Оросын нэрт монголч А.М.Позднеев 1887 онд “Монгол дахь Буддын сүм хийд болон Буддын лам нар, түүний ард түмэнтэй тогтоосон холбоо харилцаа” (“Очерки быта буддийских монастырей и буддийского духовенства в Монголии в связи с отношением сего последного к народу.”) хэмээх ном бичсэн юм. Энэхүү бүтээлд Монголын сүм хийд, лам нарын амьдрал, ахуй, аж байдал, зэрэг дэв, цол, зиндаа, ажил үүргийн хуваарь, шашны ёслол зэргийг бүх талаас нь тодорхойлон бичсэн байдаг. Ийм ч учраас дурдан буй бүтээл Оросын Газар зүйн нийгэмлэгийн том алтан медалийг хүртжээ. Хамгийн сонирхолтой нь уг бүтээлд Монголын хутагт хувилгаадын нэрсийн жагсаалтыг анх удаа гаргасан юм. Миний зүгээс энэ жагсаалтыг анхны гэдэг утгаар сонирхуулж байгаа бөгөөд эдгээр “үй түмэн” хутагт хувилгаадын хойт дүрийг тодруулах тэнэг балай зан үйлд ашиглах нь хэрэггүй бөгөөд утгагүй гэдгийг онцгойлон сануулаад энэхүү жагсаалт болон зохиогчдын талаарх товч тайлбарыг нийтэлж байна.
А.М.Позднеевын дурдан буй бүтээлд Монголын хутагт хувилгаадын 2 жагсаалт хавсарган оруулжээ. Зохиогчийн дурдаж байгаагаар эхний жагсаалт нь Оросын нэрт монголч, хятададач В.П.Васильевын Бээжинд 10 гаруй жил суухдаа гаргасан жагсаалт юм. Энэ жагсаалт бүрэн бус бөгөөд түүнд Өмнөд Монголын хутагт хувилгаад олонхи, харин Халхын хутагт хувилгаад тун цөөн орсон дутагдлыг А.М.Позднеев цохон дурдсан байна. Иймээс А.М.Позднеев тухайн үеийн Монголын Шанзубдын яамнаас авсан өөрийн жагсаалтыг нэмэн оруулжээ. Гэхдээ зохиолч үүнийгээ бас л бүрэн бус гэж үзсэн бөгөөд түүнд зөвхөн шавьтай хутагт, хувилгаадыг оруулсан гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн байна. Ямар ч байсан энэ 2 жагсаалт бол Монголын хутагт хувилгаадын нэрсийн анхны жагсаалт болно. Гэхдээ энэ бол 1870-1880-аад оны үеийн жагсаалт гэдгийг бид заавал анхаарах ёстой. Энэхүү жагсаалтыг уншигчиддаа хүргэхийн өмнө энэ 2 эрдэмтний тухай товч лавлагаа өгүүлье.
Алексей Матвеевич Позднеев (1851 – 1920). Оросын Дорно Дахины судлаач, монгол судлаач, монгол, халимаг хэлний профессор. Оросын Дорно Дахины Институтыг үндэслэгч бөгөөд анхны захирал. Төрийн нууц зөвлөх (1905). Монголыг бичгийн дурсгал, монгол хэл судлаач. Буддын судлал, Хятад судлал болон Дорно Дахины шинжлэх ухаануудыг үндэслэгч. 1876 онд Санкт-Петербургийн Их сургууль төгсөөд Монгол, Хятадын экспедицэд оролцсон. 1881 онд “Монгол овгуудын ардын уран зохиолын дүр төрх” бүтээлээрээ монгол хэлний магистр болж, Монгол хэлний тэнхмийн орон тооны доцент болсон. Тэр жилдээ “Монголын түүхэн судар “Эрдэнийн эрх” сэдвээр монгол хэлний доктор болсон. 1881 онд Лондон дахь Библийн нийгэмлэгийн бүтээлүүдийг монгол, хятад, манж хэлээр редакторласан.
1884 онд Санкт-Петербургийн Их Сургуулийн монгол хэлний профессор. Орост анх удаа монгол дуудлагаар утга зохиолын түүх унших курс нээж, монголоор бичсэн албан бичиг унших хичээл зааж байлаа.
1892 онд “Монголын байдал, засаг захиргааны байгуулалт, түүнчлэн Оросын Хятадтай тогтоосон харилцааг судлах”-аар дахин Монголд ирж ажилласан. А.М.Позднеев Монголд 2 удаа ажиллахдаа монгол, хятад, манж гар болон хэвлэмэл бүтээл, мөн Монгол Бурхад, шашны эд өлгийн асар их цуглуулга хийсэн. Эдгээрийн үр дүнд 1896-1898 онд “Монгол ба монголчууд” номоо бичсэн.
1899 – 1903 онд шинээр байгуулагдсан Дорно Дахины Институтын захирал.
1903 онд Ардын Гэгээрлийн Яамны зөвлөлийн зөвлөх.
1910 онд Петербургийн Дорнын практик Академийн захирал.
1913 онд Монголчуудын ардын боловсролын ажилд тусласны төлөө Монголын Засгийн Газраас жүн ван хэргэм хүртсэн.
Василий Павлович Васильев (1818–1900). Оросын нэрт монгол судлаач. Монгол хэлний магистр болоод Бээжинд Оросын үнэн алдартны нийгэмлэгийн энгийн (лам бус) гишүүнээр 1840-1850 онуудад ажилласан. В.Васильев Бээжинд байхдаа монгол, хятадын талаар маш олон судалгаа хийсэн.
Ингээд В.Васильевын гаргасан Монголын хутагт хувилгаадын жагсаалт:
1. Цахарын Егүзэр тойн хутагт Жамъяандоржийн хувилгаан Норовринчин. 16 нас.
2. Цахарын цорж…..Даваа зайсаны хувилгаан Өлзийтогтох. 10 нас.
3. Цахарын Эрдэнэ мэргэн цоржийн хувилгаан Жамбалцэрэн нойроб. Нас барсан.
4. Цахарын Ранжамба Лувсандамбийн хувилгаан Нямаа.
5. Халхын Эрдэнэ Ялгуулсан хутагт Лувсанбалданжигмэд. 30 нас.
6. Халхын Егүзэр Ачит эрдэнэ мэргэн хамба лам Лувсанданзаннамжил. 49 нас.
7. Халхын Ачит Егүзэр дархан хутагтын хувилгаан Наваанданзан. 10 дахь дүр. 15 нас.
8. Халхын Эрдэнэбандидын хутагт Лувсанцэвээнжавзан. Нас барсан.
9. Халхын Зая Бандидын хутагт Лувсанжигмэднамжил. 46 нас.
10. Халхын Нарванчин хутагт Түгжжав. 32 нас.
11. Халхын Эрдэнэ мэргэн ноён хутагт Цэрэнпунцаг. 40 нас.
12. Халхын Номунхан Бадамдорж. 20 нас.
13. Халхын…..хутагтын хувилгаан Балданчоймбол. 18 нас.
14. Халхын Эрдэнэ цоржийн хувилгаан Дамцуй Яринпил. 65 нас.
15. Халхын Дарнад бандидын хувилгаан Лувсантүвдэнванчиг. 41 нас.
16. Халхын Шаврун ламын хувилгаан Шагжбал. 50 нас.
17. Халхын Эрдэнэ номч цоржийн хувилгаан Лувсандунгар-Очир. 25 нас.
18. Халхын Зая бандид хутагтын шанзав засаг лам Дарма. 59 нас.
19. Халхын Эрдэнэ бандидын хувилгаан Лувсанбалданчоймбол. 10 нас.
20. Халхын мэргэн бандидын хувилгаан Цэвэлванчигдорж. 14 нас.
21. Халхын Жалханц хутагт Лувсанбалжирлхүндэв. Нас барсан.
22. Халхын Ялгуулсан хутагт Лувсансандуй. 30 нас.
23. Халхын Номун хан Ишданжин. 45 нас.
24. Халхын Ялгуулсан хутагт Лувсансамбуугийн шанзав засаг лам Лувсандондов. 56 нас.
25. Халхын Жалханц хутагт Лувсанбалжирлхүндэвийн шанзавдо Лувсанжамъян. 64 нас.
26. Халхын мэргэн Бандид хутагт Наваанлувсанжамъян. 11 нас.
27. Халхын Да лам Цэрэндорж. 47 нас.
28. Халхын Да лам Наваанжалцан. Нас барсан.
29. Өргөөгийн Ачит номун хан, Дүйнхэр хутагт Лувсанжигмэдчүлтэм. 14 дэх дүр. 23 нас.
30. Өргөөгийн Ялгуулсан хутагт хамба номун хан Жамбалдоржийн хувилгаан Ринчинжав. 8 дахь дүр. 56 нас.
31. Өргөөгийн Эрдэнэ мэргэн бандид Номун хан Сандагдорж. Нас барсан.
32. Өргөөгийн Мэргэн хамба номун хан Жанцавдоржийн хувилгаан Лувсанчүлтэмжигмэд. 11 дэх дүр. 31 нас.
33. Өргөөгийн Эрдэн мэргэн бандид Номун хан Лувсанпэрэнлэйдандарын хувилгаан Дорж. 9 дэх дүр. 27 нас.
34. Өргөөгийн лам Бамбарын хувилгаан Лувсандондов. 5 дахь дүр. 32 нас.
35. Өргөөгийн лам Лувсангэлэгийн хувилгаан Жигмэддорж. 60 нас.
36. Алашагийн Дүвчин хутагт Ишданзан. Өвчтэй.
37. Алашагийн Дагва хутагт Ишчойндондарамжамц. Бээжинд очсон. 26 нас.
38. Сөнөдийн Ганжуур эрдэнэ хамба лам Номун сангийн хувилгаан Сэдэдбадар. 12 нас.
39. Сөнөдийн Эрдэнэ гүүш Наваанжамцын хувилгаан Дондов. 31 нас.
40. Үзэмчиний Мэргэн гүүш Лувсаншаравнямын хувилгаан Санзайдорж. 21 насандаа нас барсан.
41. Үзэмчиний Да лам Гүүш цорж Наваандамбадоржийн хувилгаан Ишдампил. 28 насандаа нас барсан.
42. Үзэмчиний Да лам Эрдэнэ бандид мэргэн хамба Наваандамбапэрэнлэйравжаагийн Үржинжав. Түвд рүү яваад эргэж ирээгүй. 26 нас.
43. Үзэмчиний лам Моломранжамба Галсан түвдэн хувилгаан Дамиран. 18 нас.
44. Авгын Баян шавран Наваанданзанчойсамба хувилгаан Рэнчиндаш. 14 настайдаа Түвд яваад эргэж ирээгүй.
45. Авгын гүүшир Лувсангилцэгийн хувилгаан Наваантүвдэн. 21 нас.
46. Авгын Наваанлувсанпэрэнлэйн хувилгаан Намхайноров. 27 нас.
47. Авгын Далай лам Лувсандамбаравцан. 40 нас.
48. Авгын Далай лам Наваан-Одсэр. 60 нас.
49. Авгын Цанлун бандид лам Наваандамчинжамц.
50. Авга нарын Эрдэнэ мэргэн хувилгаан Лувсан 12 нас.
51. Авга нарын лам Лувсанданзанчойсан хувилгаан Марайсан. 14 нас.
52. Авга нарын Далай лам Ишжамбабалсанбу. 75 нас.
53. Авга нарын Далай лам Ишжамцан. 75 нас.
54. Хүчит билэгт номун ханы хувилгаан Лувсан. 31 нас.
55. Зүүн Удын Лам Эрдэнэ мэргэн хамбын хувилгаан Навааннэрэндамчинжамц. 26 нас.
56. Хөх хотын Ширээт хутагт.
57. Хөх хотын хувилгаан Санзайням. Хараахан дахин төрөөгүй.
58. Хөх хотын Нэйж тойн хутагт. 27 насандаа Түвд яваад эргэж ирээгүй.
59. Хөх хотын Засаг лам Галсанишдонров.
60. Хөх хотын Да лам Янчирын хувилгаан Маха-бирдашири.
61. Хөх хотын Зая бандид хутагтын хувилгаан.
62. Хөх хотын Чойгаб даяанч хутагтын хувилгаан. Насанд хүрээгүй.
63. Хөх хотын Омбожамсаны хувилгаан. Хараахан дахин төрөөгүй.
64. Хөх хотын Засаг лам Донровбалдан. Нас барсан.
65. Хөх хотын Засаг да лам Цагаан даянч хутагт.
66. Хөх хотын Ранжамба дархан цорж хутагт.
67. Хөх хотын Нэннэн хутагтын хувилгаан.
68. Хөх хотын Эрдэнэ даяанч хутагт. Нам барсан.
69. Хөх хотын Цахар даяанч хутагтын хувилгаан.
70. Хөх хотын Засаг лам Содномданзан.
71. Хөх хотын Да лам Лувсандамбаран.
72. Хөх хотын Да лам Гунгаадаваа.
73. Хөх хотын Да лам Ишсоном.
74. Хөх хотын Да лам Лувсангэлцэг.
75. Хөх хотын Да лам Рагбабалдан.
76. Хөх хотын Засаг лам Ёндон.
77. Хөх хотын Да лам Шаравдорж.
78. Хөх хотын Засаг лам Дэмчигбалжир.
79. Хөх хотын Да лам Жамцанням.
80. Хөх хотын Да лам Ишдамба.
81. Хөх хотын Да лам Гончигжамц.
82. Хөх хотын Да лам Равжаа.
83. Хөх хотын Да лам Лувсандондог.
84. Хөх хотын Да лам Гунгаадэлэг.
85. Хөх хотын Да лам Сангижав.
86. Хөх хотын Засаг лам Лувсансамдан.
87. Хөх хотын Да лам Лувсанбалдан.
88. Хөх хотын Да лам Ринчинжамц.
89. Хөх хотын Да лам Жигмэдсамдан.
90. Хөх хотын Да лам Намхайбалдан.
91. Хөх хотын Да лам Өлзий.
92. Жирэмийн ноён хутагт Ишжалцан. 24 насандаа нас барсан.
93. Жирэмийн Багш лам Мижиддорж. 38 нас.
94. Жирэмийн Засаг да лам Наваанравжаа. 67 нас.
95. Жирэмийн Да лам Гомпил. 65 нас.
96. Жирэмийн Да лам Санзай.
97. Жирэмийн Да лам Дамбажалсан. 42 нас.
98. Жирэмийн Да лам Чойжамц. 70 нас.
99. Горлосын Шаврин хувилгаан Манижав. 47 нас.
100. Горлосын Да лам Аминдаваа. 41 нас.
101. Горлосын Да лам тойн Өлзий даш рагба (Энэ дуудлага гаргагдахгүй байна) 60 нас.
102. Горлосын Да лам тойн Санжаажав. 61 нас.
103. Горлосын Да лам Иш рагба. 40 нас.
104. Горлосын Да лам Лувсандамцаг. 80 нас.
105. Горлосын Да лам Санрэндорж. 85 нас.
106. Горлосын Да лам Одсэр. 95 нас
107. Горлосын Да лам Лоцой. 88 нас.
108. Горлосын Да лам Чойрог. 80 нас.
109. Горлосын Да лам Базай. 88 нас.
110. Горлосын Да лам Чойрог. 74 нас.
111. Горлосын Да лам Дэлэг. 74 нас.
112. Горлосын Да лам Лувсанмолом. 57 нас.
113. Горлосын Да лам Яшцугдан. 52 нас.
114. Горлосын Да лам Бунирэнцэн. 46 нас.
115. Горлосын Да лам Чой-Одсэр. 25 нас.
116. Горлосын Да лам Наваан-Юндэн. 40 нас.
117. Горлосын Да лам Дансайням. 48 нас.
118. Горлосын Да лам Сулжим. 61 нас
119. Горлосын Да лам Чагдар –Үржин. 50 нас.
120. Горлосын Да лам Гомборинчин. 48 нас.
121. Горлосын Да лам Ламгу. 64 нас
122. Горлосын Да лам Лувсанраш. 50 нас.
123. Горлосын Да лам Дүлзэнбалдансамба. 42 нас.
124. Горлосын Да лам Пирлай. 37 нас.
125. Горлосын Да лам Наваангалсан. 35 нас.
126. Горлосын Да лам Өлзийбадар. 31 нас.
127. Горлосын Да лам Галсаншарав. 63 нас.
128. Горлосын Да лам Наваанданзан. 62 нас. Өвчтэй.
129. Горлосын Да лам Ашук.
130. Жалайдын Да лам Лэгчид. 65 нас.
131. Жалайдын Да лам Баньжав. 72 нас.
132. Жалайдын Да лам Товууч. 59 нас.
133. Жалайдын Да лам Банди. 62 нас.
134. Жалайдын Да лам Сампил. 82 нас.
135. Жалайдын Да лам Жав. 43 нас.
136. Жалайдын Да лам Чойринчин. 70 нас.
137. Жалайдын Да лам Санзайрэнцэн. 65 нас.
138. Жалайдын Да лам Чуань. 62 нас.
139. Жалайдын Да лам Хуваргун. 41 нас.
140. Жалайдын Да лам Энхээ. Нас барсан.
141. Дүрвэд Далай лам Баяндүүрэн. 46 нас.
142. Дүрвэд Далай лам Рааш. 61 нас.
143. Дүрвэд Далай лам Номундэлгэр. 46 нас.
144. Дүрвэд Далай лам Баянхишиг. 72 нас.
Одоо А.М.Позднеевын Шанзубдагийн яамнаас авч гаргасан Халхын хутагт хувилгаадын жагсаалт: (Энэ жагсаалт өмнөх жагсаалтын дутууг гүйцээх зорилготой байсан байх.)
1. Шашныг мандуулагч, амьтныг жаргуулагч Жавзандамба хутагт хувилгаан.
2. Ачит Номун хан Дүйнхэр хутагтын хувилгаан
3. Ялгуулсан хутагт, Хамба номун хан Жамбалдоржийн хувилгаан.
4. Эрдэнэ мэргэн хутагт Лувсангэлэгийн хувилгаан.
5. Эрдэнэ мэргэн Бандид номун хан Цэвээндоржийн хувилгаан.
6. Мэргэн хамба номун хан Жанзавдоржийн хувилгаан.
7. Эрдэнэ мэргэн бандид, цорж хамба, номун хан Лувсанпэрэнлэйдандарын хувилгаан.
8. Бамбарын хувилгаан.
9. Шашныг тодруулагч Эрдэнэ Зая Бандидын хувилгаан. (Энгийн хэллэгт Зая бандид буюу Зая гэгээн гэдэг. Түүний хүрээ хийд Сайн ноён хан аймгийн нутагт байдаг ба өмнөх жагсаалтын 61-д буй Хөх хотын ижил нэрт хувилгаантай андуурч болохгүй.)
10. Эрдэнэ бандид хутагт, хамба номун хан. (Энгийн хэллэгт Номун хан Лам гэдэг. Түүний өргөө Сэцэн хан аймагт байдаг.)
11. Чин сүжигт номун хан, Эрдэнэ хамба хутагт. (Энгийн хэллэгт Чин сүжигт лам гэдэг.)
12. Эрдэнэ мэргэн бандид Цэцэн номын хан. (Энгийн хэллэгт Эрдэнэ хамба хутагт гэдэг.)
13. Номч мэргэн хамба, Эрдэнэ бандид Жалханц хутагт.
14. Соёлыг бадруулагч сүмийн хамба Нарванчин хутагт. (Энгийн хэллэгт Нарванчин гэгээн гэдэг.)
15. Эрдэнэ Ялгуулсан Хутагтын хувилгаан. (Энгийн хэллэгт Лха Бээсийн Ялгуулсан гэдэг.)
16. Егүзэр ачит Эрдэнэ мэргэн сэцэн хамбын хувилгаан.
17. Зарлигаар Их Хутагт цол шагнагдсан Цорж хутагт Эрдэнэ хамба, эрх цэцэн тойн. (Энгийн хэллэгт Мэргэн вангийн тойн хамба гэдэг. Хот хүрээ нь нь Түшээт хан аймгийн Мэргэн вангийн хошуунд байдаг.)
18. Ялгуулсан хамба, Сайн ерөөлт ширээт номч, номун хан. (Энгийн хэллэгт Хавчиг хувилгаан гэдэг.)
19. Хувилгаан цорж, номч Эрдэнэ бишрэлт. (Энгийн хэллэгт Ноён лам гэх бөгөөд хот хүрээ нь Баруун хүрээнээс холгүй Пунцагдаржаалан хийдэд буй.)
20. Эрдэнэ ялгуулсан ширээт, билэгт гавж хувилгаан. (Энгийн хэллэгт Шавийн Галсан ширээт гэдэг.)
21. Шашныг тодруулагч, сайн ерөөлт, номч мэргэн хамба, цэцэн ширээт Дарва бандид хутагтын хувилгаан.
22. Хувилгаан Галсан ширээт.(Энгийн хэллэгт Хатгиний Галсан ширээт гэдэг.)
23. Шашныг тодруулагч, Эрдэнэ мэргэн ноён хутагт. (Энгийн хэллэгт Сайн ноёны дүүгийн хувилгаан буюу Сайн ноёны дүү хувилгаан гэдэг. Хот хүрээ нь Сайн ноён хан аймагт байдаг.)
24. Тойн хамба хувилгаан, Үлэмж сайн номч мэргэн.
25. Тойн хамба хувилгаан, Үлэмж сайн номч мэргэн. (Энэ хоёр ижил нэр, цолтныг ялгах гэж Лха бээсийн тойн гэдэг. Харин албан бүртгэлд зөвхөн хошуугаар нь ялгажээ.)
26. Цорж хувилгаан Дамбажунай.
27. Шашныг тодруулагч, Эрдэнэ мэргэн ноён хутагт. (Өмнөх ижил нэр цолтой Сайн ноёны дүүгээс ялгахын тулд Говийн ноён хутагт гэдэг.)
28. Эрдэнэ мэргэн ширээт. (Энгийн хэллэгт Лха бээсийн ширээт гэдэг.)
29. Хувилгаан дархан цорж Лувсандамбажалцангийн хувилгаан.
30. Ялгуулсан хутагт ноён номун хан.
31. Аймаг савыг баригч, ачит номун хан эрдэнэ Манзушир Дүйнхэр хутагт. (Халхад сүм хийдтэй ч одоо Долнуурын орчимд Цахарын нутагт байнга суудаг. Энэ хутагтыг Өргөөгөөс холгүй амьдардаг Жавзандамба хутагтын мэдлийн Дүйнхэр Манзушир хутагтаас ялган үзэх хэрэгтэй.)
32. Мэргэн хамба номун хан хувилгаан.
33.Эрдэнэ мэргэн бандид номын ханы хувилгаан.
34. Мэргэн хутагт.
35. Эрдэнэ хувилгаан.
36. Эрдэнэ цогт хутагт. (Энгийн хэллэгт Арын хувилгаан гэх ба Засагт хан аймгийн нутагт амьдардаг.)
37. Хувилгаан гүүш, Дондов номч билэгт.
38. Тойн цоржийн хувилгаан.
39. Номч номун хан.
40. Гунгаабандидын хувилгаан.
41. Засаг да лам, Оромбо хутагтын хувилгаан.
42. Эрдэнэ бандид ламын хутагт. (Энгийн хэллэгээр Ламын гэгээн гэх ба Сайн ноён хан аймагт байдаг.)
43. Мэргэн хамба Хүүхэн хутагтын хувилгаан. (Энгийн хэллэгээр Хүүхэн хутагт гэх ба орон хүрээ нь Сэцэн хан аймагт байдаг.)
44. Ялгуулсан хамба Ганжуурын гэгээн. (Сэцэн хан аймагт байдаг.)
Судлаач Х.Д.Ганхуяг
Эх сурвалж: ganaa.mn блог
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блог ganaa.mn- ээс уншина уу?
Сэтгэгдэл0
Zava damdin bdaggui ee?
Заваан Дамдин л гэж байсан юм. .. Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Зава Дамдин бол гавж цолтой энгийн нэг эрдэмтэй лам байсан.Хутагт биш, хувилгаан биш, эрэнбүүчи биш.
UVUR HUJAANUUD UGAASAA BITGUU HUVILGANUUD
UVUR HUJAANUUD UGAASAA BITGUU HUVILGANUUD AI?
Энэ 103.87.255.42 новш сүүлдээ миний нэрийг барьдаг болж. Чаддаг юм бол миний IP-г дуурайчих л даа... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ганхуяг гэж нэг хутагт бас бийг та хэд мэднэ биздээ. Мэдэхгүй ч юм байхгүй. Мэдэх ч юм бас байхгүй. Хувилчих гэхээр хуруу хумс нь дутаад. Судлаач нэрээ хутагт болгож өөрчлөөрэй Геннадый!
Би энэ алдар номноос авч жагсаалт нийтлээгүй бол чи хойт насандаа ч монголын түүхийг уншихгүй. Учир нь чи юу ч үл ойлгох тэнэг лалар... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Тэнэг лалар чинь хойд нас бий гэж одоо хүртэл бодоод л яваа юм уу. Лалар минь ээ. Хойд нас гэж байхгүй. Чи ганц л амьдрана. Дахин төрөөд Энхболдын ч юм уу Бадамжунайн ач болж төрөхгүй шүү судлаач нэртэй дураакаа. Сэрж үрж. Байгаа дээрээ балайрлаа зогсоогоод үлдэх насаа үр ач нараа харах асрахад зориул. Х.Д.Ганхуягт зориулав.
xutagt xuvilgaad gej yamar lud baidag uom?
Ухамсараа мартахгүй санах чадварыг эзэмшсэн ламыг хутагт хувилгаад гэдэг яриаг дуулсан жишээлбэл физикийн эрдэмтэн Эйнштэйн дахин төрөх эсвэл зэрэгцээ өөр хэмжигдэхүүний ертөнцөд төрөхөд одоогийн ухамсараа мартаж шинэ өөр амьдрал эхэлнэ Харин шашны нууц номыг сурсан бол урд насаа санаж физикийн мэдлэгээ улам сайжруулаад явна гэсэн үг
Baliartsan yum. Yasan olon shimegchid ve
Хачиг хувалз ажил хийдэггүй худлаа шаагчид. Тэрийг нь цуглуулаад л сууж байдаг. Энэ Геннадый бас л сайхан завтай лалар юм аа. Залуугийн коммунист лалар байсан. Одоо өтлөөд шашинлаг шавар болж. Нөгөө хэд чинь чамайг батирчихаар нь уур чинь хүрээд яваа юм аа даа дүү. Хөгшин чинь цэцгэнүүдээ услаад л байж байна. Таньж байгаа биз дээ.
Монгол Терийн далд бодлогод хувь немрее оруулсан , жинхене монголчуудийн нерс байна да. Тус бурийн амьдрал нь Монгол Улстай нягт холбоотой гедег.
Хутагт хувилгаадыг бүгд монгол гэж бодоо юу муу баас минь. зарим нь хужаа байсан юм. бөөн эрлийзүүд л хутагт болж байж. .. Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Энэ 103.87.255.42 новш сүүлдээ миний нэрийг барьдаг болж. Чаддаг юм бол миний IP-г дуурайчих л даа... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Энэ 49.0.216.150 лалар яагаад миний өмнөөс бичээд байгаа лалар вэ? Чаддаг юм бол нэг судалгаа миний өмнөөс биччих л дээ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг
Та муу хоёр лалар яагаад Ганхуягуудын өмнөөс бичээд байгаа лаларууд вэ?
За Ганаад хийх ажил зөндөө байгаа. Эрхэм таны нийтлэлүүдийг хүлээж л сууна. Гэхдээ ухаан нь задарсан хүний хувьд олонд цаг үед хэрэгтэй зүйл нийтлүүлэхийг эн тэргүүнд бодолцох ёстой. Эрхэм Ганаа таны толгой одоохондоо монголчуудыг зарим талаараа гэгээрүүлэх толгой болж байгаа тул хайран цагаа жагсаалт гаргах маягаар үрмээргүй байна. Амжилт хүсье.
Таны зөв. Уг нь би Шүгдэнг бүр угаар нь судлах гэж хутагт хувилгаадын нэрсийг шалгасан юм. Тэгээд л сонин болов уу гэж бодоод тавьчихсан хэрэг... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Тэнэг лалар чинь юун толгой яриад бнаа. Чи мэддэгээрээ Оюу толгой Таван толгойгоо ярь. Тэнэг чинь бүр дургүй хүргэчлээ...К.Д.Ганхуяг
Minii ner alga bnaa
Что oznachaed etakii Khutagt? Bakhalaber ili magistr ?
shashin bol toriin erhiin toloo institut um
Энэ хэдэн хутагт хувилгаад гэж нэрлэгдэгсэд их л олон хүмүүсийг там руу авч явсан. Энэ Ганхуяг судлаа
Судлаач маань ч мөн ялгаагүй тийшээ явах замаа зассаар.
Ламын шашин бол чөтгөрийн шашин. Бурхан хүнийг өөрийн дүр төрхийн дагуу бүтээсэн болохоос биш чөтгөрийн дүр төрхөөр бүтээгээгүй. Чөтгөрт мөргөгч нараа. Та нар гэмшихгүй бол цөм тамд.
Тэнэг лалар аа. Энд шашны тухай биш, шашин судлал, шашны түүх хэмээх ш/у ярьж байна. Фанатик лалар чинь юугаа ч ойлгоогүй байж солиороод унаж гэнэ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ганаа ах та аядаж үз. Хэдэн хутагт хувилгаадын нэр байгаад яадаг юм. Элэнцгийн чинь шинжлэх ухаан. Хэрэлдсээр байгаад очих цэгээ түрүүлээд бичлээ. Шашны түүхээ ч хат. Одоо байгаа хэд нь хувилгаан биш өмнө байсан хэд нь ориг байсаг ухааны л солиорол л байна даг. Ах тэгж байж онигоонд ордог шүү. Нөгөө Фэйэрбах шиг юм болов. Эсвэл нөгөө когнетив ... Энхболдын ач хүүг хувилгааныхаа нэрэнд оруулахгүй яагаа вэ. Яагаав танай нөгөө далай багш чинь тодруулаагүй юу... судлаач болон судлагаа гэж..
Чи ш/у-нд ёстой хамаа байхгүй. Дэлхийн монголч эрдэмтдийн заавал уншдаг номыг чам шиг тэнэг лалар шүүх болоогүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Lalar nershil chin Laliin shajint er gesen utgatai shuudee.uhaantai aalznuudaa
атомын цахилгаан станц барих их ажлынхаа хажуугаар нэг жижигхээн дэлгүүр ажиллуулаад байгаа нэг муу үхдэл жулик эргүү толгой наадуулыг чинь бүгдийг нь миний өвгөн багш нар гээд ичихгүй донгосч гарна, энэ цагийн идээчин уугаачин бэртэгчингүүдтэйгээ таарсан таар шуудай үхдэл муу нохойн гөлөг байгаа юм.
Ийм бодот юмыг сэргээх нь юу нь буруу байхав , харин ч хоосон цэцэрхэж , хонжоо хайж , залилан мэхлэгчдэд цохилт болно! Бичих юм аа бичиж л бай хуухээ, атаахагчид - айгчидтай буу заваар !!
Өөрсдөө чадахгүй байж хүний бичснийг ойлгож уншиж баймаар
Ядаж байхад дээрх ..ууд нь юун гоё ч нэртэй "юмбдээ". Амьтныг жаргуулагч - зда гаж нөхөр байх нь. Хотлыг жаргуулагч - зда групэн секст дуртай гэж байгаа юм уу. За наргиан ойлгохгүй солиоролдоод унав.
Хотол олныг энэ хэдэн шар хувалз баярлуулна гэж ч ёстой худлаа байлгүй. Гандангийн хэдэн чивэлт лам нарыг албадан ажил хийлгэх хэрэгтэй. Новшнууд бүр байчихаад үүр номноос цээжилсэнээ шаадаг болсон байна лээ. Монголчууд ч шарын шашиндаа таарсан дураакууд доо тэгээд.
Тамгатай хутагт, хувилгаадыг нэр төрсан газар, сууж байсан хийдийг нь жагсаагаад бичээд өгөөч. Тамгатай хутагт хувилгаадыг бол нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн жинхэнэ эрдэм төгс хүмүүс байсан гэж ярьцгаадаг. Газар орныг нь хуучнаар нь бас одоогийнхоор нь жагсаагаад өгөөч Ганаа ахаа.
Чи битгий хуц. Би чиний зарц юм уу лалар чинь. Тамгатай тамгагүй гэж үхсэнээ солиороод байгаа лалар вэ? Судлаач Д.Х.Ганхуяг.
Өөрөө хувь хүн биш чам шиг лаларууд хүний нэрийг урдаа барьдаг. Учир нь чи хэн ч биш, юу ч биш... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ах чинь чамд хариу өгч байна. Жич. Х.Д.Ганхуяг гээгүй Д.Х.Ганхуяг гэсэн байгааг анзаараа биз дээ. Ганхуяг гэх нэр ганц хүнд өмчлөгдөөгүй л дээ
Уйдахгүй бол миний нэрээр солиорч л байхгүй юу ! Чи бид хоёрыг хүмүүс ялгахтайгаа... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Чиний нэрээр бол нээрээ солиорох байх шүү. Чи ч хэллээ дээ тэгээд.
Чи комментод хүртэл нэр усаа тавьчих зориг зүрхгүй хэвтэж "Судлаач Х.Д.Ганхуяг" нэрийг авах гэвэл чамд үнэхээр томдоно. Чи зандаагаа мэдэж солиорооч... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Судлаач гэж уг нь их гоё нэр. Энхбаярын авгайг судлана. Энд тэнд болсон хов жив судлана. Хар мөртэй шар хүүхнүүдийг судлана. Эрхгүй л лээвчиг бандааш л яриагүй байх. Чи ч гэхдээ чадах л судлаач. Нээрээ тэр номуудыг чинь харсан. Гэхдээ хавтсыг нь. Дотор нь юу байгаа нь тодорхой л доо. Ирээдүйд Ганхуяг судлал гэж юм бий болох вий дээ. Шинэ өвчин болж ч бүртгэгдэж магад.
Муусайн лалрууд та нар яагаад миний өмнөөс бичээд бнаа. Х.Д Д.Х.Ганхуяг гээд битгий хуцаад байгаарай. Ингэхэд хэн нь яг судлаач юм үзэх үү лалруудаа... К.Д.Ганхуяг
Ламтайгаараа болдог бол аль дээр цэнгэлийн манлайд хүрчихгүй юу. Даан ч энэ хэдэн гишүүд болон судлаачид нь нэргүй л болохоос муусайн балинч банди нар шүү дээ тэгээд. Хоёрын хоёр цэрэг алчихаад тэрмуу Бат-Эрдэнэ балинч яаж лалар царайлж байгааг орой бүр харж байгаа байх. Чойжилсүрэн гэж муу балинч НӨАТ-ийг нэг хувь болгочихоод ард дээр нь ард түмнийг яаж батирч байна. Өөрсдөдөө зориулаад хууль зохиодог нүүрээ нуусан бузар лам нар энэ Монголд үүрлэжээ.
Би лам болон шашны сайн мууг огт яриагүй. Харин Монголд бодитой хүч болж_ нийгэмд асар их нөлөө үзүүлж байсан хутагт, хувилгаадын маш ховор жагсаалт гаргаж байна... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ямар нөлөө. Буддын шашны бурангуй арчаагүй хир тоосоо ч угааж чаддаггүй. Унагасан жогорхойг нь хувааж идэж байсан арчаагүй цагийн хүрдийг чи эргүүлэх гээд яадаг юм. Нийгэмд наад дуракууд чинь гай болсоноос өөр юу ч байхгүй. Тэнгэрийн ташуур болж явсан түмэн энэ ламын шашнаас болж ингэж арчаагүйтээгүй гэж үү. Чи ийм заваан юм бичиж байхаар Тэмүжин богдыгоо Тэнгэрээс ивээгдсэн хаан байсан гэж бичсэн бол ойлгож уншихсан. Чиний судлаач Заваан Дамдингийн хувилгаан хоёр яг адилхан.
Жи: 1911 оны Үндэсний хувьсгал... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ганхуяг минь ингэж олон түмнийг мунхруулах хувалзнуудын царай болж явахаар ядаж чи Ильичийнхээ хэдэн ботиос орчуулаад ч болов тавьлдаа. Нөгөө Гумильев, филисофын чулуу, алдагдсан шүтээн, Фэйэрбах, Макс болон Маркс хамаагүй юм бич ээ. Хихихи
Чи намайг загнах гээд 1991 оны Үндэсний хувьсгалд хутагт, хувилгаад голлох үүрэгтэй оролцсон Монголын түүхийг үгүйсгэж байна. Чи усан тэнэг лалараа үүгээр нотолж байна... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Худлаа шаахаа зогсмой. Тэнд чинь хутагт хувилгаад нар огтхон ч байгаагүй юм. Харин тусгаар тогтнолоо эрэлхийлсэн энгийн ардууд дийлэнх хувийг эзэлсэн нь үнэн болой.
Богд, Жалханц хутагт, Да лам нар хутагт биш юм уу ?! Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ганхуяг гуай "баяжуулдаг" лам нарыг нийгэмд хамгийн муу уйл уйлдэж буй ченжууд гэж Би бодож байна.Та юу гэж бодож байна вэ?
Санал нэг байна... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Сүүлийн судалгаа нь хэдэн онд гаргасан судалгаа юм бол Эрдэнэ хувилгаан нь Амарбуянт хийдийн хувилгаан мөн болов уу?
Би энэ жагсаалтад өөрийн зүгээс хангалттай тайлбар өгсөн. Чи тэрийг унш, залхуурах хэрэггүй ш дээ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Чи битгий хуц тэнэг лалараа. Эрдэнэ хувилгаан аль хийдийнх байх чамд ямар хамаатай юм усан тэнэгээ... Судлаач К.Д.Ганхуяг
Дамбийжаа хувилгаан, Элбэгдорж хувилгаан гээд үргэлжлүүлэхийн оронд хэрүүл хийгээд сууж байдаг судлаач юм бна.
Чамд ямар хамаатай юм усан тэнэг лалараа. Чи өөрөө чаддаг юм бол тэр Дамбийжаа Элбэгдорж 2 оо судлахгүй юу... Судлаач К.Д.Ганхуяг
za ene hutagt huvilgaad ch yahav neg soliot ni yah argagyi shyyrch avaad zarim neg ni odoo todroogyi baigaa yum baina geed ooriin hyyhdyydeer todruulj tenegtene ter bol yah argagyi boloh process, zarim ulsuud hutagt , huvilgaan ,renbooche geed 3 yum yariad baih yum , minii medeheer renbooche gedeg chini hutagt bilyy huvilgaanii orchuulaagyi ner baihaa , buruu ch baij medne bi tegj l oilgoson yum , syyliin yed shygden , burhanii shashinii gol ursgal hoorondoo shorgootsoldoh hemjeendee hyreed ehelj baigaam uu daa, ih l bichdeg bolj , bi ch sain medehgyildee, gehdee bidnii tsoohon mongolchuud ene shashinii ursgalaas bolj oloon jiliin omno tovdiin tolgodod hoorondoo alaltsaj baisnaa sanaad zygeer ali aliniig ni orhichih heregtei, tovdiin shashinii ursgaluudaas bolj mongolchuudiin tsus dahin ursah yosgyi , minii oilgoj baigaagaar shygdeng hyataduud ulaim tsaim demjin dalai lamiin esreg turhiraad baih shig baina