Монголын бурхан шашны өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар “Нархажид” сүмийн үүсгэн байгуулагч лам Д.Мэндбаяртай ярилцлаа.
Монголын бурхан шашны тэргүүн хамба сонгох Ловонгийн хурал ил тод биш, шударга бус болж байгаа талаар та хөндлөө. Үүнийгээ тодруулна уу?
Монголын бурхан шашны төв Гандантэгчинлэн хийдэд Монголын бурхан шашны тэргүүн лам нарын зөвлөлийн хурал буюу Ловонгийн зөвлөл хуралдлаа. Сүүлийн 20,30 жил Гандантэгчлэн хийдийн үйл ажиллагаа, бүтэц удирдлагын бүрэлдэхүүн, Монголын шашны нөхцөл байдлын талаар шүүмжлэлтэй хандсаар ирсэн. Тиймээс биднийг оруулалгүйгээр өнөөдөр ч ялгаагүй хаалгаа түгжиж байгаад хуралдаж байна. Уг нь энэ хуралд оролцсон бол Монгол Улсад шашны нөхцөл байдал алга цоог хүнд байгааг онцолж ийм үед амирлангуй суух цаг үе биш гэдгийг ойлгуулж Монголын бурхан шашны их чуулганыг зарлан хуралдуулах шаардлагатай байгааг онцолж ярих байсан юм. Мөн бүтэц, хууль, зохион байгуулалт зэргийг ил тодоор ярих зайлшгүй нөхцөл үүссэн.
Уг нь тэргүүн хамбыг хаалгаа түгжиж байгаад сонгох биш ардчилсан сонгууль явуулж сонгох цаг ирснийг хэлэх байлаа. Монгол Улс ардчилсан чөлөөт нийгэмд шилжээд 30 гаруй жил болж байхад бурхан шашны тэрүүнээ нэг удаа ч болов ардчилсан сонгуулиар сонгоогүй. Өнөөдөр биднийг Гандангийн хашаанаас хөөж, гадна байсан самбар, уриаг хамгаалалтын хүмүүсээр эвдүүлж сэтгүүлч нарыг дотоод журамтай мэдээлэл өгөхгүй гэж хөөж гаргалаа.
Энэ нь мэдээлэл авах, дамжуулах эрхэд халдсан. Сэтгүүлчид хуулиас давсан журам хаана ч байхгүй хэмээн хэлсэн хэдий ч тэдний үгийг үл тоосон.
Та түрүүн Монголын шашны нөхцөл байдал алаг, цоог хүндэрсэн гэлээ?
Ардчилсан сонгууль явуулж дараагийн үеийн шинэ залуу хамба сонгох шашны салбарт шинэчлэл хийх цаг ирээд байна. Энэ салбарт шинэчлэл хөгжлийн бодлогыг тодорхой болгох ёстой. Их чуулганыг яаралтай зарлан хуралдуулах цаг нь болсон. 2021оны арванхоёрдугаар сарын 22-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 160 гаруй шашин, сүм хийдийн төлөөллийг хүлээн авч уулзсан. Сүүлийн 12 жил тасраад байсан уламжлалыг сэргээж шашны асуудлаар санал сэтгэгдлийг нь сонссон. Ерөнхийлөгч дотооддоо их хурлаа хийж үүссэн нөхцлийг нэг тийш болгохыг хүссэн. Бурхан шашны төвийн хурлаа ил тод болго гэж шашны төв хамба Д.Чойжамцад анхааруулсан. Гэвч үүнийг үл тоосоор өнөөдрийг хүргэсэн. Мөн Монгол Улсын Хүний Эрхийн Үндэсний Комиссоос сонгуулиа ардчилсан хэлбэрээр явуулах, ил тод нээлттэй байх зэрэг есөн зүйлт зөвлөмжийг ирүүлсэн байдаг. Үүнийг мөн л лам хүнд хүний эрх байдаггүй гэж үл тоосон хэвээр. Хууль дүрэмгүй, дотоод сонгууль явуулдаггүй, санхүүгийн тайлангаа ил тод мэдээлдэггүй. Түүнчлэн Гандан дахь соёлын өв алга болсон тухай олон удаагийн мэдээлэл ирсэн. Соёлын яам шалгасан гэх боловч одоо болтол үүнд хариу өгөөгүй байна. Мөн Гандангийн хөрөнгө санхүүтэй холбоотой асуудлыг АТГ болон хөндлөнгийн газраар шалгуулая гэхээр Цагдаагийн байгууллага шалгаж байна гэдэг.
Ловонгийн зөвлөл нь хэзээ байгуулагдсан юм бол. Хуралдаа орж чадаагүй хэдэн лам байна вэ?
Ловонгийн зөвлөлийг өөрийн талын хүмүүсийг аймаг бүрээс томилох маягаар байгуулсан юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, Ловонгийн зөвлөл гэж байгуулаад өөрийгөө тэргүүнээр нь батламжилсан. Ингэснээр Монголын бурхан шашны төвийн их чуулганыг хуралдуулахгүй байхыг аргацаахыг оролдож байгаа явдал. Эдний явуулж буй үйл ажиллагааг 30 жил харлаа. Үнэхээр чамлагдаж байна. Ярьж байгаа асуудал нь цаг үеэ олоогүй байна. Өргөмжлөл тогтоолын төсөл батлах ч гэх шиг. Ил тогтоол нь өөрийгөө Ловонгийн зөвлөлийн тэргүүнээр улиран сонгох гэсэн агуулгатай. Энэ зөвлөл бидний төлөөллийг бүрэн хангаж чаддаггүй. Тус хийдийн үйл ажиллагааны талаар дотроос нь 187 хүний өргөдөл, гомдол төрийн гурван өндөрлөг болоод хууль хүчний байгууллагад хүрч байсан юм билээ. Ихэвчлэн залуу лам, гавж нар нь хандсан байдаг. Бид ч гаднаас нь олон удаа хандаж байна. Гэвч энэ бүгдийг үл ойшоож нам дарж байгаа хүн.
Сүүлийн жил гаруй хугацаанд байдал нэлээн хурцдмал байна. 1992 оноос хойш удаа дараагийн үйлдлээр хууль хүчний байгууллагын оролцоотойгоор энэ мэт гарсан эсэргүүцлийг дарсаар ирсэн. Тухайлбал, 2014 онд Гандангийн лам нар дотооддоо хурлаа хийж сонгох, сонгогдох дүрмээ батлах гэтэл Тагнуулын газрын 3-4 хүнээр нэр бүхий 10 орчим хүнийг дарамталж Тагнуулын газраа аваачиж байцааж айлгасан тохиолдол байдаг.
Монголын бурхан шашны байгууллага дотроо ийм эв нэгдэлгүй байснаар сүсэгтэн олон болон ард түмэнд ямар хор хохирол учруулсан гэж та үзэж байна вэ?
Өнгөрсөн 30 орчим жилд шашны хөгжилд дэвшил гараагүй. Монголчуудын бурхан шашинд итгэх итгэл 1991 онд 100 хувь байсан бол өнөөдөр 50 хувиас доош орчихоод байна. Харийн шашны төрөлд идэгдсэн. Бидний ирээдүй үе нэг шашинтай нэг улс байх уу олон шашны хагаралтай улс байх уу гэдэг эргэлзээтэй байдалд байна. Үүнээс улбаалж үндэсний нэгдмэл байдал үндэсний ижилсэл, үндэсний оюу санааны байдал тун эмзэг байдалд байна.
Та үүнийгээ юугаар нотлох вэ?
Монгол Улс 1990 онд 100 хувь буддын шашинт орон байсан бол өнөөдөр 50 хувь болж буурсан. Буддын шашиндаа итгэх итгэл буурсан гэсэн үг. Тэргүүн хамба энэ тал дээр сүсэгтэн олонтой ажиллаагүй. Олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц биш. Гадаад харилцаа хумигдмал. Сургалт сурталчилгаа, соён гэгээрүүлэх ажил муу. Сүүлийн үед лам болох хүүхдийн тоо буурч хүний нөөцгүй болсон. Сум болон аймгийн төвийн сүм хийд эзгүйдэж ламгүй болсон. Энэ бүгд нүдэн дээр ил байна. Дотоод хяналт шалгалт, санхүүгийн ил тод байдал сул. Олон талын судалгаа үүнийг харуулж буй. Хүмүүсийн буддын шашинд хандах хандлага, хүлээж авах байдал ахмад үеэ хүндэтгэх, залуу үеэ зөв хүмүүжүүлэх явдал алдагдсан. Ирээдүй үе бурхан шашны зан зүйлийг мэдэхгүй өсөж байгаагаас буддын шашнаа сонгох сонирхол багассан. Лам болох хүүхэд олноор ирдэг байсан бол одоо ирэхээ болисон. Буддын шашинд хандах хандлга эрс өөрчлөгдсөн. Гандангийн Шашны сургуулийн элсэлт жил ирэх тутам буурсаар байгаа.
Үндсэн хуульд хүний шашин шүтэх эрх чөлөөтэй гэж заасан. Тийм ч учраас харийн шашин манайд нээлттэй байгаа. Та түрүүн хуульд өөрчлөлт оруулах тухай дурдсан үүнийгээ дэлгэрүүлээч?
-1994 онд Төр сүм хийдийн харилцааны тухай хуулийг баталсан. Үндсэн хуульд шашин нь төрөө дээдэлж төр шашнаа хүндэтгэнэ гэсэн заалт байдаг хэдий ч өнөөдрийн төр, сүм хийдийн харилцааны байдлыг хангаж чадахгүй байна. Сүм, хийд бүр дотоод дүрэмтэй, санхүүгийн тайлантай, жилд нэг удаа нийтээрээ их чуулганаа хийж байх ёстой. Хамбыг хүртэл хугацаатай сонгох жаягтай. Энэ жаяг үйлчлэхгүй байсаар ирлээ. Нэг хүн нийтийн сүсэг бишрэлийн сэнтийд 30 жил тэргүүнээр сууж болох уу. Ялангуяа ардчилсан оронд. Хэрэв 1990 оноос хойш дөрвөн жилд нэг удаа их чуулган хийж тэргүүн хамбаа томилж ирсэн бол одоогоор 6-7 хамба ээлжлэн энэ салбараа удирдаад явах байв. Бурхан шашны төв байгууллагад шинэчлэлийн салхи оруулах цаг аль хэдийн ирсэн. Шинэ залуу эрдэм номтой олон лам, хуварга байна.
Эцэст нь Монголын сүсэгтэн олны өмнөөс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд хандаж нэгэн хүсэлт хэлэх байна. Монголын бурхан шашны нийтийн оролцоотой чуулганыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор явуулж өгөөч ээ гэж.
Ийм арга хэмжээ авахгүй бол одоогийн хамба албан тушаалтайгаа зууралдаж салбарын ирээдүй үеэ хавчин боож өөрийн хүнээ захиргаандаа байлгаж дотоод дүрэмгүй, дээрх асуудлыг хав дарсаар байх нь. Түүнчлэн энэ асуудлыг зориглон тавьж байгаа бидний хэдэн нөхдийг хавчин дарамталж асуудлыг аль болох өөр тийш өөрчлөх санаа агуулсаар сууна. Нэг хүнийг 30 жил харлаа. Цаашид ингээд байлгасаар байх уу.
Ц.Баяр
Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин
Сэтгэгдэл0
bugd adilxan ta nar bugd xudalchuud
chi myy byryy sasinii hylgaich sib?....Mongold amidarch mongold tersen bol daraa ye chini dahiad baihgyi syy!buyanaa barchih chini ene dee?Manuuhai mini..............
Бичиг үсэг муу тайлагдсан ламанцар.
БУРХАН ШАШИНЫ НЭР БАРЬСАН ЛУЙВАРЧИН АМЬД Л ЯВАА ЮМ БАЙНА !!! ҮЙЛИЙН ҮР ГЭЖ БИЙ ДЭЭ!!!
Evropiin mash olon orond tyvdiin shashnii tolgoi kam nariin yildsen Gent hergyyd deer mordlogo yavahdaj baina... Dalai lamiig nobeliin shagnal avsanii daraa evrop tiviin byh yls gyrnyyd tyvdiin lam nart hamgiin saihan gazar nytgaa ogch sym hiidiig ni bariylj yneheer ih tysalj, byh talaar demjsen bilee... Getel Ted syserten ardiin handiviin mongiig oorsdoo halaasalj, Ems ohidiig hychindej, baga nasnii hyyhdyydiin byzarladan tyl Tom tolgoi lam nar deer olon gazar ylsad hereg neegdsen... 1 Tom tolgoi lam france -d shyyh hyral bolohoos omno tailand ryy zyrtsan ba Tender yhsen...
yiliin yr ee chi l edlene yneniig egyylsen hyn ynenii mer zayag ch ni bolno!!!hol ochij hyz!!!!geleg ee!!
Монголыг залгих гэсэн Манжийн зараалаар мулгуу монголуудын тархийг нь мухар сүсгээр базаж, улсыг мөхөхөд хүргэсэн бууран мөхөж буй төвөдийн бурангуй ламын мөлжигч шашин гэгдэх хар бизенес монголд гай л болж ирснээс, гавъяа байлгуусан нь үгүй шүү. Төвдүүд энэ бузар шашнаар дамжуулж Монголын алт мөнгө, аливаа баялгийг ховх сорон зөөсөөр хэдэн ч зуун өнгөрөв дөө. Монголыг төвдөчлөх харь бодлогын боол болсон хувалз монгол лам нар нь ухвар мөчид ард олныг мухар сүсэг, өвчин, үхлээр далимдуулж халаасыг нь сэгсэрч, хагарч тэсэртлээ баяжиж, итгэлийг нь унтрааж, оюуныг нь сорсоор, Тэд Монголыг дэлхийн хөгжлийн тоосонд булагдан мөхөж үгүй болох зам руу чирсээр!!!
Тэр хуралд чинь шар дээл өмссөн хүн болгон ордоггүй байлгүй. “ Жигэр нохой хуцаж байхад жингийн цуваа явж байдаг “
mon ch ikh shulsan daa luibarchid bugd l adil
Манайхаас тавьсан тэжээвэр биз дээ.Үхтлээ суух ёстой.Дор хаяж дахиад 30 жил суу.
15-20-Н ЖИЛИЙН ДАРАА МОНГОЛД БУДДЫН ШАШИН МААНЬ НЭР ТӨДИЙ Л БОЛОХ БАЙХ ДАА!!! ЖААХАН Ч ГЭСЭН ЗАХ ЗАМБРААТАЙ БОЛГОЖ БОЛДДОГГҮЙ ЮМ БАЙХДАА!!! ЯМАР Ч БОЛОВСРОЛГҮЙ ШОРОН ОРОНГОО ЯВСАН ХҮНД ГАРУУД ЛАМ БОЛЧИХСОН СУУЖ БАЙХААР МӨХӨӨС ЯААХАВ!!!
Жинхэнэ харийн худал хуурмаг, бузар шашин чинь өнөөдөр ядуу дэлхийн шившиг болж байгаа Төвдөөс зоиудаар Монголын ард түмнийг худал хуурмаг мухарсү эгт автуулж уруудан дор отуулах зорилготой шарын шашин шүү. худлын жимснээс идээд өнөөдөр монголчууд худал хулгайгаа хураан авч байна.Худлын замаар явж Үнэн замыг дагахгүй үр хүүхдүүдээ өөдлүүлэхгүй мухар сүсэгт автаг даж байгаа хэсэг бүлэг хүмүүс өөрсдөө буруутай.
Тэгээд нялх хүүхдүүдийг та нарын зарц болгох гээд явуулах уу! Аав ээжтэйгээ гэртээ хүүхэд насаа хүн шиг өнгөрөөсөн нь дээр байлгүй дээ. Үеийн хүүхдүүдтэй эрдэм номоо сураад, ажил хөдөлмөр эрхлээд, эхнэр хүүхэдтэй болоод... Хөгшин эрчүүдийн зарц, тогооны хүн, гэргийн үүрэг гүйцэтгэх нь хүүхэд, түүний эцэг эхэд сайхан байх уу. Зүгээр өөрсдөөрөө дуус. Ирээдүй, хүүхдүүдийг битгий бузарла!
Byrhan sasin ch bidnii ene metgelzeen dynd yag l ylas tor sigee zambaraagaa aldaj sasinii men chener cheleet songyyliig yarisan hyniig habchin hahih myy yzegdelyyd garsaar baigaa ene bol Mendbayariin helsen ygend gardag yum suu!Mendbayar bol yneniig egyylseer irsen ene hynd byryy baihgyi!ter sasiniihaa cheleet eerchilelt yr dyngiin talaar bodson hereg!sasinii talaar yamarch bodloggyi zarim negen hymyys yls tor sigee bidenii sysegtenii emnees hosyy byy ynjyyl?Bid eersdee medne.
Хүмүүсийг мухар сүсгээр хуурч, худал ном унших нэрээр мөнгийг нь аван баяжаад эргээд хүн ард, улс орон сайжирсан юм юу ч байхгүй. Буддын шашнаар өөдөлсөн улс байна уу? Зөвхөн эрдэм ном, боловсрол, шинжлэх ухаан л улсыг хөгжүүлнэ.
Хэдэн жилийн өмнө Бакула ренбучи гэдэг лам гарч ирж, монголчууд шүтэн биширч, сүм хийд барьж өгч байсан. Дараа нь олон хүн хүүхдүүдээ Энэтхэгт сургуульд нь явуултал бараг бүгд бандидуулж бөөн хэл ам болж удалгүй чимээгүй болсоныг би одоо ч мартаагүй байна.
Ардчилсан сонгууль ч гэх шиг, ккк. Шашины тэргүүнийг сонгуулиар сонгодог гэж бодож чадахгүй л бөйна.
Буддизм бол МОНГОЛД ИХ ГАЙ ТАРЬСАН ДАА . Зарим хүмүүс ойлгож эхэлж байгаа нь САЙН . Ард түмэн БУЗАР БУЛАЙГААР ДҮҮРЭН ШАР ХУВАЛЗ ЛАМ НАРЫГ ТЭЖЭЭХ ЁСГҮЙ .
21-р зууны залуус хүүхдийг түвдийн хоцрогдсон шашинд итгүүлэх гэдэг бүтэхгүй, тэрний оронд эцэг өвгөдийнхөө уг удмын тэнгэрт итгэх нь хялбар болсон, тэд чинь бууж ирээд үг сургаалаа хэлж ярьж байна
zuv shd eeee
Яасан их албан тушаалд дуртай хувалз вэ, Чойжамц нь байж л байг л дээ гадаадын шашины байгууллагууд тэргүүнээ хүндэтгэж зөвхөн нас барсан хойно нь тэргүүний асуудал яригддаг . Далай ламыг өөрчилөе бид болмоор байна гэвэл яасан юм. Сүсэгтэн олны хүдлэл ,бишрэл хүлээсэн хүн шашны тэргүүн болдог байх шүү түүнээс биш жагсана тэмцэнэ гэвэл утгагүй. Лам Мэндбаяр , хулгайч лам Сангидорж гэл үү хэдэн нөхөд үймүүлээд яваа юм билээ бусад н юу гэж дэмжих вэ дээ жаахан тохьтойхон бай лам нараа
muhar sushigt ireeduigee buzartuulah sanaa herhevch bj bolohguiee !
Энэ бол миний ахиц дэвшлийн гэрчлэл юм. Би интернэтээс нэгэн эрийн мэдүүлгийг олж харсан бөгөөд тэрээр өөрийн эмнэлэгт байгаа өвчтөнийг 600,000 доллараар аврахын тулд нэг бөөрөө NA HEALTH CARE (NAHEALTHCARE.IN@GMAIL.COM) компанид зарсан гэж үзсэн тул би шийдсэн. NA HEALTH CARE-тай холбоо барина уу, тэд миний нэг бөөрийг худалдаж авах сонирхолтой байгаа эсэхийг мэдэж байгаа бөгөөд аз болоход тэр тэд эмнэлэгтээ бөөр худалдаж авахад үргэлж хэрэгтэй байдаг бөгөөд аль болох олон худалдан авахад бэлэн байгаа тул бид тохиролцсон бөгөөд өнөөдөр би байна. Олон жил ядуу зүдүү амьдарсны эцэст би нэг бөөрөө 600,000 доллараар зарсандаа ямар ч сөрөг нөлөөгүйгээр маш их баярласан. Та сүнсээ аврахын тулд нэг бөөрөө зарах уу эсвэл худалдаж авах уу? NA HEALTH CARE-тэй имэйлээр холбоо барина уу: NAHEALTHCARE.IN@GMAIL.COM whatsapp дугаар: +19099134258