sonin.mn
Сэтгэгдэл (1)

Монголын Эзэнт Гүрэн гэж байгаагүй, түүхчид зохиосон хэмээн Алексей Анатольевич Кунгуров (ОХУ-ын “Вольный город” сонины редактор) хэмээх Орос нөхөр солиорч түүнийг нь манайхан бахархалтай гэгч нь өлгөн авч нийтлэх юм.

 

Ингээд олон долоон юм нуршилгүй Алексей Анатольевич Кунгуров гэгч нөхөрт хариу өгье Ингэхэд ер нь монголчууд ардаа ямар мөр үлдээсэн юм бол? Бичгийн дурсгал – 0 тэг. Аргагүй шүү дээ, монголчууд өөрсдөөс илүү соёлтой олон ард түмний бичгийг ээлжлэн хэрэглэж байгаад 20 дугаар зуунд л өөрийн бичиг үсэгтэй болсон улсууд.

 

Оросын түүхэн бичгүүдэд ч ямар ч монгол хүний тухай дурдсан зүйл байхгүй. Архитекторын дурсгал- 0 тэг. Хэл шинжлэл- 0 тэг. Орос хэлэнд нэг ч монгол үг байхгүй бол монгол хэлэнд ч XX зуунаас өмнө авсан орос үг байхгүй. Соёл, эрх зүй- 0 тэг. Бидний амьдрал, аж ахуйд Байгаль нуурын цаадах нүүдэлчдээс авсан ямар нэг зүйл байхгүй бол тэдэнд ч өнгөрсөн зуун хүртэл соёлт ард түмнээс авсан, зээлсэн юм байгаагүй. Эдийн засаг-  0 тэг. Монголчууд Евразийн бараг 70 хувийг нь эзэлсэн юм бол гэр орондоо олзны ямар нэг юм авчрах ёстой биз дээ. Номын сан, уран зураг биш ч гэсэн ядаж шатааж сүйтгэсэн сүм хийдийнхээ алт мөнгийг авсан баймаар. Тэгвэл бас л юу ч байхгүй. Зоос зүй- 0 тэг.

 

Монголын ямар ч мөнгөн тэмдэгтийг дэлхий мэдэхгүй. Зэр зэвсэг- 0 тэг. Аман зохиол- 0 тэг. Монголчуудын аман зохиолд агуу булаан эзлэлтийнхээ талаар дурдсан ямар ч юм байгаагүйг нутгийнхантай харилцсан бүх европчууд тэмдэглэж байжээ. Хүн амын генетик- 0 тэг. Нүүдэлчид эзэлж байсан гээд байгаа Евразид монголчууд байсан гэсэн ямар ч ул мөр байдаггүй. Гэх мэтээр мань эр нилээд бурж гарчээ. Ингээд монголчуудын маань эзлэн түрэмгийлэл үлгэр домог биш үнэн зүйл байсан гэдгийг харуулахын тулд дээрх хэсгүүдийг дэлгэрэнгүй авч үзье.

 

Бичиг үсэг- Монголчууд өөрийн бичиг үсэгтэй ард түмэн байсан. Хойд цэнхэрийн агуйгаас олдсон тэмдэглээсүүд, Булган аймгийн Бүрэгхангай суманд 1983 онд Хүннүгийн булшнаас олдсон зоос, Ухуань нарын хешее зэргээс харaхад эртний нүүдэлчид 9-10 терлийн бичигтэй байж гэж таамагладаг юм байна. Вэй,Суй улсуудын сударт Тоба нар шинээр бичиг зохиож, Сүмбэ хэлээр олон ном бичсэн тухай тэмдэглэгдсэн байдаг. Харамсалтай тэр номууд нь олдоогүй.  Хүннү нарын Төв азийн нүүдэлчдийн утга соёлын хөгжилд оруулсан том хувь нэмэр бол бичиг үсэгтэй болсон явдал юм. Тэрхүү бичиг нь арамей нарын бичгийг өөрсдийн хэл ярианд тааруулан нэн эртний овог аймгийн тамга тэмдгээр баяжуулсан байж.

 

Түүнчлэн өнөөгийн Монгол Улсын нутаг нь Хүннү гүрний газар нутгийн цөм болж байсан тул хүннү нарын түүх, соёлын арвин баялаг дурсгал Монголд хадгалагдан үлдсэн Монголчуудын анхны бичиг үсгийг өвөг монгол хэл гэдэг ойлголттой холбож үзвэл зохино. Монгол хэлний хөгжлийг 3-4 хувааж үздэг бөгөөд өвөг монгол хэл нь 3 хуваасан тохиолдолд эртний монгол хэлний эхний шат болох ба 4 хуваавал бие даасан нэгэн үе гэж тоймлон ойлгож болно. Үүний учир гэвэл түүхэн тэмдэглэлүүдэд хүннү, ухуани, сяньби, тоба, жужан нарын үсэг бичгийн асуудал нэг янзын улбаагаар холбогддогт оршино. Тэр нь нангиадлаар “ке-мү” гэдэг “модонд хэрчлээ гаргах” бичгийн тухай асуудал. За тэгээд Уйгаржин Монгол бичиг, Дөрвөлжин үсэг, Соёмбо үсэг, Латин үсэг гээд л олон бий. Алтан ордны үйсэн дээрх шүлэг гээд алдартай өв дурсгал Оросоос олдсон гэдгийг мартсан байх л даа Архитектурын дурсгал- Нүүдэлчид гэхээр л зэрлэг хүмүүс байсангүй. Эртний төрт улсуудын хотын үлдэгдэл монголоор дүүрэн байна л даа.

 

Оросууд өөрсдөө л монголд хот суурин байна гэж эхлээд хүлээн зөвшөөрсөн шүү дээ. Академич В. В. Радловын удирдсан Орхоны экспедиц Эрдэнэзуу хийдийн сүм, суврага, хэрмээс Хархорум хотын баримт бичиг, хааны зарлиг бүхий чулуун пайлуур олсон юм. Тэгээд 1585 онд Эрдэнэзуу хийдийг барихдаа Хархорумын чулуун барилгуудын үлдэгдлийг ашигласан байна гэдэг таамаглал хийжээ. Дараа нь Н. М. Ядринцев Эрдэнэ зуугийн хэрмийн орчимд үлдсэн том суурийг судалж Чингис хааны нийслэлийн балгас гэж тодорхойлсныг профессор А. М. Позднеев нотолсон юм. С. В. Киселев, "Хархорум хотын барилгуудын хамгийн гоёмсог нь дээврийн ваар юм.

 

XIII зууны үеийн монголын бусад (Хархираа, Дентерег) хотоос олдсон дээврийн ваар нь мөн үүний нэгэн адил гоёмсог байжээ" гэж бичиж байсан шүү дээ. Монгол, Хятадын хилийн орчим урсдаг Эзний голын эрэг дээр Хар хотын балгас байдаг. 1908 онд П. К. Козлов тэр хотын зохион байгуулалтыг хуулан зурж, 1909 онд малтсан юм. 1914 онд Эзний голын хөндийд А. Стейнаар удирдуулсан английн экспедиц ажиллажээ. 1923 онд мөн америкийн экспедиц ажилласан байна.

 

1926 онд Козлов, Монгол-Төвдийн экспедицийг удирдан гурав дахь удаагаа Хар хотод очжээ. Козлов, хотын нэг суврагаас номын баялаг цуглуулга, баримал зурмал, бурхан, буддийн дуганы чимэглэл зэргийг олж байсан. Олон номын дотор хот байгуулалтын тухай бичсэн ном ч байжээ. Төв Азийг судлагч И.М. Прежевальский бичихдээ: "XIII зууны хоёрдугаар хагас, XIV зууны эхний хагаст Хубилай ханы цэргийн хот Эрчүүгийн цагаан балгас, Аралын балгас зэрэг хот байжээ. Тэдгээрийн зарим нь Ханбалыг (Бээжинтэй) тэнцэх юм" гэж байсан. Оросууд өөрсдөө л монголын архитектурын дурсгалыг хүлээн зөвшөөрсөн шүү дээ Соёл, эрх зүй- Монголын соёлын талаар ярих юм бол барагдахгүй их түүх болно. Наад захын жишээ гэхэд:

 

Чулуун зэвсгийн үеийн соёлын талаар ярьвал Палеолит /Хуучин чулуун зэвсэг/ Өнөөгийн Монгол улсын нутагт хүн анх оршин амьдрах болсон асуудал бол зөвхөн манай орны төдийгүй дэлхий дахины хүй нэгдлийн түүхийн судалгааны онц сонирхолтой чухал хэсэг юм. ХХ-р зууны 20-оод оноос Америкийн эрдэмтэн Г.Ф.Осборн, В.П.Метью, Д.Блек нар хүн төрөлхтөний анхны өвөг буюу бичин хүн орчин үеийн хүний байдалд шилжсэн өлгий нутгийн нэг нь Төв Ази, түүний салшгүй хэсэг болсон Монгол орон байж болох тухай онолыг дэвшүүлсэн билээ.

 

Тэдний бодлоор 70-аад сая жилийн тэртээ Төв Азид уул нуруу үүсэх процесс явагдаж, гуравдагч галвын сүүлч, дөрөвдөгч галвын үед анхны хүн энд бий болсон гэдэг. За тэгээд Хүрэл, төмөр зэвсгийн үеийн соёл, цааш барагдахгүй л дээ. Их засаг хууль нь Монголын хамгийн эртний хууль цаацын бичиг баримт мөн. Ямар ч Оросын үнэн алдартны сүмын он тооллын бичигтэй харьцуулшгүй шүү дээ Эдийн засаг- Ямар ч эдийн засаггүй байж дэлхийн их гүрэнг удирдана гэж байх уу? Энэ бол ёстой солирол юм.

 

Эзэн богд Чингис хаан болон (түүнийг залгамжлагчдын үед Араб, Перс, Хятад гүрнийг дарж, Европ, Орос, Монголын Их гүрэн өрнө дорныг холбож, эртний торгоны замыг сэргээн олон улсын худалдаа, эдийн засгийн харилцааг идэвхжүүлж, "Их засаг" хуулиар хатуу сахиулж байсан нь эдийн засгийг хөгжүүлэх хүчирхэг хөшүүрэг нь болж байсан гэдэг. Чингис хаан нүүдлийн мал аж ахуйг мянгатын харьяалалд оруулан малын тоо толгойг түргэн олшруулах, ялангуяа адууны засаглал тогтоож, дотоод хэрэгцээ аж ахуйн ач холбогдлоороо төдийгүй стратегийн шинж чанартай байсан тул адууг улсын мэдэлд авч байсан байна. Их хааны улс төр, эдийн засгийн бодлого нь 1000 лан алтаар алба барьж байсан бөгөөд Алтан улсын хараанаас бүрэн гарч, улмаар умард Хятадыг нөлөөндөө оруулах зорилт тавьж байсан гэдэг.

 

Иймд Чингис хаан төрөө төвхнүүлээд зогсохгүй улс тусгаар оршихын үндэс эдийн засгииг онцгой анхаарч байсан юм. Тэр үед Монголын мал сүргийн өсөлт хөгжлийн жинхэнэ оргил үе нь байсан бөгөөд бод малыг Хятад, Тангад, Солонгос, Дундад Ази, Араб дахины үүлдрийн малтай үржилд оруулж, монгол үүлдрийн малын удмын санг баяжуулж, өнөөдрийн монголын 5 хошуу мал бүрэлдэн тогтох чухал үе шат болсон юм.

 

Харин Өгөдэй хааны гааль, гувчуурын бодлого н ь улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхэд онц чухал нөлөө үзүүлсэн гэдэг. Тэрээр 1229 онд хааны санд хураах улсын нэгдсэн алба гувчуурын тухай хууль гаргаж, мал гаалийн татвараас авах гувчуурын хэмжээ журмыг тогтоож, адуу, үхэр, хонь тус бүр 100 толгой тутмаас нэгийг татварлан авч байжээ. Харин 1236 онд Өгөдэй хааны зарлигаар цаасан мөнгө үйлдвэрлэсэн нь дэлхийд анхных байсан гэдэг. Тэр үед монголын морин өртөөний бүтэц, зохион байгуулалт, найдвартай байдал зэрэг нь бүх дэлхий дахины анхаарлыг татаж байв. Монголчуудын хэрэглээ нь малын ашиг шим, ангийн бүтээгдэхүүнийг боловсруулж ашиглах явдлаар үндсэндээ хангагдаж байсан гэдэг. Тэр үед Монголчуудын худалдаанд Алтан улс ямагт хориг саад тавьж байсан тэр үеийг ихэвчлэн дайн байлдааны аргаар шийдвэрлэж байлаа.

 

Дундад азитай худалдаа хөгжүүлэх, Монголд худалдаа хийж буй гадаадын худалдаачдыг урамшуулан хөхүүлэх, санхүүгийн дэмжпэг үзүүлэх бодлого явуулж байсан нь өөрсдийн эдийн засагтаа анхаарч байсны нэг илрэл юм. Мөн өнчин, ядуусыгтэтгэх сан байгуулж, төр улс байгуулахад тууштай зүтгэж амь эрсэдсэн баатруудын ар гэрт тэтгэлэг олгох, мөн нийгмийн доод давхрагынхныг алба татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх зэрэг олон арга хэмжээг авч байжээ. Зоос зүй- Монгол туургатан Хүннү, Түрэг, Уйгар гүрний үеэс зоосон мөнгө цутгаж арилжаа наймаанд хэрэглэж байсан баримтууд олон бий.

 

Их хаан Чингис Монголын нэгдсэн тулгар төрийг үүсгэн байгуулж Сүхэс нэртэй алт, мөнгөн зоос цутгуулж улмаар 1227 онд дэлхийд анх удаа цаасан тэмдэгт хэвлүүлж гүйлгээнд хэрэглэжээ. Энэ нь Чингис хаан Монголын нэгдсэн эзэнт гүрнийг улс төр, эдийн засаг, соёлыг зангидан барьж нэгэн удирдлагад захирахдаа таваар мөнгөний харилцааг ухаалгаар ашиглаж байсныг харуулж байна. Монгол туургатан 1236 онд төрөл бүрийн хэлбэр, хэмжээ, жинтэй зоосон мөнгийг нэгтгэн ижил хэмжээ, жинтэй зоос цутган гаргах "Мөнгөний шинэтгэл" хийж байжээ. Цаасан тэмдэгт, зоосон мөнгө их хэмжээгээр гүйлгээнд гарган 1253 онд "Мөнгөний хэрэг эрхлэх хэлтэс" нэртэй мөнгөн гүйлгээ эрхэлсэн байгууллага буюу одоогийнхоор банк байгуулан ажиллуулж байлаа.

 

Тэр үеийн зоосон мөнгө нь эхэн үедээ тодорхой тоо хэмжээ заагаагүй, төдтийн дэвсгэрт гэж ялгадаггүй байснаа 1241 онд "Их Монгол улсын мөнгө" нэртэй зоосыг анх удаа "Нэг" гэсэн тоотой гаргасан байна. Хувилай хааны үед 1260 онд Монголын эзэнт гүрний нийслэл Хар хоринд "Мөнгө тушаах банк" байгуулж, улмаар аравт, хорьт, зуут, мянгатын дэвсгэрт бүхий мөнгөн тэмдэгтийг гүйлгээнд оруулан 1282 онд олон замд (худалдааны төв газруудад) тэгшитгэх банк нэртэй салбаруудыг байгуулан ажиллуулж байжээ.

 

Мөнгөний гүйлгээ эрчимтэй хөгжиж 1280-аад онд цаасан мөнгөний шинэтгэл хийж, 1327 онд хуучирсан цаасан мөнгийг шатааж устгах газартай болгон устгалын ажилд мужийн түшмэл гэрчээр оролцдог журам тогтоож байжээ. Монголын эзэнт гүрний хаанчлалын үед 100 гаруй удаа алт мөнгөн болон металл зоос, цаасан тэмдэгтүүдийг гүйлгээнд гарган хэрэглэж байв. Орост одоо ч гэсэн Алтан ордын зоос нь цуглуулагчдын хувьд хамгийн үнэтэй зүйл нь болдог гэдгийг мартсан байхаа. Аман зохиол- Монгол ардын аман зохиол бол хүн төрөлхтний түүхт хөгжлөөс салангид биш, түүний зүй тогтоолын дагуу үүсэн хөгжиж ирсэн байна.

 

Хүй нэгдлийн үед хамтын ажил, хөдөлмөрийн явц дээрээс үндэслэж хөдөлмөрийн дуу олон хүн хамтарч:”нэг, хоёр, гурваа” гэж тоолоод нийтийн хүчийг нэгтгэхдгийн адил ажил, хөдөлмөр дээрээс аяндаа дуугаргах хоолойны хэсэг хэсэгхэн хэмжээ болох аялгууны нугалбар гарч ирсэн байна. Ингэж аман зохиолд анх дууны аялгуу, дууны үг гарах нөхцөл хүн нийгмийн дотор бүрдмэгц, ардын аман зохиолын дотор элдэв ажил хөдөлмөртэй холбогдсон бүтэн буюу хагас аятай дуу тэрлэн бий болсон байна. ХШ зууны үеэр Монгол нутагт байсан алдарт жуулчин Марко Пологийн тэмдэглэлийн бичиг юм.

 

“Монголчууд ямар нэг байлдаанд орохын өмнө ямар нэг хөгжим хөгжимдөж дуу дуулцгааж байсан” тухай бусад хэрэг, явдалыг тоочихын далимаар Марк-Поло бичжээ. Байлдаанд орохын өмнө цэргүүдийг зоригжуулах дууг дуулж, хөгжимдөж байсныг ганц Марк Поло гэрчлээд зогссонгүй, харин 1240 онд бичсэн Монголын түүхийн тулгуур бичиг “Нууц товчоо”, 1604 онд бичсэн гүүш Лувсанданзангийн “Алтан товч”, 1662 онд бичсэн Саган цэцний “Эрдэнийн товч” зэрэгт 3Аргасан хуурчийн” тухай тус тус дурьдан хэлсэн байна. Монголч эрдэмтэн Г.Д.Потанин, А.П.Бенингсев, Рамстид, А.М.Позднеев, А.Д.Зудев, В.Котвич, Б.Я.Владимирцов, А.В.Бурдоков, И.Клюкин, Б.Лауфер, Г.Д.Санжеев, С.Д.Козив нарын зохиолд аман зохиолын зүйлс голдуу орж тэмдэглэгдсэн нь өнөөдөр гэрч баримт болсноор барахгүй харин манай утга зохиолыг хөгжүүлэхэд нэмэр тус болж байгаа юм.

 

Гэсэр, Жангар, Буман эрдэнэ, Монголын нууц товчоо, Хөх судар, Эрдэнийн эрх гээд нэрлээд байвал Оросууд ч өөрсдөө уншаад ч барахгүй л дээ. Хүн амын генетик- өв Азид хүмүүс 2 замаар Африкаас ирсэн гэж үздэг ба Африкаас Баруун Ази-Энэтхэг-Зүүн Өмнөд Ази-Зүүн Ази-Төв Ази гэсэн өмнөд зам , Африкаас Баруун Ази-Төв Ази гэсэн хойд замаар эртний хүмүүс Төв Азид иржээ.Энэ хүмүүс бол Монголжуу төрхтний умард салбарынхан буюу эх газрын монголоид төрхтөн юм.

 

Эх газрын ази төрхтөн дотроо 2 хэсэгт хуваагддаг ба Төв Азийнханыг монголжуу төрхтний умард салбарын өмнөд Сибирийн дэд бүлэгт (Төв Азийн дэд бүлэг), Умард Азийнханыг умард Сибирийн дэд бүлэгт (палеосибирь төрхтний дэд бүлэг) оруулан ангилдаг.Умард Сибирийн дэд бүлгийнхэн зун богино болдог маш хүйтэн газар амьдрах тул цайвар цагаан арьстай байх ба хөрслөг бор арьстай хүн огт байхгүй. Уйгур, туркменууд казахуудаас илүү европжуу төрхтэй, узбекууд казахаас илүү европжуу, туркмен, уйгур 2-с илүү монголжуу төрхтэй харин киргиз, алтайчууд скиф зэрэг эртний европчуудтай холилдсон ч илэрхий монголжуу төрхтэй байна. Шор, хакас хоёр генийн хувьд ойролцоо, монголжуу төрхтэй байдаг.Царай төрхийн хувьд шор, хакас 2 хоорондоо төстэй, алтай, тувачууд хоорондоо төстэй нь харагддаг. 

 

Буриад, якутууд бага зэрэг төстэй боловч якутчууд N гаплогрупп давамгайлсан сибирийн гентэй учир ихэнх тохиолдолд амархан ялгагдана. Якутчуудыг өөр гентэй сибирийн угсаатнуудыг өөртөө ихээхэн хэмжээгээр уусгасан гэж үздэг. Шор, хакас, тува, алтай хүмүүс монголчуудтай бараг адил төрхтэй ч европ гаралтай иранчууд мөн самоедь, угор зэрэг N гапло бүлэгтэй гентэй үндэстнүүдтэй холилдсон учир үл ялиг ялгаатай харагддаг.Тува бол анчин, малчин янз бүрийн ахуйтай монгол, самоедь, иран, түрэгүүдээс бүрдсэн холимог гентэй угсаатан юм.Тувачуудын 70 гаруй хувь нь монгол гаралтай гэдэг.Дархадын бүрэлдэхүүнд мөн адил монгол, түрэг, самоедь угсаатан оржээ. Умард монголоидууд царай төрхөөрөө төстэй ч тэднийг хооронд нь ялгахад тийм ч хэцүү биш.

 

Монголчуудын хувьд C3, D гапло бүлэг давамгайлсанаараа бусдаасаа ялгардаг бол казахууд ази, европ ген ойролцоо хэмжээтэй агуулсанаараа онцлог байдаг Эцгийн талаас өвлөгддөг генийг Y хромосомын ДНХ, эхийн талаас өвлөгддөг генийг митохондрийн ДНХ гэдэг ба эцгийн талаар нь аливаа хүний гарал угсааг нь тодорхойлдог.Ген устаж үгүй болдоггүй тул ямар нэг угсаатны дунд хэдэн 1000 жилийн өмнө гаднаас нүүж ирэн бүрэлдэхүүнд нь орсон хүмүүсийг генийн шинжилгээгээр хэзээ, аль зүгээс ирсэн болохыг нь тодорхойлж болдог.Мөн цусны бүлгээр нь ямар угсаатнууд хоорондоо холбоотой болохыг тодорхойлдог Монголчуудын голлох ген бол C3 буюу C-M217 гаплогрупп бөгөөд энэ нь монгол төдийгүй Алтайн 3 угсаатны гол ген юм. Эцэст нь хэлэх зүйл гэвэл. 

 

Харин ч Орос үндэстэн өөрөө байдаг гэдэг нь ихэд эргэлзээтэй шүү дээ. Киевийн русь, Белы русь гэж байхаас өөр Орос байхгүй. Орос хүнийг сайн маажих хэрэгтэй тэгвэл монгол цус гарна гэж зүгээр ч нэг хэлээгүй байлтай. Судсаар нь Монгол цус гүйдэггүй хүнийг ямар Орос гэхэв дээ гэсэн ч үг байдаг. Тэнэг Иванууд тэнэг л байдаг байхгүй юу даа. Хааяа хааяа олон жилийн давтамжтайгаар тэнэг синдром нь хөдлөөд байдаг болохоос уг нь гайгүй л ард түмэн дээ.

 

 

Т.Сүхбаатар