sonin.mn
Сэтгэгдэл (55)

Чандмань уулын аймаг үүсэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойн баяр наадмын нээлтэн дээр Ю.Цэдэнбал даргыг хиймэл оюун ухаанаар амилуулж “Их эзэн хаан хаан Чингисийн тулганд бадарсан гал хэзээ ч унтрах ёсгүй” гэж хэлүүлсэн нь түүхэн үнэнээс хол зөрөхөөс гадна Ю.Цэдэнбал үнэхээр ингэж хэлсэн мэтээр цаашид ишлэгдэх эрсдэлтэй юм. Ю.Цэдэнбал "Чингисийн сайн тал гэж бахархаад байх юy ч байхгүй" гэж хэлсэн нь харин хар дээр цагаанаар бичээстэй бий. Түүхэн үнэнд ингэж хариуцлагагүй хандаж болохгүй. Тэр тусмаа AT, AI хөгжсөн, худал мэдээ их тардаг болсон үед энэ бол маш хортой үр дагавартай гэдгийг сануулъя.


Түүхэн их хүмүүс чинь хүн л юм хойно алд биендээ алдаа оноо, сайн саарыг хослуулсан л байдаг. Тухайн цаг үедээ Бал дарга (одоо л Буурал дарга гэдэг болж) хэмээн ард түмэнд хүндлэгдсэн Юмжаагийн Цэдэнбал ч бас өөрийн гэсэн алдаа оноотой хувь хүн. Өөрөөс нь үл хамаарах, өөрөөр үйлдэж үл болох учир шалтгааны улмаас хийсэн алдаа ч бий. Алдаа оноог нь дэнслэнэ гэвэл оноо нь мэдээж хол илүү гарна. Тэр бүрийг ялгаж салгаж, үнэнийг үнэнээр нь хэлж, түүхээ гуйвуулахгүй байцгаая хэмээн бичиж байгааг минь монгол угсаатан ахан дүүс хоорондоо толхилцох, халх ойрдоороо талцан биесээ адлах, эсхүл хувь хүний атаа хорсолтой холихгүйгээр эрүүлээр шүүн тунгаахыг хүсье. 



Ер нь бол Чингис хаан, үндэсний үзлийг үгүйсгэх алхам 1925 оноос эхэлсэн түүхтэй болохоос Ю.Цэдэнбал ч санаачлаад хэрэгжүүлчихсэн ажил биш.



1925 оны МАХН-ын IV их хурлаар марксист-ленинист боловсролын асуудлыг анх хэлэлцэж тодорхой зорилт дэвшүүлсэн нь янз бүрийн шалтгаанаар хэрэгжиж чадахгүй явсаар Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа сая нэг нөхцөл бүрдэж, 1946 он бэлтгэл хангаж, 1947 оноос далайцтай ажил өрнүүлж эхэлсний нэг гол чиглэл нь үндэсний үзэлтэй хийх тэмцэл байв. 1949.07.21-нд гаргасан МАХН-ын ТХ-ны УТТ-ны ”Ардын унших бичгийн тухай” тогтоолд “СЭХЭЭТНИЙ ХОЦРОГДОНГУЙ ХЭСГИЙН ДУНД ҮНДЭСНИЙ ЯВЦУУ ҮЗЭЛ ШИГДЭН ОРШИЖ” байгааг шүүмжилж, 1949.10.27-нд МАХН-ын ТХ-ны “БНМАУ-ын түүх ба утга зохиолыг сургуулиудад зааж байгаа байдлын тухай” тогтоолд ЧИНГИСИЙН ТҮҮХЭНД ГҮЙЦЭТГЭСЭН ҮҮРГИЙГ МАРКСИСТ БУСААР ДҮГНЭСЭН, ТҮҮХИЙН АСУУДЛЫГ МАРКСИЗМЫН ЭСРЭГ ТАЙЛБАРЛАХ БАЙДАЛ ГАРГАСАН гэж дүгнэсэн байдаг. 


Би хэдхэн хоногийн өмнө "Бүү унш, шатаа, эс тэгвээс шийтгүүл" бичвэртээ Ц.Дүгэржавын монгол бичгээрх "Ардын унших бичиг"-ийг 1938, Г.Жамсранжавын кирилл бичгээрх "Ардын унших бичиг"ийг 1949 онд хураан устгасан тухай дурдаж байсан. Г.Жамсранжавын номтой холбоотой асуудлыг Bat-Amgalan Buyanjargal сэтгүүлч пэйждээ илүү тодорхой бичиж, уг номын тухай хэлэлцсэн хурлыг даргалагч Ю.Цэдэнбал “Энэ номд Чингисийн тухай бичжээ. Чингисийн сайн тал гэж бахархаад байх юy ч байхгүй. Чингис бол бусад улс үндэстнийг хядаж, цусанд живүүлэн, Европын хөгжилд гай учруулсан харгис тайж хүн шүү дээ” гэж хэлээд намаас хөөх санал дэвшүүлснийг маршал Х.Чойбалсан зөөлрүүлж орлогч гишүүнээр үлдээсэн, Жамсранжав гуай номын зардлыг төлж, албаны гэрээ хураалгаж байсан тухай зохиогчийн өөрийнх нь дурсамжаас эшилсэн байна. Б.Бат-Амгалан түүх ийм атал дур зоргоороо өөрчлөх нь сөрөг үр дагавартайг анхааруулсанд талархаж байна.



Урианхан Б.ГАЛААРИД 2025.07.30.