сонин mn
Сэтгэгдэл (29)
Украинд цэргийн тусгай ажиллагаа 14 сар (427 өдөр шөнө) Орос явуулж байгаатай холбогдуулан мэдээллийн тэнцвэртэй байдал хангах үүднээс украины Telegram Freeдом, ОВД-Инфо сайт, оросын тагнуулч  Владислав Аммосов, оросын түүхч Валерий Соловей, Юрий Фельштинский, украины шинжээч Михаил Притула, Алексей Гетьман, Андрей Юсов, америкийн дипломатч Курт Волкер нарын ярьснаас түүвэрлэн орчуулж сонирхуулъя. Энд sonin.mn сайтын байр суурь тусгагдаагүй болно.
 
Ямар нэгэн дайнаас Орос хувьсгалд нэрвэгддэг. Эсвэл төрийн, цэргийн эргэлт дагалддаг. 1904 онд Японтой хийсэн дайндаа ялагдсанаар Хаант Орост 1905 оны хувьсгал дэгдэж, Орос орон реформын замд орсон, дэлхийн нэгдүгээр дайнд Орос бүтэлгүй байлдсанаас 1917 оны хоёр хувьсгал дагалдаж Хааныг ширээнээс нь унагасан ба Октябрийн эргэлтээр Орос орон иргэний дайн цусанд живсэн.
 
Афганистанд явуулсан цэргийн тусгай ажиллагаа Зөвлөлт гүрний задрал нуралтын суурийг тавьсан, Чеченийн дайн путинчуудыг засгийн эрхэнд гаргаж, Ельцинийг улс төрөөс зайлуулсан гэх мэт. Иймд Украин дахь одоогийн дайныг энэ түүхэн жам ёсны зүй тогтлоос салгах аргагүй. 1991 онд тусгаарлаж чадаагүй бүс нутгууд Москвагаас тусгаарлаад алга болж мэднэ. ОХУ задрахад тун ойрхон байна. Энэ тухай гурван ч ном бичсэн оросын түүхч Фельштинский санаанд багтамгүй прогноз ярьжээ. Түүний шинэхэн бүтээл нь “Дэлхийн III дайн: Украины төлөөх тулаан” нэртэйгээр гарчээ. АНУ-д их эрэлттэй байгаа ном болжээ. Түүний өмнө “Улаан терророос мафиозын төрт улс хүртэл”, “ФСБ Оросыг дэлбэллээ” гэсэн номууд бичиж уншигчдыг шуугиулж байжээ. 
 
Нийт 14 сар үргэлжилсэн бүрэн хэмжээний дайны явцад дэлхий дахин ганц л зүйл дээр алдсанаа мэдэрчээ. Ингэхгүй дээ гэж байсан чинь ингэчихсэн. АНУ-ын Төрийн Департаментын тусгай төлөөлөгч асан Курт Волкер энэ тухай “Express” ТВ-д ярилцлага өгөхдөө дараахи байдлаар ярьжээ.
 
Энэ нь Орос-Украины дайны өнөөгийн байдалд өгч байгаа нэг ёсны үнэлэлт дүгнэлт юм:–Оросын цэргийн хүч чадлыг дэлхий хэтрүүлж үнэлээд харин Украины хүч боломжийг дэндүү дутуу үнэлсэн. Оросын арми маш муу байдалд байна, харин Украины батлан хамгаалах хүчин сөрөг давшилтаа амжилттай явуулах боломж шаанс нь илүү байна. Оросын тусгай албад Путины толгойг хэрхэн эргүүлж мухарласныг бид харлаа. Бид ч бас толгой эргэж байлаа. Оросын системд авилга хахууль үлэмж байдаг юм байна, удирдлага нь үр бүтээмжгүй, сулхан байдаг юм байна гэжээ. 
 
Цааш нь:–Дайны эхэнд Орос нь Украины дорнод хэсэгт, Киевийн чиглэлд үлэмж амжилт олсон, гэвч одоо украинчууд тэднийг гэдрэг ухрааж чаджээ. Өнгөрсөн намар Херсоноо Украин эргүүлж авснаас хойш байлдааны ажиллагаа хөдлөөгүй байна. Оросууд давших хүч чадалгүй боллоо. Оросууд улам олон хүн элсүүлэхийг л зорьж байна, Иран, Хойд Солонгосоос элдэв зэвсэг техник тоног төхөөрөмж авахыг хичээж байна. Оросын зэвсэгт хүчин Украины орон нутагт маш муу байдалд оршиж байгааг бид сайн мэдэж байна. Нөхөн хангалт хийх нөөц ч байхгүй байна. Тэдэнд ядаж сайн удирдлага алга, үнэхээр дампуурчээ. Хоёр талаасаа хохирч байгаа ч  украинчууд тэднийг Бахмутад хөдөлгөхгүй байна. Тэгэх тусмаа Украин  нь өөрсдийн нөөц хүчээ шавхан сөрөг давшилтдаа зэхэж байна. Энэ нь маш ноцтой давшилт байхаар байна–хэмээн оросыг нэвт судалсан, Оростой олон жил ажилласан дипломатч Волкер ярьжээ. Украины эсрэг дайнаа зөвтгөх, энэ талаар оросын иргэдийг эргэлзээгүй болгоход Оросын эрх баригчид бүхий л үйл ажиллагаагаа чиглүүлж байна. Орос орны хөгжил цэцэглэл хойш тавигдсан, гол нь яг одоо Украинд ялагдахгүй л байх. Иймд дайнаа зөвтгөсөн 40-50 хууль баталж мөрдөх болжээ. Оросын армийг гутаан доромжилсон гэх хэргээр 6000 гаруй хэрэг үүсгэж ял оноосон ба энэ талаараа Путины дэглэм нь Сталины дэглэмээс ялгарахгүй, харин ч тэр дэглэмээ постмодернизм болгож, террор, репрессээр шинэчлэв хэмээн Григорий Охотин ярьжээ.
 
Орос дотроо будилж байдаг, эсрэг талд нь “Рамштайн-11” форматаар холбоотон улсуудын Батлан хамгаалахын сайд нарын ээлжит хуралдаан болж, Украиныг дэмжих асуудлаар зохих шийдвэрүүд гаргажээ. Украинд энэ удаа нэг сарын хугацаанд 5 тэрбум долларын тусламж үзүүлнэ. Дараагийн сард 12-р уулзалт болно. Тэр хүртэл Украины эх орноо хамгаалах дайны явц хаашаа эргэх, Оросын ямар хорлол үйлдэхийг тооцоолоод дараагийн тусламжаа товлоно. Ямар ч гэсэн олон Рамштайны явцад Украины тэнгэр оросын нисэх хүчинд улам бүр хаалттай халгаатай болжээ.
 
Орост дайчилгаа явагдсаар байна. Сардаа 20 орчим мянган орос эрс их бууны махан зуушинд явж, “цифровой ГУЛАГ” гэдэг “шбос” нэвтрүүлснээр электрон гавтай хоригдол шиг бултах аргагүй болж, дайнд явахаас аргагүйджээ. Фронт руу оросын эрэгтэйчүүдийг хуу хамах, галзуурах дөхсөн диктаторынхаа амбицыг гүйцэлдүүлэх, өөр хувилбар байхгүй. Харин эсрэг талд нь Пригожин авсан өгснөө тооцоод “СВО” (цэргийн тусгай ажиллагаа) гэдгээ зогсоохыг уриалах гэхчлэн Орост юм юм л болж байгаа тухай шинжээч Юсов өгүүлжээ. Орост одоо ганц ч холбоотон гэж энэ дайнд нь алга, нэмж шинэ холбоотонтой болох боломж ч байхгүй боллоо. “Хочу жить” гэх төслийн хүрээнд 3000 гаруй орос цэрэг ганцхан сарын дотор буугаад өгчихсөн, “заградотряд” гэдгийг хичнээн ч ажиллуулаад, эх орноосоо урвасан хэргээр хэдэн мянгыг шоронд явуулаад нэмэргүй болсон ба одоо украины довтолгооноос өрсөн Орос нь нисэх хүчнээ хэрхэн нууж халхлах арга сүвэгчлэн байгаа тухай Юсов ярьжээ.
 
Оросын “спецназ” буюу десантчид үрэгдэж дууссан, дахин нөхөн хангалт мөддөө хийж чадахгүй тухай сэтгэл түгшим мэдээ оросын зарим сайтуудад гараад иржээ. Дайны эхний өдрүүдэд Киев рүү томхон хэмжээний довтолгоо хийх үед оросын десантын цэрэг нийт бие бүрэлдэхүүнийхээ 95%-ийг алдсаныг украины бэлтгэл хурандаа Притула шууд эфирээр ярьж харагдав. Энэ алдагдал бол оросын армийн хувьд том эмгэнэл боллоо, ойрын үед оросын армийн цэрэг татлагад десантчин, танкчин байгсад олноороо орж ирнэ. Вагнер нь бие бүрэлдэхүүнийхээ мөн 95%-ийг алуулаад дууссан, эдүгээ Путин нь Пригожинд итгэлээ бүрэн гээсэн байдалтай байна гэж тэрээр хэлэв. 
 
Оросын гол зорилго одоо юу вэ гэдэгт олон тайлбар сайтуудад явж байна. Украиныг эзлэх, устгах, Орост нэгтгэх, хамтдаа шинэ Зөвлөлт улсаа байгуулах, НАТО-г тэлүүлэхгүй байх тухайд оросын бүх санаархал нурсан, тэр талын суртал нэвтрүүлэг ч бүтэлгүйтсэн. Одоо бол эзэлзэн нутгаа хэрхэн алдахгүй барьж байх, яаж түүн дээрээ бэхжих тухайд л Кремльд тархиа гашилгана.
 
Эзэлсэн нутагтаа окоп, нуувчууд ихээр нь ухаж, янз бүрийн бэхлэлт барьж байгаа ба цэргийн эксперт Гетьманы хэлж байгаагаар тийм хориглолт бэхлэлт орчин цагт онцын гавьяагүй, украины зэвсэгт хүчин түүнийг нь өлхөн давж чадна, учир нь украины  арми илүү орчин үеийн, илүү үр бүтээмжтэй тактик хэрэглэнэ, харин Орос нь аль ХХ зууны үеийн хоцрогдсон тактиктаа ач холбогдол өгсөөр байна.
 
Одоо бол технологийн давуу байдлаар ялдаг цаг үе, мэдээллийн фронтод ч Орос ялагдчихаад байна. Удтал хүлээлгэсэн украины давшилтад одоо хэн саад болоод, удаагаад байна гэвэл хур бороо, хаврын борооны улирал саад болж байна, оросын эзлэн түрэмгийлэгчид паникт орчихсон, олзноос буцаж очсон орос цэргүүдээ үзэн ядчихсан, цаадуул нь болохоор хүний нутагт  фронтын тэргүүн шугам руу яагаад хөөгдсөнөө элдвээр тайлбарлаад Оросын нийгэмд бөөн асуудал авчирчээ гэхчлэн Гетьман ярьжээ. Оросын армийн эгнээнд, дотор нь украины партизанууд орчихсон бусниаж үймүүлж хүчнийг нь сарниаж байгаа тухай хачин хачин мэдээ мэр сэр цухалзана. Оросын оркуудыг маш олон сюрприз хүлээж байгаа тухай яриа өрнөнө. Бухимдсан орос нисэгч зориудаар тэгэв үү, оросынхоо хотод хүнд бөмбөг хаяж дэлхийг гайхшруулсан. Цаашаа яах ч юм билээ.
 
Оросын армийн цэргийн тагнуулын офицер Владислав Аммосов гэх якут нөхөр Украины талд урваж орсон хэрэг мандаад удаж байна. Тэрээр дайн эхэлсэн өдөр хэсэг нөхдийн хамт Польш руу дүрвэж, тэндээ олон шатны шалгалт даваад одоо Киевт иржээ. Харин одоо оросуудынхаа эсрэг байлдахыг уриалан дуудагч болжээ. “Орос дахь нөхцөл байдал огт таалагдахаа байсан, тэвчихээ байсан, иймд Орос дахь дэглэмийг хамгаалж буй ямар ч оросыг буудахад бэлхэн” гэж ярьжээ. Тэр офицерын яриагаар бол суртал нэвтрүүлэгт оросууд итгээд дайнд явдаг, өөрөө чеченийн II дайнд оролцсон, боевикуудын тухай үлгэр их сонсоод түүнд нь итгээд эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцсэн Чеченийн ард түмний эсрэг байлдсан, түүндээ харамсдаг гэжээ.
 
“Одоо оросын офицерын бүрэлдэхүүн гамшгийн байдалтай байна, хэт их архидаж байна, урвагчид, зэвсгийн наймаачид тэдний дунд олон байна, дайчдаа үхэл рүү нь илгээж байгаадаа гутарч үхэж байна, байдал маш хүнд байна” хэмээн якутын тагнуулч ярьжээ.
 
Цэргийн тагнуулд “байсан”, “асан” гэж байдаггүй юм, би одоо хорлон сүйтгэх тагнуулын бүлэг Оросын нутаг дэвсгэрт байгуулна, Путины эрх мэдлийг дэмжиж байгаа миний эх орны дайснуудыг хөнөөх болно, Крымыг эзэлснийг мэдээд тэнд алба хааж байхдаа Оросын төгсгөл ирлээ хэмээн би ойлгосон, одоо “Сибирийн батальон”-оо байгуулан ОХУ-ын ард түмнүүдийн эрх чөлөөний төлөөх дайнд оролцоно гэхчлэн Аммосов “Радио Свобода” нэвтрүүлгээр ярьжээ
 
Орос, Англи хэлнээс түүвэрлэн хөрвүүлсэн Дүгэржавын Номиндарь