловсрол эзэмшээд..... хэрэг байна уу. Бизнес хийхэд тийм мундаг боловсрол шаардлагагүй дээ
Наад нөхөр чинь хүн доромжлонгоо Хүүк-д тал засаж байна...зайлуулл 1 газар томилогдох санаа мухарт нь яваа л байх. зайлуулдаа...ингэж амьдраад сурчихсан. сурсан юмыг сураар боох биш.
Монголчуудын баярлах, найрлах нь заримдаа утгаа алдах юм даа!!! Бүр өр тавьж архидахыг нь яаанаа
Юм л болбол ёрөнхийлөгчийн санаачилсан хүнсний хувьсгал гээд л томоор бичээд байдаг юм энэ Баярхүү! Хүүкээс нэг шагнал л горьдоод байдаг цаадах нь анзаардаггүй ! шарандаа шагнал болон шагнал авсан хүмүүсийг муулж бичиж үзлээ бас тоодоггүй яах вэ ! Уул нь бичиж сэтгэж байгаагаас нь үзвэл хөдөлмөрийн баатар цол ч багадах хүн л дэ ! Тэр Чингэсийн одонгоо өгчих юмуу Хүүкээ !
Бид коммунистуудын шагнал тэр тэмдэгнүүдийг чинь үл тоодог орчинд өссөн юм л даа, чи санаа зоволтгүй, ккк
Чингэсийн одон чинь хөрөнгөтнүүдийн шагнал шүү дэ !
gui unen l ym biched bnshde.hunsnii huwisgal gej zow l asudal dewshulsen shude eronhiilogch.terig ene bayrhuutei huugui bugd l medej bga shude.bayrhuug huwida bi hundelj bichsen niitlelig ni unshih durtai.yg l goloor ni biched bga hunde.ih ch medlegtei ih ch bolowsroltoi ugiin baylag ihtei mundag diplomatich hunde.tand ajilin ih amjilt husie
yag goloor ny xellee bid 1 bairand osson doo
deerees ny ene olon tomor zuusen avsan xumuus bayrlasaar myalausaar ogloo exlej udesh bolj bolj baunaa shagnalaa stop xiij boldoggyi yum uu? ydaj taivan shono 5 tsag untmaar odor tertee tergyi stress rugjee utaa
deerees ny ene olon tomor zuusen avsan xumuus bayrlasaar myalausaar ogloo exlej udesh bolj bolj baunaa shagnalaa stop xiij boldoggyi yum uu? ydaj taivan shono 5 tsag untmaar odor tertee tergyi stress rugjee utaa
UB 1960-1980 mash tsuban xotbausan odoo yag bermutyn gurbaljin bolloo
ub mash saixan agaartai tauvan zun ny auluud zuslan gardag obol utaagyi yamar goe baulaa Bayarkguu bid 1 bairand osson
ter bux xun 40-50 0000 bux mongolyn elituud yasan ve ? zarimdaa bi xaidag xuuchin bairaaraaraa
Neeree l unen bichjee Bayarhuu niitlelch. Yag Mongoliin unen dur turh. Nair naadamaa bagasgaj arhia baga uuval yasan yum be, Mongolchuud min!
энэ үнэн шүү, ахуйн байдлаа нэг эргэн хараач хүмүүсээ, өөрчлөөч. өв соёлынхоо охь болсон зүйлээл цааш уламжилцгаая, олхио муутай буруу заншлаа охицгооё. үнэндээ хөдөө айлд орохоос жийрхдэг. учир нь бохир заваан аяна саванд нэг цай хийж өгөхөөр авахгүй байлтай биш, аваад амсалтай биш маш хэцүү. айраг гээд хүний уусан аяганы шахруутай аяганд нэмж хийгээд барихаар огиудас хүрдэг.
100 jil gej daxij bitgii temdegleerei oorsdoo daraa ny zobj baunaa malchid ta nart 100%unegyi ogoo biz xorongondoo Ezen bol esbel guilgachin bol songolt oilgomjtoi obol zud bolno gej medseer nairlasaar aumshig
хөдөөний гуанзанд өндөгтэй бифштекс идэж болохгүй. өндөгнөөс хордоно. олуулаа аяга дамжуулх хэрэглэхгүй, тамхи дамжуулж татахгүй бх, ганс.
дэлгүүрий улаан манжин чанаад хэрэглэх гэсэн аймар гашуун. хортой. аваад нэг хоёр хоноод гадна талд нь хөгц үүсчихсэн. манжин ер нь ямар амт бүхий байх ёстойг мэдэх хүнгүй мэдэхийг ч хүсэхгүй. хүнсний хувьсгал худлаа. гурил ногоог баяжуулна гэдэг хачин нэр томьёо гаргачихаад тэрийгээ л хийж мөнгө цавчих. тис-ын хоолныхон болиочээ.
ногоо муу байгөө. мах. гурил. архи пиав хөгцтэй. нийслэлд зориулж зориуд их хор хэрэглэсэн буруу гарын бүтээгдэхүүн их.
байгууллагын архидалт.
“соёл” гэдэг архи гарчээ. энэ бол соёл гэсэн мессеж өгөөд.
энгийн боловсруулалттай монгол хоол зүгээр шд. натурал. үнэтэй. олон боловсруулсан хоол муу гэх, гэхдээ өвчлөлүүд байгаа
Манай нутагт Ховдод өнгөрсөн 100 жил тэмдэглэсэн. Зудны дараа сайхан тэмдэглэсэн. Цайллагад 1 аяга шөл , 2 ширхэг хуушуур, зүссэн шийгуа. Бас ганц нэг хундага архи,бас уувал лааз пиво,ундаа,ус байна лээ. Нөгөө хорхой, боодог хийхээ больчихсон байна лээ. Аятайхан санагдсан.
naad trushlaga chin dajgui yum bishuu? Sain surtchilah heregtei dee.
Хамгийн сайхөн хоргүй хоол бол гурилтай шөл юм.
Тийм шүү. Лапшанаасаа багахан хүртчихээд байхад өвчин тусна гэж юу байхав.
eedee ooh bagatai guriltai shol shig shinguur saitai hor shargui hool haana ch bhguide
найран дээр шахуулах юмсан
tarhindaa sumtai nuhur uu?
Хөдөөнийхөн найрлаж байхад ганихгүй ч гэсэн урилгагүй шууд орж явчихдаг гэж үнэн болов уу?
oo ymarch asuudalgui.harin holiin zochin irlee geed olzuurhana shu