Уран олборлох нь ямар сөргөөр нөлөөлж болох вэ?

Сүүлийн жилүүдэд Монголын говийн бүс нутагт уран олборлолт идэвхтэй явагдаж, энэ үйл ажиллагаа нь байгаль орчин болон хүний эрүүл мэндэд ноцтой нөлөөлж болзошгүй талаар олон нийт анхаарал хандуулах болсон. Хэдийгээр би цөмийн салбарын мэргэжилтэн биш ч химийн шинжлэх ухааны хүний хувьд энэ асуудалд дуугүй суух боломжгүй.

1. Эрүүл мэндийн асуудал

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах суманд уран олборлолт эхэлснээс хойш гажиг төрөлттэй мал, хүүхдийн тоо нэмэгдэж буй талаар нутгийн иргэд олонтоо мэдээлж байна. Урьд өмнө ховор тохиолддог байсан үзэгдэл богино хугацаанд олноор гарч байгаа нь тохиолдлын зүйл бус, олборлолтын үйл ажиллагаатай холбоотой байх магадлал өндөр. Энэ бүхнийг хөнгөнөөр авч үзэх биш, шинжлэх ухаанч байдлаар баталгаатай судлах шаардлагатай.

2. Хяналтын сул тал

Газрын дор уусган олборлох (ГДУО) аргын үед хяналтын цооногуудын дээжийг улсын хэмжээнд итгэмжлэгдсэн лабораториудаар тогтмол шинжлүүлэх ёстой. Гэвч бодит амьдрал дээр энэ процесс хэр зэрэг ил тод, найдвартай явагдаж буйд эргэлзээ бий. Шинжилгээний дүнг олон нийтэд нээлттэй болгох нь итгэлийг нэмэгдүүлэх цорын ганц зам.

3. Цацраг идэвхит хаягдал

Уран олборлолтын явцад зөвхөн U₃O₈ буюу шар нунтаг төдийгүй радон хий, торийн задралын бүтээгдэхүүн зэрэг бусад цацраг идэвхит элементүүд агаарт, хөрсөнд, усанд тархдаг. Энэ нь орчныг бохирдуулах гол шалтгаануудын нэг. Цацраг идэвхит хаягдлын удирдлага сул байвал урт хугацаанд хүн ам, мал амьтдын эрүүл мэндэд хүнд хор уршиг дагуулах нь тодорхой.

4. Гүний усны бохирдол

ГДУО аргын үед газрын гүнд 150–200 м-т хүхрийн хүчлийн 2%-ийн уусмалыг шахаж, ураныг уусган гаргаж авдаг. Энэ нь зөвхөн ураныг бус хөрсөнд агуулагдах бусад хүнд металлыг ч уусгаж, улмаар гүний усыг бохирдуулах өндөр эрсдэлтэй. Говийн бүсийн хүмүүсийн ундны ус бохирдвол цацраг идэвх болон хүнд металлын хурц, архаг хордлогын асуудал үүснэ.

5. Байгалийн усны шинж чанар ба төөрөгдүүлэлт

Говийн бүсийн ус байгалийн гаралтай эрдэсжилт өндөртэй, pH нь шүлтлэг талдаа, хатуулаг ихтэй байдаг. Энэ нь өөрөө бохирдол биш. Гэтэл зарим тайлбаруудад “говийн ус угаасаа бохирдолтой” мэтээр олон нийтийг төөрөгдүүлэх оролдлого харагдаж байна. Байгалийн эрдэсжилт ба хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй хүнд металл, ураны бохирдлыг хооронд нь андуурч болохгүй.

6. Олон улсын анхааруулга

Олон улсын атомын энергийн агентлаг (ОУАЭА) “Зөөвч-Овоо” ордын хяналтыг хийж, 2022 оны тайландаа “тусгаарлагч шаварлаг давхаргад цуурал гарсан, ажиллах хүчний мэргэжлийн ур чадвар дутмаг байна” гэж дүгнэсэн. Энэ нь хүхрийн хүчлийн уусмал гүний усанд нэвчих бодит эрсдэлийг баталж буй хэрэг.

7. Ил тод байдлын шаардлага

Улаанбадрахын орчим дахь хэд хэдэн худагт ураны агууламж болон хүнд металлын хэмжээ стандарт хэмжээнээс өндөр гарч, ундны усанд хэрэглэхийг хориглосон нь хамгийн тодорхой баримт. Гэвч олборлолтын өмнөх ба одоогийн шинжилгээний үр дүнг харьцуулж үзэх боломжгүй байгаа нь ил тод байдлын ноцтой дутагдал. Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ (БОНБҮ) хийсэн эсэх, хийсэн бол үр дүнг нийтэд нээлттэй болгох нь зайлшгүй.

Дүгнэлт

Уран олборлолт нь зөвхөн эдийн засгийн ашиг авчрах бус, байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд урт хугацааны ноцтой сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдэлтэй.

Тиймээс:

Хяналтын цооногийн шинжилгээний дүнг ил тод, тогтмол мэдээлэх

Гүний болон гадаргын усны бохирдлыг нарийн хянах

Нутгийн иргэдийн дуу хоолойг үл тоох бус, бодитой хүлээн авах

Олон улсын хяналтын байгууллагын зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх

Байгаль, хүн амын эрүүл мэндийн аюулгүй байдлыг нэн тэргүүнд тавих

Энэ бол зөвхөн нэг үеийн ашиг сонирхол бус, ирээдүй үеийн амьдрал, эх орны байгаль орчны аюулгүй байдлын асуудал юм. Эх нутгаа боддог хүн бүр энэ асуудалд дуугүй өнгөрч болохгүй.

Химич Галдмаа