Энэ жил Хятадын Төвдийн Өөртөө Засах Орон байгуулагдсаны 60 жилийн ой тохиож байна. Хятадын Олон Улсын Радио энэ тухай: "3-р сарын 28-нд буюу Төвдийн сая олон хамжлагын тариачдыг чөлөөлсөн дурсгалын өдөрт Хятад улсын Засгийн газар "Шинэ эриний Төвд дэх хүний ​​эрхийн үйлсийн хөгжил дэвшил" гарчигтай цагаан ном гаргаж, Төвдөд “хэдхэн арван жилийн дотор мянган жилийг давсан” асар том өөрчлөлт бий болсныг бодит тоо баримтаар бүх талаар харуулсан байна. "Ард түмний аз жаргалтай амьдрал бол хүний ​​хамгийн том эрх” байхын Төвд дэх амжилтыг энэ номын агуулга бодитоор тусгасан байна.

Хүний эрх бол зүгээр нэг нэр томьёо биш, харин хувийн бодит туршлага, бодит ололт юм. Эдгээрийн дотор оршин тогтнох, хөгжих эрх нь хүний ​​үндсэн эрх юм. Төвдийг энх тайвнаар чөлөөлснөөс хойшхи 60 жилийн хугацаанд тухайн нутгийн ард түмэн юуг биеэр мэдэрч, ямар ололттой болсныг энэ хоёр зүйлээр жишээ болгож авч үзье.

Оршин амьдрах нь аливаа хүний ​​эрхийн үндэс. 1951 онд энх тайвнаар чөлөөлөгдөхөөс өмнөх хуучин Төвдөд, өргөн олон хамжлагын тариачид болон боолчуудын амь нас, аюулгүй байдал баталгаатай байгаагүй, тэдэнд хувийн эрх чөлөө, өмч хөрөнгийн эрх чөлөө, сэтгэлгээний эрх чөлөө байсангүй, хүний эрх гэж ерөөсөө байгаагүй юм. Төвдийг энх тайвнаар чөлөөлсний дараа олон тооны хамжлагын тариачид, боолчууд уулын "ярьдаг хэрэгсэл” байсан хуучин статусаа бүрмөсөн өөрчилж, гэр орондоо эзэн болж чадсан юм. Энх тайвнаар чөлөөлөгдсөнөөс хойш өнөөг болтол Төвдийн хүн ам нэг сая орчмоос 3.7 сая болж нэмэгдэж, дундаж наслалт 35.5-аас 72.19 болж, түүхэн дэх хамгийн өндөр түвшинд хүрсэн байна.

Хөгжил бол хүмүүсийн аз жаргалд хүрэх түлхүүр. Хуучин Төвдөд өргөн олон хамжлагын тариачид болон боолчууд шаргуу хөдөлмөрлөсөн хэрнээ хоол хүнс, хувцас хунарын баталгаагүй байсантай харьцуулахад шинэ Төвдийн ард олны амьдралд асар том өөрчлөлт бий болжээ. 2019 оны сүүлч гэхэд Төвдөд бүртгэлд байсан нийт 628 мянган ядуу хүн бүгдээрээ ядуурлаас ангижирчээ. 2024 онд, Төвдийн ядуурлаас гарсан ард олны нэг хүнд ногдох цэвэр орлого 12.5 хувиар нэмэгдсэн байна. Боловсролын хувьд, энх тайвнаар чөлөөлөгдөхөөс өмнө сургуулийн насны хүүхдүүдийн бичиг үсэгт тайлагдаагүй байдал 95 хувиас дээш, сургуульд хамрагдалт 2 хувиас бага байсан бол харин эдүгээ бичиг үсэг үл мэдэх явдал өнгөрсний түүх болон үлдэж, 15 жилийн төрийн санхүүжилттэй боловсролын тогтолцоог бүх талаар байгуулсан юм.

Төвдийн газар нутаг уудам, хүн ам сийрэг, зарим тариалан, бэлчээрийн мал аж ахуйн бүс нутгийн хүүхдүүд сургуульд сурахад хүндрэлтэй байгаа асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд орон нутгийн зарим сургуулиуд үндэсний албан журмын боловсролын тухай хуулийн дагуу сурагчдад дотуур байрны үйлчилгээ үзүүлж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй. Мэдээжийн хэрэг, дотуур байранд суух эсэх нь сайн дурын сонголт бөгөөд сурагчид, тэдний эцэг эхийн шийдвэрт хамаарна. Түүгээр ч барахгүй ийм дотуур байрны боловсрол нь зөвхөн Төвдөд төдийгүй Хятад улсын бусад мужид ч бий, дэлхийн олон улс оронд байдаг. Барууны зарим орон үүнийг ашиглан Төвдийн хүний ​​эрхийн талаар гүтгэн дайрч буй нь огт үндэслэлгүй юм. Австралийн нэрт хятад судлаач Колин Маркеррас хэлэхдээ, барууны хэвлэлүүд өөрийгөө Төвдийн нөхцөл байдлыг мэддэг гэж дандаа мэдэгддэг ч үнэн хэрэгтээ төдийлөн мэддэггүй, тэдний Төвөдийн талаарх мэдээлэл нь буруу, өрөөсгөл байдлаар дүүрэн байдаг гэжээ.

Амьдрах баталгаа, хөгжил дэвшил төдийгүй Төвдийн уламжлалт соёл ч урьд өмнө хэзээ ч байгаагүйгээр хамгаалагдсан юм. Төвдийн гудамжаар явахад, олон нийтийн байгууламж, самбар, зар сурталчилгаа зэрэг нь улсын нийтлэг хэл болон төвөд хэлээр тэмдэглэгдсэн байхыг хүмүүс олж харна. Түүнчлэн "Гэсэр" тууль, Төвдийн дуурь, Төвөдийн эмийн рашаанд орох арга зэрэг гурван төслийг НҮБ-ын Хүн төрөлхтөний биет бус соёлын өвийн төлөөлөх зүйлийн жагсаалтад бүртгэсэн юм. Шинжлэх ухаан, технологи хөгжихийн хэрээр Төвд нь эртний ном, сурвалж бичгийг хамгаалах арга хэрэгслийг мөн шинэчилжээ. 2024 оны 12-р сарын байдлаар дэлхийн "үүлэн хуваалцах" платформд эртний үнэт номын 67 мянга гаруй хуудсыг байршуулж, хуучирч гэмтсэн эртний ном, сурвалж бичгийн нийт 13990 орчим хуудсыг засварласан байна.

Богинохон хэдэн арван жилийн дотор Төвдөд хэрхэн мянган жилийн асар том өөрчлөлт бий болсон бэ? Энэ нь Хятад улсын эрх баригч нам хүний ​​эрхийг үргэлж хүндэтгэж, хамгаалж, ард түмэн төвтэй хүний ​​эрхийн үзэл баримтлалыг баримталж, бүх үйл явцын ардын ардчиллыг хөгжүүлж, Хятадын онцлогтой, Төвдийн онцлогтой хүний ​​эрхийн хөгжлийн замыг гаргаж ирсэнтэй холбоотой юм.

Өнөө үед Төвдөд, өөртөө засах орны хууль тогтоомж, төрөл бүрийн төлөвлөгөөг боловсруулахаас эхлээд ахуйн хог хаягдлын ангилал, өмчийн менежмент зэрэг жижиг бүх зүйл хүртэл ард олон ойлгож, оролцдог бөгөөд асуудал шийдэгдэж чаддаг. Одоогийн байдлаар Төвдөд нийт 790 гаруй Ардын Төлөөлөгчдийн Их Хурлын Төлөөлөгчдийн газар байгуулагдаж, ард олон нийгмийн байдал, олон нийтийн санаа бодлыг тусгахад үр дүнтэй индэр хангаж байна. 2013-2024 онд, УТЗЗ-ийн Төвдийн Өөртөө Засах Орны хороо нийт 5095 санал хүлээн авч, 4920 саналыг бодит ажил хэрэг болгож, 100 хувийн хариу өгсөн байна.

Энэ оны 1-р сард гэхэд, Төвдийн Динри сяньд 6.8 баллын хүчтэй газар хөдлөлт болсон. 10 минут орчмын дараа гэхэд аврах нисэх онгоц тэнгэрт гарч ирэв. Хагас цаг хүрэхгүй хугацааны дараа газар хөдлөлтийн голомт бүсэд аврах ажиллагаа эхэлсэн. Нэг өдрийн дотор интернет сүлжээ, зам, цахилгаан эрчим хүчний хангамжийг аажмаар сэргээж, гамшигт нэрвэгдсэн иргэд үндсэндээ майхан эсвэл угсармал байшинд амьдарч, халуун хоол хүнсээр хангагдсан юм. Аврах ажиллагааны ийм хурд, үр дүнтэй байдлыг гадаадын интернет хэрэглэгчид сайшааж байлаа. Үүний цаана ард түмэн төвтэй хөгжлийн үзэл баримтлал байгаа бөгөөд энэ нь мөн Төвдөд хүний ​​эрхийг хамгаалж буйн бодит тусгал юм.

"Төвдийн хөгжлийн түвшин миний төсөөлж байснаас хол давсан, эндхийн хүмүүс маш орчин үеийн амьдралаар амьдарч байна”. Энэ бол Пакистаны хотын мэдээллийн сүлжээний ахлах сурвалжлагч Али Аббасын Төвдөд сурвалжлан аялсны дараах сэтгэгдэл нь юм. Зарим барууны орнуудын Хятадын эсрэг хүчин Төвдийн хүний эрхийн асуудлыг хуурамчаар ярьж буй нь салган бутаргахаар оролдохын төлөө хийсэн халхавч нь төдий гэдгийг дэлхийн олон хүмүүс тод харж байна. Төвдийн хүний ​​эрхийн хамгаалалт сайн байна уу үгүй ​​юу гэдэгт тоо баримт аль хэдийн хариулт өгчихсөн, хүмүүсийн амьдралын нарийн ширийн зүйлс ч мөн адил өгүүлж байна. Үүнийг ямар ч худал хуурмаг яриа халхалж, баллаж чадахгүй юм." гэжээ.

Г.Бямба