1689 онд монголчууд Сибирийг Оросод алдаж, 1727 онд Эргүнэ голын зүүнээс баруун тийш Тагна Тувагийн Шавинайн даваа хүртэлх газар нутгийг алдаж, 1864 онд Тарвагатайн нурууг ойр орчмын гол нууртай нь алдаж, 1915 онд Алтайн хязгаарыг Хятадад, Тагна Тувагийн хязгаарыг Хаант Оросод дээрэмдүүлжээ.
ӨНӨӨДӨР МОНГОЛ УЛС НҮБ-Д ЭЛССЭН ӨДӨР. Өөрийн газар нутагтай, өөрийн гэсэн хэл, ёс заншилтай, бие даасан улс гэдгээ дэлхийн 200 гаруй улсад хүлээн зөвшөөрүүлэх эхлэл болгож, Орос ба Хятадтай хиллэх хилийн шугамаа НҮБ буюу “Дэлхийн Засгийн газар”-аар баталгаажуулж авсан билээ. Үүнтэй холбогдуулан Монгол улсын хил хэрхэн үүссэн тухай материал орууллаа.
… XVII зууны эхэн үеэс монголын хойд, урд хоёр талаас түрэмгийлэн эзлэх Хаант Орос, Манж Чин улсын бодлого идэвхжиж монголын газрын зурагт өөрчлөлт орохын эхлэл тавигджээ.
… Оросууд Сибирийн аймгуудыг эзлэн Монголын хойд талаас түрж шахах болжээ. Манжийн Энх-Амгалан хаан Оросын газар нутгийн түрэмгийллийг эсэргүүцсэн халхчуудын тэмцлийг дэмжиж байсан ч амжилт олоогүй.
…. Галдан бошгот Халхыг эзлэхдээ Оросоос цэргийн тусламж авсан хэмээн цуурхсан тул Манж нар Ойрад, Оросын цэргийн холбоо байгуулагдахаас болгоомжилж, Оростой хилийн гэрээ байгуулж найрамдсан. Хэлэлцээр Оросын Нерчүү хотын дэргэд 1689 оны 8-р сард хийгдэж, Манж нар Агнуурын тэнгис төдийгүй Камчатскийн ихэнх хэсгийг өөртөө авахыг зорьсон бол Оросууд Байгаль нуур, Агнуурын тэнгисийн эрэг хавийн нутгийг авч үлдэн Хар мөрнөөс урагших газрыг Манжид өгснөөр хэлэлцээр дуусгавар болсон. Энэ хэлэлцээрээр эртнээс нааш хэдэн мянган жил монголчуудын үндсэн газар нутаг байсан Баруун ба Зүүн Сибирь, Байгаль нуур хавийн асар уудам нутаг Оросын мэдлийнх болсон.

Хил тогтоох хэлэлцээрийн хоёр дахь үе Халх Оросын хил орчмын Буур голын хөндийд 1727 оны 8-р сард эхэлж, Баргын нутаг дахь Эргүнэ голын зүүн эргийн Авгайт уулнаас Саяны нурууны Шавинайн даваа хүртэл 87 хос овоо босгож Монгол, Оросын хилийг албан ёсоор тогтоосон ч Монголчуудын уугуул нутгаас ихээхэн газар нутаг алдагдсан түүхийн нэгэн хар толбо болон үлджээ.
Манж нар 1756 онд Зүүнгарын хаант улсыг эзэлснээр Алатау нурууны ар бие, Догол нуур, Төмөрт нуур, Долоон ус гол, Или мөрний дунд ба адаг урсгалын сав газар Оросын мэдэлд, үлдсэн ихэнх нутаг Манжийн харьяанд оржээ.
Орос, Манж хоёр 1864 оны 9-р сарын 25-нд Тарвагатайн нурууны өвөрт орших Тарвагатай (одоогийн Чугачук) хотод байгуулсан гэрээгээр хуучин Зүүнгарын хаант улсын нутгийн хойд хил буюу Тагна Урианхайн Шавинайн даваанаас баруун тийших хилийг тогтоохдоо монголчуудыг огт оролцуулаагүй ажээ. Уг гэрээгээр Тарвагатайн нуруу, түүний ар бие, хөндий, Хар эрчим голын адаг, Зайсан нуур, Мароканоль нуур зэрэг Зүүнгарын улсын нэлээд нутаг Оросын мэдэлд орсон байна.

… Богд хаант Монгол улс нь Манж, Хятадын дарлалаас Өвөрмонгол, Баргын газар нутгийг салган авч өөртөө нэгтгэх сонирхолтой байсан боловч хүчин мөхөсдөж зорилгодоо хүрч чадаагүйгээр барахгүй газар нутгаа алдсан юм. 1913 онд Хятадын засгийн газар Алтайн хязгаарыг хүчээр нэгтгэн авахаар үлэмж цэргийг Монголд түлхэн оруулж, зарим газрыг эзлэн авснаар Монгол, Хятадын хооронд зэвсэгт мөргөлдөөн эхэлжээ. 1913 оны 12-р сард Монгол, Орос, Хятадын тал байлдааны ажиллагааг зогсоох хэлэлцээр байгуулж, Алтайн нуруугаар Цагаан түнгэ хүртэл цэрэггүй бүс тогтоожээ. Гэвч 1915 оны Хиагтын гурван улсын гэрээгээр Хаант Орос, Хятад хоёр тэрхүү цэрэггүй бүсийн шугамыг улсын хил хэмээн Монголд хүчээр тулган хүлээлгэж, Тагна Туваг Орос дээрэмдэж, Алтайн нурууны өмнөд бэл, Хар эрчис, Чингил, Булган, Өрөнгө голууд, Өрөнгө нуурын сав дагуух Монголын нутгийг Хятад дээрэмджээ.
1921 оны Ардын хувьсгал нь дэлхийн тавцанд Монгол улсыг дахин тунхаглах, улсын хил хязгаарыг авч үлдэхэд чухал нөлөө үзүүлсэн.
1962 оны 12-р сарын 26-ны өдөр “БНМАУ ба БНХАУ-ын хилийн Гэрээ” байгуулагдаж, 1962-1964, 1982-1984, 2001-2005 онд хамтарсан хилийн шалгалтууд явуулсан. Энэхүү гэрээ нь НҮБ-ын Нарийн бичгийн дарга нарын газарт бүртгэгдсэн олон улсын гэрээ, хэлэлцээрүүдийн 14375 тоот бүртгэлд 1975 оны 10-р сарын 9-нд бүртгэгдсэнээр манай улсын өмнөд хил олон улсын хэмжээнд баталгаажсан байна.
Монгол, Оросын хил нь 1958, 1976 онд БНМАУ ба ЗСБНХУ-ын хооронд байгуулсан хилийн гэрээнүүдээр шинэчлэгдэн, 1977-1979 онд, 1987-1996 онд хамтарсан шалгалтууд хийгдсэн.
Ийнхүү Монгол улсын хил олон зуун жилийн туршид өөрчлөгдөн хувирсаар ХХ зууны дунд үеэс олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хил хязгаар, газар нутагтай болсон билээ.
Эх сурвалж: "Хөх Толбо" сонин
Сэтгэгдэл(37)
Буриадууд гэж нэг үлбэгэр юмнууд оросын хэдэн казакийг эсэргүүцэж чадахгүй буугаад өгчихсөн юм хамаг юм буриадуудаас болсон ! Чукча царайлчихаад муусайн буриадууд !
Социализмын үед Монголчуудыг хужаа хасаг дөрвөд гэж буриадууд Оросуудынхаа ивээл доор турхирч ганцаардуулаад,цээжээ нүдэн бидэнд яс үндсээрээ сайрхаж ирсэн нь одоо ч хэвээрээ байгаа.
Бууж өгөөгүй. Сайн дураараа нэгдсэн гэдэг Түвд Хятадад сайн дураараа нэгдсэн гэдэгтэй адил тархи угаалт
Монголд цус ойртолт үнэхээр их байгааг энд бичсэн малнуудыг харахад ойлгомжтой. Ийм малнууд их байхад газар нутгаа алдахгүй яах юм
За битгий худлаа гөрдөөд бай , буриадууд халхын хан Чахундоржтой гар эвлүүлж Сэлэнгийн шивээд амжилттай тулалдаж байхад нь Зүүнгарын Галдан монгол цэргүүдийн амьд хэл болгож олзолж , оросын талд мэдээ болгож , захиа бичиж байсан нь оросын цэргийн архиваас олдсон байдаг юм. Энэ бол 3 түмэн цэрэгтэй Ар Халхад нэвтэрч монголчуудыг хүйс тэмтрэхээс нь өмнөхөн болсон хэрэг. Манжийн хаан Зүүнгарыг бут ниргээд баруун монголчуудыг нутгийг хасгийн Абылай хаан , Абулхаир , Нурали нарт түрээсээр өгсөн байдаг юм. Бас муу буриадууд гээд хуцчихаж ээ халтар баас. Цөс муутай , ухаан муутай явсаны лайгаа битгий бусдад тохож бай дээр бичсэн гөлгөн сугараа.
Монгол Улс ямар ч газар нутаг алдаагүй. одоогийн Монгол Улс яг үнэндээ Монголчууд биш Халхууд юм. Хэзээ ч халхууд Монголчуудыг удирдаж байгаагүй. Монголчууд хэзээ ч халхуудын бүрэлдэхүүнд байгаагүйг бодох л хэрэгтэй
мал
Эрт дээр үеэс монголын ноёд лам нар хоёр хөрштэйгээ үгсэн хуйвалдаж хоёр хөршдөө газар нутгаасаа тасдан зардаг байсан түүхтэй.
1958 он Аварзэдийг хэлмэгдүүлж орост өгсөн 1800км2 газрыг мартагнуулж барахгүй шүү!! Гуйлгачингуудаа
Мал минь
Тийм , олоогийн монгол улсын нутаг дэвсгэр бол Халхчуудын уугуул нутаг . Харин түүхийн нугачаанд дэндүү амар амгалангаасаа болж алдсан хил хязгаар бишгүй байсныг түүхчид нотолдог . Харин хүн амын бүрэлдэхүүний хувьд Халхын нутгийн зах хязгаараар янз бүрийн түүхэн нөхцлөөр орж ирж сууришсан ах - дүү ястан - үндэтнүүд бол одоогийн монгочлуудын бүрэлдэхүүн хэсэг - нэгдмэл ахан дүүс мөн болой . Халхчууд бол дайчин өвөг дээдсийнхээ их хөлийн газар , эдийн засгийн баз суурь , уугуул ГАЛ ГОЛОМТ байсаар ирсэн - байсаар ч байгаа амгалан тайван ард түмэн . Халхчууд түүхийн аль ч үед төрийн эрхийн төлөө улайрч байгаагүй , халх хүн төрийн тэргүүн ч байгаагүй ...
Гэхдээ Оросод Монголчуудаас ичдэг буриадууд 1958 онд албан ёсоор үндэстнийхээ нэрнээс Монголыг авч хаясан болхоор аль хэдийн бидний төрөл садангууд биш.Тийн болхоор Оросууд Буриадуудыг Монголчуудаас ялгаж өөр үндэстэнд албан ёсоор тооцдог.Бүгд дэлхийд 300 мянга хүрэхгүй,Монголд 40 мянгаас олонгүй буриадууд дуу ихтэй болхоос Монголд турхирдаг Казахуудаасаа ч 10 дахин цөөхөн хот тойрсон тосгоны бага ястангууд.
1958 он Аварзэдийг хэлмэгдүүлж орост өгсөн 1800км2 газрыг мартагнуулж барахгүй шүү!! Гуйлгачингуудаа
Уугуул нутаг нь Уралаас дорно зүгт байхгүй,европ франц гэдэг Оросууд Монголчуудыг ч биш Азийг арьс өнгө шашин шүтлэгээр үзэн яддаг.Оросууд 15-р зууны эхэнд Зүчийн удмын Сибирийн хаан Кучумыг алж Баруун Сибирийг эзлээд цааш нь 1550 онуудад Казань Астраханийг буюу Ижил мөрний ард түмнүүдийг аймаглан устгаж эзэн суусан.Дараа нь төв азийн түрэг үндэстнүүдийг( Казах Киргиз) Ойрадуудын эсрэг турхирч бүгдийг нь устгаад Зүүнгарын мөхлийн эхийг тавьж эзэн суусан.Хожим нь 17 зуунд Зүүнгарт тусламж амлаад Манж Халхын эсрэг турхирч бүрэн сөнөөсөн.Одоо ч орос буриадууд Монголчуудыг хужаа хасаг дөрвөд гэж турхирч ганцаардуулаад, өөрсдийнхөө мөнхийн хөрш Азийн үндэстнүүд рүүгээ хуцсан өөрсдийнхөө манкуртууд байлгасаар байгаа.
1958 онд Цэдэнпилийн Орсуудад долдогонож эрх мэдэлдээ үлдэх гэж увс, хөвсгөлийн 1800км2 газар нутгийг оросуудад өгсөн гэмт хэргийг мартагнуулах гэж Дүрвэд гаралтан Зохиож бичсэн зүйл бна.
1987-1996 онд бол хилийн гэрээгээр Монголын олон газар оросын нутагт орсон олны яриа үнэн шүү лав миний мэдэхээр Алтанбулаг боомтын орчимд байсан нутгийн иргэдийн гулгаж тоглож өссөн дов нь оросын нутагт орсон
Хамгийн муухай нь хар халтаруудад сүйд болдог оросууд социализмын үеэс Монголчуудыг бид л та нарыг аварсан,бичиг үсэг авчирсан, яр тэмбүүнээс чинь салгасан.Бид байгаагүй бол та нар аль хэдийн Хятадынх болчохсон байхгүй юу гэж тархи угааж ирсэн нь байгаа юм.Мэдээж манийгаа өөрийнхөө ашиг тусын тулд тэгснийг нь ойлгохгүй гэж бүүр итгэчихсэн. Одоо Америк Япон Хужаа дөрвөд хасаг гэж буриадууд нь бас турхирч дөвчигнөнөө инээдтэй.Орос хэлээрээ Монголд бүүр өндөр аваад сурчихсан улс төрчид,уран бүтээлчид,дипломатууд уран бүтээлчид.Бас өөрсдийгөө ажилсаг зоригтой гэж цуурхалданаа.
Чам шиг юм дутуу тархитай дутуу төрснөөс огт хүн болж төрөөргүй нь дээр байж дээ. Дэлхийгээс зайл
үүнийг үз гөлгөө. https://www.youtube.com/watch?v=OOTWbfyfQzc
1958 онд Цэдэнпилийн Орсуудад долдогонож эрх мэдэлдээ үлдэх гэж увс, хөвсгөлийн 1800км2 газар нутгийг оросуудад өгсөн гэмт хэргийг мартагнуулах гэж Дүрвэд гаралтан Зохиож бичсэн зүйл бна.
Газар шороо, хүн ард, баялгаа Хятад, Оросод алдсан бол хохь чинь. Хүн нь хүн шиг, улс нь улс шиг байсан бол бид газар шороогоо алдахгүй байх байлаа. Монголын түүх бол урвагчдын түүх. Монгол хүн л биш бол хэн ч яахав гээд хоорондоо алалцсан, урвагчдийн түүх. Ямар олигтойдоо 1 хэсэг нь Орост зугтааж, нөгөө хэсэг нь амиа аврахын тулд манжид дагаар орж, үлдсэн нь байдаг алт мөнгөө барьж бузар Түвдүүд рүү уралдаж гүйхэв дээ. Яр тэмбүү бөөс хуурс хир буртаг, өмхийдөө баригдсан бузар булай түвд шааруудыг царай алдан байж төрөө бариулсан бузар түүх бол монголын түүх. Монголын түүх бол нэг нэгийгээ алалцсан урвагчдийн түүх.
Хол очиж хуц, антиобетикийг нээгээгүй Монголчууд төдийгүй дэлхий нийтээрээ халдварт өвчинд барагдаж, энгийн ушигний хатгаагаар үхэж байсан, энд ичэх зүйл огт байхгүй. Газар нутгаа битгий хэл Африкууд боолчилж байсных төлөө Германаар уучлал гуйлгуулж нөхөн төлбөр авсан. Гэтэл удаа дараа бүр 21-зуунд Монгол шиг Орос, Хятадад газар нутгаа булаалгаж, Монгол хэл соёлтой хүмүүс хилийн цаана байхад асуудлыг дэлхийд гаргаж тавихгүй гөлөг болоод явж байдаг орон байхгүй. Орос өөрөө аралын төлөө Японтой яаж үзэлзэж бна. Англи 99 жилийн дараа ХонгКонгийг ямар болгоод буцааж өгөв гэтэл Монгол төлбөр авч бна уу, буцааж нэгтгэх асуудлыг ярьж бна уу, урвагч троллоо
Оросууд яасан гэж монголчуудаас уучлал гуйх юм вэ. Тусгаар улс болгож, улсын дайтай улс болгож өглөө гэж хятад гаралтай эрлийзүүд л уурсдаг байх. Монгол хүн бол ядаж л талархаж сурах хэрэгтэй. Орос байгаагүй бол өвөрмонголчуудын эмгэнэлт хувь тавилан монголд өнөөдөр давтагдаад байж байхыг үгүйсгэхгүй. Яг нарийн ярих юм бол монголчуудын өөрсдийнх нь увайгүй шуналтай, эрх мэдлийн төлөө нүдээ өгөхөөс буцахгүй, худалч, хулгайч байдал л газар нутгаа бусдад алдахад хүргэж байгаа.
Эх орон газар нутгаа харийн дайснаас хамгаалан тэмцсэн үе үеийн эрэлхэг өвгөд,эрчүүдийн цусаар хамгаалагдсаныг хэзээ ч мартаж болохгүй. Тэр байтугай бяцхан хүүгийнх нь толгойг шалз чанаад эцэгт нь барьсныг бодохоор энэ газар шороо ямар их үнээр бидэнд үлдэж ирэв.? Модун Шанью "Алга дарам газрыг бурхан гуйсан ч бүү өг" гэж захих вэ дээ.
1958 онд Цэдэнпилийн Орсуудад долдогонож эрх мэдэлдээ үлдэх гэж увс, хөвсгөлийн 1800км2 газар нутгийг оросуудад өгсөн гэмт хэргийг мартагнуулах гэж Дүрвэд гаралтан Зохиож бичсэн зүйл бна.
Халх аймаг өарийн нутагаа хамгаалж хоцорсон бусад аймгууд орос,хятад гэх мэт улсуудад нэгдээд алга болсон Монгол гэдэг үндэстний гал голомтыг халхууд авч яваа юм биш үү
buriaduud nusaa hatsardaa naagaad oros hulmasnii amtand orj daisnuuddaa buuj ugsun aimhai nuhduud
1958 онд Цэдэнпилийн Орсуудад долдогонож эрх мэдэлдээ үлдэх гэж увс, хөвсгөлийн 1800км2 газар нутгийг оросуудад өгсөн гэмт хэргийг мартагнуулах гэж Дүрвэд гаралтан Зохиож бичсэн зүйл бна.
Cham shig hujaagiin uldegdel horsoj yawdag n argagui tanai udmiinhniig bugdiig huuj gargasan ih haramsaj yawdag baih n
Хар хятад шар хятад сөнөтүгэй
Одоо тэгээд байж байгаагийн хардаа. Эрчүүд нь хэдэн Чингис ярьсан, худлаа томорсон нэг нэгэндээ атаархсан явцгүй, урагшлах бодолтойн мэдэгдэхгүй баяр цэнгэл, архинд нэг хэсэг нь живж хүн биш хэлбэртэй байна шдээ. Тэгээд ямар хий хоосон одон, шагнал цолонд ямар их дуртай юм бэ ? Бүр Манжийн үеийн сэтгэлгээний үл мөрөөсөө салаагүй л явж байна. Хоорондоо алалцан гэж гарамгай, нэг монгол нөгөөгөө насаар нь шанлуулах зүйл хйичихээд цааагуураа бахархаж байгаадаа. Толгой тахих гоё л байга юм байна л даа. Харин өөрийн хүүхдийнхээ ба өөрийн ээжийн хүсэж явсан зүйлүүдийг нь үгүй хийж байгааг олж харах ухаан заясан болов уу?
Гоё хэллээ.
1939 онд Нөмрөгийн сав газрыг Хятадад алдсан шүү дээ Монголчууд аа.
Оросод хамаг гоё газараа алдсан одоо ч оросоос айгаад дугарч чадахгүй байжил бн ийм цус ойртсон хүмүүс алдахгүй гээд яахав
Ермаков гэж өгөр казакаас болж хойд хэсгээ харин барааны хомсдрл харанхуй бүдүүлэгээсээ болж баруун талаа алдсан нь үнэн юм шиг. Бид ч ухаан муутай арчаагүй юм доо
ЦУС НЬ ОЙРТОЖ ДИБИЛЛ БОЛСОН ХБАТЛАГА БУРУУГҮЙ ААВ ЭЭЖ НЬ ХАМААТАН САДАН ТӨРӨЛӨӨ МЭДСЭЭР БАЙЖ СУУЖ ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ АТИГАР НУРУУТАЙ МЭДРЭЛ МУУ БАТТУЛГА ГАРЖ ИРЭЭД ОДЖАРГАЛД АТААРХААД ТӨМӨР ЗАМ ГАЦААСАН ЛАЙ ЛАНЧИГЫГ УЛС ДАЯАРАА ЭДЛЭЖ БНДАА. ЦУС ОЙРТОЛТЫГ ЗОГСООЁ
Буриадууд чадлаараа байлдсан, Чин улс буугаар тулгасан гэрээнд гарын үсгээ зурсан, монгол 4 хаан буриадууддаа туслаагүй. Буриадууд монголын хаад ноёдын дайн дажнаас залхаж өөрсдөө цагаан хаанд дагаар орсон гэж оросууд бидэнд хичээл заасан. Бурят-Монголия гэдэг нэрээс Оросод цаашдаа дэндүү уршигтай "Монголия" гэдгийг манай улс НҮБ-д элсэхийн нэрийдлээр хассан. Тэгээд л тэр.