“Бөх” сонин энэ намрын эхний зочноороо Баянхонгор аймгийн Жинст сумын харьяат, Монгол Улсын шинэ, залуу арслан Энхтүвшиний Батмагнайг урьж ярилцсан юм.

-Төрийнхөө их баяр наадамд түрүүлж, Монгол Улсын арслан цол хүртсэнд уншигчдынхаа өмнөөс баяр хүргэе?

-За баярлалаа.

-Бэлтгэл эхэлчихсэн үү, хэзээнээс бэлтгэлдээ оров?

-Бэлтгэлдээ 8 сарын 20-д гээд орсон. Ерөнхийдөө наадмуудаа дуусгаад л орсон. Энэ жил харьцангуй аажуу орлоо. Өмнө нь 8 сарын эхээр бэлтгэлдээ орчихдог байсан юм.

-Монгол төрийнхөө баяр наадамд түрүүлж, улсын арслан боллоо. Энэ баяр наадмынхаа талаар сэтгэгдлээ хуваалцаж, дэлгэрэнгүй сайхан ярилцах уу?

-Энэ жилийн хувьд наадам сайхан болж өндөрлөлөө. Өөрийнхөө бодсон зорьсон зүйлүүдийн эхний шат болох Монгол төрийнхөө наадамд түрүүлэх чин хүсэл минь биеллээ. Монгол Улсын арслан хэмээх том, эрхэм хүндтэй цолыг хүртлээ. Цаашид бэлтгэлээ улам чамбайруулаад Аварга хэмээх хамгийн том цолны төлөө дайрна даа.

-Их олон жилийн дараа нутагтаа арслан цол авчирч байгаа юм байна шүү дээ?

-Тийм ээ. Баянхонгор аймгаас маань 1949 онд хамгийн анх Пагамын Аюуш арслан гэж бөх улсын наадамд түрүүлж байсан юм билээ. Гэхдээ тухайн үедээ арслан цолыг нь өгөлгүй байж байгаад, хэдэн жилийн дараа нөхөж олгосон гэсэн. Ерөнхийдөө 76 жилийн дараа төрийн наадмын түрүү авлаа. Мэдээж бэлтгэл сургуулилалт ч сайхан хангагдсан. Бас тухайн өдрийн аз ёндоо бүх юм нь таараад түрүүллээ дээ.

-Наадмын бэлтгэлээ энэ жил хаана базаасан бэ?

-Зургаан сарын 09-нөөс 22 хүртэл Баянхонгортоо гараад, тэндээс ирээд “Найрамдал”-ын амралт, Шижирийн давааны аманд бэлтгэлээ үргэлжлүүлсэн. Тэгээд 7 сарын нэгнээс 10 хүртэл ЦЕГ-ын Сүүж уулын амралтанд сүүлийн бэлтгэлүүдээ хийсэн.

-Бүр гурван газар дамжиж бэлтгэл хийжээ?

-Тэгсэн. Тэгээд хийчихээр бас их зүгээр юм билээ. Хүн чинь нэг газар удаан байхаар уйддаг шүү дээ. Уйдахаараа жаахан яарах, наадам бодох гээд байдаг тал бий. Тамирчид чинь угаасаа нэг газраа 14-өөс илүү хонохоор уйддаг. Манай чөлөөтийн бэлтгэл бас тийм юм болдог байхгүй юу. Тийм болохоор 14, 14 хоногоор газруудаа солиод явчихдаг. Энэ жил тэр жишгээр явсан. Бэлтгэл ч сайхан таарлаа.

-Наадмын өглөө ямархуу бодол, өнгө төрхтэй гарсан бол гэрээсээ...?

-Наадмын өмнөх орой аль болох сайхан унтаж амрахыг хичээсэн. Гэхдээ наадмын тухай бодол огт орж ирэхгүй байна гэж байхгүй л дээ. Орж ирэнгүүт нь л буцаагаад гаргаж байгаа юм чинь /инээв/. Харьцангуй тайван унтаж, амарч бол чадсаан.

-Бөхчүүдийг харж байхад наадмын үеэр зарим нь бодлогоширсон, зарим нь бүр “барайчихсан”, зарим нь юм бодсон шинжгүй инээж, хөгжөөд янз бүрийн л байдалтай харагддаг, наадмаар...?

-Ер нь сэтгэл хөдлөлөө аль болох дарахыг хичээдэг юм. Наадмын өмнө эрт боддогоо бодоод зарим бодолдоо бүр орчихсон ч үе байгаа /инээв/. Хүн заримдаа өөрийн мэдэлгүй гөлөрчихсөн суудаг шүү дээ. Яг тийм үе байсан шүү. Жинхэнэ наадмын тухай бодолдоо орчихсон байгаа нь тэр. Хоёр талынхаа засуулуудыг ханаруулаад гарч байна гэж их боддог, төсөөлдөг байлаа. Түрүүлэхэд яг ямар мэдрэмж төрдөг бол гээд бодно. Ерөнхийдөө наадмаас өмнө тэр бодол төсөөллүүдээ ханатал авчихсан болохоор наадмаар тайван байсан байж магадгүй. Мэдээж түрүүлсний дараа бол жинхэнэ сэтгэл хөдлөл гарч байгаа юм л даа.

-Барилдаанууд, даваануудаа эргэж харах, дүгнэх чөлөө одоо л гарч байна уу. Өөрийн зүгээс ямархуу барилдаанууд болсон гэж дүгнэж байна вэ?

-Миний хувьд энэ жил ер нь л “түрүүлнэ” гэсэн болгонтой барилдлаа. Наадам дээр хүн чинь хамгийн гол нь сэтгэл зүйтэйгээ л “алалцдаг” юм билээ. Дэвжээн дээр гараад барилдахад бол адилхан хүнтэй л барилдаж байгаа юм чинь. Түүнээс өмнө даваа хооронд цагаас, цаг гарангийн зай байгаа шүү дээ. Тэр хугацаанд л их юм болно доо. Нэг бол тайвширчих гээд, үгүй бол нервтэх гээд, нэг бол зүгээр байгаа ч юм шиг оргиод... Ерөнхийдөө дотор хүнтэйгээ л их зөрчилдөж байлаа.

-Ер нь энэ жилийн барилдаанууд чинь маш бага хугацаанд өрнөсөн байсан. Гарлаа, давлаа, гарлаа давлаа гэдэг шиг л...?

-Би дөрөв дээр харцага Мөнхбаяр ахтай барилдаж байхдаа өөрийгөө бяртай, өөр байгааг мэдэрсэн юм. Мөнхбаяр ах чинь бас том, масс ихтэй бяртай бөх шүү дээ. Тэгэхэд би сугаа тойруулаад мушгисан чинь харцага аягүй амархан уначихсан юм. Тэгээд л өөрийгөө бяртай байгаа юм байна даа гэж бодсон. Урам ч орсон.

-Хэдийгээр өргөөний барилдаануудад гар ачих мэхийг олон удаа хийсэн ч гэлээ Бат-Өлзий зааныг гар аччихна гэж нэг их олон хүн төсөөлөөгүй байх аа?

-Би өмнө өргөөнд барилдахдаа гар ачих мэхийг нэлээд хийх нь хийсэн, яалт ч үгүй. Бат-Өлзий ахтай бол өмнө 2-3 удаа таарч барилдахдаа гар ачиж үзээд л байсан юм. Гэхдээ өмнө дандаа чигээрээ дайрч ачаад байсан юм билээ. Тэгэхээр дөрвөн мөчиндөө бяртай хүн чинь бараг хөдлөхгүй байсан. Бас нэг удаа Дарханд болсон барилдаан дээр Бат-Өлзий ахтай таарч барилдаад анх давж байсан юм. Тэгэхэд тойруу маягаар гар ачихад заан жаахан тэнцвэр алдаж байсан юм. Тэрийг нь тухайн үедээ анзаараад л өнгөрсөн. Тэр санаанд ороод тойруугаар сунгаа маягтай ачсан чинь яг орчихдог юм. Сая наадмын бичлэгээ ухраагаад үзсэн намайг шилдэх, дохиход Бат-Өлзий ах чангарах байдал орж ирээд байсан юм билээ.

- Наадмын өмнө Зоригтбаатар харцагатай нэлээд хэд таараад барилдчихсан байсан. Наадмаар тунаж таарлаа?

-Тэглээ. Ер нь золгоод үзнэ эсвэл тачигнавал адилхан тачигнаад барилдчихъя гэсэн бодолтой л гарсан. Тэгсэн Зоригоо ах яг өшиглөдөг юм. Чөлөөт хийдэг хүн чинь рефлексээрээ яг хөлийг нь шүүрээд л авсан. Дараа нь би яаж хаяснаа ч мэддэггүй...

-Их л хурдан өрнөж дээ?

-Харин тийм. Сүүлд бичлэгээ ухрааж үзсэн чинь хавираад буцахад нь биш хавирч байхад нь зэрэгцээд хөлийг нь авсан байна лээ.

-Бүрэнтөгс аварга болохоор бараг гар хүрэлгүй шахам унасан. Сүүлд майхны ард давхар хамах мэхнээс хамгаалах бэлтгэл хийж байгаа бичлэг нь явж байгаа харагдсан. Аварга тал бүрээс нь л бодож, бэлдэж гарсан байх?

-Би өмнө нэг удаа аваргыг давхар хамаад хаячихсан байсан. Гэхдээ энэ жилийн наадмаар миний барилдсан бөхчүүдээс хамгийн аймаар санагдсан нь Бүрэнтөгс аварга байсан. Амархан хаяж байгаа юм шиг хэрнээ барихад, зөрөхөд бие нь арай л өөр байсан шүү. Ер нь аваргатай дүйцэх бөх байгаагүй ээ, миний барилдсан есөн бөхөөс. Биеийнх нь чанга зөөлөн, бэлтгэл таарснаар нь бодоход. Би уг нь суга аваад явчих гээд л байдаг. Тэгэхээр дээрээс нөмөрчих гээд эвгүй оргиод бушуухан барьцнаасаа салсан. Тэгээд давхар хамаад орох гэсэн аварга цээжээ нэлээд доошоо хаясан байхгүй юу. За эвгүйтэх нь гээд хойшоо ухарсан чинь аварга харин “энерц”-ээрээ хий дараад уначихсан.

-Өсөхөөтэй бас их хүнд барилдаан хийсэн. Нэлээд хүнд байдлаас гарч, бас гар ачаад л давсан даа тийм ээ?

-Тэгсэн. Аль аль нь сайхан түрүүлэхийн төлөө л барилдаж байгаа юм чинь. Надад “Энэ жил чи түрүүлэхгүй бол дараа жил дахиад л арслан болохын төлөө зүтгэнэ шүү дээ” гэж долоо давснаас хойш л бодогдсон болохоор хамаг бүхнээ шавхаад зүтгэсэн дээ. Манай аймаг чинь заан цолтон байхгүй. Заан болсон чинь жаахан тайвшрах гээд ч байгаа юм шиг. Өсөхөө ахтай барилдахад давна л гэсэн бодолтой гарч байгаа юм чинь. Тэгсэн нэг мэдсэн толгойгоо уургалуулаад цээжин дор нь орчихсон явдаг юм. “Энэ чинь юу болж байна аа, төрийн наадмын түрүү үзүүр шүү дээ” гэж бодоод өндийсөн. Жаахан зай гарсан. Түүн дээр нь босож ирээд гар ачсан. Мэх маань сайхан ч орлоо доо.

-Түрүүлчхээд орилдог тэр агшин...?

- Тэр бол тухайн үеийн сэтгэлээс л гарч байгаа эмоци. Сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлж байгаа нь л тэр.

- Энэ наадмын хамгийн гоё мэдрэмж юу байв?

- Шөвгийн дөрвөн бөх барилдахаар гардаг шүү дээ. Энэ жилийн хувьд үзэгчид стадион битүү дүүргэсэн, тал талаас гэрэл тусгачихсан. Энэ дүр зураг надад үнэхээр их сэтгэгдэл төрүүлсэн. “Пөөх ингээд гарах чинь ямар гоё байдаг юм бэ” гээд дотроо бол дуу алдаж байгаа юм чинь. Юун нөгөө барилдаан бодох. Тэр агшинд бүр автчихсан байсан, огшоод... Үнэхээр гоё мэдрэмж авсан шүү. Бөх болж төрсний, бөхийн замналаар явсан хүний авч болох хамгийн сайхан аз жаргалтай мэдрэмжийг тэнд л авсан даа.

- Түрүүлнэ гэсэн бодол төсөөлөл хэр байв?

- Би чинь өмнө дандаа барууны магнайд дээр гарч байна гэж төсөөлдөг байсан. Янз бүрийн л бөхчүүдтэй гарч байгаагаар төсөөлнө. Баруунаас хоёр талын засуулуудаа ханаруулаад гүйгээд гарч байна гэж л их төсөөлсөн дөө. Хэрвээ түрүүлэх юм бол арслан цолны тэмдгээ тэгж хийлгэнэ, малгайгаа, залаагаа ингэж хийлгэнэ, зодог шуудаг, гутлаа хүртэл солино гээд бодчихсон. Тэр байтугай Эрдэнэхүү ахад бүр “Надад заан гэхээр нэг их буухгүй байгаад байна. Харин шар тэмдэг л гоё харагдаад байх юм” гээд ярьж байсан юм.

- Тэгвэл совин байсан л байна даа?

- Би өмнө Хангай аваргын орсон “Гүндүүгүй яриа” нэвтрүүлгийг үзэж байгаад санаа аваад эхнэртэйгээ хамт мөрөөдлийн самбар хийсэн юм. Начин болсон жилээ. Тэгээд сая наадмын дараа гаргаж ирээд үзсэн бүгдээрээ яг биелсэн байдаг шүү. Яг Хангай аваргын хийсэн самбарын загвараар хийсэн. Ерөнхийлөгчөөс цолоо авч байгаа бөхийн бие дээр өөрийн зургаа наагаад /инээв/. Тэр нь Бат-Өлзий ахын зураг байсан. Тухайн үед би өөрөө улсын заан болчихвол гоё гээд боддог байсан болохоор Бат-Өлзий ахын заан авч байгаа зургийг сонгосон. Тэр самбараа хэсэг зуур гэртээ тавьж байснаа нуучихсан. Хүмүүс орж ирээд хараад байх юм гээд. Сая харин гаргаж ирээд харсан үнэхээр сайхан байсан. Тийм зүйл хийх бас хэрэгтэй л юм билээ.

- Одоо шинэ самбар хийх болж дээ?

- Харин тийм. Шинэ самбар хийх ажилтай болсоон.

- Энэ наадмын барилдаануудаа эргээд бодоход хамгийн хүнд даваа аль нь байсан бэ?

- Хамгийн хүнд нь нэгийн даваа шүү дээ.

- Сумын заантай барилдсан бил үү?

- Тэр чинь жинхэнэ эрсдэлтэй. Барилдахаа больсон эсвэл барилдааныг нь мэдэхгүй хүн чинь эвгүй л дээ. Тэгээд бас нэгийн даваанд гарахад цолтой, цолгүй бүгд л биеэ барих тал байдаг байх. Надад барилдаан эхлэхийн өмнөх шөнө нэлээд эвгүй байдаг юм. Дэвжээн дээр нэг гарчихсан байхад сайхан л даа. Нэг дээр хэдийгээр сайхан барилдаад хаясан ч гэсэн бие барилт бол тэнд л байсан шүү.

- Зарим учраатайгаа бүр ойрхон хэд таарчихсан байх шүү?

- Би энэ жил Бат-Өлзий ах, Зоригоо ах хоёртой гойд их таарч барилдлаа шүү дээ. Цагаан сараас хойш хоёулантай нь бараг 3, 3 таарчихсан байх шүү. Өсөхөө ахтай ч бараг гурав таарсан байх. Гурвуулантай нь сайхан өгөө аваатай л байсан даа.

- Өмнө нь заан цол гоё санагддаг байсан гэсэн шүү дээ. Долоо давах мөчид ямархуу байв?

- Сайхан л байгаа юм л даа. Гэхдээ сайхан, сайхандаа түрүүлэх мэдрэмжийг бол гүйцэхгүй л дээ. Долоо давчихсан үед бол цаана нь хоёрхон даваа байгаа шүү дээ. Тийм болохоор түрүүлэхийн төлөө л зүтгэсэн дээ. Түрүүний хэлдэг “Одоо л түрүүлэхгүй бол...” гэдэг бодол давамгайлсан.

- С.Мөнхдуулдах багш нь энэ жил наадмаар хамт байсан уу?

- Бид хоёр наадмын өмнө хоорондоо маш сайн ярилцсан байсан. Багш “Би одоо очихоор чиний бэлтгэлд өөрчлөлт оруулчхаж магадгүй. Тийм болохоор би чамд хэлэх зүйлээ хэлээд байя, чи бэлтгэлээ өөрийнхөө санаснаар хий” гэсэн. Нөгөө талаас багш маань байнга л бид нарыг дагаад явж байдаг болохоор энэ жил гэр бүлдээ тодорхой хэмжээний цаг зав гаргая, энэ зуныг хань ижил, үр хүүхдүүдтэйгээ өнгөрөөж, сайхан дурсамж бүтээнэ гэж хэлсэн.

- Аль нэг даваанд багш руугаа холбогдсон уу?

- Би долоо давчхаад багш руу залгасан. “За хүү минь, одоо сэтгэлээ аль болох тайван байлгаж байгаад түрүүлнэ шүү” гэснээ утсаа салгачихсан. Тэгсэн сүүлд мэдэх нь ээ намайг долоо давангуут л уйлчихсан юм билээ /инээв/. Тэгээд сүүлд допингийн шинжилгээгээ өгчхөөд ярьсан, уйлаад л байгаа юм чинь. Наадмаар багш маань Завханд аялж, амарч явсан юм. Маргааш нь л давхиад ирсэн дээ.

- Монгол даяар “Хонгор нутаг” дуугаа алдаршууллаа шүү, бас?

- Харин тийм ээ. Наадмын уур амьсгал дарагдан дарагдтал л хүмүүс тэр дууг маань аялах шиг боллоо. Сайхан санагдсаан. Дараагийн удаа намайг түрүүлэхэд “Халуун элгэн” нутаг дуулагдах байх аа. Нийт Монгол даяараа баярлаж байгаа юм чинь. Энэ жил бол яалт үгүй манай нутгийнхан Хонгор нутгаа дуулахыг хүсэж байсан нь тодорхой.

- Тэр ерөөл биелэх байх аа. Хавар дархан аварга цолны барилдаанд түрүүлсэн. Тэр бас бэлгэ дэмбэрэлтэй санагдаж байна уу?

- Дархан аварга цолны хүндэтгэлийн барилдаан анх удаа зохиогдоно гэж сонсоод би бэлгэшээгээд сайхан барилдчихъя гэж бодсон. Тавын давааны өмнө Д.Дамдин аваргын охин нь өөрийн гараар оёсон зодог шуудаг бэлэглэсэн. Тэр ер нь бэлгэшээлтэй сайхан барилдаан болсон шүү.

- Түрүүлсний дараа нулимс гарсан уу? Ер нь нулимс хэр ойр бол?

- Яах вээ, дундаж л байх. Уйлах үедээ уйлчихна. Заавал эр хүн гэхээрээ уйлахгүй гэсэн юм байхгүй шүү дээ /инээв/. Сэтгэлээ онгойлох үедээ онгойлчих нь гоё шүү дээ. Наадмаар сэтгэл хөдлөл их байсан, баярын нулимс гарсан, гарсан.

- Наадмын дараа амарч чадав уу?

- Үнэнийг хэлэхэд гэртээ хоёрхон хоног л амарсан байна лээ /инээлээ/. Ер нь бөхчүүдийн хувьд бэлтгэлээ хийх, гэртээ байх хоёр чинь л амралт нь юм байна. Түүнээс нааш цаашаа яваад байх чинь бас л чанга байна лээ шүү.

- Урилга заллага бол ёстой тасрахгүй юм байна уу?

- Харин тийм. Монголын ард түмэн түрүү бөхөө дээдлээд урьж байхад очихгүй байж болохгүй. Найман сарын наадмуудаа дуусгаад “За би одоо бэлтгэлдээ орсон шүү” гээд л хэлсэн, хүмүүс ойлгож байна лээ. Түүнээс биш яваад байвал яваад л байхаар юм билээ.

- Долоон сард Өндөр гэгээний 390 жилийн ойн даншиг наадамд сайхан түрүүлж, арслан цолоо мялаасан?

- Тэр их сайхан наадам болсон шүү. Манай Мөнхдуулдах багш маань Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумынх, яг Өндөр гэгээний нутгийн хүн байхгүй юу. Намайг түрүүлэхэд багш маань хамгийн их баярласан байх аа.

- Ер нь том цолтнууд бараг өвөл болтол энд тэндхийн барилдаанд зодоглож амждаггүй бололтой байдаг. Тийм болохоор ард түмэн шинэ арслангаа барилдсанд их л баяртай хүлээж авч байгаа харагдсан?

- Ер нь цаг зав бол үнэхээр давчуу байдаг юм билээ. Их ч ядарсан байсан. Одоо харин намрынхаа нээлтээс эхлээд сайхан барилдаад явчихна аа. Аль болох олон барилдаанд барилдана гэсэн бодолтой байгаа. Түрүү намраас наадам хүртэл 20 барилдаанд барилдсан байна лээ.

- Наадамд түрүүсний тань дараа хүмүүс их л олон зүйлийг хэлж сануулж, зөвлөж байгаа байх. Тэр дундаас сэтгэлд тань хамгийн их хүрсэн, үлдсэн зөвлөгөө юу байна?

- Начин байхдаа сонссон Хангай аваргын “Хэдийгээр цол нь аварга болсон ч гэлээ бие, сэтгэлээрээ аварга байхыг хичээж байна” гэдэг үг сэтгэлд үлдсэн байдаг юм. Түүн шиг цол нь арслан болсон болохоор тархи толгой, бие сэтгэлээрээ арслан болохын төлөө хичээнэ дээ. Бас С.Жавхлан ахын найрнаар Н.Батсуурь аварга надад “Хэтэрхий шунаж болохгүй, хэтэрхий хичээж болохгүй” гэж хэлсэн. Тэр үг надад их таалагдсан. Хэтэрхий их шунаад, хичээгээд байх юм бол алдаа болно гэж ойлгосон. Бараг үнэн байх.

- Арслан цол нь өөрт яг ямар мэдрэмжийг өгч байна. Хоёр сарын өмнө улсын начин Батмагнай байлаа. Одоо улсын арслан Батмагнай болсон?

- Мэдээж том, сайхан цол. Том цолыг дагаад өндөр хариуцлага ирж байгаа. Гэхдээ би хувь хүн талаасаа начин байхдаа ямар байсан түүн шигээ л баймаар байгаа байхгүй юу. Ер нь бол түүгээрээ байхыг хүсэж, хичээж байгаа. Зарим нэг хөндлөнгийн шаардлагууд нь арай их туйлшраад байгаа юм шиг санагдсан. Заавал том цолтой бөх гэхээрээ өөр байх ёстой ч юм шиг... Тийм болохоор өмнөх шигээ сайхан баймаар санагдаад байгаа. Хамгийн гол нь бэлтгэл сургуулиа чанартай сайн хийгээд, сайхан барилдаад явна даа л гэж бодож байгаа. Харин барилдахгүй алга болчихвол онцгүй л дээ. Байнга түрүүлнэ гэж байхгүй, байнга доогуур унаад байна гэж байхгүй. Гэхдээ барилдаж л байвал тэр нь үзэгчдийнхээ өмнө хүлээсэн үүрэг, бас хүндлэл гэж боддог доо.

- Бөхчүүд маань ихэвчлэн олны нүдэн дээр амьдардаг хүмүүс шүү дээ. Ялангуяа түрүү бөхийг бараг хүн болгон танина, мэднэ. Заримдаа олны нүднээс нуугдмаар эсвэл биеэ цэгнэлгүй, өөрийнхөөрөө баймаар санагдах үе гарч байна уу?

- Мэдээж тодорхой хэмжээнд хоригдож байгаа юм л даа. Заримдаа найз нөхөдтэйгээ гарч PC тогломоор л байна шүү дээ /инээв/. Гэхдээ бид байнга тоглоод байхгүй л дээ. Хааяа нэг нийлээд тоглохоороо шөнө 2-3 хүргэчих гээд байдаг юм. Тийм үед таарсан хүмүүс бас буруу ойлгодог байж магадгүй. Байнга бөх бодож явснаас хааяа тэгж толгойгоо сэргээх үе гарна.

- Ер нь өөрийнхөөрөө байж чаддаг уу, юун дээр ч...?

- Аль болох өөрийнхөөрөө байхыг хичээдэг. Гэхдээ хүмүүс тийм байлгаж өгөхгүй байна аа, заримдаа...

- Ингэхэд багадаа хэн шиг бөх болохыг хүсдэг байсан бэ...?

- Би чинь хар багын л Санжаадамба аваргын фэн байсан юм. Бөх болбол Санжаа аваргыг л дэмжинэ, үзнэ. 2014 онд байх аа. Тэмцээнээр хотод ирсэн байх үед чөлөөтийнхөн ДАШТ-ээс ирж таардаг юм. Тэгэхэд би нисэхтэй ойрхон байсан болохоор тосох гээд очив оо. Тэнд хамгийн анх Санжаадамба аваргыг хажуугаас нь харж байгаа юм. Тэр үед надад утас байгаагүй ээ. Нэг найзыгаа гуйгаад аваргатай зураг даруулах гээд гүйгээд очсон чинь аварга анзааралгүй цаашаа яваад өгсөн. Тэр явдал санаанаас гардаггүй юм. Одоо энд тэнд явж байхад хүүхдүүд гүйж ирээд зураг даруулъя гэхээр нь “Миний тэр нэг багын хүсэл мөрөөдөл шиг л байгаа даа” гэж бодоод аль болох хүүхдүүдтэй зураг хөрөг даруулах дуртай.

- Арсланг их зөв бодолтой, зөв хүн гэж ярихыг олон хүнээс сонсож байлаа. Ийм зөв хүн болох үлгэр дуурайллыг хэнээс, хаанаас авсан гэж боддог вэ?

- Хүүхэд байхын суурь хүмүүжил юм болов уу л гэж боддог. Түүнээс суурь хүмүүжил муутай бол мянга хичээгээд болж өгөхгүй л байх. Бас спортын нөлөө байна. Энэ замыг сонгосноор бас нэг зөв төлөвшил, хүмүүжил нэмэгдсэн байх. Багш маань “Та нар барилдаж болно, хамгийн гол нь зөв хүн байх хэрэгтэй шүү” гэж байнга хэлдэг. 12-13-тай байхаасаа л багшийнхаа тэр үгийг сонсож өссөн. Би чинь ойр дотныхон дотроо нээлттэй, хөгжилтэй байж чаддаг. Даруухан байвал даруухан байж чаддаг хүн дээ. Айлын бага болохоор аав, ээж хоёр маань барагтайд юм хэлэхгүй ээ. Ах, эгч хоёр маань гэртээ хамаг юмаа хийчихдэг болохоор би жаахан залхуудуу талдаа /инээв/. Гэхдээ хэтэрхий их эрх биш. Харин бөх рүү ороод л их юм үзлээ дээ.

- Гэр бүл, хань ижил гэдэг тамирчин хүний амжилтын маш чухал нэг хэсэг гэдэг?

- Тийм шүү. Манай хүн чинь Баянхонгорынх. Анужин гэдэг. Би чинь араас нь гурван жил гүйсэн юм аа, тоодоггүй /инээв/. Гурван жил гүйж байж өөрийн болгож авсан шүү. Бид хоёр чинь нэг хүүтэй. Аливаа амжилт чинь бүх юмны тохироо бүрдэж байж ирнэ. Сайн яваа эр хүний ард сайн эхнэр байдаг гэдэг яалт ч үгүй үнэн. Би хэдийгээр амжилт гаргаж, сайн барилдаж байгаа ч ард хамаг юмыг эхнэр л хийж байгаа юм чинь. Би бол бэлтгэл сургуулилалт, барилдаан, тэмцээн гээд л явчихна. Хамгийн том ачааг үүрч яваа хүн бол тамирчин, бөх хүний эхнэр л байдаг. Тамирчин хүн гэртээ гунигтай очих өдрүүд нь олон, баяртай очих өдөр нь цөөн шүү дээ. Жил болгон баяртай очдог бөх бол тун цөөн шүү. Тэр болгоны ард сэтгэлийг нь, гунигийг нь хуваалцдаг хүн эхнэр л байгаа юм. Би чинь эхнэртээ “Би одоо тэгнэ, ингэнэ” гээд л их ярина. Манай хүн заримдаа “Чи одоо битгий сонин, сонин юм яриад бай. Хүн амьтны дэргэд ингэж ярив” гэдэг байлаа. Одоо “Чи нээрээ тэгж яриад байдаг байсан. Биелчихлээ шүү” гээд инээж байдаг юм. Наадмаас хойш хүн болгон л баяр хүргэж, дандаа гоё сайхан үг хэлж байгаа ч ганц загнадаг, үнэнийг хэлдэг нь эхнэр л байгаа юм чинь.

- Барилдаан, мэх хүртэл мэддэг, мэдэрдэг болдог байх аа?

- Манай хүн чинь надаас илүү барилдаан зүүдлээд байдаг юм аа. Би чамайг тэгж байна гэж зүүдэллээ гээд ярина. Тэр нь хэд хоногийн дараа биелчихнэ. Өмнө бүр “Би чамайг долоогийн даваанд Бат-Өлзий заантай барилдаж даваад, заан болж байна гэж зүүдэллээ” гээд ярьдаг байсан юм. Энэ жил яг тэр нь биелсэн. Намайг тэгж их мэдэрдэг хүн дээ. Ерөнхийдөө л хоёр хүн нэг зорилготой болчихдог юм билээ.

- Арслан өөрийгөө хэр зэрэг өрхийн тэргүүн, хэр сайн аав гэж боддог вэ?

- Ер нь манай бөхчүүд, тамирчдын хувьд хэцүү шүү дээ. Цаг зав гаргахыг хичээдэг боловч ихэнх үед ар гэр, хамаг амьдрал ахуй эхнэрийн нуруун дээр ирж байгаа юм. Байнга л бэлтгэл сургууль, тэмцээн уралдаан, барилдаан гээд ийш, тийшээ явчихна. Тийм үед ар гэрээ дааж үлдэж байгаа нь эхнэр, хүүхэд л байгаа юм чинь. Тамирчин хүн ид ачаалалтай он жилүүддээ гэр бүлдээ гаргах цаг зав нь үнэхээр хомс байдаг.

- Хүү нь одоогоор жаахан байх. Гэхдээ аав нь төрийн наадамд түрүүлсэн гэдгийг яаж ойлгож, яаж хүлээж авч байх шиг байна?

- Жаахан л даа. Манай хүү биеийнхээ хэлэмжээр манай аав ийм байж байгаад ийм болсон гээд хоёр гараа урагш сунгаж байснаа хоёр тийш алдалж харуулаад байгаа. Санаа нь ийм жижиг байснаа ийм том болсон гэж хэлээд байх шиг байгаа юм. Хамаатан садны хүмүүс цаашлуулахаар “Би аавдаа хэлнэ шүү” гэдэг болсон /инээв/. Би гэртээ хүүтэйгээ хамт байхдаа зодог шуудгаа өмсөөд дэвж шавна тэгэхээр дагаад хийнэ. Ганц хоёр мэх заагаад өгөхөөр түүгээрээ надтай барилдана аа. Миний сумын заан байхдаа өмсөж байсан ногоон малгай байдаг юм. Тэр малгайг өмссөөр байгаад сурчихсан. Намайг малгайгаа өмсөхөөр өөрийнхөө малгайг зааж байгаад аваад өмсчихдөг. Тэгээд яг том бөх шиг шавж зогсож байгаад л барилддаг болсон шүү /инээв/.

- Аав, ээжийн ачийг хариулах гэдгийг ер нь юу гэж ойлгодог вэ?

- Ер нь аав, ээжийн ачийг хүн хариулж чаддаг юм болов уу? Чаддаггүй байх аа. Аль болох л сайн сайхан явж баярлуулж байх нь ачийг нь хариулахад дөхөм болох байх. Түүнээс ийм, тийм зүйл хийгээд эцэг эхийнхээ ачийг хариулна гэж байхгүй байх аа.

- Энэ жилийн хувьд магнайгаа хагартал баярласан хүн ижий, аав хоёр нь байсан болов уу?

- Тэгэлгүй яах вэ. Хүний төрсөн эцэг, эх юм чинь хамгийн ихээр баярласан. Гэхдээ би хэдэн удаа ч түрүүлсэн бай тэр хоёр бол намайг төрүүлж, өсгөж хүн болгоод өдий зэрэгт хүргээд аваад явж байгаа болохоор ачийг нь хариулах хэмжээнд бол биш л гэж боддог юм. Энэ жил манай аав, ээж хоёр анх удаа хамт улсын наадам үзэж байгаа юм. Намайг хоёр жил дөрөв дээр унасны дараа “энэ жил л очиж үзье” гээд аав маань эртнээс яриад, бэлдээд байсан. Тэгээд наадмаар анх удаагаа цэнгэлдэхэд орж үзэж байгаа юм. Энэ жилийн наадам юм, юм давхацсан сайхан ч наадам боллоо доо. Би хоёр зүйл дээр их бэлгэшээсэн шүү.

- Тийм үү? Юу юм бол...?

- Намайг 2022 онд начин болоход Баянхонгор аймгаас их насны морь түрүүлээд, энэ жил болохоор азарга нь түрүүлсэн. Би энэ хоёр жилийн нэгд нь начин болоод, нөгөөд нь түрүүлж байгаа юм. Бас нэг өөр юм байна аа. Би 2022 онд аймгийн наадмаар тав дээр аймгийн заан Ч.Даш ахад уначхаад шууд наашаа ирж барилдаад улсын начин болсон юм шүү дээ. Энэ жил манай дэвжээний галын сорилго 6 сарын сүүлээр болсон юм. Тэнд гурав дээр Даш ахад бас уначихдаг юм. Хоёуланд нь амалж аваад шүү дээ. Түүнээс хойш барилдаагүй байж байгаад шууд улсын наадамд барилдаж байгаа юм чинь. Ийм нэг сонин давхцал гэх юм уу, тохиолдол болсон. Өмнөх хоёр жилд Даш ахтай харин барилдаагүй юм билээ /инээв/. Бас сонин байгаа биз?

- Тийм байна. Аав ээж хоёр нь наадмаас хойш хүүдээ юуг хамгийн их анхааруулж хэлж байна вэ?

- Одоо байгаа шигээ өөрийнхөөрөө л байгаарай. Даруухан бай, эвдэрч болохгүй шүү гэдгийг л их хэлж байна даа.

- Улсын начин “Том гуталт” П.Нямжанцан гэж бөхийн удам гэдэг. Тэр бөхийг их хурдан түргэн барилдаантай бөх байсан гэдэг?

- Манай өвөөгийн төрсөн ах нь байгаа юм. Тийм болохоор тэр хүний ген, өгөгдөл хурдан түргэн барилдаан нь надад бас өвлөгдсөн юм болов уу гэж боддог. Өвөө маань анх ээжийг төрөхөд намайг харчхаад “За бөх хүү төрүүлжээ” гээд түүнээс хойш намайг бөх болно гэж харж, ерөөж өсгөсөн юм.

- Өвөөгийх нь зөн совин байж дээ?

- Ах нь бөх байсан болохоор бөх шинждэг, таньдаг байсан байх. Хаана л барилдаан болно намайг дагуулж очоод л барилдуулна. Би ядаж байхад тэр хүүхдүүдийг нь давчихна аа. Арай жаахан том болоод ирэхээрээ дээд үеийнхээ ах нартай барилдана. Гэхдээ тэднийг бол арай барахгүй ээ.

- Сая Алдартнуудын наадам нь сайхан болсон уу?

- Естой сайхан болсон. Би өөрөө бөхөө бараг үзэж амжаагүй шүү дээ. Хэн хэнтэйгээ барилдсан юм бүү мэд /инээв/. Бүр сүүлд үзүүр, түрүүний хоёрын барилдааныг л үзсэн. Ямар ч завгүй бужигнасаар байгаад л таарсан. Их ч хүн зорьж ирсэн байсан. Нутгаасаа гараад 30-40 жил болсон, энэ наадмаар далимдуулан нутагтаа ирж, хамаатан садантайгаа уулзаж учирлаа, бүр тэдэн км-ийн цаанаас зорьж ирлээ гэх хүмүүс олон байсан шүү. Гоё санагддаг юм билээ.

- Нийгэм, хүмүүс, хүүхэд багачууд руу хандсан ажил хийе гэсэн бодол байна уу?

- Том болсон насанд хүрсэн хүмүүсээс илүү хүүхдийн цагаан сэтгэл илүү байдаг юм шиг санагдаж байгаа. Наадмаас хойш хэд хэдэн хүмүүст тусаллаа л даа. Түүнийгээ олонд дэлгэж, хэлж, ярьсангүй. Хүүхэд, том хүн хоёрын хүлээж авч байгаа, баярлаж байгаа байдал нь тэс өөр юм билээ. Тийм болохоор яваандаа аль болох хүүхэд багачууд руу хандсан зүйл өөрийнхөө чадах хэмжээнд их хийж, баярлуулж явъя гэж бодож байгаа. Би чинь хоёр жилийн өмнөөс 6 сарын 1-нд өглөө эрт бэлэгнүүдээ аваад гардаг уламжлалтай болсон. Ер нь боломжоороо хүүхдүүдэд тусалдаг байя гэсэн зорилго руу 100 хувь сэтгэл шулуудсан байгаа.

- Өмнө ярилцахад зорилгынхоо 30 хувьд хүрсэн гэж байсан. Одоо хэдэн хувьд очсон бол...?

- Одоо тэгээд 60 хувь боллоо шүү дээ /инээв/. Цаана нь дахиад гурван том цол байна. Тэр гурван том цолны ард гараад Дархан аварга болбол бөх болсны минь хэрэг бүтлээ гэж бодоод бүтэн амьсгаа авах байх аа. Тэр зорилгын төлөө одоо хичээнэ дээ.

- Наадмаар гоё шаргал дээл өмссөн. Арслангийнхаа наадмаар бас алтан шаргал дээл өмссөн байна лээ. Энэ жилийн ээлтэй өнгө үү?

- Тухайн жилийнхээ зохицлын өнгөөр л хийлгэж байгаа юм л даа. Наадмаар өмссөн шаргалыг 2-3 өнгөнөөс хамгийн эхэнд нүдэнд туссаныг нь сонгосон. Би дээлээ Тосон торгоор хийлгэдэг байхгүй юу. Ер нь дээл хийлгэх чинь өөрөө их олон утга, бэлгэдэлтэй юм билээ. Өнгө, эмжээр, бүс гээд бүгд өөр өөрийн бэлгэдэлтэй. Миний өмнөх дээлүүдийг хадам ээж маань хийж өгдөг байсан юм.

- Зодог хэр олныг сольсон бэ?

- Нэлээд их сольсон шүү. Зарим нь өмсөхөөр биед эвтэйхэн биш байх ч юм уу, зарим нь урагдчих ч юм уу. Зарим нь өмсөөд баймаар биед эвтэйхэн байдаг. Ерөнхийдөө жил болгон л солих гээд байдаг юм.

- Өмсөхгүй зодог шуудгаа хадгалдаг уу, хүнд өгчихдөг үү?

- Ээж аавын маань хийж өгсөн багын зодогнууд бол гэрт байгаа. Сүүлийн үед найз нөхөд, дүү нартаа “бэлтгэлээ сайн хийгээрэй” гээд өгчихдөг болсон. Одоо гэрт энэ жилийн төрийн наадмын түрүү бөхийн өмсгөл маань байна. Хүмүүс харин “MCS-д тэр зодгоо өгчихлөө” гээд шуугисан. Тэр бол миний бэлтгэл сургуулилалт хийхдээ өмсдөг байсан нэг ээлжийн өмсгөл байгаа юм. Харин түрүү бөхийн өмсгөлөө би багшдаа өгнө гээд хэлчихсэн юм аа.

- Сая нээрээ багшдаа долоо давж Бридж группээс өгсөн “Заан жимни”-гээ өглөө гэж дуулдсан?

- Наадмын дараа л багшдаа машин өгнө гээд бодсон байсан. Тэгээд наадам дээрээ зарлаад, сая Заан жимнигээ авангуутаа өгсөн.

- Багш хүн гэдэг аав, ээжийн дараа орох ачтан байдаг. Багшийнхаа үгэнд хэр ордог вэ, багш нь зөөлөн, хатуу аль талдаа вэ?

- Оролгүй яах вэ. Багш маань зөөлөндөө зөөлөн, хатуудаа хатуу. Шүгэл дуугараад дэвжээн дээр гарсан тохиолдолд чанга шүү дээ. Бэлтгэл дуусаад жирийн үед бол бараг ах дүү, найз нөхөд шиг л байдаг. Бэлтгэлийн цаг дээр бол жинхэнэ “цусаа холиулна” шүү дээ /инээв/.

- Тунаанд их олон барилдсан бөхчүүдийн нэг дээ?

- Туначих чинь амар шүү дээ. Одоо харин ам авна гэдэг том ажил руу орлоо доо.

- Сая эхнийхээ ам авалтуудыг хийсэн. Хэр бодуулж байна?

- Яах вэ, ам авахад өөрийнхөө барилдаан таарах бөхөө сонгоод авах боломжтой нь зүгээр юм билээ. Нэлээд дээр ам авах болохоор бараг 60-70 хувийн давуу тал болж байгаа юм л даа. Тунахаар чинь заримдаа барилдаан таарахгүй бөхтэйгөө ч барилдах үе гарч байгаа юм чинь. Чанга бөхчүүдтэй тунахаар үзсээр байгаад бензинээ бараг дуусгах шахаад л давбал давна, унавал унана.

- Юунаас хамгийн их урам авдаг вэ?

- Анх би чинь бэлтгэл хийж эхэлснээсээ хойш 5-6 жил медаль авдаггүй байсан юм. Гэтэл ганц хоёрхон жил бэлтгэл хийсэн дүү нар медаль аваад байх юм. Тэгээд гутарлаа. Жилд чинь бараг 10 гаруй тэмцээн болно. Ороод л байна. Том биетэй болохоороо том жингийн ах нартай үзнэ. Хүн хожихгүй болохоор үнэхээр хэцүү санагддаг юм билээ. Тэгж, тэгж анх Азийн хүүхдийн наадмаас хүрэл медаль авсан. Тэр л хамгийн том урам зориг байсан даа. Намайг өөрчилсөн медаль тэр л байсан. Хүн чинь сэтгэл орно гэж байдаг шүү дээ. Тэр бол хамгийн их сэтгэл орсон, урам авсан амжилт байсан. Түүнээс хойш үеийнхнээсээ бараг тасраад явчихсан шүү дээ.

- Медаль авч чадахгүй болохоороо “би бөх болж чадахгүй юм байна” гэж бодох, шантрах үе байв уу?

- Би бүр нэг удаа больсон юм шүү дээ. Зургаан сар хэртэй бэлтгэл хийгээгүй. Тэгсэн багш маань аав, ээж хоёр дээр очоод, “Наад хүүхдээ зүгээр надад өг өө. Би заавал бөх болгоно. Надад итгэ” гээд буцаагаад аваад явсан. Түүнээс хойш бэлтгэл сургуулилалтаа огт таслалгүй хийсэн дээ. Өөрөө дуртай болохоор хэцүү үе гарсан ч даваад л гардаг юм билээ, хүн чинь.

- Мэх зүүдэлдэг үү?

- Зүүдэлж байгаагүй шүү. Харин бэлтгэл дээр давтсан мэхүүд барилдаан дээр орохоор би тэр мэхийг өөрийн болгож эзэмшиж чадлаа гэж ойлгодог. Хүн чинь ямар ч мэхийг давтаж, бэлдэж байж л өөрийн болгодог. Одоо давхар хамах мэхээ жаахан багасгасаан. Ноднин жилийн наадмын дараагаас багш бид хоёр ярилцаад, за одоо наад мэх чинь худлаа болж байна шүү. Хүн хаяхгүй болж эхэллээ. Арай өөр юм бэлдэцгээе гэж шийдсэн. Нэг хэсэг би чинь давхар хамах мэхийг бараг байнга хийдэг байлаа шүү дээ. Гэхдээ тэр нь “жооронд” байж л байгаа. Хүний сурсан зүйл алга болох биш. Одоо барилдаанаа дахиад задлаад, сайжруулаад явна даа. 2017-2018 оны үед бол би “улсын наадамд гар ачаад түрүүлнэ дээ” гэж бодохгүй, санахгүй шүү дээ. Би тухайн үед хийдэг байсан мэхүүдээ л давтаад байдаг. Багш болохоор гар ачих, суганы хонхрын барьц авах зэргийг давтуулаад байдаг. Би чинь дотроо бараг гайхасхийгээд л давтаж байгаа юм чинь.

- Тэр гар ачих мэхийг нэлээд эрт сурчээ, тэгвэл...?

- Аль багын л хийдэг байсан мэх юм шүү дээ. Чөлөөтийн бэлтгэл дээр суга аваад дайраад гар ачдаг л байсан. Багаасаа давтсан мэх одоо бяр хүч нь арай тэгшрээд ирэхээр орж байгаа юм болов уу гэж бодсон. Бараг 6-7 жилийн давталтын үр дүн шүү. Бэлтгэл болгон дээр хийдэг, үздэг, давтдаг. Цаг нь болоод, эв нь таараад л өөрийн болсон шүү.

- Барилдааны хувьд жаахан өөрчилж үзмээр санагдаж байгаа зүйл байна уу?

- Барилдаанаа өөрчлөх гэхээс дутуу зүйлүүдээ илүү хөгжүүлэх тал дээр ажиллаж байгаа. Ер нь хэд хэдэн алдаанууд бол байгаа. Тэр гар ачих мэхний суганы барьц дээр гэхэд хэд хэдэн засах зүйл байгаа. Одоо тэгээд үзэж тарна даа /инээв/.

- Бөхийн өргөөнд нийтдээ хэдэн удаа түрүүлж, үзүүрлэж, шөвгөрсөн бол. Тэр тоогоо бодож үзсэн үү?

- Нэг удаа дэвжээ рүү ороод тоолж үзсэн юм аа. Би чинь 4 түрүүлээд, 6 үзүүрлээд, 2-3 удаа дөрөвт үлдээд 15-16 удаа наймд үлдсэн байсан санагдана.

- Хамгийн удаан барилдсан барилдаан гэвэл ямар барилдаан байдаг вэ?

- Цаг хэртэй барилдсан барилдаан бол байгаа байх аа. Миний хувьд хамгийн хүнд барилдаан гэвэл бөхийн өргөөнд Залуучуудын улсын аварга болсон шүү дээ. Түүн дээр Ховдын М.Баяржавхлантай барилдсан. Нэлээд удаан үзсэн юм аа. Дөч гаруй минут барилдаад би унасан. Тэгээд дараагийн тойрогтоо гараад дэвсэн чинь гарын хоёр сарвуу татчихдаг юм, дэвж байхад. Тэгээд тэр чигтээ гүрийгээд барилдсан шүү. Тэр үнэхээр хүнд хоёр барилдаан байсан.

- Бүх цаг үеийн алдартай бөхчүүдээс хэн нэгэнтэй нь барилдаж үзэх боломж олдвол хэнтэй барилдаж үзэхийг хүсэж байна?

- Бүр дээр үеийн бөхчүүд, аваргууд байдаг шүү дээ. Тэдэнтэй барилдаж үзэхийг хүсэж байна. Бас Б.Бат-Эрдэнэ аваргатай барилдаж үзэхийг хүсэж байна. Энэ цаг үеийн домог болсон аваргын ид үетэй нь гар зөрүүлээд үзчихвэл би 7-8 минут орчим л тэсэх болов уу гэж боддог юм /инээв/.

- 10 жилдээ ямар хичээлдээ илүү дуртай байсан бэ?

- Математиктаа сайн байсан шүү. Багаасаа бөхөөр хичээллэсэн болохоор бэлтгэл сургууль, тэмцээн уралдаан гээд хичээл ном яалтгүй хоцорно. Мат-ийн багш маань бүр “Батмагнай чи хичээлдээ ямар сайн байлаа. Одоо бүр юу ч мэдэхгүй боллоо” гээд загнаж байсан юм. 11, 12-р ангид байхад багш томьёо бодуулна. Ихэнх хичээлдээ суугаагүй болохоор зарим томьёог нь үнэхээр мэдэхгүй байгаа юм чинь. Тэгэхээр нь өөрөө зохиогоод бодно.

- Өө за...?

- Тэгж шууд зохиож бодоод багшид үзүүлэхээр зөв байдаг байсан.

- Тодорхой хэмжээний авьяас байсан байна шүү, тоо бодлогын...?

- Харин магадгүй. Математикийн гүнзгий нээгдэхэд шалгалт өгөөд тэнцээд орж байсан юм. Ер нь тоондоо дажгүй байсан шүү. Тэр нь одоо бөхөд бас хэрэг болдог юм шиг санагддаг.

- Өмнөх ярицлагадаа уралдааны машин, онгоц барьж үзэхийг багадаа мөрөөддөг байсан гэж байсан. Магадгүй одоо кинонд тиймэрхүү дүр бүтээх завшаан тохиовол үзээд алдах уу?

- Кинонд тоглох бол худлаа байх аа, арай чангадах байх. Гэхдээ яг цагаа тулбал чадаж ч магадгүй /инээв/. Одоо харин бөхөөс өөр мөрөөдөж байгаа зүйл гэвэл мэргэжлийн сагсан бөмбөг дээр гараад нэг минут ч болтугай гүйчихэд л болмоор санагдаад байгаа /инээв/. Тийм хүсэл мөрөөдөл бол байна.

- Бас их олон “краш”-тай бөхчүүдийн нэг гэдэг. Арслангийн “краш” харин хэн бэ, нууц биш бол...?

- Нэг Солонгос жүжигчин байдаг юм аа. Өөрийнх нь нэрийг мэдэхгүй байна. Киноных нь дүрийн нэр Тами гэдэг юм. Хүн чонотой солонгос сериалд тоглодог. Тэр жүжигчинд л дуртай. Өөр ч гайгүй ээ /инээв/.

- Хоол хийх үү?

- Хийх нь цөөн. Гэхдээ хийвэл гоё хоол хийчихнэ шүү. Гал тогооны ажилд жаахан дургүйдуу. Харин гэр орноо эмхлэх, цэгцлэх, цэвэрлэх дуртай шүү. Тогтмол биш ч зав чөлөөтэй үедээ тоос соруулах, гэрээ эмхлэх ажлыг бол дажгүй хийчихдэг юм аа.

- MCS групптэй хэрхэн холбогдож, бөх нь болсон бэ?

- Би 2023 оны 5 сард MCS группийн бөх болсон. Ямар ч спортыг сонгож хичээллэсэн хүний өмнө хоёр сонголт гарч ирдэг. Нэг бол ар гэр, амьдралаа сонгох, нэг бол спортоо сонгох. Дан бөхөө хөөнө гэхээр цалин мөнгөгүй бол хэцүү. Наад зах нь уураг витамин уух, алдаж байгаа эрдэс усаа нөхөх шаардлага гарна. Бөх ийм өндөр хөгжсөн үед алдсан эрдэс усаа нөхөж чадахгүй бол мянга бэлтгэл хийгээд амжилт гаргана гэхэд хэцүү болчхож байгаа юм л даа. MCS групп маань намайг цалин мөнгөтэй болгож дэмжээд, хамтдаа сайхан л явж байна. Хамт олонтойгоо саяхнаас л илүү ойр дотно болцгоож байна даа.

- Өөр бас компаниуд бий байх аа?

- Ер нь манай бөхчүүдийг дэмждэг пүүс, компаниуд нутаг усных нь байдаг шүү дээ. Намайг дэмждэг “Хос Хаш Оюу” компани гэхэд захирал нь манай аймгийн Баацагаан сумын харьяат, Баатар гэж ах бий. “Гал хонгор” компанийн захирал Сайнжаргал ах маань манай эхнэрийн талын хамаатан. Баян-Овоо сумын харьяат. “Богд” банк бас манай аймгийн Богд сумын нэрээр нэрлэгдсэн. Болорбат гэж ах бий. Бүгдээрээ Хонгор нутгаараа л холбогдсон байдаг юм.

- Наадмын өмнө Баянхонгорын хоёр дэвжээ нэгдсэн гэж дуулдсан?

- Тэгсэн. Аливаа зүйл чинь хамтын хүч, эв нэгдэл шүү дээ. Хаана эв нэгдэл байна, тэнд амжилт гарах үндэс суурь бий болдог. Нутгийн ард түмэн, бөхдөө хайртай хүмүүс бүгдээрээ л дуртай хүлээж авсан байх. Баянхонгорын хоёр дэвжээ нэгдэж, Тэргүүн богд дэвжээ байгуулагдахад их ч олон хүн баярласан байх. Монголчууд маань амны бэлгэтэй ард түмэн шүү дээ.

- Урилга хүлээн авч дэлгэрэнгүй сайхан ярилцсанд бас арслан цолтой эхний ярилцлагаа БӨХ сониндоо өгсөнд баярлалаа. Үзэгчид бол одоо бүр их амжилтыг тань хүлээж байгаа нь гарцаагүй. Дараа, дараагийнхаа зорилгодоо хүрээд дахин БӨХ сониныхоо уншигчидтай уулзахын ерөөлөөр яриагаа өндөрлөе?

- За баярлалаа. Цаашдаа улам хичээгээд өөрийнхөө хүссэн, зорьсон цолондоо хүрэхийн төлөө, өөрийнхөө чадах хэмжээгээр илүү хичээх болно оо. Наадмаас хойш ямар нэг хэвлэлд дэлгэрэнгүй яриа өгөөгүй л байгаа. Сониныхоо зочноор урьж оролцуулсан та бүхэнд баярлалаа.

ЯРИЛЦСАН: С.БАДАМГАРАВ

Эх сурвалж: БӨХ СОНИН