Өнөөдөр арваннэгдүгээр сарын 14.
Эдүгээгээс яг 50 жилийн өмнөх энэ өдөр монгол тамирчин дэлхийн аваргын анхны медалийг хүртэж байв. Тэр медалийн эзэн эрхэм бол монголчуудын хүндлэлт хүмүүн Жигжидийн Мөнхбат аварга.
Энэтхэгийн Шинэ Дели хотноо 1967 оны арваннэгдүгээр сарын 12-14-нд болсон бөхийн чөлөөт барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний 87 кг-ын жинд зодоглохдоо түүний авсан хүчитний хүрэл медаль монголчуудын хувьд дэлхийн дэвжээнээс хүртсэн бүх медалийн ууган нь билээ.
…Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс анхны медаль авснаараа Ж.Мөнхбат том гавьяа байгуулав. Монгол хүн дэлхийн дэвжээнээс медаль авч чаддагийг харуулсан, сэтгэл зүйн хаалттай “хана”-ыг сэтэлж өгсөн энэ гайхамшигт хүний том гавьяа дараа дараагийн тамирчдад урам зориг хайрласан хэмээн ардын багш, гавьяат дасгалжуулагч Солийн Магсар агсан бичсэн байдаг.
“Монгол хэмээх нэгэн нэрийг ертөнцийн чихнээ дуурсгасан” бахархалт амжилт, анхны медалийн буухиа 1968 оны Мехикогийн олимпийн анхны мөнгөн медаль болж үргэлжилдэг.
Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, үндэсний бөхийн даяар дуурсагдах, далай, даян, дархан аварга Жигжидийн Мөнхбат танд “Зууны мэдээ” сониныхоо мянга, мянган уншигчдын өмнөөс баяр хүргэе.
Та монголчуудын хувьд үеийн үед, үрийн үрд дуурсагдах алдар гавьяаны эзэн билээ.
Түүхэн цаг 1967 он Монголын спортын амьдралд чухам ямараар бичигдэж үлдсэнийг “Дэлхийн анхны медальт МОНГОЛ буюу Ж.Мөнхбаттай 1967 он” баримт, судалгааны номоос харж болно.
1967 онд их спорт, тэр дундаа чөлөөт бөхийн спортыг хөгжүүлэх талаар манай улсын баримталж байсан бодлого, чиглэл, түүнийхээ дагуу гаргасан тогтоол, шийдвэр, гадаад, дотоодын уралдаан тэмцээнүүдэд тамирчид хэрхэн оролцож, ямар амжилт гаргаж байсан тухай бүхий л баримт, сонин хэвлэлд гарсан мэдээллийг сэтгүүлч миний бие, Д.Отгонбаяр, түүхч С.Туяа нар хамтын бүтээлдээ багтаахыг зорьсон юм. Энэ бүтээл Монголын спортын түүх болоод “Ж.Мөнхбат судлал”-д тодорхой хувь нэмэр болох биз ээ.
Та бүхэнд уг номоос товчлон сонирхуулья.
* * *
1967.02.16
Монголын биеийн тамир, спортын эвлэлийн төв зөвлөлийн тэргүүлэгчдийн хурлын ¹4/6 тоот тогтоолоор БНМАУ-ын бөхийн чөлөөт барилдааны дүрмийг баталж, 1967 оны гуравдугаар сарын 1-нээс мөрдөж эхлэв.
(Үндэсний төв архив. Хөмрөг 309, Данс 1, ХН-479. Хуудас 7)
1967.03.19
…Найрамдалт армиудын бөхийн чөлөөт барилдааны уламжлалт III тэмцээний 87 кг-ын жинд зодоглосон Ж.Мөнхбат аваргын төлөөх барилдаанд БНАГУ-ын Х.Зигфридыг оноогоор ялж түрүүлэн алтан медаль хүртлээ.
(“Хөдөлмөр” сонин 1967.3.21 ¹35 /3301/)
1967.05.01
Биеийн тамир, спортын эвлэлийн төв зөвлөлийн даргын ¹74 тоот шийдвэрээр Монгол-Кубын бөхийн чөлөөт барилдааны шигшээ багийн тамирчдыг тавдугаар сарын 1-нээс нэг сарын хугацаатай тусгай бэлтгэл цугларалтад гаргав.
(Үндэсний төв архив. Хөмрөг 309, Данс 1, ХН-476. Хуудас 83-84)
1967.05.30
…БНМАУ, БНКУ-ын бөхчүүдийн уулзалт тэмцээнээр спортын мастер Ж.Мөнхбат, Д.Сэрээтэр, I зэргийн тамирчин Б.Намжим, Ц.Нацагдорж нар бэлтгэл дасгал, хүч самбаагаа зөв ашиглаж, үзэгч олныг баярлуулахаар сайн барилдлаа.
(“Хөдөлмөр” сонин 1967.5.30 ¹65 /3331/)
1967.06.20
…Улаанбаатар хотын анхдугаар спартакиадын үндэсний бөхийн барилдаанд нийгэмлэг, дээд сургууль, үүр, зөвлөлөөс шалгарсан бөхчүүд барилдаж БНМАУ-ын дархан аварга Ж.Мөнхбат түрүүллээ…
(“Улаанбаатарын мэдээ” сонин 1967.06.20 ¹70 /1770/)
1967.07.12
…Ардын хувьсгалын яруу алдарт 46 жилийн ойн их баяр наадамд 512 бөх барилдаж дархан аварга Ж.Мөнхбат түрүүлж, улсын арслан Х.Баянмөнх үзүүрлэв…
(“Үнэн” сонин. 1967.07.13. ¹194 /10190/)
1967.08.31
Энэтхэгийн Шинэ Дели хотноо 1967 оны арваннэгдүгээр сарын дундуур бөхийн чөлөөт барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд бөхийн чөлөөт барилдааны шигшээ багийн тамирчид оролцох тул тэмцээний бэлтгэлийг хангуулахаар бөхийн чөлөөт барилдааны шигшээ багийн тамирчдыг Биеийн тамир, спортын эвлэлийн төв зөвлөлийн даргын ¹160 тоот шийдвэрээр 1967 оны есдүгээр сарын 6-наас арваннэгдүгээр сарын 6-ныг хүртэл 60 хоногийн цугларалтад гаргав.
(Үндэсний төв архив. Хөмрөг-Ф-309. Данс-1. ХН-377. Хуудас-65-66)
1967.09.24
Улаанбаатар, Москва хотын бөхийн чөлөөт барилдааны шигшээ багийнхны нөхөрсөг тэмцээн Спортын төв ордонд болж, БНМАУ-ын спортын мастер Дамдиншарав, Сүхбаатар, Сэрээтэр нар өрсөлдөгчөө оноогоор ялж, спортын мастер Мөнхбат, Баянмөнх, Намжим нар өрсөлдөгчидтэйгөө тэнцэв.
(“Улаанбаатарын мэдээ” 1967.09.26 ¹111 /1811/)
1967.11.12-14
Дэлхийн аварга шалгаруулах чөлөөт бөхийн XVII тэмцээн Энэтхэг улсын Шинэ Дели хотноо болов.
Ж.Мөнхбат I тойрогт 1965 оны дэлхийн аваргын V байрын шагналт, 1967 оны Пан Америкийн наадмын аварга Б.Баухман (АНУ)-д оноогоор ялагдаж, II тойрогт Шведийн бөх А.Антонсонийг 3:30 минутад цэвэр, III тойрогт ХБНГУ-ын бөх Ю.Иоллыг 8:30 минутад мөн цэвэр ялж хүрэл медалийн болзол хангаад Ираны бөх Мажид Аккилид оноогоор дийлдэв.
1967.11.21
Монголын биеийн тамир, спортын эвлэлийн төв зөвлөлийн тэргүүлэгчдийн хурлын тогтоолоор 1967 оны дэлхийн ээлжит аварга шалгаруулах тэмцээнд амжилттай оролцож III байр эзэлсэн Жигжидийн Мөнхбатыг 3000 төгрөгөөр, V байр эзэлсэн Бавуугийн Намжимыг 1500 төгрөгөөр, VI байр эзэлсэн Базарын Сүхбаатарыг 800 төгрөгөөр шагнав.
(Үндэсний төв архив. Хөмрөг-309. Данс-1. ХН-479. Хуудас-99)
1967.11.22
Монголын биеийн тамир, спортын эвлэлийн төв зөвлөлийн тэргүүлэгчдийн хурлын ¹15/34 тоот тогтоолоор Олон улсын ба олимп, дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд удаа дараалан амжилттай оролцож спортын өндөр амжилт үзүүлсэн Жигжидийн Мөнхбатад БНМАУ-ын спортын гавьяат мастер цол олгов.
(Үндэсний төв архив. Хөмрөг-309. Данс-1. ХН-479. Хуудас-97)
Ц.Галбадрах
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
Сэтгэгдэл0
Talarxal
Муу өмхий дөрвөдүүд, манай халхууд бол ...... Энэ тэр гэж монголчуудыг хагаралдуулах эхлэлийг тавьсан гэдэг өрл маш үнэн. Гэхдээ 100, 100 жил арилахгүй хор тарьсан даа. Одоо энэн дээр хэзээ нэгэн цагт хужаа нар маш гоё тоглолт хийнэ. Гэтэл өнөө муу дөрвөлүүд нь Мөөеөгийн ганц хүүг нь сумод оруулж өгсөн дөө. Халхууд тавьтаргүй ойворгон зангаа татах хэрэгтэй.
Баянаа аваргыг дийлэхгүй хор шарандаа Монголчуудад том гай тарьсан нөхөр
БАЯНАА АВАРГЫН ФЕНҮҮД ШААГИЛДААД ЭКЭЛЛЭЭ. ККК
Би төв аймаг буюу шанага 5 ын хүн. Манай халзан Мөөеө Баянаагийн буяныг эдлэх шиг болсон шүү. Увсынхан Баянмөнх аваргын алдыг тэмдэглэж суурь хонь өгөхөд манай халзан аймгийнхаа дарга нар дээр орж барьцаж байгаад авсан. Баянмөнх сургууль байгуулахад манай хүн дуурайгаад дээд сургууль байгуулсан. Хөдөлмөрийн баатар болсоны дараа манай хүн хөдөлмөрийн баатар болсон. Манай хүнд 2 муу тал бий. 1 нь шавь байхгүй. Олигтой сурган хүмүүжүүлжх ухөанаар оролдож эрдэмтэн болоогүй. Нөгөө нэг муу тал нь энэ дээр доор хүмүүс бичээд байгаа зүйл. Ганц хүүг нь япон явуулж магнайг нь тэнийлгэсэн хүн нь Баянмөнх аваргын хамаатан гэдэг үнэн.
Ж.Мөнхбатын нэр Монголын түүхэнд мөнх үлдсэн. Оросуудыг даган архины шавхруу горьдон гүйдэг байсан золбин архичин Монголчуудыг нэг үндэстэн байлгахын эсрэг хамгийн ихийг хийсэн.Эхлээд "Дөрвөд хүн хүн биш" гэдэг сургаалиа өмхий амнаасаа унагаж Монголчуудыг баруун зүүнээрээ дайсагнах эхийг мань хүн тавьсан.Дараа нь Мөнхбат золбин "Завханыхан завхай""Говь Алтайнхан өмхий""Булганыхан будилаантай" "Архангайнхан танк хүлдэг""Говийнхон цус ойртсон" гэж ирээд сургаалиа үргэлжүүлж түүнийг нь Ми овогтын Төв аймгийнхан нь өлгөн авч орилддог болсон л доо.Энэнээс илүү Монголыг хорлох өөр боломж байхгүй.Монголчуудын одоо ийм хагарсан хэрэлдсэн яс үндэс ярьдаг хор хутгадаг араас хутгалдаг бүгд Жибэн бэртэй "хамгийн Монгол" Мөнхбатаас эхтэй.
БАЯНАА АВАРГЫН ФЕНҮҮД ШААГИЛДААД ЭКЭЛЛЭЭ. ККК
Энэ хүн Монголын нэрийг дэлхийд мандуулахад хувь нэмэр оруулсан бага зэрэг үнэтэй боловч, монгол бөхийн дэвжээг ашиглан Монгол үндэстний олон ястны хооронд өгөр яс хаяж, хагалан бутаргах, нэг нэгийгээ хоосноор үзэн ядах бузар явуулга хийж гаршсанаараа өөрийнх нь хэлдгээр харин нэг өмхий "ПИЗДА" болсон доо. Арчаагүй балмадаараа түмний нүдний булай болж, түүгээрээ гайхуулдаг нь харамсалтай.
БАЯНАА АВАРГЫН ФЕНҮҮД ШААГИЛДААД ЭКЭЛЛЭЭ. ККК
Derbedyyd Bayadyyd bol byryy gariin damsigyyd?Yun halhyydtai adiltgah be?...Ted bol ydamiin san ni muu yoriin yheeryyd!!!!!tedentei yarih ch ygyi!Halhiin buyanaar edii zeregtei yg heleh erhtei yabj ireed byy zeneglechgee!!!
Argagyi muuhai chag ye yum bna?Neg hyn kamand hairlasan bna?Yheegyi yum uu?gej tablaj baina!Mongol hyn iim boloh gej dee!!!ahmadaan hyndetgeh byy hel helehgyi bygdeer soliorch ee!ene Mongol bis boljee!!!ingeed ydaan yabah yy?Mongolchyyd aa!!!ta nariin bydyyleg teneg chini dendjee!!!!!yazgyyriin iim tenegyyd hol yabdaggyi yum!neg bol Hyatad Orosiin bool bolj dyysna!gehdee ene chag yeiin tenegyyd sig zyyrdiin yhdelyydtei hamt amidarch baigaa daa!haramsaj baina!yasan muuhai chag be?zebyyn chag geech ni yum uu?....
аатай бөх, архичин бөх, арчаагүй танхай балмадаараа алдартай л бөх, ард түмний хооронд яс хаясан,хагалан бүтаргах эхлэлийг тавьсан арчаагүй үхэр халх мөнөөс мөн
БАЯНАА АВАРГЫН ФЕНҮҮД ШААГИЛДААД ЭКЭЛЛЭЭ. ККК
yadaj nasiig ni hundleech dee. yamar sonin ulsuud ve
Таныг нутаг ус,яс үндсээр ялган доромжилж байхад та насыг нь хүндлэнэ гээд номхон зогсож байвал та хэний ч хүндлэлийг хүлээхгүй.Хамгийн сонин нь Мөнхбатууд бүүр хүндлэхгүй улам даварч таныг ах дүү аав ээжтэй тань согтуурхан доромжлон дэвсэх болно.Яс үндэс нутаг усны асуудал дээр бууж өгөлт хэзээ ч байж болдоггүй.Энэ бол хүн хүнээрээ үлдэх эцсийн цэг.
БАЯНАА АВАРГЫН ФЕНҮҮД ШААГИЛДААД ЭКЭЛЛЭЭ. ККК
Yu geed undes yas ugsaa yariad baigaa hujaa ve.ene pizdagiin ued iim ug garsan gedeg shuu.bid mongolchuud lalaraa.
Pizdaa uheegui yumuu.
Наад өвгөн чинь сайхан аяга дүүрэн виски татачихаад юу ч болоогүй юм шиг сууж байсан.Залуу явахад хүн болгон л аагтай, ааштай байдаг. Ястай хөгшин байна лээ шүү.
Монгол түмний бахархал болсон далай даян дархан аварга бол Жигжидийн Мөнхбат мөнөөсөө мөн. Энд элдэв шорвогтой зүйл бичиж байгаа хүмүүс өөрсдийгөө ялаанаас ч дор гэдгээ мэдэж л байгаа байхдаа.
Баянмөнх, Мөнхбат гэдэг хоёр сайхан аваргаа хоёуланг нь хүндэлж явах хэрэгтэй. Амандаа орсон муу муухай үгийг галзуу нохой шиг бүү гаргаж бай. Цагийг эзэлсэн их аваргууд маань тухайн цагтаа л бие биенээ ирлэж, хурцалж явсан сайхан хүмүүс ээ.Тэр их эрч хүчээрээ энэ их алдарт хүрсэн. Үнэхээр монгол хүний яс чанар, тэсвэр тэвчээрийн гайхамшгийг дэлхийд тамгалсан хүмүүс шүү. Хэн хэнийг нь л хүндэлж, хайрлаж явах хэрэгтэй.
Баянмөнх яс үндэс ярьж байсныг та сонссон уу? Хэнд ч хэрэггүй Бөхийн төлөө Мөнхбат Монгол үндэстнийг жалга довоор нь хагалж дайсагнуулцах хэрэг байсан гэж үү?
Menhbat abraga bol Mongoliin tergyyleh zeregiin aldart beh men!!!!Halh hynii aldariig mandyylsan hatan zorigt tergyyn er!!!yaj ch muulsan ene hynii baharhaliig bayad eeldyyd baalj chadahgyi ee!!!
Жигжидийн Мөнхбатын тухай яривал Монголчуудын нутаг уг угсаа гарвал яс үндэсний тухай асуудал заавал хамт хөндөгдөх ёстой.Уг хүн нь нэг түүхтэй нэг үндэстэн Монголчуудыг дов жалгаар нь хэрэлдүүлэх хар хэрүүлийн бузар алимыг бидний дунд шидсэн учраас!Бид Монголоос гараад бүгд Монголчууд болдог,бусдын нүдэнд тэгж л харагддаг,яс үндэс гэсэн анкетийн хэсэг дээр Монгол л гэж бүгд бичдэг.Гэтэл Монголдоо, нутагтаа Оросуудын тулгаасаар(Хуваа Захир зарчим) Захчин,Дөрвөд, Буриад,Барга Үзэмчин болон хувирцгааж мөнөөх яс үндэс гэдэг анкетийнхаа хэсэг дээр (Баруунд байдаггүй) бичицгээж ирсэн.Үнэндээ Дэлхийд би,та мянга Боржигон Халх гэж хашгираад намайг,таныг хэн ч мэдэхгүй.Бид Монголчууд.Тодорхой хэлбэл Мөнхбат архичингаас болоод одоохондоо бид хоорондоо хагаралтай нутаг орноороо дайсагналцаж үзэн ядацгаасан анкетан дээрээ Монгол гэж бичих цаг болоогүй бол ядаж Халх Монгол гэж бичдэг болох ёстой.Ингэж байж бид нар нэг үндэстэн болно.Амар биш нь ойлгомжтой ч энэ талаар ажлыг эхлэх цаг болсон.Аажимдаа угсаа ястны нэрийг овог болгох нь аль ч утгаараа зөв.Мэдээж аажимдаа Дэлхийн хандлагаар анкет дахь яс үндэс гэсэн хэсгийг авч хаян Оросын үлдээсэн хар хорын өвөөс салах нь бол гарцаагүй.
Би мэдээж Монголд одоо мөрдөгддөг дотоодын хэрэгцээний бичиг баримт, анкетыг ярьж байгаа.Энэ дотоодын баримтууд дээрхи яс үндэс гэсэн хэсэг одоо алга болох ёстой.Оросуудын биднийг доромжилж дээрэлхдэг үе дууссан.Мөнхбат архичин одоо мянга согтуурхаад яаж ч чадахгүй.Яахав завсрын үе гэж үзээд заавал хэрэгтэй бол Халх гэж биш Халх Монгол гэж бичих ёстой.Тэгээд Оросууд Бурят биш Бурят Монгол гэж бичих эсэхийх харцгаая.Монгол нэг үндэстэн.
Дээр Ж.Мөнхбат аваргыг хараагаад өмдөндөө баас,шээсээ цувулаад байгаа малыг харвал Ж.Мөнхбат аварга "хүний муу дөрвөд" гэж оргүй хэлээгүй юм биш үү.Энэ үг аваргаас хаа хамаагүй өмнө байсан байж таарна.Та харин өөрөө өөрийнхөө хэн болохыг батлаад нотлоод байгаагаа огт анзаарахгүй байгаа юм уу даа.Наад хүн чинь Монгол улсын нэрийг дэлхийн дэвжээнд мандуулахдаа Халх Монголын нэрийг биш харин чи мэтийг хамруулсан БНМАУ гэсэн нэрийг мандуулж явсан гэдэгтэй маргахгүй биз.Чамд баянмөнхийн атаач зан халдварлачихсан юм уу хаашаа юм.Бодитой,балрашгүй томоос том юмыг хүлээн зөвшөөрч сураач.Хүнийг хараалаа гээд чи өөрөө хэзээ ч сайн болчихгүй.Харин ч чамайг мань мэтээс эхлээд арчаагүй мал гэж хараана.
энэ сэтгэцийн өвчтэй улсуудыг яана даа
Muu hyy yopon avgaitai yopon bolno udahgyi Haiyaa tegeed yu gej pizda
Tand bayar hyrgej amjilt hysie
ЭНЭ СЭТГЭГДЭЛ БИЧИЖ БАЙГАА ХҮМҮҮСИЙН ДИЙЛЭНК НЬ БАЯНАА АВАРГЫН ФЭНҮҮД ЮМ ШИГ БАЙНА. ДӨРВӨН ШИЙР МАК БИШ ГЭЖ ЗҮГЭЭР Ч НЭГ ҮГ БИШ БАЙНА.ККК
Монголчуудыг нутаг нугаар нь хэрэлдүүлсэн Мөнхбат аваргын алдар цуут сургаалиудыг хэллэгийг нь хадгалан сийрүүлбээс: Пизда Дөрвөд пизданууд хүн биш пизданууд...Завханы захчин пизданууд завхай пизданууд...пизда Говь Алтайн пизданууд харлайчихаад өмхий пизданууд... Архангайн танк хүлдэг тангад пизданууд...Булганы пизданууд будилаантай пизданууд...Говийн цус нь ойртчихсон тэнэг пизданууд...гм.
Энэ их аваргын дайтай явж, тив, дэлхийд МОНГОЛ улсынхаа нэрийг сайнаар гаргаж чадахгүй муугаар гаргадаг нөхдүүд л ийм тэнэг юм бичиж байгаа биздээ. Цөөхөн хэдэн МОНГОЛ-чуудыг цаанаас нь зохион байгуулалттай яс хаяж хэрэлдүүлээд байгааг ойлгох тэнхээ алгуу нутаг нэгтнүүд минээ. Ухаараач бие биенээ хэмэлсээр байгаад харийхний эрхшээлд орчихлоо шүү дээ. Зарим луйварчид нь бидний баялгийг хулгайлчихаад өөрийгөө хятадын монгол гэж офшортоо бичээд л явж байна. Тэдэнтэй хатуу тэмцэх хэрэгтэй бусуу.