sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)

 

Хятадын "Глобал Таймс" сонины сэтгүүлч Лү Чан Инийн Монголын тухай бичсэн аян замын тэмдэглэлээс хүргэж байна.
 
 
Монголчуудын эдийн засгийн өсөлт хурдацтай байгаа ч ард түмний ойлголцол тааруу байсаар байна. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын хамгийн хөл хөдөлгөөнтэй газар  болох Энхтайваны өргөн чөлөөгөөр алхаж байхдаа орос үгээр бүтсэн шинэ монгол үсгээр энд тэндгүй бичсэн эрээн мяраан хаягууд, гудамжны буланд байх юм.
 
 
Хятад загварын хуучин барилга зэрэг нь Хятад Орос хоёр том гүрний дунд орших энэ улсыг бэлхнээ тодорхойлоод өгөх шиг санагдав. Мөн энэ бол Монгол Улсын гадаад харилцааны олон талт бодлогын бас нэгэн илрэл болсон мэт.
 
 
Монгол Улс 1.5 сая хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай. Энэ нь хэмжээгээрээ Оросын газар нутгийн 1/10-д хүрэхгүй. Xүн ам нь 2.7 сая. Энэ нь Хятадын хүн амын 0.2-хон хувьтай тэнцэнэ гэсэн үг. Газар нутгийн онцгой байршлаар хоёр том гүрний завсар хавчигдсан энэ улс хөрш орнуудаасаа болгоомжлох нь гарцаагүй юм.
 
 
Ялангуяа Хятад улсаас. Хэдийгээр хоёр орны эдийн засгийн харилцаа улам бүр өргөжин тэлж, хятад хүмүүс Монголд байх гадаад иргэдийн дийлэнх хувийг эзэлж байгаа гэх боловч хоёр орны ард түмний харилцаа, ойлголцол эдийн засгийн хөгжлийн хурдыг гүйцэх нь битгий хэл дөхөж ч очихгүй байна.
 
 
Тиймдээ ч Хятадаас сэрэмжлэх, хятад хүнийг сэрдэх үзэл Монголын хаанаас ч үнэртэж болохоор. Энэ нь хэдийгээр түүхийн шалтгаантай гэх боловч, Монголд ажиллаж, амьдрах хятад хүмүүсийн гаргаж байгаа зохисгүй авиртай илүүтэй холбоотой юм.
 
 
Мөн энд улс төрийн хийгээд олон улсын орчин нөхцөл байдал зэрэг нөлөөлөл ч мэдээж бий. Зарим монгол хүн Хятадын төрийн далбаан дээрх таван хошууг ийнхүү тайлбарлах юм. "Нэг том таван хошуу нь Хятад улсыг төлөөлөх ба, үлдсэн дөрөв нь Хонгконг, Макао, Тайвань болон Монголыг төлөөлж байгаа гэнэ.
 
 
Хятад Тайванийг хэзээ нэг өдөр буцааж авна. Харин түүний дараа хараагаа Монгол руу чиглүүлэнэ" гэсэн тэдний энэ тайлбараас монголчууд Хятадад хандах хандлага тийм ч сайнгүй гэдгийг мэдэж болохоор байна.
 
 
 
Хятад Монголын худалдааны эргэлт сүүлийн 18 жилд 82 дахин өссөн
 
 
Монголоос Хятад руу ирэх галт тэрэг эрдэс баялаг, мал аж ахуйн түүхий эд, бараа бүтээгдэхүүн зэрэг бараа тээвэрлэдэг. Шөнийн Замын-Үүд боомтыг ажихад, Хятадын хойд нутгийн жирийн л жижиг зогсоол мэт аж.
 
 
"Галт тэрэгний зогсоол бол Замын-Үүдийн хамгийн сайхан барилгатай газар. Өнгөрсөн зууны 80-аад онд, Замын-Үүд манай Эрээн хотоос илүү хөгжилтэй байсан. Гэвч одоо Эрээнээс хөгжлөөрөө бараг 40, 50 жилээр хоцорч яваа юм шиг болсон" байна.
 
 
Хэдийгээр Монгол Улс гадаад шинэтгэлийн нээлттэй бодлого явуулаад 20 жил өнгөрч байгаа ч эндхийн дэд бүтцийн хөгжил Хятадтай харьцуулахааргүй хоцорч яваа юм. Тэр битгий хэл нийслэл Улаанбаатар хотын өнөөгийн өнгө төрх эгээ л өнгөрсөн зууны 80,90 -ээд оны үеийн Хятадын хойд нутгийн хот шиг байх юм.
 
 
 
Монголжсон-хятад, Хятаджсан-Монголчууд
Хятад улс 2008 онд Монголын хамгийн том худалдааны түнш орон болсон юм. 1990 онд, Хятад Монголын худалдааны эргэлтийн хэмжээ 33.6 сая ам.доллар байсан бол 2008 онд энэ тоо 82 дахин өсч, 2.8 миллиард ам.долларт хүрсэн юм.
 
 
 
Өнөөдөр Монгол Улс экспортын нийт бараа бүтээгдэхүүнийхээ 60-аас илүү хувийг Хятад руу гаргаж байна. Монголын импортын нийт бараа бүтээгдэхүүний 1/3 хувийг Хятадын бараа бүтээгдэхүүн эзэлж байна.
 
 
Хөрөнгө оруулалтын салбарт ч Хятадын хөрөнгө оруулагчид дээгүүрт тооцогдож байгаа юм. 2008 онд давхардсан тоогоор 800 мянган монгол иргэн бизнес хурал зөвөлгөөн, аялал жуулчлал, амралт зугаалга, сургууль, эмчилгээнд хамрагдах зэрэг зорилгоор Хятадад айлчилсан мэдээ байна.
 
 
Одоогоор Хятадын их, дээд сургуулиудад 2300 монгол оюутан суралцаж байна. Хятад Монголын эдийн засгийн харилцаа өргөжин хөгжиж байгааг дагаад тус улсад хятад хэл сурах сезон эхлээд байгаа бөгөөд Улаанбаатар хотод 40 гаруй бага дунд сургууль хятад хэлний тусгай анги нээж, бүр амралтын өдрүүдэд ч хятад хэлний сургалтууд явуулж байна.
 
 
Өнөөдөр Монголд ажиллаж, амьдарч буй гадаадын иргэдийн дийлэнх нь хятад иргэд хэдий ч монгол хүмүүс хятад хүмүүст тийм ч таатай хандахгүй байгаа нь нууц биш. Сэтгүүлч намайг Улаанбаатарт хөл тавиад удаагүй байхад тэндхийн цагаач иргэн "Гадуур явж байхад чинь хүмүүс чамайг харааж загнавал юу ч сонсоогүй мэт өнгөрөөрэй.
 
 
Болж өгвөл хятадаар битгий яриарай. Ядаж л гудамжны архичид зүгээр явуулахгүй шүү" хэмээн аминчлан захисан юм. Монголд байх долоон хоногийн хугацаанд энэ айдас, аюултай мэдрэмж надаас огт салаагүй.
 
 
Үнэндээ хятад хүн гудамжинд зүгээр явж байгаад монголчуудад ямар ч шалтгаангүй дээрэлхүүлж, доромжлуулах нь хэвийн үзэгдэл аж. Тиймдээ ч энд хятад иргэдтэй холбоотой хэргүүд жил бүр хэдэн арваараа гардаг гэнэ.
 
 
Америкийн "Таймс" сэтгүүл 2009 оны долдугаар сарын дугаартаа Монголын "шинэ нацистууд" хятад иргэдийг дарамталж байгаа тухай тусгай нийтлэл хэвлүүлж байсан. Зарим монгол хүн хятад хүмүүсийг дайсан мэт үздэг нь Монголд бол тийм ч шинэ сонин зүйл биш.
 
 
Өнгөрсөн 200 жилийн турш, монголчууд Манж Чин улсыг эзлэн түрэмгийлэгч хэмээн үзсээр ирсэн учир Хятадад өстэй ханддаг нь үүнтэй холбоотой мэт санагдсан. Монголчууд аль хэдийнэ хятад соёлыг сонирхох болсон санагдсан.
 
 
Замаар өнгөрсөн монгол иргэдээс таны хамгийн хайртай жүжигчин чинь хэн бэ гэж асуувал "Хятадын  Жэки Чан, Брюсли, Жет Ли" хэмээн хариулна. Таны хамгийн дуртай олон ангит гадаад кино гэж асуувал шууд л "Хуанжи Гэг" гэж хариулах нь сонирхолтой.
 
 
Хятадад хүний урманд монголоор нэг ч үг мэдэхгүй хүн маш олон, харин монголчуудын ихэнх хувь нь хятадаар 10-аас доошгүй үг мэддэг нь Монголоор аялж байхад минь мэдэгдсэн юм.
 
 
Тиймээс монголчууд хамгийн дотны нөхөр хятад гэдгийг мэддэг ч гэсэн мэдэхийг хүсэхгүй байх шиг. Шууд хэлэхэд Монгол Хятад хоёр улс аль хэдийнэ салшгүй холбоотой болсон гэдгийг аль аль нь мэдэхгүй байгаа мэт.
 
 
 
Монгол улс эдийн засгийн аюулгүй байдалдаа санаа зовниж байна
 
 
Өнөөдөр Хятадын бизнесмэнүүд Монголд жижиг ахуйн бараа таваарын наймаагаас эхлээд барилга, уул уурхайн салбарт хүчээ сорьж байна. Хятадын бизнесмэнүүдийн үйл ажиллагаа газар авч, Монгол дахь худалдааны харилцаа сайжрах тусам монголчуудын зовнил, сэрэмж улам бүр нэмэгдэж байна.
 
 
Монголчууд өөрийн удам судар, цус генийн цэвэр байдлаа маш их анхаарч дээдэлдэг хүмүүс. Тиймээс монгол эмэгтэйчүүдийг харийн хүнтэй гэр бүл болоход маш их дургүйцдэг. Гэтэл хятад залуучууд Монголд очоод монгол эмэгтэйчүүдтэй хайр сэтгэлтэй болох, бүр гэр бүл болох нь цөөнгүй.
 
 
Мэдээж зарим нь биеэ үнэлэгчтэй холбогдох, эсвэл охидуудыг ивээн тэтгэх гэх мэтийн ёс бус үйлдэл ч зарим нь хийж байгаа байх. "Нэг монгол охин хятад залуутай хамт амьдарч байгаад түүнээсээ болоод үсээ хусуулсан гэнэ лээ". Үнэндээ монголчуудын энэ хандлагыг ойлгох тийм хэцүү биш.
 
 
2.7 сая хүн амтай энэ улсын хувьд гадаадын цагаачид ихээр орж ирэх эсвэл олон монгол иргэн гадаад хүнтэй гэр бүл болох нь үндэсний аюулгүй байдал хийгээд цусны цэвэр байдалд сөрөг нөлөөлөх нь тодорхой.
 
 
Намайг сурвалжлага хийгээд явж байхад нэгэн эмэгтэй надаас: "Танай хятад хүмүүсийн олонхи нь Монголыг хятадын нэг хэсэг гэж үзсэн хэвээрээ юү?" хэмээн асууж билээ. Би юу гэж хэлэхээ сайн мэдэхгүй байсан. Манай улсын хувьд ерөнхий боловсролын хичээлд газар зүй гэдэг хичээл үздэг.
 
 
Би сэтгүүлчээр ажиллах хугацаандаа Монголыг Өвөрмонголоос огтхон ч ялгадаггүй байсан. Тиймээс хожуу үеийн хүүхдүүд бүгдээрээ л Монголыг Хятадын газар нутаг хэмээн үздэг.
 
 
Бүх талын харилцаа хамтын ажиллагаагаа зөвхөн хоёр хөршөөрөө хязгаарлахгүйн тулд Монгол Улс сүүлийн жилүүдэд "гуравдагч хөрш" гэсэн үзэл гаргах болж, энэ үзлийн дор газар зүйн хил хязгаарыг давж, Америкийг "гуравдагч хөрш"-өөрөө зарлаж, Япон, Солонгос, Канад болон Европын орнуудтай идэвхитэй нягт хамтран ажиллах болсон.
 
 
Түүнээс гадна Монголын газар зүйн онцгой байршил нь ч олон улсын анхаарлыг эрхгүй татах болсон юм. Сүүлийн хэдэн жил Америк, Орос, Катар, Солонгос зэрэг олон улс орон Монголд цэргийн хамтарсан хээрийн сургалт зохион байгуулах болж, дэлхийн улсууд болон олон улсын байгууллагууд Монголд эдийн засгийн тусламж дэмжлэг ихээр үзүүлэх болсон.
 
 
Хэдийгээр Монгол Улс Америкийг "гуравдагч хөрш"-өө хэмээн зарласан боловч жирийн ардын амьдрал дунд Америкийн гэхээр зүйл бараг байхгүй. Харин Япон, Солонгосын нөлөө Монголд илүү мэдэгдэхүйц мэт. Ажил эхлэх, тарах оргил цагуудад Улаанбаатарын замуудаар түгжрэх машинууд цөм л Япон юмуу Солонгосынх.
 
 
Ер нь Япон бол Монголын хамгийн том хандивлагч улс юм. Монголын ноос ноолууран бүтээгдэхүүний алдарт "Говь" үйлдвэрийг тэртээх 70-аад оны үед Японы буцалтгүй тусламжаар барьсан түүхтэй.
 
 
Өдгөө Япон улс Монгол Улсад жил бүр буцалтгүй тусламж олгоод зогсохгүй, байгаль орчны олон арван төсөл хэрэгжүүлж байгаа юм. Япончууд гурил, будаа, өдөр тутмын хэрэглээний бараа зэрэг хүмүүнлэг тусламжийн бараа Монголд нийлүүлэх юм.
 
 
Монголчууд Солонгос улсад элэгтэй. Монголын Ардын хувьсгалын дурсгалын цогцолбороос холгүйхэн TOM хэмжээтэй алтан бурхан сүндэрлэх бөгөөд түүнийг мөн солонгосууд барьж өгсөн аж. Монголын уул уурхай, орд газрын ашиглалт дээр Хятад улс баруунаас хоцорч байна.
 
 
Хэдийгээр Монгол Улс гадаад харилцааны олон талт бодлого хэрэгжүүлж байна гэх боловч эдийн засгийн жинхэнэ бодит хөгжлийг олохын тулд Хятадтай хамтрах ёстой гэдгийг монголчууд сайн мэднэ.
 
 
Газар зүйн байршлаас шалтгаалан Монгол Улс уул уурхайн эрдэс баялгаа нэг бол Орос руу эс бөгөөс Хятад руу л гаргах хоёр замтай. Орос өөрөө байгалийн эрдэс баялаг ихтэй, түүнийгээ гадаадад гаргах гарц ч олонтой учир Монголын байгалийн баялгийг ашиглах хэрэгцээ тийм их биш.
 
 
Тиймээс Монголд ямар улсын, ямар компани үйл ажиллагаа явуулж, олборлолт хийлээ ч эцсийн хэрэглэгч нь яахын аргагүй Хятад болж таарч байгаа юм. Монголын уул уурхайн олборлолт ашиглалтын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй Хятадын компаниуд тоогоор олон байгаа ч Орос, Канад, Австралийн компаниуд шиг нөлөө бүхий байж чадахгүй байна.
 
 
 
Улаанбаатарын гудамжнаас “Хятад”-ын ул мөрийг хайх нь
 
 
Улаанбаатар хот бол гурван талаараа уулсаар хүрээлэгдсэн, үзэсгэлэнт Туул голоор урд энгэрээ чимсэн хот. Монголын нийт 2.7 сая хүн амын сая гаруй нь энд суурьшин амьдардаг. Улаанбаатарын гудамжаар салхилж явахдаа энэ хотоос Зөвлөлт Оросын хэв маяг, өнгө төрх бага багаар сарнин холдож байгааг анзаарсан юм.
 
 
Гудамжны энд тэнд өлгөөтэй байх хаяг самбар дээрх орос үсэг дээр суурилсан шинэ монгол бичиг болон хуучны орос загварын барилгаас өөр Зөвлөлт Оросын ул мөр гэхээр зүйл олж харсангүй. Харин нарийн сайн ажиглах юм бол энэ хотоос Хятадын гэхээр ул мөрийг олж болох юм.
 
 
"Энхтайваны гүүр" Улаанбаатар хотын цорын ганц босоо шугаман гүүр. Үүнийг 50-иад оны үед Хятадын тусламжаар барьж байгуулсан юм. Мөн Улсын их дэлгүүрийн барилгыг ч Бээжин хотын Ван Фү Жин худалдааны гудамжны их дэлгүүрийн барилгын загварыг хуулбарлан байгуулсан.
 
 
"Богд Хааны Ордон Музей" нь ордны хаалганаас авахуулаад доторхи барилгууд нь бүгд хятад загварын, бас хаалганы нүүрэн дээр Хятадын уламжлалт зоос болон бумбаны зураг сийлээстэй байдаг.
 
 
"Шинэ Хятад улс байгуулагдсаны дараа, социализмыг бүтээн байгуулж байсан улсуудын хувьд, хоёр орны харилцаа аажмаар сайжирч, Хятадын тусламж ч Монгол Улсад их хэмжээгээр орж ирж байсан. Тэр үеийн байдлыг бид "Монгол Улс тухайн үедээ Зөвлөлт Орос, Хятад гэсэн хоёр ахтай байжээ" хэмээн зүйрлэн ярьцгаадаг.
 
 
Гэвч 60-аад оны үед Зөвлөлт Орос болон Хятадын харилцаа муудаж, улмаар Монгол Улс Зөвлөлттэй харилцаагаа зузаатгаснаар, Хятад дахь харилцаагаа муутгасан. Үүнийг дагаад хоёр орны ард түмний харилцаа ч царцаж эхэлсэн юм.
 
 
Монгол дахь Хятадын цагаач иргэдийн холбооны дарга Бай Шуан Жань энэ түүхэн цаг үеийг биеэрээ мэдэрсэн хүн юм. 1959 онд наймхан сартай байхдаа эцэг эхийн хамт Монголд цагаачлан ирж байсан Бай Шуан Жань хэдийнэ 50 жилийг энэ газар нутагт элээжээ.
 
 
"Тэр үед монгол сургуулиуд хятад хүүхдийг авдаггүй байснаас бид багадаа зөвхөн цагаачдын сургуульд сурдаг байлаа. Гэтэл тухайн үеийн Монголын Засгийн газар хятад цагаачдын сургууль төгсөгчдөд бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээ олгодоггүй байсан.
 
 
Ингээд их сургуульд орох ямар ч боломжгүй бид барилгын талбай дээр хар ажилчин болж, амьдрал ахуйгаа залгуулдаг байлаа. Хэдийгээр тэр үеийн Монголд хятад цагаачдын амьдрал хүнд хэцүү байсан ч Хятадтай харьцуулахад идэж уух, өмсөж зүүхээр дутдаггүй байсан.
 
 
Бид элсэн чихэр, гурил будаа худалдан авч Хятад дахь хамаатан садан руугаа явуулж болдог байлаа. Тиймээс байдал хүнд байсан ч олон хятад иргэн Монголд ирж суурьших болсон юм. 1980 онд Монголд хятад иргэд хамгийн олондоо 10 мянган хүн байсан.
 
 
Дараа нь 1983 онд хятад иргэдийг хөөж, заримыг хөдөө сум руу, заримыг нь Хятад руу албадан буцаасан. Ингээд нэг жилийн дараа гэхэд ердөө 1700-гаад хятад иргэн үлдсэн байж билээ" хэмээн Бай Шуан Жань ярьсан юм.
 
 
1990 оноос эхлэн Монголыг чиглэх хятад иргэдийн цуваа дахин эхэлсэн аж. Монголд амьдардаг нэгэн хятад иргэн "Тэр үед Эрээнээс Улаанбаатар руу явах суудлын галт тэрэгний билет хамгийн хямддаа л 200-300 юань байсан" хэмээжээ.
 
 
2013 оны хоёрдугаар сарын 25-ны өдөр
 
 
Б.Дэлгэрцэцэг
 
Эх сурвалж: "Нийслэл таймс"