sonin.mn
Сэтгэгдэл (21)

Монголын 20-р зууны улс төрийн түүхэнд Юмжаагийн Цэдэнбалын нэр томоохон байр суурь эзэлдэг. Түүний 40 гаруй жил үргэлжилсэн засаглалын үед Монгол Улс Зөвлөлт Холбоот Улстай нягт харилцаа тогтоож, социалист системийн хүрээнд улс төр, эдийн засаг, соёлын бүх хүрээг гүн гүнзгий өөрчилсөн. Гэвч энэ удаад бид түүний түүхэн үзэл суртлын бодлого, ялангуяа Монголын Эзэнт гүрний үндэслэгч Чингис хааны талаар ямар хандлагатай байсан бэ гэдэг асуудлыг хөндөн авч үзье.

Ю.Цэдэнбалын засаглалын үед (1952–1984) Монголын түүхийн тодорхой хэсгийг орхигдуулж, зарим тохиолдолд гуйвуулсан бодлого баримтлагдаж байсан нь үнэн.


Тухайлбал:


1950-аад оноос эхлэн Чингис хааныг сурталчлах, судлах, дурсах нь “феодалын үлдэгдэл”, “үндэсний үзлийг дэврээсэн” хэрэг гэж үзэгдэж байв.

 Түүний үед боловсруулагдсан түүхийн сурах бичгүүдэд Чингис хаан бараг дурсагдаагүй, эсвэл сөрөг байдлаар бичигддэг байв. Хэдийгээр түүнийг “авьяаслаг цэргийн жанжин” гэж хүлээн зөвшөөрч байсан ч, “түрэмгийлэгч”, “феодалын эзэнт гүрэн байгуулагч” хэмээн дүгнэх нь давамгайлж байв. Монголын түүх, соёлын өвийн тод жишээ болсон Чингис хааны тухай судалгааг хориглож, судлаачид, эрдэмтдийг шахан хавчих явдал байжээ.



Ю.Цэдэнбалын хувьд Чингис хааныг “үзэн яддаг” байсан гэхээсээ илүү ЗХУ-ын үзэл сурталд нийцүүлсэн түүхийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлж байсан гэж ойлгох нь зүйтэй.



Коммунист үзэл суртал нь хувь хүн, хаад ноёдын үүргийг үгүйсгэж, олон түмний түүхэн үүргийг онцолдог. Энэ хүрээнд Чингис хааныг баатарлаг дүрээр биш, ангийн дарангуйлагч, хөрөнгөтний өмнөх үеийн бэлгэ тэмдэг гэж үзэх хандлага түгээмэл байв.

 Монголын дотоод бодлогыг ЗХУ нягт хянаж, үндэсний онцлог бүхий түүх, соёлын сэргэн мандалт нь “үндэсний шовинизм” болох аюултай хэмээн үздэг байсан. Ийм нөхцөлд Цэдэнбал Чингис хааны нэр хүндийг дэврээх нь улс төрийн эрсдэлтэй алхам байв.


Цэдэнбалын үед Чингис хааны талаар албан ёсны мэдээлэл хомс байсан ч ард түмний дунд түүнийг хүндлэх, бахархах сэтгэл тасралтгүй оршсоор байсан. Ардын аман зохиол, тууль, үлгэр, нууц бичиг зэрэг эх сурвалжууд дотор Чингис хааны дүр үргэлж амьд байв.


Түүхчид, эрдэмтдийн зарим нь нууцаар эсвэл гадаадад (Япон, Герман, Хятад зэрэгт) Чингис хааны тухай судалгаа хийсээр байсан. Үүний тод жишээ нь 1990 оноос хойш түүний нэр төрийг албан ёсоор сэргээж, урлаг, соёл, түүхийн бүтээлүүдээр дамжуулан дахин сурталчилж эхэлсэн явдал юм.



Ю.Цэдэнбал Чингис хааныг хувь хүний хувьд “үзэн яддаг” байсан гэх баримт шууд байдлаар байхгүй.



Харин түүний удирдаж байсан төрийн үзэл суртал, ЗХУ-аас ирж байсан гадаад шахалт, социалист түүхийн загвар нь Чингис хааныг үнэлэх боломжийг үгүй хийж, олон арван жил түүхийн сүүдэрт оруулсан юм.


Түүхэн үнэн гэдэг нь зөвхөн тухайн хүний үзэл бодлоос шалтгаалахгүй, тухайн цаг үеийн улс төр, геополитикийн нөхцөл байдлаас ч гүн хамаардаг гэдгийг энэ тохиолдол тод харуулдаг.



С.Сарнай