сонин mn
Сэтгэгдэл (36)
Ардчилсан нам өнгөрсөн хугацаанд хоёр хуваагдаж байсан бол эдүгээ гурав ч хуваагдсан гэж хэлж болохоор байгаа. Аль тал нь албан ёсны гэрчилгээ, тамгатай хууль ёсных вэ? УИХ-ын 2020 оны сонгуулийн дараа С.Эрдэнийн тал, Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын тал гээд тамга, тэмдэгний хэрүүл эхэлсэн. Тодруулбал, Ц.Туваан өнгөрсөн 2022 онд шат шатны шүүхэд хандсан боловч Нийслэлийн Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхээс "Ц.Туваанд байгаа тамга хүчингүй, С.Эрдэнэ дээр байгаа тамга хүчинтэй" гэсэн шийдвэр давж заалдах эрхгүйгээр гарчээ. Тэгэхээр тамга тэмдгийн маргаан эцэслэгдчихсэн. Тамганы маргаанаас гадна Монголын Ардчилсан намын гэрчилгээн дээр намын даргаар хэний нэр байна вэ гэдэг нь зайлшгүй мэдвэл зохих бүртгэл юм. Дээд шүүхийн тогтоол шийдвэртэй Улсын бүртгэлийн бүртгэлийн гэрчилгээн дээр С.Эрдэнэ гэсэн нэр бичээстэй байна. Монгол Улсад аливаа байгууллага албан ёсны үйл ажиллагаа явуулах эрхээ Улсын бүртгэлийн байгууллагаас авдаг. Гэрчилгээн дээр хэний нэр бичээстэй байна вэ гэдгээс шалтгаалж тухайн Байгууллагын эзэмшигч төлөөлөл нь байдаг гэдгийг захын хэн ч ойлгоно. Улсын бүртгэлийн тухай хуулиар нэр давхардсан байдлаар оор бусад хуулийн этгээдэд өгдөггүй хуультай.
 
Тэгэхээр С.Эрдэнэ нь Монгол Улсад УДШ-д бүртгэлтэй, улсын бүртгэлийн гэрчилгээтэй. хууль ёсны тамгатай Ардчилсан намын хууль ёсны төлөөлөл гэдэг нь маргашгүй.
 
АН-ыг С.Эрдэнэ төлөөлөх эрхгүй гэж маргаад байдаг талын ярьж буй үндэслэл ердөө л "УДШ-ийн улс төрийн намын бүртгэл, түүний цахим мэдээллийн санд АН-ын даргаар С.Эрдэнийг бүртгэсэн шийдвэр гараагүй" гэсэн арга ядсан тайлбар байдаг. Цахим мэдээллийн санд хэрвээ С.Эрдэнийн нэр дээр гараагүй юм бол тэгээд өөр хэний нэр дээр гарчихсан байгаа юм бэ. Албан ёсны гэрчилгээ, тамгатай байгааг цахимд нэр нь ороогүй байна гэдэг шалтгаанаар төлөөлөх эрхгүй гэж үзэх үндэслэл угаасаа байхгүй. Тэгээд ч С.Эрдэнийн гарт байгаа тамгыг хүчингүй гэж үзвэл өнгөрсөн орон нутаг, УИХ-ын сонгуулиас эхлээд Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүчингүй гэж үзэхээс өөр аргагүй байдалд хүрнэ. Энэ бүх сонгууль хууль, дүрмийнхээ хүрээнд болоод өнгөрсөн. Бүх шатны сонгуульд Ардчилсан нам С.Эрдэнэ гэдэг хүний гарт байгаа тамгаар оролцсон байж таарна. Тухайн үед нь хүчингүй тамга гэж үзээгүй учраас л өнөөгийн УИХ бүрэлдэж хууль тогтоох эрх мэдлээ хэрэгжүүлж байна.
 
Лу.Гантөмөр хүчингүй
 
Саяхан гэнэт С.Баярцогт, Лу.Гантөмөр нар АН-ын даргын сонгууль энэ тэр болоод явчихлаа. Энэ намын хүнд хэцүү үед сураг алдарсан тэд гэнэт амь орж, "Эв эе" гэсэн сайхан зүйл ярьж. явуулсан энэ сонгуулиар нь Лу.Гантөмөр дарга болчихлоо. Бас болоогүй ээ, Дээд шүүхэд бүртгүүлэхээр бичиг баримтаа бүрдүүлээд өгчихсөн гэж байгаа. АН-ын хүчинтэй дарга байж чадах уу гэх асуулт ахиад гараад ирсэн. Гэтэл албан ёсны тамга, гэрчилгээтэй С.Эрдэнийн АН бас хурал зарлаж, сонгууль хийлээ. Энэ сонгуулиар УИХ-ын гишүүн Д.Ганбат намын Дарга болчихлоо. Мөн л Дээд шүүхэд бүртгүүлэхээр бичиг баримтаа өгчихлөө. Одоо Дээд шүүх ямар хариу өгөх нь анхаарлын төвд ороод ирлээ. УДШ бол улс төрийн намын дотоод үйл ажиллагаанд оролцох эрхгүй. Улс төрийн намын хуульд зааснаар УДШ нь албан ёсны бичиг баримттай талд нь зөвхөн бүртгэлийн чиг үүрэг л хэрэгжүүлэх үүрэгтэй байгууллага. Хэн нь албан ёсны бичиг баримттай байна вэ гэдгийг үндэслэж л шийдвэр гаргаx ёстой байлтай. Албан ёсны бүрдүүлбэр хангасан, хууль ёсны хурлаа хийсэн, хууль ёсны эрх бүхий байгууллагаас ирүүлсэн материалыг хүлээж авч хянаад, хуульд нийцэж байвал бүртгэнэ, нийцэхгүй байвал буцаадаг ийм л эрхтэй байгууллага.
 
Тэгтэл УДШ сүүлийн үед улстөржиж, шийдвэрийг албан ёсны талд нь гаргаж чадахгүй байх боллоо.
 
Улсын бүртгэлийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хууль, холбогдох бусад хуулиараа хэн нэгэн хуулийн этгээдийн нэр, лого, тамга тэмдгийг хууль бусаар ашиглахыг хориглодог. Хэрвээ ашиглавал эрүүгийн хуультай. Гэтэл Эрүүгийн хуультай гэмт хэргийг УДШ хүлээн зөвшөөрөөд тамга тэмдэг, гэрчилгээгүй талд хууль бус бичгийг нь хүлээж аваад, хариу өгөөд байгаа нь АН-ын эцэс төгсгөлгүй маргаанд цэг тавих биш, харин ч хагарлыг улам өдөөж улстөржсөн гэмээр хандлага гаргаж байна.
 
Ардчилсан намын даргын асуудалд УДШ хуулийнхаа дагуу албан ёсны бичиг баримттай, хуулийн хүрээнд явагдсан АН-ын даргыг эцэслэн батлах нь зүйн хэрэг юм. С.Эрдэнэ "АН сонгууль зохион байгуулаагүй. Хүчинтэй тамга надад байгаа учир намын нэр барьсан хэн нь ч сонгууль хийгээд нэмэргүй" хэмээн Л.Гантөмөрийн сонгуулийг хууль бус гэдгийг Нэгэнт мэдэгдсэн. Хэн дуртай нь хэсэг бүлэг хүмүүс цуглуулаад сонгууль хийж, бүр цаашлаад сайн дураараа дарга болчихлоо. Сайн дураараа гэж хэлсэн маань учиртай. Ямар ч албан ёсны баримтгүй байж, юун сонгууль болоод юун дарга гараад ирэв. Тэгээд тэр дарга чинь тамга тэмдэггүй байж яаж Дээд шүүхэд бүртгүүлэх гээд байгаа юм. Энэ л хамгийн гайхаш бараад байгаа. Ямар ч байсан хүчингүй сонгуулиас гарч ирсэн дарга хүчингүй л дарга болох нь тодорхой. Тэгэхээр тамга атгаж үлдсэн С.Эрдэнэ хууль ёсны дотоод сонгуулийн дүрэмд үндэслэн АН-ын даргын сунгааг зохион байгуулсан болж таарч байгаа биз дээ. Тэр хууль ёсны хурлаар сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Д.Ганбат жинхэнэ дарга нь болж таарна аа даа. Одоо ер нь тэгээд хүчин төгөлдөр тамганыхаа дор АН нэгдэх цаг ирлээ.
 
 
Д.Дандархүү