Гадаадад тэгдэг ингэдэг гэх мөртлөө олон улсуудыг зэрэгцүүлээд хардаг монгол хүн тун цөөн. Нэн ялангуяа баялгаа хэрхэн яаж ашигладгийг сонирхдог хүн огт үгүй. Бараг л манайхаас бусад нь гадаадынханд баялгаа зүгээр өгдөг шахуу юм ярих. Ялангуяа Баабар баялгаа зүгээр өгч гадаадыхныг оруулж ирсэнгүй хэмээн монголчуудыг “зэрлэг”, “янаглан хорлогч”, “эх оронч” гэхчлэн аль байдгаараа доромжлох. Ёстой тийм юм байхгүй.
Ингээд хөгжингүй орнуудыг төлөөлүүлэн АНУ, Франц, “бялхаж цалгиж” байдгаар нь Арабын Нэгдсэн Эмиратыг, хөрөнгө оруулалт татаж эхлэж байгаагаар нь Аргентин, Египет, арай төстэй болохоор нь Казакстан, Литовыг гэхчлэн сонгон аваад эдгээр улс орнууд байгалийн баялгаа ашиглахын тулд гадаадын хөрөнгө оруулалтад ямар ямар шаардлага тавьдаг тухай товч аваад үзье.
Үүнийг үзсэн хэн ч гэсэн хөгжилтэй, хөгжиж байгаа, ядуу буурай ямар ч орон байгалийн баялгаа зүгээр өгдөггүй гэсэн цорын ганц дүгнэлт хийх болно. Энд би зөвхөн тэдгээр орнуудад мөрдөгдөж буй хуулиас тогтоомжоос авсан болохоор бодит үнэн баримт болох нь гарцаагүй. Тэгэхлээр Баабартангууд хортой суртал нэвтрүүлэг хийж, засаг төрийн олонхи эрхмүүд эх орноо худалдаж, түүнээс урвасан гэсэн үг…
Эндээс манайхаас бусад оронд төр засаг байдаг гэсэн нэн ноцтой дүгнэлт гарцаагүй гарна.
Америкийн Нэгдсэн Улс
АНУ-д баялаг ашиглах асуудлыг 1920 онд гаргасан “Уулын түрээсийн тухай” (Mineral Leasing Act), 1953 онд гаргасан “Эх газрын гадаргын (шельф) тухай”, 1976 онд гаргасан “Чулуун нүүрс олборлох газрыг түрээслэх тухай” гэсэн холбооны хуулиуд болон зарим штатын хууль тогтоомжоор зохицуулдаг.
Дээр дурдсан хуулиуд дараах харилцааг зохицуулна:
Түр хугацаагаар зориулалтаар ашиглахад олгож болох газар авах журам, газрын төрлүүд, Тухайлбал, дээр дурдсан уулын түрээсийн хуулийн дагуу нефть хийн түүхий эдийг зөвхөн олж авсан гэж нэрлэгддэг буюу өөрөөр хэлбэл хувийн өмчид буй болон холбооны албан газруудаас худалдан авсан газрыг удаан хугацаагаар түрээслэж байж олборлож болно. Мөн түрээслэх газрын хамгийн доод хэмжээ, газрын хэвлийд хайгуул хийх, ашиглалт явуулах эрх олж авах нөхцөл, олж авсан санхүүгийн хэрэгслээ төсвийн түвшин хооронд хуваарилах зэрэг болно.
АНУ-ын хууль тогтоомжоор Америкийн нутаг дэвсгэрийн эх газрын хэсэг дэх газрын хэвлийг өмчлөгч нь улс, штат, хувь хүн байж болно гэж заасан байдаг ч хувийн өмчийн эрхийг ихээхэн хэмжээгээр хязгаарласан байдаг.
Уулын түрээсийн хуульд дээр дурдсан өмчтөнгүүд газрын хэвлийн ашигласнаас олох түрээсийн орлогыг байгалийн объектыг (бонус) ашиглах эрхийг конкурсын үндсэн дээр хуваарилах үед нэг удаагийн бонус олж авах, рентийн төлбөр, роялти буюу нефть хийн компанийн өмчид оролцох хэлбэрээр олж авах эрхтэй.
АНУ-д эх газрын гадаргуу нь (шельф) нь холбооны өмч байдаг бөгөөд уг газарт (шельф) дахь нефть, хий олборлосны бүх төлбөр улсын төсөвт ордог.
АНУ-ын газрын баялаг ашиглах төрийн зохицуулалтын үндэс нь түрээс-лицензийн систем байдаг. Гэхдээ газрын хэвлийг боловсруулах эрхийг олгохдоо түрээс (lease) гэдэг нэр томъёо хэрэглэдэг боловч яг агуулгын талаасаа төр болон баялаг ашиглагчийн хоорондын харилцааны шинж чанар нь концесс гэсэн ойлголттой олон талаар дүйж байдаг.
АНУ-ын хууль тогтоомж иргэд болон корпорациудад холбооны засгийн газрын мэдэлд буй газар дээрх эрдэс баялгийг боловсруулахыг зөвшөөрөхдөө хамтарсан үйлдвэрийн газар байгуулж ашгаа хуваах буюу бусад төрлийн гэрээ хэлэлцээрийг байгуулна гэсэн утгатай газар худалдан авах буюу лизинг ашиглахыг үндэслэл болгодог.
АНУ-д түрээсийн гэрээний хоёр төрлийг ашигладаг:
Өрсөлдөөний нөхцөлд хайгчидтай хийх гэрээ; тухайн газрыг худалдаанд гаргаад санал ирээгүй удвал дараа өрсөлдөөн байхгүй үеийн гэрээг хийдэг.
Түрээсийн гэрээний нөхцөл нь олон хүчин зүйлээс шалтгаална: гэрээний хэв маяг (тип), газрын байршил (оффшор буюу эх газрын бүс, Аляска дахь үндэсний нефтийн нөөц, америкийн индианчуудын газар гэх мэт), орд газрын хурдсын гүн, лизингийн гэрээ хийсэн хугацаа болон бусад зүйлс. Эхний төрлийн гэрээгээр олгож буй газрын дээд хэмжээ Канадаас өмнөд орших 48 штатад 2560 акр (1024 га), Аляскад 5760 акр (2304 га) байдаг. Өрсөлдөөн байхгүй үед олгож буй газрын дээд хэмжээ бүх штатад адилхан 10.240 акр (4096 га) байдаг.
Одоо энэхүү хоёр төрлийн гэрээг 10 хүртэл жилийн хугацаатай хийдэг ба ашигтай үйлдвэрлэлийг дэмжих нөхцлөөр түүнийг сунгаж болдог. Энэ хоёр төрлийн гэрээний роялти нь олборлолтын өртгийн 12,5%-иас багагүй байдаг. Олборлосон түүхий эдийг зарснаас олох цэвэр ашгаас улсын авах хувь 30%-иас багагүй байдаг, гэхдээ энэ нь тодорхой газрын шинж чанараас хамаарна.
Эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөл авсан концесслогч дараа нь тусгайлсан олборлогч компанид концессийн эрхээ боломжийг шилжүүлж (олборлолт жинхнээр явуулах) олборлолтын орлогоос хувь авч болдог.
Гадаад хуулийн этгээд буюу хувь хүн эрдэс баялгийн нөөц бүхий газар худалдан авахыг хуулиар хориглодог. Хэрэв тухайн орон АНУ-ын иргэнд бүртгэлийн мөн адил эрх олгодог тохиолдолд гадаад иргэдэд лизингийн эрх л өгдөг.
АНУ-ын корпорацийн капиталд хувь оруулсан нөхцөлд л гадаадын иргэн хамтарсан үйлдвэр байгуулж болно. Зарим штатад гадаадын иргэдийн үйл ажиллагааг хязгаарлах нэмэлт хууль үйлчилдэг, жишээлбэл газрын хэмжээг хязгаарладаг.
Холбооны буюу улсын мэдлийн газрууд дээр хайгуулыг бүхий л сонирхсон этгээдүүд чөлөөтэй хийж болно. Геологи хайгуул хийх эрх олж авахын тулд холбооны захиргаанаас олгодог лиценз олж авах ёстой ба тодорхой хугацаанд яг тодорхой заагласан газар дээр геологи хайгуулын ажил явуулах онцгой эрх болгож өгдөг юм.
Хэрэв геологи хайгуулын ажил дууссаны дараа лиценз эзэмшигч аж үйлдвэрийн орд газар илрүүлбэл тэрээр эрдэс түүхий эд олборлох удаан хугацааны гэрээ (голдуу 20 жил, бас сунгах боломжтой) хийх давуу эрх олж авдаг.
Орд газарт түүхий эд олборлох эрх олж авахын тулд АНУ-ын Дотоод Хэргийн яамны Геологийн Удирдах Газрын сертификат авах хэрэгтэй. Энд тухайн өгөгдөлд үндэслэн рент, роялти болон тэдгээртэй холбоотой төлбөрийн хэмжээг зааж өгдөг. Сертификат хийж дууссаны дараа концессионер олборлолтоо хэрэгжүүлэх зөвшөөрөл хүссэн өргөдөл гаргадаг.
Уулын олборлох үйлдвэрийн татвар
АНУ-д байгалийн баялаг ашиглагчдаас байгалийн шууд рент авах татварын аргыг ашигладаг. Татвар авах ийм механизмыг бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ шиг хэрэглэдэггүй.
АНУ-ын нефть хийн аж үйлдвэрийн газруудын төлж буй татвар хуримтлалыг хоёр бүлэгт хуваан үзэж болно:
– Газрын хэвлий ашиглах эрийн төлөө төлөх тусгай төлбөр, татвар болон хураамж.
– АНУ-ын хууль тогтоомжид нийцүүлэн төлж буй үйлдвэр, корпорацуудын татвар.
Газрын хэвлий ашиглах эрийн төлөө төлөх тусгай төлбөр, татвар болон хураамжид дараах зүйлс орно:
– Акраас 2-3 долларын хэмжээ бүхий рентийн төлбөр;
– Роялти. Түүний хэмжээ дунджаар 15% байдаг. Олборлолтын эхний таван жилд голдуу багасгасан (12-12,5%) татвар авна. Түүнээс гадна ашиг багатай орд газруудад татварын хувийг эдийн засгийн лимит гэж нэрлэгдсэн тооцоогоор багасгана, гэхдээ энэ нь баррель нь 80 центээс доош байж болохгүй.
Зорилтот траст-фондын татвар. Үйлдвэрлэлийг хангах, нийгмийн хүчин зүйлийг харгалзан эрчим хүч хэрэглэх зорилгоор орлогыг илүү жигд хуваарилах механизм байдлаар фондуудыг ашигладаг юм.
Эх газрын шельф дээр ажиллаж буй компаниуд дээр дурдсан төлбөрөөс гадна Эх Газрын гадаргуу (шельф) ашиглах тухай хуулийн дагуу ажил эхлэхээсээ өмнө нэг удаагийн бонус (үнэн хэрэгтээ ихэсгэсэн анхдагч рентийн төлбөр юм), мөн 16,66%-ийн хэмжээтэй роялти төлдөг.
Хувийн газар дээрх роялтийн хэмжээг энэ газрын өмчлөгч тогтооно.
Улсын авч буй рентын төлбөр хийгээд роялтийг төсвийн системийн түвшин хооронд дараах байдлаар хуваарилна:
– 62,6%-ийг холбооны түвшинд төвлөрүүлнэ. (10%-ийг холбооны төсөвт, 52,5%-ийг газар нөхөн сэргээх санд)
– 37,5%-ийг харгалзах штатын төсөвт оруулж, дэд бүтэц хөгжүүлэх, нийгмийн болон боловсролын хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд ашиглана.
Дээр дурдсан тусгай татвар, хуримтлалаас гадна нефть, хийн компаниуд АНУ-ын хууль тогтоомжийн дагуу үйлдвэр, корпорацийн татвар төлөх ёстой:
Өмчийн татвар. Үүнийг үндсэн фонд, нефть хийг олборлох, боловсруулах, тээвэрлэх тоног төхөөрөмжинд ногдуулна.
Корпорацийн орлогын татвар. Энэ нь жилийн цэвэр орлогын 35% болдог. Татварын баазыг компанийн нийт орлогоос ашиглалтын (рентийн төлбөр, цалин, түлш, эрчим хүчний зардал, тоног, төхөөрөмжийн засвар, үйлчилгээ) болон суурь (капитал) зардлыг хасах замаар гаргадаг.
Дээр дурдсан бүх татварыг хэрэглэсэн тохиолдолд татварын нийт хэмжээ уулын олборлох үйлдвэрийн ашгийн 50% хүрч ч болдог.
Татварын хөнгөлөлт
Татварын хөнгөлөлт үзүүлэх эрх зүйн баазыг АНУ-ын Татварын хуулийн тусгай ангиар зохицуулдаг ба татвар төлөгчдөд ялгавартай хандахыг зөвшөөрдөг.
Үзүүлж буй хөнөглөлт нь дараах шинжтэй:
Эрдэс түүхий эдийн гаргалтыг дээшлүүлэх татварын зорилтот хөнгөлөлт;
Татварын баазыг багасгах (хэвлийн баялаг хомсдсоны хөнгөлөлт) болон орд газрыг эзэмших эхний үеийн татварын хөнгөлөлт;
Тоног төхөөрөмжийн элэгдэл хорогдол хурдасч хасагдсан;
Судалгаа, өрөмдөлтийн татварын зээл;
Төлсөн хувьцаа болон тэдгээрийн бодит өртгийн ялгаа гарсан үед хөнгөлөлт үзүүлдэг.
Франц
Гол харилцааг Францын Уулын хууль болон захиргааны бусад хууль тогтоомжоор зохицуулдаг.
Францын газрын хэвлий ашиглах эрх зүйн зохицуулалт нь цэвэр захиргааны шинж чанартай бөгөөд концессионеруудын үйл ажиллагаанд захиргааны байгууллагын өндөр түвшний хяналт тавьдаг онцлогтой.
Тухайлбал, Францын Уулын хуулинд ашигт малтмал хайх, олборлох явдлыг захиргааны шийдвэрийн үндсэн дээр хийнэ гэж шууд заасан байдаг. (83 дугаар зүйл.)
Хайгуулын ажлыг газар өмчлөгчийн зөвшөөрснөөр юмуу эрх бүхий холбооны албан газрын зөвшөөрлийг үндэслэн хийдэг. Энэ зөвшөөрөл нь лиценз хэлбэртэй байх бөгөөд мөн чанартаа эрсдэл бүхий үйлчилгээний (сервис) гэрээ маягтай байдаг. Ашигтай зүйл олсон этгээд орд газрыг боловсруулах концесс олж авах өргөдөл өгөх эрхтэй.
Гэхдээ концессийн гэрээг энэхүү олсон этгээдтэй, эсвэл энэ этгээдэд зохих нөхөн төлбөр төлж, илүү сайн нөхцөл санал болгосон гурав дахь этгээдтэй байгуулж болдог.
Ашигт малтмал олдсон газрын эзэн зохих концесс авалгүйгээр түүнд боловсруулалтын ажил эхлэх эрхгүй. Концессыг олон нийтийн санал бодлыг судлах асуулга явуулж, харгалзах орон нутгийн эрх мэдлийн байгууллагуудтай зөвлөлдсөний дараа өгч болдог. Түүнээс гадны шилдэг сайн нөхцөл санал болгосон гурав дахь этгээд газрын өмчтөнөөс түрүүлж концесс авч болдог.
Концессийг 50 жилийн хугацаатай олгох бөгөөд дараа нь түүнийг 25 жилээс ихгүй хугацаагаар сунгаж болдог.
Концессийн төлбөр нь концессийн газар нутгийн га тутмаас авах төлбөр, гарган авсан ашигт малтмалын тонн тутмаас авах төлбөр, олборлох эрх авсны төлөө өгөх тодорхой заасан роялти зэргээс бүрдэнэ.
Концессионер алга болсон буюу дампуурсан тохиолдолд түүний бүх эрх, үүрэг улсад шилждэг. (Уулын хуулийн хэсэг 3, зүйл 29)
Францын хууль тогтоомжийн онцлог нь концессионерт маш олон тооны шаардлага тавьдагт оршино. Тухайлбал, ажилтнуудын боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, эрдэм шинжилгээ-судалгааны ажил хийх гэх мэт. Чингэхдээ тухайн шаардлагыг биелүүлээгүй, түүнчлэн захиргааны янз бүрийн байгууллагын олон янзын нөхцлийн хангаагүй бол концессийг хүчингүй болгож болно.
Газрын хэвлий ашиглах, экологи, хөдөлмөр хамгаалах салбарын асар олон тооны хэм хэмжээнд уулын ажлын захиргаа, уулын цагдаа хяналт тавьж байдаг.
Концессийн хууль тогтоомжид хөрөнгө оруулагчийн эрх дутагдалтай үед энэ эрхийг захиргааны эрх зүйн хөгжингүй институт болон францын захиргааны эрхийн бусад механизмаар нөхөж өгдөг.
Аргентин
Аргентинд ашигт малтмал ашиглах харилцааг Уулын хууль, Нүүрс ус төрөгчийн ашигт малтмалын тухай хууль, Уулын олборлох аж үйлдвэрт хөрөнгө оруулах тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжоор зохицуулж байдаг.
Аргентины загвар францын сонгодог загвартай олон талаар төстөй боловч нэлээд их ялгаатай.
Жишээлбэл, Аргентины Уулын хууль нь маш өвөрмөц хууль зүйн хүч бүхий акт бөгөөд түүний зүйл бүрийг засгийн бүх түвшний байгууллага бүр заавал дагаж мөрдөх ёстойг Үндсэн Хуулинд зааж өгсөн байдаг.
Ашигт малтмалын хайгуул хийх, олборлох эрхийг эрх тогтоох янз бүрийн баримт бичгээр тогтоож өгдөг. Тодорхой газарт ашигт малтмалын хайгуул хийх, түүхий эдийн туршилтын олборлолт хийх эрхийг конкурс явуулах үндсэн дээр олгодог лицензийг үндэслэн олгодог.
Хэрэв лиценз авсан компани ашигт малтмал олсон бол тухайн орд газрыг 25 жилийн хугацаанд ашиглах концессийн гэрээ хийх эрхтэй болно. Хэрэв ашигт малтмал олоогүй тохиолдолд хайгуулын ажлыг зардлыг нөхөн олгодоггүй.
Аргентинд эрсдэл бүхий үйлчилгээний (сервис) сонгодог гэрээг ашигладаг ба түүнийгээ лиценз хэлбэрээр бүрдүүлдэг. Ашигт малтмал олборлох концесс нь консессионерт авсан газар дээр хангалттай өргөн эрх мэдэл олгодог. Концессионер нэмэлт зөвшөөрөл авалгүйгээр зайлшгүй дэд бүтцийн байгуулалт хэрэгжүүлэх, орд газрыг ашиглахад зайлшгүй ашигт малтмал тээвэрлэх болон бусад ажлыг хийж гүйцэтгэж болддог.
Концессионер улсад концессоор олгосон орд газрын талбайгаас хамаардаг тогтсон төлбөр (ренталз), олборлосон түүхий эдийн өртгөөс хувиар бодож тогтоодог роялти төлөх ёстой.
Ренталз нь төвийн төсөвт орж, роялти нь орд газар байрлах мужийн төсөвт ордог.
Концессионер ямар нэг хязгаарлалтгүйгээр өөрийн бүтээгдэхүүнийг дотоод гадаадын зах зээлд зарах эрхтэй. Гэхдээ дотоод зах зээлийн хэрэгцээг хангах дотоод бүтээгдэхүүн хүрэлцэхгүй үед Аргентиний засгийн газар концессионерүүдээс нефть, хий, нефтийн бүтээгдэхүүн болон бусад ашигт малтмалыг зөвхөн дотоод зах зээл дээр зарахыг шаардаж болно. Энэ үед үнэ нь уг ашигт малтмалын импортолж буй үнээс бага байх ёстой.
Египет
Египетийн газрын хэвлий ашиглалтын систем нь төрийн эрх мэдэл болон арилжааны байгууллагын функцийг хослуулсан төрийн компани байуулахад үндэслэсэн хөгжингүй орнуудад тархсан систем юм.
Египетэд газрын хэвлий ашиглах харилцааг Уурхай болон орд газрын тухай хууль, Хөрөнгө оруулалтын баталгаа, хөнгөлөлтийн тухай хуулиудаар зохицуулдаг.
Энд байгалийн баялаг ашиглах концессийн механизм ашигладаг ба концессийн гэрээ тус бүрийг парламентаар хэлэлцэж, тусгай хууль гаргадаг.
Концессийн гэрээг хэрэгжүүлэхэд хоёр шаттай: хайгуулын ажил явуулах шат, мөн хамтарсан үйлдвэр байгуулсан үед бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний нөхцлийг хэрэгжүүлэх шат. Энэхүү концессийн гэрээнд: төр, Египетийн төрийн корпорац, концессионер гэсэн гурван оролцогч заавал байдаг.
Хайгуул хийх хугацаа 3-4 жил, үүнийг 4 хүртэл жилээр сунгах боломжтой. Концессионер хайгуулын зайлшгүй бүх ажлыг өөрийн зардлаар хийдэг. Гэрээнд эдгээр бүх ажлыг хийхдээ концессионер ажлын үе шат бүхэнд гаргах хөрөнгийн доод хэмжээг маш нарийн зааж өгдөг. Хэрэв энэ нөхцлийг зөрчвөл гэрээг шууд цуцалдаг.
Хайгуул явуулах хугацаа дуусмагц гэрээ автоматаар дуусвар болно. Хэрэв ашигт малтмал олоогүй бол зарцуулсан хөрөнгийг нөхөн олгохгүй.
Хэрэв ашигт малтмал олсон бол концессионер салбарын яамнаас 35 жил хүртэл хугацаатай орд газрыг боловсруулах зөвшөөрөл авна. Орд газрыг боловсруулах ажлыг хэрэгжүүлэхийн тулд концессионер болон төрийн корпорацитай тэнцүү хувь бүхий, мөн зөвхөн концессийн гэрээний үндсэн дээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг оператор-компани байгуулдаг.
Концессийн гэрээний хүрээнд үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэх гэж шаардлагатай тоног төхөөрөмж импортоор оруулж ирсэн концессионер гаалийн татвараас чөлөөлөгдөнө.
Концессийн төлбөрийг дараах байдлаар хийдэг. Эхлээд олборлосон нефтийн тодорхой хэсгийг оператор компанийн зардлыг нөхөх, түүнчлэн орд газарт хайгуул хийсэн концессионерийн зардлыг нөхөхөд зарцуулна. Үүнийн нөхөөд үлдсэн нефтийг концессионер, төрийн корпорац хоёр хуваан авдаг.
Хэлбэрийн хувьд концессионер ашгийн татвар, роялти болон бусад төлбөр төлдөг. Гэхдээ үнэн хэрэг дээрээ энэ бүх төлбөрийг төрийн корпорацийн тооцон авч буй нефтийн хувьд оруулсан байдаг. Ингэхлээр төрийн корпорац бүхнийг мэднэ гэсэн хэрэг.
Концессийн гэрээний хүрээнд үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон оператор-компани, концессионерийн бүх актив гэрээний хугацаа дуусмагц төрийн корпорацийн өмч болно.
Олон улсын олон хөрөнгө оруулагчид газрын хэвлийн ашиглах Египетийн системийг том төсөл хэрэгжүүлэхэд хэт нүсэр, сонирхолгүй гэж шүүмжилдэг. Гэхдээ л 2001 онд бага зэрэг өөрчлөлт хийсний дараа хэвийн ажилласан.
Арабын Нэгдсэн Эмират
Арабын Нэгдсэн Эмират бол ашигт малтмал, голдуу нефтийг концессийн гэрээний үндсэн дээр хэрэгжүүлж гаршсан улс бөгөөд энд хайгуул хийх, өрөмдөх, олборлох, нефть зарах зэргийг концессионерын үүрэгт маш нарийн зааж өгдөг юм.
Үүний ердийн нэг жишээ бол Абу-Дабу-гийн эмират Attock Oil компанитай хийсэн гэрээ бөгөөд энд 1500 кв.км талбайг бүхий газрын хэсэг дээр нефть хайх, өрөмдөх, олборлох, зарах эрхийг 35 жилийн хугацаагаар олгосон юм.
Концессионерын үүрэгт дараах зүйл орсон:
– Геологийн анхдагч хайгуул явуулах (үүнд 8 сар өгсөн)
– Хайгуулын өрөмдлөгийг оролцуулсан бүрэн хайгуул. Энэ нь концессод гарын үсэг зурснаас хойш 6 сараас хэтрэхгүй эхэлсэн байх ёстой.
– Энэ ажлыг хэрэгжүүлэх зардал ажлын эхний жилд 4 сая доллараас багагүй, хоёр дахь жилд 10 сая доллар, гурав дахь жил 11 сая доллар, цаашаа дөрвөөс найм дахь жилд тус бүр 5 сая доллар оруулна.
– Бонусыг ингэж төлнө: концессийн гэрээнд гарын үсэг зурсны дараа 30 өдрийн дотор эхний бонус (3 сая доллар), арилжааны нефть нээсний (30 өдрийн турш өдөрт 5 мянган баррель гарвал) дараа хоёрдахь бонус (2 сая доллар), олборлосон нефтийн экспортын хэмжээ өдөрт 100 мянган баррель давсан үед гурав дахь бонус (6 сая доллар), энэ хэмжээ өдөрт 200 мянган баррель давбал дөрөв дэх бонус (12 сая доллар), нефтийн экспорт өдөрт 500 мянган баррель давбал тав дахь бонус (12 сая доллар) төлдөг.
– Олборлосон нефтийн өртгийн 16%-тай тэнцэх роялти төлнө. Энэ төлбөрийг эвсэл мөнгөөр, эсвэл нефтээр төлнө. Сонголтыг Абу-Дабу-гийн засгийн газар хийнэ.
– Орлогын татвар (Income Tax) 60%-иар, мөн хөрөнгийн татвар төлнө. (үл хөдлөх хөрөнгөөс 10%, хөдлөх хөрөнгөөс 5%)
– Түүнээс гадна гэрээнд концессионер хайгуул хийсэн газрын хэсгийг засгийн газарт буцаан өгөх ёстой. (эхний жил 35%, таван жилд 50%, найман жилд 75%)
Концессионерт хамтрагч фирмээ сонгох бүрэн эрх байдаггүй, тийм жагсаалт засгийн газарт байдаг ба тэнд зөвшилцөж сонгох ёстой.
Олборлолтын хэмжээ өдөрт 100 мянган баррель хүрсэн үед концессионер дараах үйлдвэрлэлийн аль нэгийг эрхлэх боломжтой:
– Экспортод гаргах метанолын үйлдвэрлэл
– Шахмал нефтийн хийн үйлдвэрлэл
– Азотын бордооны үйлдвэрлэл
– Нефтийн десульфуризация (хүхрээс цэвэрлэх)
– Байгалийн шахмал хийн үйлдвэрлэл
Эдийн засгийн хувьд хамгийн ашигтай гэж үзсэн тэр үйлдвэрлэлд концессионер өөрийн ашгийн 10%-иас багагүйг хөрөнгө оруулалт болгон оруулах үүрэг хүлээнэ.
Хайгуул, ордын ашиглалт, нефтийн тээвэрлэлт зэрэг бүх ажил дэлхийн хамгийн дээд зэргийн технологийн болон экологийн стандартад нийцэх ёстой.
Абу-Дабу-гийн Засгийн Газар концессийн үйлдвэрийн газрын 60% хүртэл хувийг авч, концессионерт орлогын харгалзах хэсгийн эргүүлэн өгөх эрхтэй байдаг.
Ийм гэрээнд “better terms” гэсэн бусад нөхцлүүдийг голдуу тусгаж өгдөг ба тэнд хэрэв засгийн газраас дурын компанитай хийсэн концессийн гэрээнд ирээдүйд засгийн газарт ашигтай нөхцөл байдал бий болсон бол энэ тал руу харгалзах сайжуулалтыг хийнэ гэж тусгасан байдаг.
Казахстан
Казахстаны ашигт малтмал ашиглах харилцааг Газрын хэвлий ба газрын хэвлий ашиглах тухай хууль (1996), Нефтийн тухай хууль (1995) болон Ерөнхийлөгчийн зарлигуудаар зохицуулдаг. 1999 онд тухайн хуулиудад ихээхэн засвар оруулж, лицензийн системийг концессийн гэрээний системээр сольсон.
Казахстаны хууль тогтоомжоор дараах төрлийн концессийг ашигладаг:
– Хайгуулын ажил явуулах гэрээ контракт (эрсдэл бүхий үйлчилгээний гэрээ)
– Олборлох ажил явуулах гэрээ контракт (сонгодог концесс)
– Бүтээгдэхүүн хуваах тухай гэрээ болон хамтарсан (совмещенный) хайгуул, олборлолтын ажил гүйцэтгэх гэрээ контракт
Казакстаны Засгийн Газрын тогтоолоор (2001) баталсан газрын хэвлий ашиглах ажил хийх (операц явуулах) Загвар гэрээ гэж байдаг. Энд хайгуул, олборлолт, хамтарсан хайгуул, олборлолтыг бие даасан механизм биш, харин концессийн нэг гэрээний хүрээнд гүйцэтгэж буй операцуудын дэс дараалсан гинжин хэлхээ гэж зааж өгсөн.
Хайгуулын ажил явуулах гэрээгээр концессионер ашигт малтмал байж болзошгүй газрыг хүлээн авч, түүн дээр өөрийн хөрөнгөөр хайгуулын ажил явуулдаг. Хэрэв хайгуулын үр дүнд ашигт малтмал олоогүй бол газрын хэвлий ашиглагч хайгуулд зарцуулсан зардлаа нөхөн авах эрхгүй.
Ашигтай илрэл олсон тохиолдолд концесионер энэхүү газар дээр ашигт малтмал олборлох онцгой эрх олж авдаг. Хайгуул, ашиглалтын хамтарсан гэрээ хийх нь коцессионерыг ашигт малтмал олсон тохиолдолд олборлолтын гэрээ нэмэн хийх явдлаас чөлөөлдөг.
Газрын хэвлий ашиглалтын хүрээнд концессионер нь казакын болон гадаадын хуулийн болон биет этгээд байж болно. Харин концеслогч нь Засгийн Газрын бүрэн эрхт байгууллагууд байдаг.
Хайгуулын гэрээг 6 жилээр хийдэг ба концессионер түүнийг дээд тал нь 4 жилээр сунгаж болдог. Олборлолтын гэрээг 25 хүртэл жилээр хийдэг, харин ашигт малтмалын том бөгөөд өвөрмөц нөөцийг 45 хүртэл жилээр гэрээлж болдог. Хайгуул, олборлолт хавсарсан гэрээг хайгуул, олборлолтын үеийг харгалзан хийх ба сунгах боломжтой байдаг.
Концессийн гэрээг биелүүлэх үед концессионер казакын боловсон хүчнийг илүүд үзэх, казахын үйлдвэрийн үйлчилгээг авах, Казакстанд үйлдвэрлэсэн тоног төхөөрөмж, материал авах зэрэг үүрэг хүлээнэ. Улс оронд аль нэг бараа, үйлчилгээ байхгүй тохиолдолд газрын хэвлий ашиглагч гадаадын байгууллагын бараа, үйлчилгээг зөвхөн Засгийн Газрын зөвшөөрлөөр авч болно.
Концессионерүүд ажил хэргийн эрсдлийг даатгах, концессийн гэрээгээ биелүүлэхтэй холбоотой өмч хөрөнгө болон иргэн-эрх зүйн хариуцлага хүлээх ёстой байдаг. Түүнчлэн хүрээлэн буй орчны бохирдолтой холбоотой эрдлийн даатгал хийдэг, мөн иргэн-эрх зүйн хариуцлагын зэрэгцээгээр хүрээлэн буй орчинд учруулсан хохирлын хор уршгийг арилгах боломжит зардлыг тусгасан гуравдагч этгээдийн өмнө хүлээх хариуцлагыг гэрээнд тусгадаг.
Казакстаны хууль тогтоомжоор олборлосон ашигт малтмалыг концессионероос авах тэргүүн ээлжийн эрхийг улс эдэлдэг ба үүний дээд хэмжээ, үнэ тогтоох журам, цалин хөлсний асуудлыг концессийн гэрээнд тусгадаг.
Газрын хэвлийн хэсгийг концессор өгөхдөө хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн конкурст ялагчид өгдөг, гэхдээ үндэсний компаниуд зохих эрх мэдэл бүхий байгууллагуудтай шууд гэрээ хийх үндсэн дээр энэ газрыг авч болдог. Үндэсний компани гэдэг нь ашигт малтмал ашиглах гэж Казакстаны Ерөнхийлөгчийн зарлигаар байгуулагдсан, хувьцаа нь 100% улсад харъяалагддаг хаалттай хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгүүдийн хэлдэг.
Гэхдээ конкурсын саналыг ямар шалгуураар үнэлэх, конкурс зохион байгуулах процедур зэргийг хууль тогтоомжид нарийн заагаагүй учраас конкурсын ялагчийг тодорхойлох үед авилгал гарах боломж их байдаг.
Казакстаны хууль тогтоомжид газрын хэвлий ашиглах салбарт концессионер барьцаа хэрэглэх эрхтэй байдаг. Гэхдээ ийм барьцааг тодорхой концессийн гэрээгээр ажил хийхийн тулд зөвхөн санхүүгийн хэрэгсэл татах зорилгоор хийж болно, хэрэв ингээгүй бол барьцаа хүчингүй болно.
Барьцааны гэрээг эрх бүхий байгуулагуудад заавал бүртгүүлэх ёстой ба энэхүү бүртгэлээс өмнө гэрээ хүчин төгөлдөр болдоггүй. Газрын хэвлий ашиглах эрх нь барьцааны зүйл болохыг хүссэн тохиолдолд барьцаалагчид (барьцаалагч нь банк байхаас бусад тохиолдолд) концессионерийн бүхий л эрх, үүрэг шилжинэ.
Литов
Литовт Газрын хэвлийн тухай хууль (1995) болон бусад хууль тогтоомжуудаар ашигт малтмал ашиглах харилцааг зохицуулдаг. Газрын хэвлий улсын өмч байдаг, түүнийг улс мэддэг ба олборлосон ашигт малтмалыг бас л улс мэдэж хуваарилдаг.
Мөн нүүрс устөрөгчийн түүхий эдтэй холбоотой харилцаа болон татвар авах харилцааг зохицуулсан хэд хэдэн норматив акт байдаг.
Литовын хуулиар үнэт эрдэс, кварцын элс зэрэг металлын бүлгийн талаар тусгай хууль гаргасан. Эдгээрийг яамд биш, Литовын Засгийн Газар мэдэж зөвшөөрөл олгодог.
Газрын хэвлийг аж үйлдвэрийн хаягдал булах, радио идэвхит болон хортой бодис хадгалах, нефть, хий болон бусад эрдэс бодис хадгалах зэрэгт зориулж зөвшөөрөл өгөх асуудал зөвхөн Засгийн Газрын онцгой эрхэнд байдаг.
Хэрэв тодорхой хэсэг дээр газрын хэвлий ашиглах нь бусад улсын хэвлийн байдалд нөлөө үзүүлэх тохиолдолд Литовын Засгийн Газар онцгой эрх эдэлдэг.
Литовд газрын хэвлий ашиглах нь ашиглалтын гэрээний үндсэн дээр хэрэгждэг. Гэрээнд олборлох, зарах, хэвлий ашиглагчид экспортлож байгаа ашигт малтмалын тоо хэмжээг зааж өгдөг. Энэ хэмжээг эдгээр асуудлыг хариуцаж байгаа Литвын Засгийн Газар буюу байгууллагуудын шийдвэрээр өөрчилж болно.
Газрын хэвлий ашиглагч нь хуулийн дагуу газрын хэвлий ашиглах эрх олж авсан Литвын буюу гадаадын биет болон хуулийн этгээд байж болно.
Литвийн газрын хэвлийн тухай хууль тогтоомжид хөдөлмөрийн үндэсний зах зээлийг хамгаалах, литовын таваар үйлдвэрлэгчдийг хамгаалахад чиглэгдсэн хэм хэмжээнүүдийн тусгаж өгсөн байдаг.
Хууль тогтоомжийн дагуу лиценз олгохдоо хүсэлт гаргагчдад тусгай боловсрол байгаа эсэхэд онцгой анхаарал хандуулдаг. 1995 онд Литовын Засгийн Газрын тогтоолоор газрын хэвлийг судлах (геологийн) ажил хийх хүсэлт гаргагчид тусгай боловсрол бүхий геологич, геофизикчид, дээд дунд тусгай боловсрол бүхий өрөмдөгчид хангалттай тоогоор байх ёстойг зааж өгсөн. Хэрэв хангалттай тооны мэрэгжилтэн байхгүй бол энэ нь зөвшөөрөл өгөхөөс татгалзах нэг үндэслэл болдог.
Гадаадын тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, үйлчилгээ оруулах, ашиглах явдлыг хязгаарладаг. Гурван тохиолдолд л гадаад техник оруулж ирж болно: Литвад байхгүй, оруулж ирэх нь эдийн засгийн хувьд ашигтай, шинэ технологитой үед л зөвшөөрдөг.
Литовын хууль тогтоомжийн онцлог нь хуулиар геологийн судалгаа хийх зөвшөөрөл нь хайгуул хийх шинэ лиценз авах, судлагдсан талбайд олборлолт хийх, хайгуул хийсэн талбайд олборлолтын лиценз олж авах давуу эрх болдоггүй.
Геологийн судалгаа хийх, орд газрын хайгуул хийх лицензийн хугацаа 3 жил бөгөөд түүнийг ахин 3 жилээр сунгаж болно. Хууль тогтоомжоор ашигт малтмалын олборлолтын лицензын дээд хугацааг тодорхойлоогүй, гэхдээ олборлолтын горим, боловсруулалтын эдийн засгийн үр ашгийг харгалзан тогтоодог. Энэ хугацааг гэрээ болон ажлын хөтөлбөрт тусгадаг бөгөөд түүнийг Литвийн Засгийн Газрын шийдвэрээр өөрчилж болдог.
Литовт лицензийг конкурсын үндсэн дээр олгодог. Конкурсыг хоёр үе шаттай явуулна. Эхний шатанд бүх хүсэлт гаргагчдыг урина. Ингээд комисс конкурсын хоёр дугаар шатанд оруулах этгээдүүдийг сонгодог. Энэ хоёр дугаар шатанд үлдсэн өрсөлдөгчид нефтийн ажлын техник-эдийн засгийн тооцоогоо танилцуулна, комисс үнэлгээний үндсэн дээр ялагчийг 30 хоногийн дотор тодруулдаг.
Газрын хэвлий ашиглах хэд хэдэн функцийг хэрэгжүүлэхэд нутгийн өөрөө удирдах байгууллагууд ихээхэн үүрэгтэй байдаг. Нэгдүгээрт, Литовт эдгээр байгууллагууд газрын хэвлий ашиглахад зориулагдсан газрыг хураан авах, олгох, түрээсээр өгөх асуудлуудыг шийддэг. Хоёрдугаарт, мөн тэд ундны цэвэр ус, үйлдвэрлэлийн газар дорх ус, мөн газар дорх дулааны эрчим хүчийг ашиглах зөвшөөрөл олгодог. Гуравдугаарт, ашиглах төслийг тэдгээртэй тохиролцдог бөгөөд ингэхгүй бол ажил эхлэх боломжгүй. Ер нь Литовын нутгийн удирдлагын байгууллагууд ихээхэн өргөн эрх мэдэлтэй.
Литовт газрын хэвлийг конкурсгүйгээр ашиглах эрх олж авах цорын ганц тохиолдол байдаг. Энэ нь Газрын өмчлөгч, түрээслэгчид нар өөрийн хэрэгцээнд тусгай зөвшөөрөлгүйгээр байгалийн баялгийг ашиглаж болдог. Гэхдэ зарж худалдаж болохгүй.
Нефть, хийн олборлолтын татварыг Литовын “Нефть, хийн нөөцийн татварын тухай” хуулиар зохицуулдаг. Худалдааны үнийн 20%-иар суурь татварыг тогтоох ба энэ нь Засгийн Газраас тогтоосон хяналтын үнээс бага байж болохгүй.
Хэрэв орд газрыг улсын хөрөнгөөр хайж олсон бол дээр дурдсан хувийг 9 пунктээр нэмэгдүүлнэ. Хэрэв нүүрс ус төрөгчийн олборлолт явагдаж байгаа орд газрын геологийн хайгуулыг улсаас гадна, харин хэрэглэгч өөрөө хийсэн бол уг орд газарт улсаас хайгуул хийхэд гаргасан зардалтай дүйцэх хэмжээгээр 9 хувиас нэмж хувь тооцно.
Литовын хууль тогтоомжоор хууль зөрчигчдийг ноцтой хүнд шийтгэдэг. Олборлосон нефть, хийн хэмжээг нуусан бол нуусан зүйлээс арав дахин их татвар авдаг.
Судлаач Х.Д.Ганхуяг
Эх сурвалж: ganaa.mn блог
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блог ganaa.mn- ээс уншина уу?
Сэтгэгдэл0
zuvsh dee manaihaas bysad yls bayalgaa manaih shig zygeer ugdug yls gej baidaggyi manaih bolohoor yag esregeer hyrdan ug hudulguh heregteil geed baidag yachihsan mahan tolgoityyd ve
Uyg ni haramlaad baidag um, daahgui nohoi buluunii ys huraana gedeg shig oorsdoo chadahgui baij chaddag negend ni zugeer l ogchihono biz. Mars, Sanchir garigaas alt uhna gej tomrono shuu Mongolchuud.
Чиний сэтгэхүй бүр болчихжээ. Булуу бол яс л учраас монголчхүн хэзээ ч булууны яс гэдэггүй булуу л гэдэг. Тэгээд мөнгөтэй нь биш баялагтай нь эрх ашгаа тулгадаг. мөнгө бол зүгээр л цаас, харин баялаг бол түүний баталгаа. Гэтэл чи цаасыг шүтээд баялгаа хөсөр хаяж байна. Хэрэв тийм бол мөнгийг хэвлээд л байя л даа. Чиний бодол чинь богино ухаан чинь уруу байна.
Ehleed gereegee hariltsan achigtai hiigeed gadnii hurngu oruulaltaa tatah estoi ternees gadnii hurungu oruulaltgui hugjinu gej bhgui esvel javhlan ta 2iig dagaad morio unaad malaa hariultsgaa chi baabartaa arsaldaad jijegdeh bailgui dee
31.33.41.104 Баабарын бичлэг чинь дүүрэн шүлс, нус, цэр л байдаг ш дээ. Санаа авах юм байхгүй ээ.
Ganhuyg guai hunii hiisniig muulah huntei hereldhees tsaashgui hun gedgiig heden jil bichveriig ni hardagiin huvid heleh baina.Ooriigoo mundag gej bodoh chini harin ovchin shuu ahaa
94.214.189.218 Чи юу хийсэн бэ? Хамгийн гол чи хэн бэ?
Уянга, Фэн шү, Цог, ЗИ, Шаймий, Женко, Ганхуй мэтийн Оросын бууны ноход, популистууд болиочээ. Та нарыг түүх цээрлүүлнэ ээ гайгүй.Монгол улс хөгжихдөө л нэг хөгжинө. Та нар мэтийн юмнуудыг жингэр хуцаж л байна жингийн цуваа явж л байна гэж зүйрлэдэг юм үр хүүхдүүдтэйгээ үйлийн үрээ 7 үеэрээ эдлэнэ дээ та нар
Оюутолгой, Тавантолгой дээр хамгийн түрүүнд хариуцлага хүлээх ёстой хүмүүс нь Ц.Элбэгдорж, С.Баяр, Баабар гурав шүү дээ. АН, МАН хоёр чинь нэг түрийвчний хоёр тасалгаанд сууж байгаа. Засгийн Газраа Ц.Элбэгдорж л унагаа биз дээ? Энэ хоёр тасалгаанд суугсад юмаа булаацалдаад хоорондоо хэмлэлдэж байгаа юм. Аль нь ч ард түмнийг бодохгүй байна.
Ардчилсан Нам бол Чан Кай Шийн үзэл баримтлалтай гоминданы үлдэгдлүүд. Ардын Нам бол Мао Зэ Дуны үзэл баримтлалтай улаан хамгаалагчдын үлдэгдлүүд.
баярллаа
монгочууд ажил хийж зарагдсан жаахан юмыг их юм бодоод асар их үнэт баялаг хумсын төдий үнээр гарч байгааг ер ойлгохгүй л юм ийм тэнэг улс уу
маш их баялаг үнэгүй гарч байна оюу толгой 2-4 жилд оруулсан орологоо олоод одоо ашигаа хүртэж эхлэхгэж байна тэгэхэд маш бага хэдэн хүн ажилуулсан сургууль зам гэх мэт маш өчүүхэн юманд баярлаад нэг сум аймаг биш монгол хүн бүр хангалуун амьдрах ашигаа зүгээр гаргаж байхад сая тонн угаасан хүдэр гээд боддоо энэ бол гарыүсэг зурсан улс маш буруу бөгөөд үнээгээ сүүтэй нь зүгээр өгөөд зөвхөн баас шээс авсантай адил
нөгөө ху жаа баярцогт монголд ямарч эрсдэлгүй гэсэн гэрээ.зүгээр бэлэгийн гэрээ дээрэм..
Зөө зө. ОТ манайд хэзээ ч хийж байгаагүй Соёлын өвийн судалгаа хийж өгсөн байдгийг үл тооход Белазаас хэтрээгүй оператор сургаж дэлхийн хаана ч гологдохгүй мэргэжилтэн бэлтгэх нь үнэгүй баялаг уу? АМНАТ, татвар гээд татварын тухай хуулиараа 4 төрлийн татвар ногдуулсан нь тэгээд бага хэрнээ ашигтай ажиллах ёстой юу, Наад улсууд чинь ашигт малтмалын бизнесийг мэддэг болохоор тээвэрлэх бололцоог хангаж өгсөнийг яагаад дурдахгүй байгаа юм. Манайд ОТ нь автомашинаар тээвэрлэдэг байхад Эрдэнэт нь төмөр замаар. Ашиг нь хаанаа өндөр байгааг харахгүй л дээ. Нүдэнд нь чөтгөр, бурхан хоёр харагдаад хүн харахаа больчихсон масс байхад
Тэгээд дандаа л монголын буруу юу тээ? Чи зөв газраа үхэж далд ороорой.
Тийм малаа. хөөрхий минь мал гомдоочихлоо. Монголын гэж ерөнхийлөхөөсөө өмнө ХЭН ингээд байгааг ялгахгүй чам шиг юмнуудаас болж байгаа юм. Хөрөнгөө оруулсан хүн хэзээ ч хууль зөрчдөггүй юм. Гэтэл татварын хуулиа тайлбарлаж чадахгүй шинжээчээр дүгнэлт гаргуулж компанийг яланд унагаж байна. Тэрийг нь алга ташиж байна. Үр дүн нь чиний хүүхдэд сургууль барих мөнгө, багшийг нь цалинжуулах татвар орж ирэхээ болино.
монголын их хурал засгийн газар АНУ-гын хар хайрцагны бодлогыг монголд хэрэгжүүлэгч болжээ.үндэсний мөнгөн тэмдэгтийнхээ худалдан авах чадварыг буулгахгүй байх нөхцлийг хангадаг алт олзворлолтод гадаадын хүнийг монголоос өөр газар оруулахаа байсан байхад монгол гадаадынхныг гуйж гүйх юм. хамгийн ашигтай бизнес хоолны бизнес байдаг юм гэсэн тэр бизнесээ хятад солонгост өгөөд дуусав. эх оронч сэтгэлгүй боловсролгүй хүнийг АНУ тусгайлан курст суулган дээд мэргэжлийн диплом олгон мөнгөөр дэмжиж дүр эсгэсэн ардчлагчийг бэлдэн мөнгөөр дэмжиж төрд гаргадаг ажээ. тэгээд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг дэмжиж лиценз олгосон, гэрээ хийсэн удирдлагын түвшинд хайр найргүй хахууль өгөхийг даалгаж шулах гэрээг аль болох өөртөө ашигтай байхаар хийх гэрээний маргаан гарвал лондонгийн шүүхээр гомдол гаргагчийг болгоод өгнө гэдэг ажээ. хахуульд авсан мөнгийг улсдаа байлгаж болохгүй учир гадаад оронд хадгалуулж хахууль нь баригдах цагт зугатаж АНУ-д очиход тэр мөнгө АНУ-ын банканд очиж АНУ-г хөгжүүлэхэд эргэнэ гэсэн хар хайрцагны бодлоготой ажээ. монголчууд МАНАН хэмээх мафиас салах цаг болжээ.
Baabartan iim l hortoi nöhör döö
Ganaa ah chini Baabaraas ch hortoi shuu
Сайн уу? Ганаа сайхан хаваржиж байна уу?
“Уулын түрээсийн тухай” (Mineral Leasing Act), - Орчуулга хийхдээ гүүгл транслате ашиглаж ээ дээ..
Чи муу баас чаддаг юм бол тэр гүүглээ ашиглаад ийм юм орчуулчих л даа. Чи тэгсэн ч чадахгүй ш дээ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ганхуяг чи үүгээрээ яг юу хэлэх гэсэн юм бэ? Иймэрхүү хуулийн нэрийг бол өөрөөс чинь арай дээр орчуулчих байх шүү. Мундаг болж гэж хэлнэ гэж бодоо юу
Чам шиг муу тэнэг лаларт ингээд бөөгнүүлээд өгч байгаа нь их юм. Тэгэхгүй бол чи юу ч мэдэхгүй, юу ч уншихгүй байж олон юм хуцдаг шаар ш дээ. Би энийг хэлэх гэсэн юм... Судлаач Х.Д.Ганхучг.
Үргэлж пятъ нольдуулна гэж юу байхав. Би чимээгүй л байя. Цаад утгыг нь бүр хэлээгүй ч орчуулсанд чинь оноо өглөө.
Кора, нохойны чацга аа, чи орчлонгийн тоосыг хөдөлгөсөөр л байна уу?
Та энэ материалуудаа хаанаас авсан бэ? Боломжтой бол холбоосуудыг нь оруулна уу. Эс тэгэвээс үнэхээр орчуулсан юм уу эсвэл санаанаасаа зохиогоод биччихсэн юм уу, ойлгогдохгүй байна.
Чи өөрөө жаахан ч гэсэн ажил хийж сур. Дандаа хүний хийсэн юм нулимж, бэлэн юм идэж зажилж заваарч байхаа зогс... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Сониноос Баабар ард түмнээс айгаад коммент бичих боломжгүйгээр элдэв юм сараачдаг болсон байна лээ. Шог байгаа биз.
Монголчуудын нэг ноймерын дайсан хэн вэ? Баабар уу? эсвэл..!!!!!
Ганхуяг бол тэдний нэг мөнөөс мөн...
Кора, нохойны чацга аа, чи орчлонгийн тоосыг хөдөлгөсөөр л байна уу?
Эх орноо зарсан хулгайчуудыг шууд хуулийн дээд өгөх хэрэтгэй Ганхуягийг дэмжиж байна хэрэгтэй мэдээлэл байна.
Ганхуяг Ганбаатар Уянга нар бол тархинд орсон микроб адил хүмүүсийг хордуулж байна.
Олон улсын мөрдөж байгаа хуулийг ярихаар хүмүүсийг "хордуулдаг", эх орноо зарахаар "гадаадын хөрөнгө оруулалт" болдоггүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Кора, нохойны чацга аа, чи орчлонгийн тоосыг хөдөлгөсөөр л байна уу?
Кора новш оо, чи нэрээ тавиад хариуцлагатайгаар үүнийг няцаа. Няцаах ч юуу байав яагаад Америк ийм чанга хуультай монгол ийм хөгийн хуультай байдгийг тайлбарла. Түүнээс чиний сэтгэгдэл бол үхсэн нохойн оцгор л байна. Чи өөрөө үхсэн нохойн оцгор ч юм уу? Нүүрээ нуусан хашааны цаанаас хуцдаг чам шиг новшийг зөндөө л уншлаа, хамгийн хөгийн хулчгарууд ингэдгийг зөндөө л харлаа. Чи одоо монголд хэрэггүй ээ, чамайг ашиглах өөр газар байдаг юм бол, чи өөр хэл мэддэг юм бол тэр зүг рүүгээ арил цаашаа, Кора бөөс өө.
Кора чиний утас 9907 8369. Чи өөрийгөө олдохгүй амьтан гэж бодоогүй биз?
Kora shig humuus ih bna ene bol niigem ireedui hoichid mash ayultai l daa.tsagiin ursgalaar iim humuus alga bolno l gej naidhaas.dandaa l hagalan butargaj yavah um.
8811-9034
49.0.161.196 202.21.112.202 ХОЁР ЯЛГАДАС.ТА ХОЁР ЗҮГЭЭР Л ИЛҮҮДЭЭД БАЙНА.
182.160.1.252 Илүүдэж байгааг нь чи тогтоож, тодорхойлдог юм уу? Чи мэддэг юм уу? Хэн юм бэ, чи? Юу юм бэ чи? Хол очиж хуцаарай, чи.
sain baina GANSVHGUA. manaid bolohgvi baigaa bvh zvilsiin vndes ezoor ni toriin 3 ondorlogiigees shuud hamaaraltai! IH HURLIIN DARGA Z ENHBOLD guai lsuudaldaa zohij baigaa , hiitleg erh ashigaa omgoolj baigaa ni saishaaltai.nogoo 2 ni vnen shogtoi , noen nuruugvi baina shvv (strategiin orduudaar vnendee toglochihlooldoo) HARIUTSLAG GEDEG VGIIG MEDEHVV!
GANHUAYG GUAID TALARHAJ BAINA
Концессийн гэрээг биелүүлэх үед концессионер казакын боловсон хүчнийг илүүд үзэх, казахын үйлдвэрийн үйлчилгээг авах, Казакстанд үйлдвэрлэсэн тоног төхөөрөмж, материал авах зэрэг үүрэг хүлээнэ. Улс оронд аль нэг бараа, үйлчилгээ байхгүй тохиолдолд газрын хэвлий ашиглагч гадаадын байгууллагын бараа, үйлчилгээг зөвхөн Засгийн Газрын зөвшөөрлөөр авч болно. HASGUUD K GEHED BIDNEES HOL ILUU BARU\IERTAI BN. Mongolchuud Baabariin olon jil surtalchilsan surtalchilgaand avtaad oorsdiinhooerh ashgiig hamgaalah yamar ch zaalt orrulj chadhagui bn. Gadaadiin horongo oruulaltiig urij zalaad cholootei oruul l geed bh ni ter.
Кора гэж гөлөг хаа хол очиж хуцах вэ дээ? Монголчууд бол долдойгийн долдойнууд шүү дээ!!!!!! МАШ жижиг хүсэлтэй маш богино ухаантай маш аюултай худалч .хулгайч бодол нь ажилдаггүй том толгойтой хоёр тийшээ ганхаж явдаг түүнийгээ данагар алхаа гэж солиордогхөлс баас үнэртсэн тийм амьтад бол монголчууд юм,,,,,,,
Хичнээн муу муухай байсан ч өөрийн гэсэг гэртэй, өөрийн гэсэн эх оронтой. Харин хээнцэр ганганчууд түүнийг нь салгахаар шүлс нусаа гоожуулж байна.
Tiim uls ih bii unen .harin jinhen mongol hun bol oyun bolood setgeliin ih goo humuus baidag um shdee.yanz yanziil uls bn
Барууний эрдэмтэд Баабарыг монгол хүн биш байхаа монголчуудаа монгол улсаа дандаа муулна үндэстэн дамнасан корпарацуудын уяааны нохой. Тэдний захиалгын бичээч байх гэж дүгнэдэг юм билээ
Баабарын буруу биш шүү. Хөөрхий 1 метр 30 см өндөртэй амьтан чинь гадаадын захиалгаар ажиллахаас өөр ажил олдохгүй шүү дээ. Хүүхдээ арихиттэй өсгөсөн эцэг,эх нь амьд байвал цаазлах ёстой байх л даа.
Ganhuyag guai tand bayrlalaa .hund hecuu tsagt uneniig helj baidagt chin mongolchuud bid talarhaad barshgui.amjilt sain saihniig husye
Манай гамингийн АН-н номлогч баабар,Удахгүй нүүрс үнсний үнэгүй болох гээд байна.Эртхэн үгүй хийе гээд байсан.Үнсний үнэгүй юм бол байсан байрандаа хэвтэж байвал дээргүй юу.Тэрнийг ухаж өч төчнөөн зардал гаргаж өрөнд орон орон "ашиглаж" байхаар иөрөөрөө газар доороо байж л байг л дээ.
Битгий шаа овол болдог бол цахилгаан станц байдаг бол зэвсзг хийх хэрэгтэй бол нуурс ургэлж л хэрэгтэй!
Баабар 2007 оны үеэд Таван Толгойн тухай анх яригдаж бхад Энержи Ресурс гэж монголын том улс төрчид бүгд багтсан компанийг өмөөрж телевизийн 1 сувагаар суртчилгаа явуулж бсаныг санж бн.Тэрэн дээр юу гэж гараж бсан бэ гэхээр:- 2017 онд болох үйл явдалыг зөгнөж үзүүлж бгаа маягаар хийсэн бсан.2017 онд том сонингуудын нэг дээр Баабарын нийтлэл гараж бх юм гэнэ.Тэр нийтлэл дээр Баабар :- Нүүрсний үнэ шалдаа унаж үнсний үнэтэй адил боллоо.Хэрвээ 2007 онд нүүрс үнэтэй бхад миний хэлсэнээр Энержи Ресурсэд өгчихсөн бсан бол өдийд зөндөө орлогоо олчихсон бх бсан юм-: гэж Баабар бичсэн бгаагаар суртчилгаа гардаг.Гэтэл одоо 2015 он болж Баабарын хэлсэн 2017 болоход 2-хон жил үлдээд бн.Нүүрсний үнэ унах биш улам өссөөр бгаа.Бүгдээрээ 2017 онд нүүрсний үнэ шалдаа унаж үнсний үнэ шиг болохыг харахын тулд 2 жил хүлээцгээе.ТЭР СУРЧИЛГААГ ТЕЛЕВИЗЭЭР 2007 ОНД ҮЗЭЖ БСАН ХҮМҮҮС ОДОО ТЭРНИЙГ САНАЖ БН УУ? УГ НЬ 2-3 ДОЛОО ХОНОГ БАЙН БАЙН ЯНЗ БҮРИЙН СУВГААР ИХ ГАРГАСАН ДАА
Tand bairlalaa. amjilt husie. omhii hulgaich nar uhruudiig taltsuulj herelduulj baigaad araar ni hamag iumaa amjuulsaar baina. hichneen ich iumaa aldavaa. bugd hulgaich nariin halaasand orj gadaad bankind joorloson
Ийм сайхан мэдээлэл оруулж егсен судлаачид баярлалаа. Маш их хеделмер гэж ойлгож бна. Олон хvн уншиж тусгаж авах байх. 5 ногоон цаас хамаг байдагаа зугээр егчихдэг манайх шиг малууд хаа ч байхгуй.
Ganhuyg guai hunii hiisniig muulah huntei hereldhees tsaashgui hun gedgiig heden jil bichveriig ni hardagiin huvid heleh baina.Ooriigoo mundag gej bodoh chini harin ovchin shuu ahaa
Чи юу хийсэн бэ? Хамгийн гол чи хэн бэ?
kora yagaad alga bolchihov deerh dugaar mun baina. tiim uu
OT dald uurhaid avah zeeliin huu bolon,mongolchuudad naaldah ashig,odoo tolj bui zeeliin huug gargaj tavina uu.Bayarlalaa
78 tai bhad australiagaas hol iluu tatvartai tsag bgaagui, bur tostei tatvariig australia hiih geed 2 ch udaa parliamentaar heleltsegdeed odoo zah zeeliin baidlaas bolood hoishlogdson bgaa, mglchuud hoorondoo alaltsahaa l bolimoor bn, odoo bur utgaa aldaj bn sh dee
Ganhuygtaa bayrlalaa
HUJAAD UGUH ALBAGUI.
Ер нь энэ их занаад байгаа хумуус Олигархууд буур цагаандаа гарчижээ! Яаж нэг худлаа хэлж Монголчуудыг ядуугын ядуу ухлуут юмнууд явуулах вэ ? л гэж одор шоногуй боддог хумуус байдаг юм байна! Баялгын унэгуй авсаар байгаад буур сурчихсан новшнууд байдаг юм байна! Тэгээд л мэдээлэл огохоор боож ухчих гээд занаад байдаг бололтой! Одоо цадаагуй юу??? Энэ ард тумэндээ жоохон юм ог л доо! Яасан шуналын тулмууд вэ? Сайхан мэдээлэл огсонд баярлалаа!!!Баяр болон Баярцогт Энхсайхан Сайханбилэг Батболд нар ямар гэрээ хийх гэж байсан хийсэн нь тодорхой байна! Бас уаж улс орон Монголчууддаа ханддаг нь тодорхой байна! Энэ бусад улсын хууль гэрээг уншаад Монголын эрх баригчид ямар Оровдмоор хумуус байдгыг харьцуулан ойлгоход ядах юм байсангуй!!!
HAMGIIN GOL NI YAMAR NEGEN ASHIGGUI UYED GEREEG ZASAGIN GAZARAAS YAMARCH NUHUN TULBUR ENE TER GELTGUI TSUTSALDAGT BAIDAG YUMAA..HARINCH CHADAHGUI BOL HAIGUUL OLBORLOLT HIIJ BAISAN COMPANIUD ZASAGIN GAZART TULUVLUSUN HUGATSAA GEREENII DAGUU AJILAA HIIJ CHADAAGUI BOL ZASAGT GEREE HEREGJEEGUIN NUHUN TULBUR BOLGOJ TORGUULI TULDUG,,UUND GAZAR DOORH BAYALAG NI NUUTS BAGA ORTS NI SHAARDLAGAD HUREEGUI ENE TER OGT HAMAAGUI,,GEREENIIHAA AJILAA ZUV HIIGEEGUI TOHIOLDOLD SHUUD GAZARIG CHULUULUH MUN GEREENII NUHUN TULBUR UGUUD SALDAG ZANSHILTAI..
эрүүлээр сэтгэж сурахад бас хугацаа орно. та нөхдийг бас ойлгож байна.
Хужаагийн хүүхэд Баабарт монгол ямар хамаа байна вэ.Баабар хятад руугаа л юм хийх гэж зүтгэх нь аргагүй шүү дээ.
Засс энэ Ганхуяг гэж мэдрэл юм дандаа солиорч байх юм.
Харин чи солиорохоо боль. Сүүлдээ бүр гадаадад ашигт малтмал, баялгаа яаж ашигладаг бичиж болохгүй болж байна уу ?! Та нар монголын ард түмнийг харанхуй мунхаг байлгана гэвэл ёстой горьд... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ардчилсан Нам бол Чан Кай Шийн үзэл баримтлалтай гоминданы үлдэгдлүүд. Ардын Нам бол Мао Зэ Дуны үзэл баримтлалтай улаан хамгаалагчдын үлдэгдлүүд.
Баабар,С.Баярцогт,М.Энхсайхан гэх мэт харийн дайсны уяаны ноход санаатайгаар Монгол улсын хамаг баялгийг хэт хямдаар зарж олагархиуд дэмжин хувиа хүртэж суудаг нь эртнээс илэрхий болсон биз дээ.Энд бичиж хүмүүсийн доторч харийнхныг дэмжигчид маш олноороо үүрлэж барьж идэх шахаж байх шиг бузар амьтад...
1990 онд баабар, зах зээлийн нийгэм бол бүх улс үндэстэн, иргэдийн тэгш эрхийг хангасан гайхалтай сайхан нийгэм учир бид сайн, зөв сонголт хийж байна гэж номлодог байлаа.Тэгсэн саяхан, хэрвээ хөгжие гэж бодож байвал баялгаа цөлмүүл,цөлмүүлэхгүй гэвэл хөгжихгүй гэж ил тодоор хэлж байх юм.Энэ чинь юу болж байна.Муур хумсаа нуудаг шиг хорт муу санаагаа нууж байгаад одоо монголчуудад өөр сонголтгүй болсон гэсэн үедээ ил тодоор хорт санаагаа илэрхийлж байна.Бидний монголчууд уучилж болшгүй буруу сонголт хийснээ ингэж хожимдсон хойно мэдэж байна.Ай халаг.
Монгол улсын төрийн бодлого засгын газрын хэрэгжүүлэлт УИХ-ын хяналт юмуу төлөвлөлт гээд цаашаа үндсэн зорилт номлол газар нутгын бүрэн бүтэн байдал ард түмний амьдралын түвшин баталгаа тэдний хөдөлмөрийн бүтээмж үндсэн орлого улс орон маань олон улсад үнэлэгдэх үзэгдэх юм ер нь маруухан болсоор байхад энэ хэдэн төрийн хулгайчуудыг дэлхий даахад бэрх баян болж байгааг бодхоор төрийн тэргүүн маань дарга нараас нь эхлээд хөрөнгөжүүлж байгаа юм болуудаа гэж тэвчсээр хүлээж байтал асуудал шал худлаа хууран мэхлэлт болоод явчихсан.Ингээд л итгэл тасарч үзэн ядалт эхэлсэндээ!!Энэ улсуудын хуулийн заалтыг мунхаг би ажиглаад байхад манайд дандаа эсэргээрээ байгаа нь Монголд ийм байх ёстой юмуу? эсэргүү хэн нэгний хийгээд байгаа ажил юмуу??Судлаачын орчуулж тавьсан хэдхэн улсын хуулийн өнгөц хэсэг ийм байхад Элбэгдоржууд мэдэхгүй санаа авч чадахгүй буруу явуулаад байгаа бол уучилалт гуйгаад гараа өрөгмөөр дотоодын дайснууд , мэдсээр байж шунахайрч хувиа бодож ард түмнээс санаатай хулгай хийж газар нутгаа зарж байгаа бол эх орноосоо уравсан хулгай болж байгаа юм бишүү??Ардчилдуулсан Монгол улсын иргэд сэрж сэргэж байнаа хүмүүсээ өөрснийхөө эсрэг тэнэгтэж явснаа зарим хүмүүс ухаарах биздээ!!Ардчилал бол хууран мэхлэлт дарангуйлал ядуучуудын там юм байна.
Mongold yu heregtei gevel neg huchtei leader garch ireed bugdiig udirdaj ene ganhuye me tiin lalruud iig bugdii n zugeer l basic n shaa ad ulsaa bosgoh yostoi. Ene nii hooloo olj iddeg arga n humuusiin tarhi ug ugaaj umhii amaran ene tend hudlaa hucaa l bgaashd. Elbegdorj pizza hevlrliin erh choloo geed helchihee terendee aluulaa l duyschidgiishd baigaashd.
Ganhui mongoliin amerik tai haricuulaad humuusiig mon minhruulahiimaa. Tend chin zasag tired n togtvortoi ded butec n hogjson niigmiin baiguulaamj amidraliin nohcol n togtovortoi delhiin hamgiin sain humuusiig tatah nohcol burden bn. Chi muu uhshirsen lalar olon tumnii tarhiig ugaaj hereggui. End tendees huneer hugas orchuuluulsan yumiig niiluulj amia zogooh gej yadsan boos. Ene sonin ganhuye -iig
Ганхуяг chinii meddeg gej yu baidag um be! Baabariin hajuud chi bol nohoi boos
Bayalagtai baij balraad baina oo uhaan muutai torson ni bidnii buruu yu aav arhi uusaar eej archiagyi bid anhiagyi
Ганаа судлаач янз бүрийн төвшний хөгжилтэй улс орнуудын хувьд ашигт малтмалыг олборлох, ашиглах, олсон ашгаа хэрхэн хувиарлах талаар тодорхой мэдээлэл өгсөн нь сайшаалтай. Харин манайх чухам эдгээрийн хаана нь "шогшиж" явааг тавьсан бол илүү сонирхолтой болох байжээ. амжилт хүсье.
зарим улсууд яасан их айх юм юу чболоогүй байхд л гадаадууд баялгаа үнэгүй өгдөг гээд л уурлаад байх юм тийм сүрхий юм бол баабараа загнаа ч
бодлогын нөхцөл тавих, гаргалгаа буюу хэрхэн бодох талаар гаргаж тавих 2т том ялгаа бий. Үүнийг асуусаны төлөө юундаа ингэж хорсож занана вэ? Тавьсан бодлогоо бодох аргаа өөрөө мэдэж байвал тэр хүн мастер. Судлаач нар харин ингэж бодвол дээр байж магадгүй гэж шийдлүүдийн хувилбар гаргаж тавих учиртай бас жамтай. Харин баахан хаа хамаагүй бодолтууд авчирч ширээн дээр асгачихаад түүгээд ойлго гээд байвал энэ нь бодлогоо бодож чаддаггүй нөхөр буюу оролдогчдыг манлайлагч гэж түүнийг томъёолж болно. Яахав ингэсэн байна санаа ав гэж хэлж болно. Харин баахан цаасан дундаас бод бод гэж хашгираад байх нь яавч боддог хүний ажил биш.
Чи тэр шийдлийн хувилбараа төр засгаасаа нэх, ШУА болон ш/у-ны байгууллагуудаасаа нэх, Их дээд сургуулиудаасаа нэх. Ганцхан надаас л нэхэж болохгүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Санал нийлэх зүйл байхад зөрөх зүйлс наад захын хэрэглээнээс эхлээд хүмүүний ертөнцөд бишгүй бий. Гол нь эрүүлээр мэтгэлцэж, дараа нь нэгдсэн шийдэлд хүрдэггүй юмаа гэхэд өөр хувилбар байж болохыг харж сурах нь өнөөгийн залууст ус агаар мэт дутагдаж байна. Тэгээд л жаахан зөрөнгүүт л бие биенээ өндөр нам гарад үүсэл царайны өнгөөр нь дуудаад явчихна. Энэ бол үнэндээ энэ нийгмийн эмгэнэл юм. Буурал европ улам л ухаажаад байхад манайхан хүй нэгдлийн буюу анхдагч зүйрлэлийн сеть рүү яваад байна. Сошл сайт хэвлэл мэдээлэл ер нь бүх зүйл дээрээ маш их туйлширч байна.. Үүнийг бүгд засах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл өөсрдийгөө хажуу талаасаа бусдын нүдээр нэг удаа ч болов харахыг хичээ.. Баабарын хэлсэн зүйлст алдаа бий ч, үнэн нь илүү жин дарж байна. Чинийхд ч мөн тийм зүйлс бишгүй. Үгүйсгэл өөрөө түүхийн аль ч сектэд гаргалгаа байгаагүй. Ийм л байна
Кора чи өмнө нь бичиж байсан сэтгэдлүүдээ хар даа. Эрүүл ухаантай хүн бол ичиж үхмээр булай юмнууд байна. Гэхдээ чи овоо доо, одоо л сүрхий буурь сууж байна. Гэхдээ чи илрээгүй бол элийрч л байх байсан. Ер нь хувь хүний хариуцлага бол нэрээ ил тод тавиад эсбөгөөс нүүр тулаад ярихыг хэлдэг болохоос голын нөгөө эргээс хашгирч чулуу шидэхийг хэлдэггүй л байхгүй юу. Харин одоо чи өртэй боллоо, хүн их шүүмжилдэг юм байна. Чиний нэг өгүүллийг хүлээж байя. Чаддаг юм бол шүү дээ...
Ганхуягаа чамайг сүүлээ нуугаад хэвтэж байхад чинь тэртээ аймшигт 80-аад онд наад Баабар чинь "Бүү иарт мартвал сөнөнө" гээд алдарт бүтээлээ туурвиж байсан юм даа. Чи одоо л нэг их бааар болж гэнэ
1. Би тэр үед гадаадад суралцаж байгаад дөнгөж ирж байсан. 2. Би ирмэгцээ бичиж эхэлсэн, миний бүтээлүүд цагаан дээр хараараа байгаа. 3. Би стратегийн алдаатай балай зүйл хэзээ ч хийдэггүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Цэдэнбалын тухай нийтлэл хааччихав аа. алга болчихлоо. уг нь их л хүч гаргаж сэтгэгдэл бичсэн юм сан. Лханям гэж бас нэг доктор. Доктор гэдэг үгийг сонсохоор баахан хуулан бичигчид л санаанд ордог болоод байгаа. Хэн нэгний бүтээлийг хуулаад л доктор . Ийм хуулан бичгийн докторууд одоо ч хэдэн мянга давж дээ. Доктор гэдэг гуншин ч ичиж үхмээр нэр болж хувирч дээ. Ийм хэдэн арван мянган хуулан бичлэгийн доктортой улс улам л хоцрогдох нь ойлгомжтой ш дээ. Дөч тавиад онуудад ганц монгол улс тийм хоцрогдсон байгаагүй , Харин японыг эс тооцвол нийт ази тэр чигээрээ сингапур, хятад, өмнөд солонгос, тайван, гонконгийг оруулаад бүгд бөөсөндөө баригдсан, гаднаа бааж шээдэг, гудамж нь талбайд нь баас ялгадас нь өмхийгөө ханхалуулаад гуу жалгаар ил урсдаг, хүн ам нь нийтээрээ бичиг үсэггүй , өлсгөлөн , өлөн зэлмүүн л байсан ш дээ. Ази африк чинь яг адилхан харанхуй тив байсан ,. Орсуудын хувьд намгийн муухай хараал нь тэнэг ази гэдэг байсан гэж байгаа. Оросууд ч тэнэг ази гэж хэлэгдэхгүй гэж хаанаасаа авахуулаад германы эрлийз болох гэж хамраа өндөр , нүдээ хөх болгох гэж их ч мэрийсэн байдаг юм. Сүүлдээ Николай хаан нь хэт герман болох гэсээр цус нь ойртож хүүхдүүд нь мэдрэл муутай болоод өөртөө гутаад гадагшаа ч зугтахгүй гэр бүлээ сайн дураараа алуулсан устагуулсан гэж байгаа. Ази гэхээр тэнэг бүдүүлэг хүн л гэж ойлгогдож байсан гэж байгаа. Ганц монголчууд бөөсөндөө баригдаж , бичиг мэдэхгүй , усанд ордоггүй ч байгаагүй юм даа. Харин монголчууд хэзээ ч азийн тэнэгүүд шигээ өлсөж байгаагүй юм байна лээ. Бэлчээрийн мал л монголчуудыг аварч байсан байгаа юм. Энэ харанхуй тивд , энэ бүдүүлэг оронд Цэдэнбал дарга гарч ирээд жар далаад онуудад оросууд, төв европын социалист улсуудын удирдагчдыг бүгдийг нь хошгоруулаад баахан том үйлдвэр бариулж орхисон юм даа. Эдгээр орнуудын төрийн тэргүүнүүд монголд айлчлахад манай ээж аав нар яаж ураа хашгарч хамт хошгоруулдаг байснаа ярьж л байдаг ш дээ. Хөөрхий богларууд түүхэндээ хэзээ ч барьж үзээгүй асар том нэхий эдлэлийн үйлдвэрийг ямар ч үнэгүйгээр буцалтгүй тусламжаар Дарханд барьчихсан байгаам даа. Нэг болгар найз маань Дарханы нэхий эдлэлийн үйлдвэрийг хараад мэл гайхаж толгой сэгсэрч байсан юм даа. Учир нь болгарт байдаг хамгийн том нэхий эдлэлийн үйлдвэр нь манай дарханыхаас дөрөв дахин бага жижиг гэж байгаам даа. Румыны удирдагч Чаушеску монголд айлчлаад Циркийг үзчихээд ийм буурай жижиг оронд ийм том , ийм гое цирк барих ямарч шаардлагагүй байсан юм байна гэж боож үхтэлээ уурласан гэж байгаа. Учир нь улаан баатрын циркийг румыны зураг төслөөр румынчууд барьсан боловч тоноглол , дизайн ер нь бүх л талаараа румынд өөрт нь байхгүй цирк байсан юм байна л даа. Сүүлд оросууд ч гэсэн Цэдэнбалд хууртан хошгорсноо мэдээд Андроповын үеээс түүнийг яаж цааш нь харуулахаа бодож эхэлсэн гэж байгаа юм. Учир нь Зөвлөлтийн зарим арван таван улсуудад ч байхгүй том үйлдвэрүүдийг оросууд Цэдэнбалд хууртан хошгороод монголд бариад өгчихсөн байгаа юм даа. Сүүлд наяад онуудад америкчууд монголчуудыг цагаан арьстангуудыг боолчилсон цорын ганц шар арьстан гэж сонин хэвлэлээрээ нэг шуугидаг болсон гэнэ лээ. Үүнд нь оросууд ёстой боож үхэх шахдаг байсан юм даа. Тэгээд оросууд Брежневийгээ үзэн яддаг их ч муулдаг байсан даа. Монголд ази африкийн төрийн тэргүүнүүд тэр үед их айлчилдаг байсан. Манай туршлагыг судлах гэж их ирдэг байсан даа. Никарагуагийн даниел ортегаагаас авхуулаад , конго, афганистан, гээд бүгд л монголын хөгжилийг хараад бишрээд буцдаг байсан. Манайхан яахав дээ азийн хамгийн том нэхий эдлэлийн үйлдвэр, азийн хамгийн том савхин эдлэлийн үйлдвэр гээд л үзүүлдэг байж дээ. Энэ гадаадын орны удирдагчидийн нэг хэсэг нь монгол шиг улсаа хөгжүүлнэ гээд баахан иргэний дайн хийсэн, Тэр дайн нь одоо хүртэл үргэлжилж байгаа улсууд ч байна. Харин зарим нь ер нь хамгийн том үйлдвэр л барих хэрэгтэй юм байна гэж ойлгоод баахан том үйлдвэрүүдийг монголыг дууриагаад барьж эхэлсэн байдаг. Манай соелын довтолгооныг цэдэнбал албадаж хийдэгийг Сингапурын Ли кван юу ч гэсэн яг дууриагаад дал, наяад онуудад усанд ороогүй хүнийг ташуурддаг байсан гэж байгаа юм. Сингапурын Ли кван юу ч манай Цэдэнбалын олон юмыг дууриасан байдаг юм билээ. Ази дэлхийн хамгийн том үйлдвэрүүдийг Сингапурчууд бариулж чадсан юм даа. Хя тадууд ч юмыг хуулах дууриахдаа гаргууд улс даа. Ямар сайндаа европчууд хятадуудыг дууриаж хуулдагийг нь шоолж тэнэг сармагчин гэж нэрлэхэв дээ. Харин хятадууд нь сингапурын ли кван юугаа их дууриаж хуулбарлаж овоо хөгжөөд байгаа.