sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)
Монголын нэрт эрдэмтэн, их соён гэгээрүүлэгч, Еншөөбуу Бямбын Ринчен профессор болбаас Монголын соёл боловсрол, шинжлэх ухааны хөгжил бадралын төлөө цуцалтгүй зүтгэгч, их сэтгэгч байсан юм. Тэрбээр Үндэсний бичгээ кирилээр сольсонд туйлаас бухимдаж олон удаа энэ талаар бичиж, сурталдаж байсан буянтан билээ.
 
Энэ удаад Үндэсний бичгээ устгасанд харамсаж ЗХУ-ын (тухайн үеийн нэрээр) удирдагч Н.С.Хрущевт илгээсэн захидлыг Г.Акимын орчуулгаар нийтлүүлж байна.
 
Үндэсний бичгээ сэргээх талаар мөн Хятадын удирдагч Мао Зедунд захиа бичсэний буянаар Өвөр Монголд уг бичиг маань өдгөө болтол хэрэглэгдсээр байгааг бид мэдэх юм. Энэ онд Монгол Улсын Их Хурлаар Үндэсний бичгээ хэрэглэх талаар сайхан хууль баталсан нь тэр эрдэмтний хүсэл мөрөөдөл биелж буйн бэлгэ тэмдэг юм.
 
Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, профессор Ачхариад Ч.Батсүрэн
 
 
Москва. “МЕТРОПОЛЬ”. Эрхэм хүндэт Никита Сергеевич ээ!
 
1956.ХIII.14
 
Таныг миний бие жинхэнэ коммунист, хурц ухаантай, мэргэн билигтэй хүн гэж боддог тул Зөвлөлтийн ард түмнийг машид талархаж, найршаан дотночилох сэтгэл өвөрлөж явдаг ард түмнийхээ соёл лугаа холбоотой нэгэн асуудлыг Танд толилуулсу.
 
Дөчин хэдэн онд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсад мянган жилийн уламжлалтай, мянган жил үйлчилсэн хэлэндээ сайтар зохицон таарсан монгол бичгийг орхиулж орос (кирилл. ред) үсгийг албан шаалтаар хэрэглүүлсэн билээ. Орос (кирилл ред) үсэг авахыг их Сталин сануулан дурдаж, сайшаан дэмжсэн юм гэж XX их хурлын өмнө манайд их ярьдаг байлаа. 
 
Монгол бичгээр зохиосон уран зохиол, түүхийн зохиол арвин бий бөгөөгөл, монгол бичгээр бичсэн ард түмний түүхийн үнэн чухаг баримт бичгийн зүйл архивт хадгалаастай байгаа атал монгол бичгийг дутуу зуурам гэж хичнээн ч муучлав. Манай арга зүйчид хүнийг хоёр долоо хоногт л уншиж бичиж сургадаг байсан байтал уг бичигт сургахад хэцүү хэмээн бурж, насанд хүрэгчдийн 30 гаруй хувь нь бичгээ гаргууд сайн мэддэг байсан байтал хуучин бичиг феодал ангийн бичгийн хэлэнд л үйлчилдэг гэж, линотип машины монгол үсгийг нэгэнт бэлтгэж, бичгийн машин ч бэлдчихсэн байтал линотип болон бичгийн машин хийх аргагүй гэж ярьж байлаа.
 
Монгол хэлний авиалбарт орос (кирилл.ред) үсэг таарахгүй, үүний харгаагаар зөв бичих дүрэм аймаар ярвигтай болж, бас нэмэлт цэг тэмдэг нь тохиромжгүй болж орхиод зөв бичиж сурахад бэрхшээлтэй байна. Албан ёсоор бол манайд бичиг үл мэдэхийг арилгасан гэх боловч угтаа бол огт тиймгүй, хуучин бичиг хийгээд түүний зөв бичих ёс гайхалтай хялбар атал түүнд сөргүүлж тэгэхээс тэгэх гэж адармаатай зохиосон шинэ үсгийн дүрмээс болж нийт даяараа шал буруу бичиж байгаа нь, шинэ үсгийн дүрмийн “амархан”, хуучин үсгийн “хэцүү" гэдэг нь энэ шүү дээ, харагтун гэсэн шиг юм болчихсон байнав. 
 
Шинэ үсэг авч хэрэглэсэн эхний гурван жил хагаст сонины мэдээг алгасалгүй үзэн, шинэ үсгийн дугуйланг төгсөгчдийг тоолсоор гурван сая гаруйд хүргээд тус орон сая хүрэхгүй хүнтэй атал гурав гаруй дахин илүү хүн шинэ үсэгт тайлагдсан! болж таарсныг үзэхдээ дахиж тоолохоо больж билээ. Давтан сургах дугуйлан одоо ч тасралтгүй ажиллаж байгаа бөгөөд энэ дугуйланд арав, түүнээс ч олон удаа суусан ажилчин, албан хаагч, малчин ард хэдэн мянгаараа байна. 
 
Жил бүр “шинэ үсэгт” давтан сургахад зарцуулж байгаа цагт, үүнд сүйтгэж байгаа мөнгөөр орос хэл сургадагсан аваас дээрх дугуйланд суралцсан бүх хүнийг соёлын үүд нээх орос хэлтэй болгож бүрэн болохсон.
 
Энэ “шинэ үсгийн” харгаагаар залуучууд маань монгол, хятад, түвд, энэтхэгийн утга зохиолыг үзэх боломжгүй болж хоцроод, манай бичгийн хэлийг феодал ангийн хэл гэж зарласан “шинэ үсгийн” улмаас XIV зууны үеэс монголчуудын мэддэг болсон, өнөө үеэсл орчуулгаар даян дэлхийн хүртээл болж байгаа эдгээр утга зохиолын шилдэг дээжис монгол хүний хувъд хаалттай болж орхиод байгаа нь тун чиг гомдолтойяа.
 
Сурах бичиг гэхэд оросоос муухан орчуулсан арав гаруй юм байж, шинэ үсгээр утга зохиолын зүйл гэхээр юм багахан байгаа учир манай суралцагч залуусын хэл тун ядуу байгаад маш гутармаар байна. Орос үсэг нь бичиггүй байсан ард түмний хувьд соёлын их ололт, сайн сайхан амжилт мөн хэдий боловч хэлэндаа цавхийтэл зохицсон бичигтэй, утга зохиолын арвин өвтэй монголчуудын хувьд утга зохиол, бичгийнхээ бүх үнэт зүйлээс чингэж холдоно гэдэг соёлын нь өсч өндөржихөд саадтай том эндэгдэл гэж би үзэж байна. 
 
Шүлэг зохиолыг нь орчуулж байсан хайртай яруу найрагч нөхөр Назым Хикметтэй Прага хотноо уулзаж, тэр тухай яриваас орос (кирилл ред) үсэг авна гэдэг монголын удирдагчдын зуйрган зангаас гарсан алдаа байна даа гэж хэлж билээ. Энэ нь улс төрийн нэр төр хөөцөлдөгчдийн зусардан билбүүрддэг зан, соёл дутмаг байдлын харгаа гэж би ч бас үзмүү. 
 
Аугаа их Зөвлөлтийн ард түмний хувьд бага ард түмэнтэй найрамдахдаа түүнийг соёлын нь өвөөс салгахын хэрэг огт байхгүй ээ. Энэ нь чингэснээр улс төрийн нэр төр олж, зөвхөн өөрсдийгөө л манай хоёр ард түмний найрамдал нөхөрлөлийг эрхэмлэгч болгон дөвийлгөн үзүүлээд, олбог суудал, хаалттай дэлгүүр, тусгай машинаа хадгалах гэгсдэд л хэрэгтэй ажгуу. 
 
Зөвлөлт Холбоот Улсад гүрж, армян нар өөрсдийн бичиг үсгээ хэрэглэсээр ирсэн нь эдгээр ард түмнийг ах дүү оросын ард түмэнтэй эв найрамдалтай байхад нь ер саад болоогүй байна. Гүрж, армяныхаас огтхон ч дутахгүй, монгол хэлэндээ машид тохирсон монгол бичиг Монгол, Зөвлөлтийн ард түмний найрамдалд огт садаа болоогүй байхад дээрээс хүчээр тулгасан орос (кирилл) үсэг тохиромжгүйгээрээ, зөв бичих ёсны хувьд будлиантайгаараа урам хугалан, харамсан гашуудах сэтгэл төрүүлж, ард түмнийг утга зохиолын шилдэг бүтээлээс нь, хорь шахам жилийн турш хоргомчлогчдын ангийн хэл гэж муучлагдсан бичгийн сайхан хэлнээс нь ангижруулж байгаагаараа харин ч найрамдлын үйлсэд тус болохоосоо ус болж болзошгүй байна.
 
Өвөр Монголд орос үсэг, санамсартай ч тэр үү, санамсаргүй ч тэр үү, ихэд ээдрүүлсэн үсгийн дүрмийн авах гэж туршаад урам хугаран гашуудаж, БНМАУ-ын монголчууд юунаасаа салж, Өвөр Мрнголын монголчууд юунаасаа салах гэж байгааг биеэр үзэн үнэмшиж, ард түмнийг соёлынх нь өвөөс салгасан, түүний дээр хэлэнд таарахгүй байгаа учраас зөв бичихэд асар их бэрхшээл учруулж байгаа “шинэ үсгийг” давуутай гэсэн чалчаа үгийн хоргомчийг мэджээ.
 
Манай их сургуулийн захирал ЗСБНХУ-д дээд боловсрол олж, орос хэлийг сайн ззэмшсэн боловч шинэ үсгээр бичиж чаддаггүй, орос үсгээр бичсэн монгол эхийг түгдрэн уншиж байгаа нь, шинэ үсгээр бичсэн монгол үг тун эвгүйт харагдаж, бичиг гэхээсээ үгийн таавар, толгой эргүүлсэн оньсого болчихжээ гэдгийг үзүүлж байгаа хэрэг. МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга Дамба өөртөө юм тэмдэглэхдээ зөвхөн монголоор татдаг нь хуучин бичгээр бичихэд амархан, эвтэйхэн байдгаас тэр буюу.
 
Би бол ЗСБНХУ-д боловсрол олсон хүн. Орос хэл намайг соёлтой танилцуулсан хоёр дахь эх хэл минь боловч орос үсгээр монголоор бичихэд англи, герман, франц, польш, чех, италиар бичдэгээс минь хэдэн хувь хэцүү, учир юун хэмээвээс үгийн авиа, хэлбэр судлалын төрхийг алдагдуулсан шинэ үсгээр монгол үгийг яаж тэмдэглэдэг билээ гэж цаг үргэлж духаа үрчийлгэх хэрэг гардаг юм.
 
1945 оноос хойш миний бие “шинэ үсгийн” зохилдлогогүй, бэрхшээлтэй, хуучин үсэгтэй харьцуулбал дутуу дулим боловсорсныг МАХН-ын Төв Хорооны тэр үеийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нөхөр Цэдэнбалд удаа дараа бичиж, уулзах тоолондоо шахам хэлж байсан боловч Цэдэнбал нэг их харууссан дүртэй өөдөөс ширтээд, дуугуйхан инээмсэглэж суудаг байлаа. Цэдэнбалын юм хэлж зүрхлэхгүй мөн чадахгүй гэдгийг би ч мэдсээн. 
 
Манай сургуульд монгол бичиг заахыг хориглож, заах хичээлийнхээ тэмдэглэлийг монгол бичгээр хийдэг багш нар өөрсдөд нь эвтэйхэн боловч хуучин гэгдсэн, сурагчдад нь төвөгтэй хэцүү боловч шинэ гэгдсэн хоёр бичигтэй болоод байна гэж ярьж байдаг юм. Шинэ үсэг бол ЗСБНХУ, БНМАУ-ын ард түмний найрамдлын гүүр мөн гэж ам мэдэн хашгирдаг атлаа
амихандаа болохоор энгийн, эвтэйхэн монгол бичгээрээ бичээд байдаг хүмүүсийг хүн ард элэглэж байна.
 
Албан ёсоор бол шинэ үсгийг тэнгэрт тултал магтаж байхыг Та сонсоно, гэтэл дор дороо бол хүн бүр хуучин бичиг ямар сайхан, эвтэйхэн байж вэ, шинэ үсэг ямар хэцүү юм бэ гэж ярьдаг юм шүү.
 
Чингэж хоёр нүүр гаргахын хэрэг юү вэ? Энэ нь гагцхүү нэр алдар хөөцөлдөгсдөд л өндөр тушаал, унадаг машинаа алдахгүй байхад нь л хэрэгтэй болохоос бус, хүмүүст харуусал төрүүлж урмыг нь хугалахаас өөр зүйлгүй байна. Манай том тушаалтай хүмүүс хуучин бичгийг илүү сайн гэж Танд яасан ч ам ангайхгүй, учир нь ээлтэй суудлаасаа салж, үгүй дээ гэхэд Москвад очих боломжоо алдах нь тэдэнд тийм аятай бус байдгийнх, харин би бол хэлний шинжлэлтэн, Зөвлөлтийн монголч, нангиадач, индианч дорно дахины судлалт алдарт академичдын шавь юм аа. 
 
Би өөрийн болоод оросын ард түмэнд хайртай, соёлыг нь үзэн танилцсаар эрдэм мэдлэгтэй болж, оросын ард түмэн, аугаа их ардчилсан утга зохиолыг нь хайрлах сэтгэлтэй болсон үүнд энэ ард түмний аугаа их хүү, жинхэнэ коммунист, улс төрийн том бөгөөд мэргэн зүтгэлтэн Танд хандаж, хэдэн зуун жилээр хуримтлуулсан соёлын нь үнэт зүйл, бичгийн нь хэлнээс ард түмнийг ангижруулж болохгүй, Сталины нэрээр гаргасан алдааг засч залруулах цаг болсныг бодвол зохилтой гэдгийг саналаа хэлэх зүрхгүй манай удирдагчдад зөвлөн
хэлж өгөхгүй юү гэж Танаас хүсье.
 
Манай сэхээтний дотор үндсэрхэг хандлага гарч байна гэж сонсоход сэтгэл өвдөж, хэрэв тийм юм байгаа бол ард түмэнд албаар тулгасан энэ “шинэ үсгийн” туйлын тохиромжгүй байдлаас болж гарч байж болохыг хэлээд, миний бие сэтгүүлч, хэлний шинжлэлтэн, Зөвлөлтийн алдарт академичдын шавийн хувьд амьсгалаа хураан хураатлаа хоёр ард түмний найрамдалд зүтгэхээ хэлсү. 
 
Би хэзээ ч нэр тушаал хөөцөлдөдгүй, зусардаж зулгайдахыг мэддэггүй, гэгээн дурсгалыг нь зүрх сэтгэлдээ хадгалж явдаг Зөвлөлтийн мэргэн багш нар маань намайг ч ингэж бай гэж заагаагүй. Танд хандаж хүссэний минь учир энэ болой. Эл захидал бичсэнээр Таны алт мэт цагийг алдуулж байгаагаа мэдэж байвч өөрийн бодож явсан, бодож байгаа, хойшид ч бодох зүйлээ Танд айлтгахад, манай олон зууны зузаан уламжлалтай баян утга зохиолын шилдэг дэвшилт бүхнийг нэг амиар; балласан, манай сайхан бичгийн хэлийг албаны орчуулгын эрэмдэг этгээд үгээр сольсон энэ “шинэ үсгийн” таарамжгүйг хийгээд түүний бидэнд учруулсан хор хохирлыг монголч ардэмтэн, хэлний шинжлэлтэн, хэлний мэргэжилтний хувиар тод харж байнам.
 
Монгол бичгийг ээдрээтэй, хэцүү, хуучирсан гэдэг хоргомч бүх яриа шинжлэх ухаанд харш балай зүйл даруй мөн. Монгол бичгээр бичихдээ нэг минутад зуун үг тэмдэглэж чаддаг боловч шинэ үсгээр бичсэн монгол эхийн мөр бүрийг энэ чинь ямар монгол үг билээ гэж бодлогоширч суугаа хэлний шинжлэлтэн монголчийн хувиар би үүнийг бардаагаар хэлж чадна.
 
БНМАУ-ын Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн гишүүн, зохиолч, МАХН-ын Төв Хорооны хэвлэл "Үнэн" сонины газрын ажилтан Ринчен ёслов