Монголчууд эвийг эс олбол ирт зэвсгийн хүчээр аливааг шийдэх гэж эрэгчин эмэгчнээ үзэлцдэг байсан тэр буурангуй цагийг эв найр, эрдэм номын хэлээр халах зайлшгүй шаардлага тулгамдсан. XVII зуунд түүхийн захиалгаар мэндэлсэн хүн нь Өндөр гэгээн Г.Занабазар байжээ. Түүний эцгийн ойрын төрөл язгуурт Сэцэн хан Шолой дүү Түшээт хан Гомбодоржийндоо эгэлгүй нэгэн хүү төрөхийг зөгнөсөн совин ихтэй хүн байжээ. Тэгээд ч шинээр төрсөн хүүд өөрийнхөө гэгээн цолыг шилжүүлэн өвлүүлсэн нь учиртай. Гэгээн хүүд анхнаас нь Төвөдөөр Ишдорж, Самгарьдаар Занабазар, Монголоор билиг билгийн очир буюу Билгүүн-Очир (оюуны очир) нэр хайрласан нь бас л учиртай аж. Төөрөг тавилангаар Занабазар хүүд эрдэм номын гаргуйд ой ухаан, олон талын гоц авьяас, ухааны ур, мутрын ур тэгш заяасан нь нийт Монголын хувь зохиол билээ.
Гэгээний амьдарч байсан тэртээ зуун бол Монгол оронд дотоодын зөрчил, тэмцэл хурцдаж, гадаадын ил, далд явуулга, санаархал нарийсаж түүхийн бэрх нугачаанд бууран доройтсон улс үндсээ яавал авран хамгаалж авч гарах арга замыг эрж хайсан нэн ээдрээтэй цаг үе байсан. Ийм хүнд нөхцөлд ойр зуурын хямралыг намдааж энэрэл нигүүлсэнгүйг эрхэмлэн эв нэгдлийг хичээх явдал хамгаас чухал байсан. Энэ хэрэгт бурхны шашны сургаал номлол эерэг сайнаар нөлөөлөн ихээхэн үүргийг гүйцэтгэжээ. Өндөр гэгээн бол шашин төдий хос ёсыг сайтар номлон хэрэгжүүлсэн халхын хамгийн том нөлөө бүхий зүтгэлтэн 300 зууны тэртээ Монголын ард түмний аз жаргалтай сайн амьдралыг бий болгосон төр нийгмийн том зүтгэлтэн юм.
Ухааны далай дэлхийд бүтээлээрээ гайхуулсан сод их авьяастай гэгээнтэн байжээ. Тэр нэгэн талаар тухайн цагийн нөхцөл байдал, хүсэл бодолд сайтар нийцүүлэн номлол сургаалаа айлдаж, алс хэтийг харсан тууштай бодлого баримталж мэргэн шийдлийг гаргаж байснаараа хожмын их гавьяатай билээ. Их Монгол Улсыг дэлхийд авч үлдсэн суу билигтэй гэгээнтэн билээ.
Өндөр гэгээний бичиг зохиолын ба урлагийн бүтээл гайхамшигтай бичиг зохиолынх нь гүн агуулга далд увдисыг эрдэмтэн судлаачид эдүгээ хүртэл гүйцэт тайлж чадаагүй байна. Зурмал хөөмлийн бүтээгдэхүүнүүд нь монгол үндэсний урлагийн өвөрмөц байдлыг товойлгон сонгодог урлагийн хэмжээнд хүртээж чадсанаараа хосгүй. Ийм суут хүнээрээ бахархаж, түүхт ойг нь тэмдэглэхдээ наадам хийж, наргиж зугаа цэнгэл хийж өнгөрөх нь утга учиргүй болно. Иймд Хархорин, Орхон голын хөндийд Өндөр гэгээн Занабазар хэмээх цэвэрхэн үзэсгэлэнтэй, түүх соёлын томоохон 300 мянган хүнтэй аялал жуулчлалын анхны хот байгуулсан нь чухал байна гэж өвгөн би өөрийн санаа бодлыг дэвшүүлж байна. Өндөр гэгээн 90-100 үсэгтэй соёмбо үсэг бичиг номыг эхлэх титэм буюу бярга болсон соёмбо тэмдгийг зохион бүтээхээр 36 жил бодож бясалгасан гэдэг. Тэгэхдээ соёмбо үсгүүд тэнгэрт тодорч харагдсан юм гэж гэгээнтэн айлджээ. Энэхүү соёмбо монголчуудын туг сүлд төрийн тамганд заяагдсанаар хэдэн зууны нүүрийг үзэж эдүгээ шинэ мянганд ч өвлөгдсөн мөнхийн бүтээл билээ. Соёмбо нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол бат, шашин ариун байх төдийгүй дэлхий дахинаа энх амгалан аж төрөхийн бэлгэдэл юм. Соёмбо нь монгол түмний сайн сайхан бүхнийг хураангуйлж дүрсэлж дэлхийд мөнхөлжээ. Түшээт хан Гомбодорж, Сэцэн хан Шолой нар халхыг нэгтгэх арга замыг сүвэгчлэн байжээ. Сэцэн хан Шолой бол Түшээт ханы улс төрийн талаар зонхилох гэсэн бодлого төлөвлөгөөг дэмжиж байснаар үл барам харин ч түүнийг санаачлан зохион байгуулж байсан шиг байна. 1640 онд Түшээт хан Гомбодорж 5 настай хөвүүнээ халхын шашны толгойлогчоор өргөмжилсөн явдал бол халхыг шашны тугийн дор нэгтгэж Монгол Улс мандан бадрах зам нээгдсэн. Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын Их монгол уулын өвөрт Улаанбаатар хотын суурь тавигдаж, дэргэд нь ширээ цагаан нуур рашаантай Түшээт Хан Гомбодорж, Сэцэн хан Шолой нар Ойрадын феодалуудтай холбоо байгуулж, Их Монгол улс байгуулах суурь тавигдсан үнэн түүх ийм байна.
“Эв найраас илүү хүч чадал гэж үгүй” Г.Занабазар
Өндөр гэгээн Их Монгол Улсыг авч үлдэж, өнөөдрийн Монгол улс хөгжиж мандаж, капиталист биш хөгжлийн замаар хөгжиж, социализмыг амжилтгай байгуулж дэлхий дахинд хүчирхэг Монгол Улс хөгжиж байгаа нь агуу гэгээний минь ач ухаанаар алтан соёмбот далбаат тугийг НҮБ-ын тэнгэрт мандуулсан азтай монголчууд бид билээ. Иймд Архангай, Өвөрхангай, Булган, Баянхонгор зэрэг аймгийн удирдлага болон төрийн түшээд бүгд хэлэлцэн Орхон голын хөндийд 300 мянган хүн амтай аялал жуулчлалын цэвэрхэн “Өндөр гэгээн хот” 2021-2023 онд сүндэрлүүлэхийг хүсэж байна. Олон улсын нисэх онгоцны буудалтай, Өндөр гэгээн, Чингис хаан, нууц товчооны академитай шинэ хотыг сүндэрлүүлж, одоогийн залуу үеийнхэнд хүлээлгэн өгөхийг хүсэн ерөөе.
Бидний Монгол Улс улам хөгжин мандаж байх болтугай. Өндөр Гэгээн Г.Занабазар минь “Эв найрыг хичээж дотоод сэтгэлийг ариусгаж, эрдэм мэдлэгээр зэвсэглэж, буяны цагаан мөрөөр явуулахын утга ажгуу” гэж айлджээ.
С.Даваадагва /Өвөрхангай аймаг Арвайхээр хот 8-р баг өндөр настан, Өндөр гэгээн судлаач/
Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин
Сэтгэгдэл0
Hutsdag muu umhii be
Зөв зөнөж үхэх хэрэгтэй шдээ Монголын зарим эргүү төгцөгнүүд хойчдоо гай болохгүй байж байгаад алга болбол улсын хөгжилд нэмэр болох юм.
Өндөр гэгээн судлаач Даваадагва ах таны мэргэн санал хэрэгжих өдөр ирнээ. Хамтарч бүтээх чин сэтгэлтэй, ухаан зоригтой, бэл бэнчинтэй хүмүүс Монгол даяар мянга мянгаараа, түм түмээрээ байгаа шүү. Халхын Түшээт хан Дөрвөд далай ханы гүнжээс мэндэлсэн аугаа гайхамшигт тэр хүмүүнийг нэрийг мөнхөлж алдрыг дуурсгах сайхан хот цогцлох болтугай.
Занабазарын дүү Түшээт хан Сэцэн ханыг алж Халх Ойрдын дайн эхэлснийг та нар яагаад мартаад байна? Дараа нь Түшээт хан Манжтай нийлж Ойрдуудын 90%-г хядсаныг Баруун Монголчуудад сануулах гэсэн юм уу? Зөвхөн ууланд нуугдсан эмэгтэйчүүд,өсвөр насны хүүхдүүдтэйгээ амьд үлдэж,бүх хөгшид нплхас хүүхдүүд эрэгтэйчүүд нь та нарын жадны үзүүрт амиа өрөгсөн олон аймшигтай түүх бий. Манж төр аргагүй эрхэнд дараа нь Ойрдын эмэгтэйчүүд хүүхдүүдэд уулнаас бууж ирэх,Манж төрийн эсрэг байлдахгүйг хүсэж амь насыг нь өршөөхөөр амалж тэд амьд үлдэж та нар буцсан.Одоо Баруун Монголчуудыг та нар өдөөд байвал дахин байлдаж чадна.Манж төр чинь байхгүй болсон.
Даваадавага та "300 зууны тэртээ" гэнэ ээ??? 300 х 100 = 30 000. Монголын Шашин номын түүхийг ийм олон жилээр урагшлуулж агуу нээлт хийсэн байнаа. Тэр шинэ готыг ер нь Даваадавага гот гэж нэрлэеэ.
chinggis tei duutsuulad uz !!!!!!
Odoo bgaa hotuudaa ehleed Darhan, Erdenetee huuli esnii ulsiin zeregleltei hot bolgochih. ter hot tosgonii erh zuin baidliin tuhai huulia hurdan shuurhai oorchlolt oruulaad batlaad ogooch UIH-iin gishuudee. Zarim zasag zahirgaanii negjuud boloh hot, aimgiin tovuud chini yamar statustai baihaa hurdan shiideechee. Undsen huuliin nemelt oorchloltoo dagaj heregjuuleechee. Daraa ni ter Maidar ni bna uu, Ondor gegeeen ni bna uu moroodoloo bieluuleh tsag hugatsaa oldono gaigui
Галдангаас цагаан хэрэмний цаана Түшээт хан дүүтэйгээ амь хоохойлж байсан Занабазар баруун Монголчуудын дайсан.Ах нь ч дүү нь ч Халхын анхдугаар Богд,Түшээт хан цолыг Бээжинд Манж төрөөс гардаж байсан түүхтэй.Монгол л гэж битгий ярь,Төв Халх гэж болно.Жич соёмбонд бас баруун Монголчууд мөргөх ёсгүй.
Занабазар бүх монголчуудын хүслээр төрсөн гэлтэй. Энэ нь түүний эх, Ойрадын Очир сэцэн хунтайжийн охин Хандцамцыг Ойрад халхын найрамдлын билэг тэмдэг болгож түшээ гүн Гомбодоржид буулгасан гэдэг. Өндөр гэгээн эхдээ зориулж босгосон бунхан Хархорин хийдийн хойд талд буй. Халх Ойрадыг эвдэрэлцүүлсэн хүн нь түүний дүү ойворгон Чахундорж болой. Хамтдаа Манжид дагаар орж Хятадын нутагт ясаа тавьсан ажээ. Тэдний шарил хаана байгаа бол???
Дахин энд тэнд хот нэртэй сум байгуулахаа болих хэрэгтэй.аймгийн төвүүдийг хот болгон хөгжүүлэх,тулгуур бүсийг жинхэнэ утгаар хөгжүүлэх хэрэгтэй.Тэгэж байж хөгжинө шүү.
Энэ зөв санал байна
Улс орныхоо түүхийн талаар А- ч үгүй хүмүүс түүх мэддэг юм санаан зоргоор түүхэн зүтгэлтнүүдийн том том худал үг дуугарахаа больвол дээр дээ.Хэн хэзээ юун Цэцэн ханыг алсан гэж. Ном унш.Амьсгааагаа дараад уншсанаа эрэгцүүлж бод. Дүйвээнээр мэдэхгүй юмаа бүү ярьж бай.
Улс орныхоо түүхийн талаар А- ч үгүй хүмүүс түүх мэддэг юм шиг санаан зоргоор түүхэн зүтгэлтнүүдийн талаар том том худал үг дуугарахаа больвол дээр дээ.Хэн хэзээ юун Цэцэн ханыг алсан гэж. Бодит түүхээ сайн унш.Амьсгааагаа дараад уншсанаа эрэгцүүлж бод. Дүйвээнээр мэдэхгүй юмаа бүү ярьж бай.
Майдар хот ч гэх шиг . Монгол хэлний үг хомсдоод байгаа юм байх даа. Шашины тэргүүн байх газартаа байг. Орчин цагт залуусын сэтгэлгээ өөр болоод байна.
Юун шарын шашны зүтгэлтэний нэр вэ?Шашин бол ард түмнийг мунхруулагч хар тамхи мөн 100%шүү
Сайхан санаа байна.
мунхаг харанхуй ард түмэн лам нам хоёртоо хууртагдаж явж байх заяатай хүмүүс бололтой.
Сайн байцгаана уу? Монголчууд минь. Бид гол зүйлээ үргэлж орхисоор 30 жил болж байна. Бидэнд нийгмийг,Монголыг хөгжүүлэх, залуучуудаа үнэгүй сургах, нийт хүн амаа эрүүлжүүлэх, хүмүүжүүлэх асуудал бүр орхигдоод байна. Эдгээрийг орхих нь үндэсний тусгаар тогтнол, глобалчлалын үед тэсэж үлдэх дархлааг байхгүй болгож байна. Морь уралдуулах, бөх барилдуулах, гоо бүсгүй шалгаруулах зэрэг нь шинжлэх ухааны нээлт, шинэ технологи гаргахаас илүү үнэлэгдэж бид тэнэг улс төрчдийн золиос болон сүйрч байна. Юун Занабазар юун хөшөө вэ? Солиороод байгаа юмуу зориуд ингээд байгаа юмуу? Түшээт хан Чухандорж бүх хөрөнгөө хатуу өнөөгийнхөөр бол валют болгоод Бээжинд эдлэн газар одоогийнхоор бол хаус бариулаад албатуудаа хятадруу нүүлгээд Манжид дагаар орж өнөөгийнхөөр бол Offshore бүсэд хөрөнгөө нууж заваарсан урвагч байсан төдийгүй өндөр гэгээн чинь Манжийн хааны зөвлөхөөр ажиллаж байсныг сэдрээж зарлаад байх хэрэг байнауу? Бид бодох хэрэгтэй. Энэ бол эмзэг асуудал юм шүү. Монголчууд нутгаа орхиод алтан
мунхаг харанхуй ард түмэн хэзээ ч гэгээрэхгүй.
Дорж-Очир-Чулууны ноён Алмааз-Бат бэх, эвдэршгүй, мөнхийн гэсэн үг юм
Оюуны оргил гэж орчуулбал болох юм.
ондор гэгээн маань одоогын монголыг билэг ухааны хучээр авч улдэж чадсан билээ. сагсуу галдан тэнэглэж халхуудыг хядсанаар манжиин аманд барьж огч,зуунгар хэмээх том улсыг ор ундсээр нь устгуулсан юмшуу!
Zondoo olon saihan jishee avahaar ovog deedes maani baisaar baihad dotroos haij haij olj shuteh shutehdee Chinges haanii baiguulsan delhiin ulsiin 1 heseg boloh Ar Halhiig manjid beleglej, eejiinhee ah duus nagatsuuddaa genotsid hiij tsusan dalaid jivuulj, ooriig ni dagaj yavaagui hoino uldsen halhuudaa shariin shashnaar hemh nudej daruulsan urvagch lamiig olj shutlee yu? Mongolchuud iim tarhitaigaas hoish onoodor ingej amidrah ni gartsaagui. Hoovon tolgoid hohimoi zasalt l zohino gej unen ug ee oorsdondoo l gomdotsgoo.
Davaadagva buurai mini zonoj dee. Buruu zoviig yalgahaa baij
zonog ovgon soliorch bh shiv
Энэ Улаанбаатар хот чинь Занабазар гэгээнтний ергее нь явсаар бг юм шуудээ ах минь
Хот барих мөнга хаа бнаа , утаагаа шийдэж чадахгүй , захаасаа уршгаар нь явж бна , хэрэгтэйгээс хэрэгтэй агаарын бохирдлыг бууруулах бодлого хаа явнаа ?