Манайхан Оросын “Амьдрал нулимсанд дургүй” киног сайн мэднэ. Маш олон үзсэн, одоо ч таашаадаг хүн Монголд олон бий. Харин энэ киноны орос нэр нь “Москва слезам не верит” юм. Шууд үгчлэн монголчилбол “Москва нулимсанд итгэдэггүй” болно. Энэ бол оросын зүйр үг. Хаанаас үүссэн юм бол ? Би энэ тухай өмнө нь огт бодож байсангүй. Харин саяхан санамсаргүй байж байгаад үүслийг нь олж мэдэв. Үүнийгээ шууд орчуулан хүргэж байна…
“Москва нулимсанд итгэдэггүй” хэллэг, зүйр үг Орос буюу Русь улс феодалын бутралд автан, монгол-татаарын дарлалын хатуу ширүүн нөхцөлд тэсэн амьдрах гэсэн харгис хатуу, хайр найргүй тэмцлийн тусгал болон үүсчээ. Орос улс XIII зууны дундуур Бат хааны сүйрүүлэгч довтолгооны дараагаас Алтан Ордны улсын мэдэлд оржээ. Энэ үеэс оросын вангууд тусгай зөвшөөрөл буюу хааны ярлык (хаяг, тамга) Алтан Ордны хаанаас авах болжээ. Шинээр тогтоосон системийн нэг элемент нь үе үе авдаг алба, татвар байв. Энэ ажлыг хааны тусгай түшмэл- баскакууд гүйцэтгэдэг байв. Алба, татвар өгөхөөс татгалзсан болон өөр дурын үл захирагдах үйлдлийг хатуу ширүүнээр цээрлүүлдэг байв.
Ингээд хаан хүү Неврюй 1252 онд Переярославль-Залесскийг үгүйрүүлэн хоослож, Ярослав Ярославич вангийн эхнэрийг хороож, хүүхдүүдийг олзолж авчээ. Тэр үеийн түүхэн бичвэрүүдэд Орд руу “тоо томшгүй” олон хүнийг авч явсан гэж тэмдэглэдэг. Үүнээс 40 жилийн дараа монгол жанжин Тудан Орост дахин ирж, 14 хотыг эзэлж, сүйрүүлэн хоосруулжээ.
Оросын вангуудын өмнө тун хүнд сонголт тулгарчээ: Алтан Ордтой байлдах уу, эсвэл тэдний засагтай эвлэрч, монголчуудын хөнөөлт уулга довтолгооноос зайлсхийх хоёрын нэгийг сонгох ёстой болов.
Ордтой тэмцэх байр суурь баримтлагчдын анхных нь Тверийн ван Михаил Александрович байлаа. Тэрээр 1327 онд монгол баскак Чолханы (Щелкан) хатуу ширүүн хавчлагын эсрэг бослого гаргасан Тверь хотынхныг удирджээ.
Харин Ордтой яриа хэлэлцээр хийх талд Москвагийн ван Иван Калита байв. Тэрээр Алтан Ордын хаан Узбекийн даалгавраар залхаан цээрлүүлэх ажиллагааг толгойлж, бослого гаргасан Тверь хотыг эзлэн авч, үгүйрүүлжээ. Энэ тухай “Оросын бүх газар нутгийг хоосон болгов” гэж судар бичигт өгүүлдэг.
Энэ явдлын дараа Оросын голлох ванлигт олгодог Алтан Ордны Их хааны ярлыкийг (зөвшөөрлийг) Тверээс хураан авч, Москвагийн ванлигт олгожээ. Түүнээс гадна Орост өсөн нэмэгдэж буй дургүйцлийн нөлөөгөөр Москвагийн ван Иван Калитад алба татвар хураах бүх ажлыг хариуцуулжээ.
Нөлөөллийн аварга том хэрэгсэл гартаа оруулсан Москвагийн ван Орос, Ордын хоёрын харилцааны цоо шинэ систем бий болгож эхэлжээ. Ингээд Калита ван Ордны Их хаанд аль болох их алба татвар цуглуулж өгөх, харин оронд нь Ордынхон оросын ванлигууд руу уулга довтолгоо хийхгүй гэж амлажээ.
Иван Калитагийн үед Орос орон хамгийн харгис, хүнд татвартай болсон гэж ярьдагт гайхах зүйл үгүй. Оросын олон ванлиг, хотууд асар их татварыг даахгүй сөхөрч байлаа. Гэхдээ Иван Калита Алтан Орд руу цуглуулсан татвараа илгээхийн хамт өөрийнхөө сан хөмрөгийг огт мартаагүй аж. Бусад ванлигуудаас цуглуулсан татварын нэлээд хэсгийг Москвад үлдээдэг байв. Энэ нь Москва эдийн засгийн хувьд бэхжих, хожим улс төрийн нөлөөгөө өсгөх явдлыг нөхцөлдүүлж өгчээ.
Оросын хүн амын янз бүрийн давхрааны дунд Москвад хэдий хэрийн татвар төлөх талаар ширүүн маргаан олонтаа гарах болов. Энэ асуудлын ихэнхийг хүмүүс бие даан шийдэж чадахгүй байсан юм. Иймээс оросын ванлиг, хотуудаас Москва руу “гуйн аргадагч” (хуучны орос хэлэнд “челобитчики” гэнэ) олноор нь илгээх болжээ.
Түүхэн судруудад өгүүлснээр гуйн аргадагч нар авч буй татварын хэмжээг багасгахыг нулимс дуслуулан гуйж, “шударга ёсыг” сэргээхийг хүсч Калитат өвдөг сөгддөг байжээ.
Эндээс “Москва нулимсанд итгэдэггүй” гэсэн хэллэг үүсчээ. Учир нь ямар ч хүсэлт, гуйлт, нулимс дуслуулсан гомдол Москвагийн их ванд огтхон ч нөлөөлдөггүй байв. Калита ван ард түмний ямар ч дургүйцлийг хатуу ширүүнээр таслан зогсоодог байв. Ял шийтгэлийг бусдад нь сургамж болгох зорилгоор олон хүн цугласан газруудад гүйцэтгэдэг байжээ.
Оросын нэрт түүхч Руслан Скрынников нэгэн бүтээлдээ гуйн аргадагч нарыг яаж шийтгэдгийг тодорхой бичсэн байдаг. Гуйн аргадагч нарыг буцалсан дарсанд чанаж, үс, сахлыг нь лаагаар хуйхалж, хувцсыг нь тайлж, хөлдүү газар хэвтүүлдэг байв. Өөрөөр хэлбэл гуйн аргадагч нарын хувь заяа дэндүү өрөвдөлтэй байжээ.
Үнэндээ бол түүхч Скрынников Догшин Иваны үеийг ингэж дүрсэлсэн юм. Гэхдээ Иван Калита вангийн үед улс төрийн өрсөлдөгч, бусад дургүйцэгч нарыг яллан шийтгэх явдал Оросын анхны ханы үеийнхээс онцын ялгаатай байх нь юу бол…
Калита 1340 он хүртэл хаанчилсан. Дараа нь тэр Ананий нэрээр санваартан болж, хэдхэн долоо хоногийн дараа нас барсан юм. Тэрээр хаанчлах бүх үеийнхээ туршид асар их баялаг хуримтлуулсан бөгөөд энэ нь хоч болон үлдсэн. Эртний орос хэлэнд их мөнгөтэй түрийвчийг “калита” буюу талийгаач их вангийн нэрээр нэрлэдэг. Калита бусад ванлигуудаас цуглуулсан мөнгөө Москвагийн ванлигт шинэ газар нутаг, эзэмшил худалдан авахад зарцуулж байжээ.
Их вангийн авсан эдгээр арга хэмжээг цагаатгаж болох уу ? Хэлэхэд хүндрэлтэй. Нэг талаасаа, Москва өөрийнхөө цэцэглэн мандалтын төлөө оросын бусад ванлигуудыг үнэн хэрэгтээ дээрэмдэж байсан. Нөгөө талаасаа Иван Калитагийн ачаар Орос орон монголчуудын довтолгооноос 40 жил сэргийлж чадсан.
Энэ бүхэн нь Москвагийн ванлиг эрс бэхжихэд их тус нэмэр болсон ба их вангийн ойрын залгамжлагчид Алтан Ордтой тулалдах дуудлага өгөхөд хүргэжээ…
Орчуулсан: Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Эх сурвалж: http://ganaa.mn блог
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блог ganaa.mn- ээс уншина уу?
2021 оны 10 дугаар сарын 21.
Сэтгэгдэл0
Та ч дотор нь амьдарч байсан юм шиг бичсэн байхавдээ. Одоо үеийн Монголынхоо тухай бие биенээ яаж хорлож байгааг нэг сайн хүмүүст ойлгуулаад өгөөч...
Энд чалчаад, мэдэмхийрээд байгаа лаларуудын хэн нь ч энэ зүйр үгийн утгыг намайг бичихээс өмнө мэддэггүй байсан. Та нар бэлэн юман дээр хуцахаас өөр юу ч хийж чадахгүй, лаларууд. Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ордынхон Тариачин өрхөөс жилд ойролцоогоор 12-16 гр мөнгө татварлаж байсан байдаг.
Тэр их татвар гээч нь 10 % байсан гэнэ лээ. Заримдаа 2 % ч байсан. Бүрэн гүйцэд авах нь ховор байжээ. Ёр нь оросууд ядуу дорой хоцрогдсон байсан тул авах юм бага сонирхол татахуйц байгаагүй тул монголчууд суурин суугаагүй. Харин ч оросуудад улс гүрэн байгуулах яаж байлдахыг зааж өгсөнөөр хожмын хүчирхэг орос бий болжээ
Odoo zarim orosuud 10 hubiin tatvariig bol daranguilal gej vzehgui bgaa.harin orchin veiin tatvaruud 12-20 hubiig abch bna gej vzej bgaa da.
алтан орд гэдэг чинь алтан ойрд гэсэн үг шүү дээ тэнд монгол халх гэх юм байхгүй бүгд ород- орсууд байсан шүү дээ Харин дайны булш бунханыг ухаж яаж дайтсаныг үзэх гэж археологийн судалгаа хийхэд баядууд оролцож явсан баримт байдаг гэсэн
64.119.22.134 Буриадуудын нүүрээ нууж турхирдаг нь үнэн балиар.
Огор Хазгай хэлтнууд Байнга л Буриад гэж хуцалдаж байх юм, та нар оорсдоо хунээс юугаараа оор болчихоод хуцалдаж байдаг Шаарнууд вэ, туух уншихад оод юмнууд байгаагуй л юм билээ
103.212.117.186 Монголчуудыг хужаа хасаг дөрвөд гэж турхирч хагалан Оросуудад зүтгэдэг буриадууд Монголд хэний хэл хазгай хэнийх нь тэгшийг шүүдэг Бурхад байж одоо болохгүй.
Ганаа ах Ярлык нь Зарлиг Тамга угнээс Тамгожня буюу Таможня Зэрэг Оросд Тор засаг хил хязгаар уусэх Тулхуур угнууд Монгол-татар (турэг) гаралтай бдг.
https://zen.yandex.ru/media/etosibir/slova-prishedshie-v-russkuiu-rech-ot-tataromongol-5e5f326f23f6716bacbc6a55
https://forum.ykt.ru/viewtopic.jsp?id=3836371
Батхаан энэ тэр яахав Шинэ цагийн өөрийнхөө Бат хааныхаа тухай нэг халаач
Сайхан мэдээлэл байна шүүү. Манайхан өчнөөн жил орос хэлийг судалчихаад ...ойрхон Баабар орос хараалын талаар бичсэн байсан. Углуургийг олноо гэж. Амжилт
бас район -ройон гэсэн үг монгол үг "р" үсгээр эхэлсэн бол орос болох юм уу урд нь оройон - оройн оройлох оройн дээд гм дүүрэг гэдэг өвчний нэр мөн хороогдох гэсэн үг
Саяхан телевизээр /оросын/ Оросын вангууд ард түмнээ хэрцгийлэн зовоож, татвараар дарж, эсэргүүцэгчдыг тамлан эрүүдэж байгааг монголчууд хараад их гайхаж байсан тухай ярьсан.
Оросын вангууд Алтан ордны улсад өгөх татвар нэрээр өөрсдөө ард олноо дээрэмдчихээд монголчуудад чихчихсэн юм биш үү?Соц-ниигмийн үед Монголчууд 13-14-р зууны үед Орос орныг байлдан эзэлж,тарчилган зовоож байсан тухай их мэдээлдэг байв.Байлдан эзэлсэн нь үнэн боловч зовоон зүдрээж байсан нь өөрсдийнх нь вангууд болохыг түүх илчилсээр л байгаа шүү дээ!
Бид түүхч биш учраас мэдэхгүй юм.Орос Монголын түүхийг судалсан хүмүүс л үгээ хэлж,үнэнийг ойлгуулж өгвөл сайн байна.Янз бүрийн сувгаар баримтат нэвтрүүлэг хийхгүй юу?
Энд чалчаад, мэдэмхийрээд байгаа лаларуудын хэн нь ч энэ зүйр үгийн утгыг намайг бичихээс өмнө мэддэггүй байсан. Та нар бэлэн юман дээр хуцахаас өөр юу ч хийж чадахгүй, лаларууд. Суддаач Х.Д.Ганхуяг.
Энэ дээр Ганаа судлаачийн омноос бичээд байгаа психопат боль оо! Ты че козел возомнил себя человеком ? Иди подальше! Понял ! На хрен тебе здесь моргалами тормошится и глотку драть !?? Ты балбес и оклахомон держись подальше отсюда ! Не компрессуй умного мужика под чьим личиной ты здесь назвавшись выставляешь козлом и чудиком!
буриад гэж харааж зүхээд байгаа юмнууд тайваны манж хятад япон солонгос шүү дээ орсоос холдуулах монголыг өөрийн харяат улс гэж тува монгол алс дорнотыг өөрийн болгох гэсэн юмнууд байнга утопи хоосон мөрөөдөл шовинист догматик үзэлд автагдаж шизотож явдаг орос ёвроп америк орны хувьд цөмийн зэвсэгтэй орнуудад хөөрхийлэлтэй харагддаг бизээ
Буриадууд бол дотроосоо Монголын хамгийн том инээсэн дайснууд. Гаднаасаа тэдний эзэн европ гэж балайтдаг Оросууд нь.
Тэр гуйлтын бичигээ Челеебичиг гэж монголоор хэлдэг байжуудээ
меньшовийн хийсэн киноны үйл явдал энэ бичвэрийн утгатай ямар холбоотой болж таарсан бэ. үүнийг л ойлгосонгүй.
Москваг нулимсаар аргалахгүй өөрөөр хэлбэл Амьдрал нулимсанд хууртдаггүй Амьдралыг нулимсаар аргалаар өнгөрөөнө гэж байхгүй гэсэн утга.
Мөнхтэнгэр оросын хүчийг сулруулж монголыг манжийн дарлалаас чөлөөлсөн. Одоогын монголчууд колони улс болсон ч яахав гэдэг болтлоо тархиа угаалгаж
Хятад улсад дахин иргэний дайн дэгдэнэ. Монгол улс оролцвол мөнхтэнгэр монголыг аврахгүй
Сансар огторгуй тэр чигтээ мөнхтэнгэр