Дизайнер Рут Е Картерийн ер бусын загварыг “Америкт ирсэн нь”, “Хар ирвэс”, “Малколм Х”, “Сэльма” зэрэг уран сайхны киноноос харж болно. Тэр “Марвел” шиг асар том киноны франчайзийг ардаа орхисон хар супер баатруудыг хувцаслаж, Оскарын шагнал хүртсэн эмэгтэй. Кино шүүмжлэгчдийн тэмдэглэснээр эдгээр уран бүтээл хар америкчуудын хувьд бахархлын мөч байлаа. Түүний Атланта дахь төв оффис киночдын очих дуртай газар бөгөөд Дензел Вашингтон Жош Бролин, Анжела Бассетт, Жейн Фонда нар тогтмол үйлчлүүлдэг. Картер Африкийн загварын өнгө төрхийг Холливудэд цоо шинээр авчирсан гавьяатай. Тэрбээр дэлгэцийн 400 гаруй бүтээлд хувцасны загвар зохион бүтээгчээр ажилласан кино ертөнцийн “нууц хатагтай” юм.

 

БАЯРЛАЛАА, СПАЙК ЛИ

 

Рут Е Картер 1960 онд Массачусетс мужийн Спрингфилд хотод төрсөн. Тэрбээр найман хүүхэдтэй айлын отгон бөгөөд ээж нь ганцаараа хүүхдүүдээ өсгөжээ. Рут 1982 онд Виржиниа мужийн Хэмптоны урлагийн сургуулийг төгсөж, карьераа төрөлх Спрингфилдын театрын дадлагажигчаар эхлүүлжээ. Картер жүжигчин болохоор элссэн ч тайзны арын хувцасны шүүгээнд цагийн ажил хийж байхдаа загвар зохион бүтээгч болохоор шийджээ. Хэмптонд сурч байхдаа Картер дохионы хэл сурч, сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн театрт сайн дурын ажил хийдэг байв. Рут Ваканда хэмээх зохиомол орны супер хар баатруудыг хувцаслахдаа Африкийн уламжлалт хэв маягаас санаа авчээ. Африкаар аялан судалгаа хийснийхээ ачаар Картер 2019 онд “Оскар”-ын эзэн болсон юм. Тэрбээр энэ төрөлд Академийн шагнал авсан анхны өнгөт арьстан юм. 91 дэх удаагийн Оскарын шагнал гардуулах ёслол олон талаараа түүхэн болсныг дурдах хэрэгтэй. Түүхэнд анх удаа хар арьстнууд Оскарыг хэд хэдэн төрлөөр нэг үдэш хүртсэн. Хатагтай Картер энэ төрөлд хоёронтоо өрсөлдсөн байдаг. 1993 онд “Малкольм X”, 1998 онд Стивен Спилбергийн “Амистад” түүхэн драмын дизайнерын хувиар “Оскар”-т нэр дэвшжээ. Рут 1993 оны Оскарын наадамд “Дракула” киноны хувцасны зураач, Японы дизайнер Эйко Исиокед ялагдсан. Туршлагагүй төдийлөн алдаршаагүй Картерын хувьд Академийн наадамд нэр дэвших нь амжилт байлаа. Харин 1998 онд “Амистад” киноны загвар дахин давтагдашгүй гайхалтай бүтээл байсан ч дэлхийг байлдан дагуулсан “Титаник”-ийн сүрд дарагдсан юм. Стивен Спилбергийн “Амистад” кинонд Испанийн худалдааны “Амистад” хөлөг онгоцон дээрх Сьерра-Леоны боолууд бослого гаргаж, АНУ-д шүүх болсон тухай өгүүлдэг. Рут XIX зууны хоёрдугаар хагаст Америкийн нийгмийн бүх ангийн төлөөлөгчид болох боолуудаас Ерөнхийлөгч асан Жон Куинси Адамсд зориулж 100 гаруй хувцасны зургийг гаргажээ. Гэхдээ Картер 2018 онд “Хар ирвэс”-ээр авьяас билгээ баталж Оскарыг гартаа өргөжээ. Картер энэ мөчийг маш удаан хүлээсэн. Тэрбээр урьдчилан бичсэн үгээ хэлэхээс өмнө найруулагч, зохиолч, продюсер Спайк Лид талархлаа илэрхийлж “Спайк, миний чиглүүлэгч од болсонд баярлалаа. Та надаар бахархаж байна уу” гэжээ. Мөн 97 настай ээждээ зориулан “Та бол жинхэнэ супер баатар” гэсэн юм. Рутыг том кино урлагт хөтөлсөн хүн бол яах аргагүй Спайк Ли. Картер Лос-Анжелесыг 1986 онд зорьж хотын театрт ажиллаж байхдаа түүнтэй танилцжээ. Тэрбээр алдарт найруулагчийн “Schools Wonderful” киноны хувцасны зураачаар ажилласнаар Картер, Спайк Ли нарын урлагийн хоршил эхэлсэн юм. Тэд “Малкольм X”, “Хөгшин хүү”, “Исүсийн цус” зэрэг арван кинонд хамтран ажиллажээ.

 

 

ХОЛЛИВУД БА АФРОФУТУРИЗМ

 

Рут Е Картер “Би “Хар ирвэс”-ийн тухай ярихдаа үргэлж баяртай байдаг. Энэ бол Өмнөд Африкийн соёлын нэг хэсэг юм. Африкийн хувцасны хэв маягийг дэлхийд харуулахыг мөрөөддөг байлаа. Бидний өвөг дээдэс боол ахуйдаа ч өөрсдийн Афрофутурын тухай ойлголттой байсан. Тэд Афрофутураа хэрхэн төсөөлж байсан бол. Ямартай ч тэд хүсэл эрмэлзлээ мартаагүй учраас афро америкчууд оршиж байна” хэмээжээ. Оскарын шагналт дизайнер Ханна Бичлертэй хамтран ажиллахдаа тэрбээр Сахарын Туарег, Намбийн Химба зэрэг уугуул иргэдийн уламжлал, соёлыг судалжээ. Тэр ч байтугай Пан-Африкийн далбааны хар, улаан өнгөнөөс бүрдсэн цуглуулгаа ч гаргасан байдаг. Сенегалын Осман Сембенийн анхны бүтээлүүдээс эхлээд афро гаралтай кино найруулагчид, одод хүртэл уугуул соёлынхоо өвөрмөц хэв маяг, мэдрэмжийг эргэн харах болсон. Жей Зи, Бейонсе нарын “On the Run II” аялан тоглолтын сурталчилгааны хуудсыг Жибрил Диоп-Мамбетийн 1973 онд найруулсан “Touki Bouki” киноноос сэдэвлэжээ. Мөн өнгөт арьст оддын зургууд “Vogue” сэтгүүлд гардаг Африк маягийн сонгодог бүтээлүүдийн нөлөөнд автах болсон. “Netflix” ч трэндээс хоцролгүй Африкт “үйлдвэрлэсэн” контентыг түлхүү цацаж, Холливудын хэвшмэл ойлголтыг эвдэж байна. Африк тивд Холливуд хэрэггүй. Гэхдээ Картер шиг загвар зохион бүтээгчдийн ачаар загварын баялаг туршлагыг хилийн чинадад сурталчилсан. Кино урлаг энгийншиж, загварын санаанууд нь урьдчилан таамаглахуйц бас шинэлэг болжээ. Зарим талаараа Америкийн соёлыг доогуур үзэх хандлага байдаг ч “Хар ирвэс”, “Америкт ирсэн нь 2” кинонууд хар тивийн тухай дэлхий нийтийн ухамсрыг өөрчилсөн. “Хүмүүс урууландаа диск хийсэн эмэгтэйчүүдийг “National Geographic”-аас харсан байх. Африк бол бүдүүлэг газар биш гэдгийг Картер баталсан. Түүнийхээр Африк бол нөлөөллийн орон зай юм” гэж Нью-Йоркийн урлаг, соёлын шүүмжлэгч Авам Амкпа бичжээ. “Хар ирвэс” бол дээд түвшний хувцаслалтын ажлын жишээ юм. Гар урлал, урлаг хоёр хоорондоо уялдаа холбоотой бүтээлүүд. Картер супер баатрын дүр төрхийг бий болгохоос илүүтэй Африк тивийн соёлын өвийг харуулахыг хүсжээ. Жишээлбэл, гол баатар Т’Чаллагийн эх, хатан хаан Рамонда бол зулу үндэстний төлөөлөл юм. Тиймээс Картер энэ үндэстний уламжлалыг хувцаслалтандаа тусгахыг хичээжээ. Ялангуяа Рамонда гэрлэсэн зулу эмэгтэйн уламжлалт толгойн чимэг болох изихолог өмсдөг. Рамондагийн онцгой статусыг онцлохын тулд Картер түүнийг изихологоо тэгш хэмтэй болгохоор шийджээ. Толгойн чимэглэлийг гараар хийх боломжгүй байсан тул 3D форматаар хэвлэсэн байв. Масай хувцасны соёлын бүрэлдэхүүн нөмрөгийг киноны загварын нэгэн шийдэл болгожээ. Энэхүү хагас нүүдэлчин омгийн дайчид урт улаан хүрэм, гар, хүзүүндээ гуулин бөгжөөрөө алдартай. Эмэгтэй дайчдын хувцаслалт эдгээр бүх элементүүдийг агуулдаг бол Т’Чаллагийн итгэлт хүн В’Кабигийн нөмрөг дээрх тэмдэг Ашанти омгийн онцлог шингээжээ. Картер зураг авалт дуустал талбайд ажиллаж жүжигчид, каскадеруудын хувцасыг тохируулж байсан аж. Картерын ярьснаар, эмэгтэй дайчдын хувцасыг урлахад хамгийн хэцүү байв. Илүү футурист дүр төрхийг илэрхийлэхийн тулд Картер хувцаснуудаа өнгөлсөн деталиар чимэглэжээ. Тэрбээр “Би энд ирэхийн тулд хичээсэн. Заримдаа киноны салбар хайр найргүй байдаг. Гэхдээ урлагтай зууралдаж, итгэл үнэмшлээ хадгалж, уран бүтээлч болж өсөх сайхан. Оскарын шагнал миний тэсвэр хатуужлыг шалгасан үнэлэмж. Хүмүүс намайг соёлыг хадгалагч гэж дүгнээсэй. Би Африк, Америкийн соёлыг хамгийн дур булаам, шударгаар харуулахыг хүсдэг” гэж Опрад өгсөн ярилцлагадаа дурджээ. Картер дизайны чиглэлээр ажилладаг уран бүтээлчдийг онцолдог “Netflix”-ийн “Абстракт” цувралын 2019 оны сэдэв болжээ. Рут Е Картер өдгөө “Хар ирвэс” киноны үргэлжлэл дээр ажиллаж байгаа бөгөөд Лондонгийн “Виктория ба Альберт” музейд 2022 онд гаргах Африкийн загварын үзэсгэлэнгийн төслөө удирдаж байна.

 

 

Х.Эрдэнэзаяа

Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин