Дэлхийн газар нутаг, улс орны гуравны нэгийг байлдан эзэлж, Монголын эзэнт гүрнийг байгуулж чадсан Их эзэн Чингис хааны тухай дэлхийн улс түмний дунд тархсан үлгэр домог олон байдаг ажээ.
Монголын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд багтаж, Чингисийн том хүү Зүчи хаан, түүний үр хүүхдэд олон жил харьяалагдаж байсан газар нутаг бол Дундад Ази болон одоогийн Казахстаны нутаг бүхлээрээ мөн юм. Тиймээс ч Зүчи хааныг Казахстаны Жезказган хотоос баруун хойшоо 45 км-ийн зайтай Хар Кенгир голын зүүн эрэгт оршуулж, өндөр сүрлэг бунхан босгосон нь тохиолдлын хэрэг биш гэлтэй. Чингис хаан бол зөвхөн монгол төдийгүй бүх эсгий туургатан ард түмний хаан байсныг хэн ч үгүйсгэх аргагүй биз ээ. Иймээс миний бие Чингис хааны тухай казахын ард түмний дотор яригдаж ирсэн зарим домгийг үндэслэн энэхүү нийтлэлийг бичсэн болно.
I. ЭЗЭН ЧИНГИСИЙН ДӨРВӨН ХҮҮДЭЭ ХАЙРЛАСАН СУРГААЛ
Их эзэн Чингис хаан улс орноо зөв залж жолоодох талаар өөрийн хүүхдүүддээ үнэтэй сургаал хайрласан гэнэ. Тэрээр байлдан эзэлсэн асар том газар нутгаа өөрийнхөө дөрвөн хүүдээ захируулахаар шийдвэрлэжээ. Ийнхүү дөрвөн хүүгээ дөрвөн улс гүрний эзэн хаанаар өргөмжлөх Их хуралдай зарлан хийлгэв гэнэ. Энэ хуралдай дээр хүухдүүд нь ааваасаа сургаал хайрлахыг хүсчээ.
Том хүү нь Зүчи,
-Дэлхий даяараа алдаршсан Их эзэн хаан байя гэвэл яах ёстой вэ? гэж асууж гэнэ.
Чингис хаан,
-Түмэн олны илтгэлийг олохын тулд хаан эзэн ухаантай, тэднээр өөрийгөө аялдуулан дагалдуулахын тулд хаан хүчтэй байх ёстой гэж хариулжээ.
Хоёрдахь хүү нь Цагаадай,
-Хаан нэр хүндтэй байхын тулд яах ёстой вэ? гэж асууж гэнэ. Чингис хаан,
-Нэр хүндтэй байя гэвэл хаан суудлаасаа битгий буу гэж хариулжээ.
Гуравдахь хүү нь Өгэдэй,
-Хаан суудлаасаа буухгүйн тулд яах ёстой вэ? гэж асууж гэнэ. Чингис хаан,
-Ухаанаараа өөрөөсөө дутуу, шуналаараа ижил хүмүүсээр өөрийгөө хүрээлүүлж чадвал, хаан ширээнд удаан сууж болно гэж хариулжээ.
Дөрөвдэх хүү нь Толуй,
-Хаан алдаршихын тулд яах ёстой вэ? гэж асууж гэнэ.
Чингис хаан,
-Нэр төрийг нь гутаасан хамгийн хайртай хүүгийнхээ амийг ч хороож чаддаг хаан ямагт алдартай байна гэж хариулжээ.
Чингис хааны дөрвөн хүү аавынхаа энэхүү сургаалыг насан туршдаа мөрдпөгө болгож сахисаар тус тусынхаа улс гүрнийг удирдан жолоодох явцад харьцангуй бага алдаа гаргасан гэж үздэг ажээ.
II. ЧИНГИС ХААНД ЗҮЧИЙН ҮХЛИЙГ ДУУЛГАСАН НЬ
Чингис хаан том хүү Зүчийд бусад хүүхдүүдээсээ илүү хайртай байжээ. Тэглээ гээд Зүчи аавынхаа үгэнд тэр бүр орж байсангүй. Зүчи (1187-1227) ан агнаж яваад мориноос унаж нас баржээ Зүчийн үхэлд Их хаан өөрөө буруутай гэж үздэг ч домогбий, заналт дайснууд нь Зүчийн амийг хороосон гэж үздэг ч домог бий. Юутай ч Зүчи үхсэн тухай мэдээ Их эзэн Чингисийн Ордонд хүрчээ.
Чингисийг Зүчийд хайртай гэдгийг мэддэг хааны хүрээнийхэн үхлийн тухай мэдээг Чингис хаанд хэлж чадахгүй ихэд тэвдсэн гэнэ. Хэрэв Их эзэн Чингис хаан Зүчийг үхсэн тухай хэн нэгэн хүн мэдэгдэх аваас түүний толгойг авах нь гарцаагүй гэдгийг тэд мэдэж байжээ. Ийм нөхцөлд хүмүүс их л хүнд байдалд орж гэнэ. Эцэст нь энэ мэдээг өөрөөлийн хэлбэрээр дуулж сонсгохыг Их Ерөөлчид үүрэг болгож гэнэ. Их хаааны баярлаж цэнгэх тэр орой Их Ерөөлч өвгөн ерөөлөө дуудаж гэнэ.
Тэрээр,
Эх нь булингартсан нуурыг
Эвтэйхэн хэн цэвэршүүлэх вэ? хаантан минь
Ёзоороо салж унасан улиасыг
Ёсоор нь хэн босгох вэ? хаантан минь, гэхэд Чингис хаан,
Эх нь булингартсан нуурыг
Эвтэйхэн цэвэршүүлэх Зүчи хүү минь байна
Ёзоороо салж унасан улиасыг
Ёсоор нь босгох Зүчи хүү минь байна гэжээ.
Тэгэхэд нь Ерөөлч эхний дууг давтаж ахин ерөөж гэнэ. Гэвч тэр энэ удаад нүдэндээ нулимстай дуулж гэнэ. Түүний уйлж дуулаад байсныг анзаарсан Чингис хаан,
Нүдний чинь нулимсыг хараахаар
Нууцлаж гашуудсан сэтгэл чинь илт
Зүсэм ерөөлийг чинь сонсохоор
Зүчи хүү минь үхсэн нь илт гэжээ. Тэгэхэд Их Ерөөлч,
Ярихгүй байж боломгүй мэдээг
Яахин мэдээд та өөрөө хэлэв ээ?
Ерөөлөөр дуулж хэлсэн юм чинь Өөрөөр таахын арга ч үгүй биз ээ, хаантан минь гэжээ. Зүчийн үхлийн мэдээг ийнхүү сонсгожээ. Тэгэхэд хэзээ ч нүднээс нулимс гаргаж байгаагүй Чингис хаан учиргүй уйлж гэнэ.
Унагаа алдсан хулангийн адил
Удган хүүгээсээ хагацалаа би
Салж ниссэн хун шувууны адил
Сайхан хүүгээсээ хагацлаа би хэмээн буруу харж хэвтэж гэнэ.
Зүчи хааны бунхан
III. ЧИНГИС ХААНЫ ҮР УДАМДАА ҮЛДЭЭСЭН СУРГААЛ
Чингис хааны нас дөч гараад даян дэлхийд нэр нь алдаршиж эхэлж байсан үе юмсанжээ. Тэр олон ноёдоо дагуулан ан агнаад явж байжээ. Гэнэт дэргэд нь явж байсан залуу ноён Сүбээдэй,
-Бурхан минь, түүнийг хараач ээ гэж баруун зүгт нь байсан өндөр хадны хормой руу заажээ. Өндөр хадан чулуун уулын хормойг даган ургасан шигүү ногоон өвөс, гол дунд нь шивнэн урссан тунгалаг устай горхи байна гэнэ. Эл горхины уснаас ууж зогссон гөрөөсийн бүхэл бүтэн сүрэг байжээ. Салхи эсрэг талаас салхилж байсан учир гөрөөснүүд хүмүүсийн чимээг сонсоогүй ажээ. Хааны баруун гар талд нь явж байсан ноён мөрнөөсөө нум сумаа буулгаж, сүргийн захад зогсож байсан том азарга гөрөөсийг чиглүүлэн шагайж эхлэв.
Гэвч Чингис хаан “байз, байз” гэж гараа өргөн түүний сумыг тавиулсангүй гэнэ. Энэ үед хааны хурц нүд өөр нэгэн гайхамшигт тусчээ. Тэрээр эгц урагшаа ширтэн харлаа. Энэ үед хойд талд нь байсан нуурнаас гараад хадны захыг дагаж гөрөөсөн сүрэг рүү таван алд урттай хар эрээн аварга могой аажуухан мөлхөж байж гэнэ. Нөгөө ноён гөрөөс рүү ойртон мөлхөж байсан аварга могойг чиглүүлэн нум сумаа харвах гэтэл, Чингис хаан гараа өргөн дахиад тавиулсангүй гэнэ.
Гөрөөснүүд өөрсдөд нь нөмөрч буй үхлийн аюулыг мэдрэв үү, гэнэт чихээ дэлдийлгэн аварга могойг хармагц тал тал тийшээ харайн зугатацгаав. Гэвч тэд хожимдож хөдөлжээ. Могой мушгиралдсан бүдүүн биеэ бүдүүн гэдэс шигээ шийдэж орхив. Тэрхэн агшинд сүргийн захад байсан залуу гөрөөс “бах” гэж хашгирав. Бүх биеэрээ чанга ороосон аварга могойн нэг удаагийн хавчилтаас гөрөөс мултарч чадсангүй. Хоёр дахь удаа хашгирах тэнхээ ч байсангүй зөөлөн яс нь чархиран хугаран гөрөөс амиа алдлаа. Аварга могой түүнийг залгихаар завдав.
Түрүүчийн ноён гурав дахь удаа нум сумаа гарган харвах гэв. Чингис хаан энэ удаад ч түүнийг болиулав. Могой түүний толгой талаас нь эхэлж залгих гэхэд гэнэт “пуштааг” гэсэн дуу гарлаа. Хаанаас гарч ирснийг нь бүү мэд, тэнгэрээс унасан чулуу мэт том бүргэд гялс хийж могойн дээр буулаа.
Хоёр аварга том биетэн нааш цааш эргэлдэн ноцолдож байв. Аль нь могой, аль нь бүргэд болохыг ялгах тун бэрх ажээ. Нэг нь газрын том хар эрээн аварга могой, нөгөө нь өндөр уулын үслэг догшин бүргэд болсон хойно яах вэ дээ.
Уулын хормойд нэг нэгийгээ зулгаацсан, тэвэрэлдэн тэмцэлдсэн, зогсолтгүй өнхөрөлдсөн, орооцолдсон бөөрөнхий мушгираа л харагдана. Тэнгэрээс буусан бүргэд өөрийн сэлэм шиг хурц үзүүртэй хумсаа могойн хамгийн амин газар шигдээсэн нь лавтай, могой хичнээн чармайн бүргэдийг биеэрээ ороож хавчих гэсэн боловч тусыг эс олов бололтой. Хоёр аварга бие сүү буцлах агшинд ноцолдсоны эцэст аварга могой мушгиралдсан биеэ зөнд нь хаяж чичирэн сунаж амиа алдав. Бүргэд газар сунаж унасан могойн хүзүүг нэг хөлөөрөө дарж, нөгөө хөлөөрөө түүний нурууг дарж байгаад толгойг нь хойш нь мушгин алсныг ноёдууд бүгд харлаа.
Бүргэд могойн толгойг биендээ хүргэсэн ч үгүй. Могойн мушгиралдсан сүүлийн хэсэг нь бүргэдийн биенд орооцолдсон байжээ. Бүргэдийн соёо шиг хурц үзүүртэй хумсууд могойн хүзүүнээс эхлээд хоолойг хавчин амьсгааг боон, ясыг нь бутартал хэмхэлжээ.
Тэд могойг алсны дараа залуу гөрөөсийн махыг идэх байх гэж ноёдууд боджээ. Үгүй, тэгсэнгүй. Бүргэд гөрөөсийн махыг тоож ч харсангүй. Тэр амь нь гүйцэд гараагүй чичрэн хэвтсэн могойн биеийг нүд ирмэх зуур тасчин хаяж, махыг нь ховдоглон идэж эхлэв. Могойн махыг цадатлаа идсэн бүргэд холгүйхэн байсан гөрөөсийг хоёр хөлөөрөө өргөн авч том далавчаараа дэвэн хадны оройн хавцал дээр байсан үүр рүүгээ нисэн одов. Том могой таван алд урттай болохын тулд зуун жил шаардахыг мэддэг нэгэн ноён Чингис хаанаас,
-Хаан эзэнтээн, саяны бүргэд залуу гөрөөсийн махыг идэлгүй, яагаад хөгширч шөрмөс болсон могойн махаар хооллох болов оо? гэж асуув. Тэгэхэд Чингис хаан,
-Нөхрийн махнаас өстний мах амттай, өстний махнаас заналт дайсны мах амттай байдаг юм гэж хариулжээ.
Үйл явдал үүгээр дууссангүй гэнэ. Чингис хаан өтөлж нас нөхчихөөсөө өмнөхөн бас л анд явжээ. Олон жилийн өмнө тэд явж байсан хадан уулын дэргэд хүрч ирэхэд аль хэдийн ахимаг настны тоонд орсон Сүбээдэй баатар,
-Эзэн хаантаан, түүнийг хараач гэж хадны оройг заажээ. Ноёдууд сонирхон тэд хад руу эргэв. Нэг талыг нь хутгаар зүсэж авсан юм шиг хурц ирмэгээр хүрээлүүлсэн нүв нүцгэн хадан уул юмсанжээ. Энэ хадан уулын дунд хэсэгт дээшээгээ мөлхөж явсан гурван алд урттай хар эрээн зүстэй аварга могойг тэд харлаа. Хадтай адилхан шахуу зүстэй тэр могойн аажуухан хөдөлж буйг ноёдууд нүд салгалгүй ширтэн зогсов.
Хэрэвзээ доошоо ойчвол тэр могой амьд үлдэхгүй нь ойлгомжтой байв. Түүнийг тийм аюулд ямар хүч түлхсэн бол оо? Тэр хүч бол яах аргагүй өвөг дээдсийн өс хонзон мөн билээ. Энэ мөлхөж буй хар эрээн могой бол олон жилийн өмнө бүргэдэд алуулсан аварга могойн үр удам болох нь тодорхой. Тэр үеийн хадан уул. Тэр үеийн бүргэдийн үүр өвгөөс эцэгт, эцгээс хүүд өвлүүлэн үлдсэн атлаа хорсол, өс хонзон гэж энэ болой. Хөдлөх бүр нь аймшигтай аюул дагуулсан энэ аялалд могойг .түлхсэн өвөг дээдсээс үлдсэн тэр л мөнхийн өс хонзон мөн билээ.
Ноёдууд хадан уулын оройд харцаа гүйлгэн харав. Хадны орой ирмэг дэх хавцалд наалдуулан бүргэд үүрээ засчээ. Зуны дунд үе болохоор бүргэдийн зулзагнууд далавчаа дэвэн хараахан нисэж амжаагүй байжээ. Ойртож буй аюулыг мэдэрч байна уу гэмээр, зулзагнуудын содон дуу чимээ хааяа сонсогдоно. Ноёдууд могойн энэхүү аялалын нууцыг одоо л ойлгох шиг боллоо. Энэ могой хөгшин бүргэдийн үр ачаасаа өвөг дээдсийнхээ өшөөг авахаар шийдсэн бололтой. Чингис хааны баруун талд нь ирж явсан нөгөө тэргүүн мэргэн ноён нум сумаа гартаа авлаа. Чингис хаан үүнээс хорин таван жилийн өмнөх зангаараа түүнийг бас л зогсоолоо.
Залуу могой “бүргэдийн зулзагнууд ирж байгааг минь мэдээд намайг хүрч очихоосоо өмнө айснаас зүрх нь хагарч үхэх” гэсэн шиг тун аажуухан мөлхөнө. Бүргэдийн үүр хүртэл гуравхан алд зай үлджээ. Могой биеэ сайн хураагаад нэг л гулсахад үүрэнд бараг хүрэхээр байлаа. Тэр одоо хөгшин бүргэдийн үүрэн дэх залуу зулзагнуудын шинэхэн цусыг ууж бахаа ханган өвөг дээдсийнхээ өшөөг авах болно. Могой сүүлчийн гулсалтаараа зулзагнуудын байсан үүрний аманд хүрч ирлээ.
Зулзагнуудын орилолдсон дуу одоо л тод сонсогдоно. Мэргэн ноён нум сумаа дахиад гартаа авлаа. Чингис хаан бас л түүнийг зогсоолоо. Могойн толгой бүр үүр зассан хавцал руу орж эхлэв. Яг энэ үеэр том далавчаа дэвэн бүргэд ч хүрч ирлээ. Энэ бол маргаангүй дээр үеийн нөгөө л бүргэд мөн байлаа. Гэвч далавчаа дэвэх нь тэр үеийх шигээ салхи татуулахаар шаламгай биш, хурд саарч хөгширсөн нь илт байна. Гэхдээ анх бий болсон цагаас айж эмээхээ мэддэггүй догшин бүргэд хөгширлөө, хүч тамиргүй боллоо гэж зүгээр байсангүй холоос ядарч ирсэн далавчаа хамаг чадлаараа дэвэн, хадан уулын эгц дээрээс элгээрээ наалдан бууж нэг хөлөөрөө аварга могойн сүүлнээс базаж атган доошоо шийдсэн чулууны адил газар уналаа.
Могойн толгой ухасхийн гарч ирсэнээ хар эрээн биеэ суниан дорхноо хураав.
Түүний загасан толгой дээшээ тэмүүлсэн боловч бүргэдийн биенд хүрч амжсангүй. Олон удаагийн тулалдаанд оролцож туршлагажсан бүргэдийн арзгар бүдүүн хумснуудын үзүүр мохсон ч аль хэдийнээ могойн хурц хараатай нүдэнд шигдэж амжжээ. Хоёр том бие ийнхүү наалдан тэвэрэлдсэн чигтээ газар унасан байв. Дахиад нөгөө урдых шигээ амь хайралгүй тэмцэлдэн зулгаацалдан, мушигралдан өнхөрөлдсөн дүр төрх... Энэ удаа залуу могой бүргэдийн биеийн гол дундаас тойруулан бүслээд хавчиж авчээ. Бүргэдийн хумснуудын хүч нь суларч могойн сүүлийн хэсгийг атганаасаа алдчихав.
Энэудаагийн мөргөлдөөн удаан үргэлжилсэнгүй. Бүргэд хэсэгхэн хугацааны дараа могойн бүслүүрээс мултран гарч ирэв. Тэр нэг далавчаараа газар дэлсэн аяархан шогшиж дэргэдэх хадан дээр гарлаа. Энэ үед бүргэдийг тавьж явуулсан аварга могой сүүлээрээ газар цохин өөрийнхөө зовлонтой тэмцсээр байлаа. Хадан дээр сууж байсан бүргэд өөртэйгээ тэмцэлдсэн могойноос нүдээ салгасангүй.
Тэр дэргэд нь шахуу байсан Чингис хаан тэргүүтэй ноёдоос ч айсангүй. Өөрийн биеийг газарт ч, чулуунд ч цохиж хэвтсэн аварга могой бие нь аажмаар суларч эхлэв. Бүргэд хөдөлсөнгүй. Могой урагдаж шархдсан биеэ сүүлчийн удаа хумхиж суниах шиг болов. Хадан дээр сууж байсан бүргэд тэрхэн үед “пуштааг" гэж дуу алдав. Тэр өргөн том далавчаа дэвэн дээшээ хөөрөх гэж зүтгэсэн боловч угзаараа хугарсан нэг далавч нь түүнд дахиж дэвэх боломж олгосонгүй. Бүргэд доошоо чиглэн уруудан, дөнгөж саяхан өөрөө сууж байсан хадан чулууны иртэй ирмэгт цээжээ цохин дээшээ харан ойчлоо. Тэр хоёр дахь удаа нисэж чадсангүй. Бүргэд сүүлчийн удаа улайрсан нүдээрээ хөх тэнгэр рүү ширтэн ганц хоёрхон удаа эрүүл далавчаа чичиргэн газар цохиод нам гүм болов.
Чингис хаан тэргүүтэй ноёд хэргийн газар руу дөхөж очив. Бүргэд нэг хөлний хумсаараа могойн хоёр нүдийг ухаж гарган, нөгөө хөлөөрөө эрүүгий нь таслаад авчихчээ. Аварга могой тамирдсаар байгаад амиа алджээ. Гэвч тулалдаанд мөчөөгөө өгсөнгуй, том биеэрээ бүргэдийн далавчийг хавчин ороож угзаар нь хугалжээ. Могойг амиа тавьж буй тэр мөчид баярлан бүргэдийн гаргасан дуу чихнээсээ гараагүй байсан Чингис хаан,
- Энэ бүргэдийн хүсэл мөрөөдөл нь биелжээ. Тэр эхний удаа чадалтай залуу байхдаа өөртэйгээ тэмцэлдсэн дайснаа ялсан. Энэ удаад өөрөө үхсэн ч үр удмаа заналт дайснаас аварч чадлаа. Энэ могойн үр сад том болж өшөөгөө авах болтол тэр өндөр хадны хавцал дахь үүрэнд байгаа зулзагнууд том бүргэд болно. Тэдний өөрсдийн хоорондын тэмцэл эхэлнэ. Энэ хөгшин бүргэд өөрийнхөө ариун үүргээ нэр төртэй биелүүлээд амь насаа алдлаа. Тэд амьд байхдаа үр хүүхдүүдэд аюул учруулж байсан заналт дайсныхаа амийг хороож амжлаа. Ингэж үхсэн бүргэд сүүлчийн удаа хөх тэнгэр рүү баярлан харж далавчаа дэвэн дуу алдлаа. Та нар ч энэ бүргэд шиг байгаарай. Тэгж чадвал энэ бүргэд шиг хорвоог гомдолгүй орхих болно гэж үгээ төгсгөжээ.
Энэ сургаал Чингис хааны үр удам хөгжин дэвжиж залгамж халаа нь удаан жил үргэлжлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Алдар нэртэй байсан ямар ч хаан эрт орой хэзээ нэгэн цагт үхэх нь гарцаагүй. Гэвч тэр хааны нэр алдар удаан юмуу богино хугацаанд дуурсагдаж үлдэх нь зөвхөн түүний үр удмын амьдралтай холбоотой. Үр удмынхаа амьдралыг уртасгахад Хаан эзэн өөрийнхөө зорилгоо саяны бүргэдийн адил биелүүлээд үр удмынхаа амьдралыг уртасгаж үхэх үүрэгтэй. Ямар ч заналт дайсан байлаа ч амьд сэрүүндээ түүнийг ялж, хойч үеэ аюулгүй болгох нь чухал гэдгийг их эзэн Чингис хаан сургаал болгон үлдээжээ.
Татегийн ЕТЕКБАЙ
(Соёл судлалын ухааны доктор)
Сэтгэгдэл0
Муу хасгууд МАЙ Шүү
Яачихав чи. Хасгууд Чингис хааны үр Зүчийн харъяат гэдгээ зуу зуун жил санаж явдаг л юм байна. Үүнд чи юунд уурлав. Өмхий хужаа Та нар ч тэр эрээн могой шиг гэтэж байдгаа гэнэт санаад ингэв үү?
kazakuud harin odoo mongoliin tvvhiig mash ih hulgailj, chinges haan kazak tvreg hvn geed bichij bnaa..
Бид Орос, Хятадад ах дүүсээ алдаад, том гүрний нөлөөнд автаж мулгуурч байхад хасгууд хүртэл томорчих юм байна дөө. Бидний мулгуурч байгаа нь үнэн, гэхдээ хасгууд назарбаевын пропагандагаар яваад яваад манай түүхийг хулгайлж чадахгүй шүү. Олон улсын эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрдөггүй юм энэ балай онолыг чинь
Орос, хятадууд л монголчуудыг хэдэн хэсэг хэрчих нь ашигтай байдаг юм. Чингис хааны удам хасгууд, киргизүүд болж л байг л дээ. дараа нь холбоотон болоод Их Монголоо сэргээнэ гээд оросууд бүр баас нь гоожохоо дөхнө. тэр ч байтугай тува, буриадуудыг монгол биш, орос гээд тархийг нь угааж байгаа юм даа.
Тэгээд юун гуравны нэг вэ??? Америк тивд индианууд байсан!!! Африк тивд харууд байсан!!! Австрали тивд уугуул иргэд байсан Ази, Европ хоёр бол тухайн vеийн дэлхий байсан!!! Тэгвэр бvгдийг нь Бидний дээдэс эрхшээж байсан юм!!! Тэгэхлээр Дэлхий ертенцийг эрхшээж байсан гэсэн vг!!! Юун гуравны нэг, тал вэ Цаашаа))) Бултаар нь эрхшээж байв!!!
Нэг юм уншаад л яс булаалдсан нохой шиг хэрэлдээд эхэлдэг юм. Ийм байхад Монгол улс минь яаж өөдлөх вэ дээ.
Саяхан болтол Буриадууд хүртэл бид монгол биш гэдэг байлаа.Одоо Хасаг, киргизүүд хүртэл Чингис хааны удам монгол угсаатан болох гэж зүтгэцгээж байх юм. Бидний хувьд дургуйцаад байх юм юу байхав, харин түүхийг гуйвуулж, тэгэх тусмаа Чингис хааны нэр төрд халтайгаар гуйвуулах явдалтай хэзээч эвлэрч үл болно. Чингис хааны хөвгүүдийн Хаан ааваасаа асуусан асуулт, хариулт хоёр хааны үзэл баримтлал, алтан сургаалиудаас тэс өөр байна. Хаан маань эрдэм номтой ухаантай хүмүүсийг цаг ямагт хүндэлж ойр дотны шадар хүмүүсээ болгодог байсан.Чу мэргэн, Татаа Тугаа,Юлю Цузай, Чан Чун бумба гээд,Мөн Боорчи, Мухлай,Зэлмэ, Сүбэдэй, Зэв гээд бүгд маш ухаантай дэлхийд хосгүй жанжинууд байсан.
Саяхан болтол Буриадууд хүртэл бид монгол биш гэдэг байлаа.Одоо Хасаг, киргизүүд хүртэл Чингис хааны удам монгол угсаатан болох гэж зүтгэцгээж байх юм. Бидний хувьд дургуйцаад байх юм юу байхав, харин түүхийг гуйвуулж, тэгэх тусмаа Чингис хааны нэр төрд халтайгаар гуйвуулах явдалтай хэзээч эвлэрч үл болно. Чингис хааны хөвгүүдийн Хаан ааваасаа асуусан асуулт, хариулт хоёр хааны үзэл баримтлал, алтан сургаалиудаас тэс өөр байна. Хаан маань эрдэм номтой ухаантай хүмүүсийг цаг ямагт хүндэлж ойр дотны шадар хүмүүсээ болгодог байсан.Чу мэргэн, Татаа Тугаа,Юлю Цузай, Чан Чун бумба гээд,Мөн Боорчи, Мухлай,Зэлмэ, Сүбэдэй, Зэв гээд бүгд маш ухаантай дэлхийд хосгүй жанжинууд байсан.
Tүрэг гэдэг Монгол нутагт идээшээгүй лалууд .Казак гэдэг хасаг тэргэний мужаанууд. Монголын бөөрөнд бүгэж ,угаадсанд цадаж амь үлдсэн лал ч биш будда ч биш христ ч биш бөөн хаягдал, гологдлууд. Одоо их юманд санаархадаг болоо шив. Түрийний бөөс толгойд гардаггүй.
Эзэн Чингис хааны өрлөгүүд нь ухаантай үнэнч. Хаантайгаа хамт хамаг монголоо өргөсөн. Хууль нь чанга. Ямарч өршөөл үгүй цэгц . Ихэс дордсын ялгамж үгүй харяалдаг байсаны аугаа хүч дэлхийг даяаршуулсан домог. Хэн ч хаана ч давтахгүй сүр далайц
Khasguud khezeed ikh khaantai baisiin khuzaad baigaarai!!!
Шынгыс хаан казах хүн байсныг батлаад өгч чадна шүү, муусайн түрэг-манжийн дундаас гарсан эрлийзүүдээ.
Юу гэнээ, за батлаад өг. Сонсоё байз хөхахаха
Aцаараа казах болгоорой Дэлхий даяар Монгол гэдгийг нь мэддэг юм муу казахаа!!! Та нарыг Путин юу гэж хэллээ!!! Хэзээ ч улс айж vзээгvй газар назарбуяв улс байгуулсан гэсэн юм!!! Ойлгож байна уу??? Яагад та нар Зvчифн vр удам болчихов оо??? Тэр их хvмvvн чинь Монголоор ярьдаг айсан юм. Эсвэл та нар эх хэлээ Мартчтхсан юм уу)))
Саяхан болтол Буриадууд хүртэл бид монгол биш гэдэг байлаа.Одоо Хасаг, киргизүүд хүртэл Чингис хааны удам монгол угсаатан болох гэж зүтгэцгээж байх юм. Бидний хувьд дургуйцаад байх юм юу байхав, харин түүхийг гуйвуулж, тэгэх тусмаа Чингис хааны нэр төрд халтайгаар гуйвуулах явдалтай хэзээч эвлэрч үл болно. Чингис хааны хөвгүүдийн Хаан ааваасаа асуусан асуулт, хариулт хоёр хааны үзэл баримтлал, алтан сургаалиудаас тэс өөр байна. Хаан маань эрдэм номтой ухаантай хүмүүсийг цаг ямагт хүндэлж ойр дотны шадар хүмүүсээ болгодог байсан.Чу мэргэн, Татаа Тугаа,Юлю Цузай, Чан Чун бумба гээд,Мөн Боорчи, Мухлай,Зэлмэ, Сүбэдэй, Зэв гээд бүгд маш ухаантай дэлхийд хосгүй жанжинууд байсан.
ter uyd chi hajuud ni bsan ymuu yu yriad bgan buriadiig chi medeh ymuu chinges haan buriad tsustai shuu
sayhan boltol genshuu novsh chin yu medhiin chi
Сайхан домог байна. Сайхан ч сургаал байна. Бид үүнээс суралцах хэрэгтэй, Монголчууд аа.
Kazakuudiin zohiol baina. MGLn tuuhiin daisan kazakstan uls buyu Nazerbayv. Temuujin mergediin huuhed Zuchi ch mergedi8 huuhed gej uzdeg buguud Kazakstan ulsiin yurunhiilugchiin muzuid n ch Haanii altan urag Kazakstand baigaa udmiin zurah bii. kazakstanaas zaigaa bariy
Их Эзэн богд Чингис хааныхаа үйлсийг харлуулж АН-н гамингуудад санал өгч түүний төрийн эрхийг найр тавьж өгсөн, үхэн доройтсон хогийн монголчууд одоо түүний нэрийг барих эрхгүй.Та нар бол хятадын хаанд бууж өгсөн шившгийн хог шаарнууд гэсэн үг.Зарим нь бүүр АН гэгч гамингийн намд орчихсон тууж яваа биз дээ.Их Эзэн маань амьд сэрүүн байсан бол АН-н гамингуудыг ёстой л тэрэгний бултай тэнцүүлэн хүйс тэмтрэх байсан даа.Ийм хог шаарнуудын орноос хасагууд нэр төрийг нь өргөөд, үйл хэрэгт нь үнэнч явбал Чингис хаанаар маань бахархаж болно.
Хэ хэ үнэмшилтэй сонсогдохгүйл бна да эхнии хэсгиин уншаад шууд уур хүрлээ Үнэн шудрага ариуныг тунхаглаж дэлхии ээжииг хамгаалж тэнгэриин зарлигииг түгээж явсан юм шүү Аа бас 800 нии дараа эргэж морилно гэсэн одоо ирцэн бгааа ч юм билүү хүүш таминээ амаа мэдэцгээ
Монгол овог нэрээ одоо ч турэгжсэн монголчууд болох хасгууд хадгалж байгаа нь сайхан шүү.
Жалайр, Найман, Керей, Конгират гэх мэт олон монгол овог бий. Зүчийн угсааны боржигин овог, алтан ураг нь ч хэвээрээ. Казах гэлтгүй Өзбег, Хиргист ч монгол овгууд байж л байна. Их цаашилбал Иран, Иракт ч бий бий.
tegeheer mongol ovog bish tureg ovguud bolchloo shd
Etikbai chi saixan zuil bichjee kazakuud xaaniig xundeldeg uom baina bayarlalaa.
tiimee Chingis haan bugdiin haan
kazakuudad ooriin tuuh gej baidaggui ym sudlaad uzeeree orosiin huchind l neg ym yls gej heluuleh bolson
thhh harin tiim bnlee, halhuud bogd haanii sheesiig uusan tvhiig haanaas unshih uu nomyn ner bnu?
казакстаны нутаг манай газар нутаг. Казакуудыг хөөн зайлуулья
Казак ч ялгаагүй Чингэс хааны үр удам шүү дэ ямар хужаа нарыг Чингэс хааны удам гэчихсэн биш үр үндэс, үнэн түүхтэй л зүйл шүү дэ, Битгий ингэж цухалд эвтэй бай,
харин тийм уул нь бол хасаг, киргиз, тува, буриад өвөр монгол, буриадууд эвлэх хэрэгтэй байгаа юм даа. нэг гарвалтайгаараа. бид л сүйд болдоггүй мангар болохоос. одоо хасагууд хийчихнэ ээ.
XASAGUUD BOL CHINGGIS XAANI BAGA XATNIIG NUXAAD AIMGAASAA XASAGDSAN XULGAICHID,ELSEN ZOLD YXEXIIN DAVAAN DEER SHULMAS TAI TAARALDAJ NOXZOOD XASAG SHULMAS GEDEG OBOG BII BOLSON TUUXTEI.IX XAANIIG DOROMJILDOG GOLOG CHI SHINJAN LUUGAA ZAILAARAI
Хасаг__ Хас Сак
Чингис хааныхаа сургаалыг дагаж биелүүлж явцгаа! Хэн өөрийгөө Чингис хааны үр удам гэж үзэн, хүндэлж биширч байгаа бүхэн!
Бүргэд шонхор харцага бүгд тэнгэрийн амьтан Чингис хаан мөн тэнгэрлэг хүн байсанюм шүү.Тэнгэр заяа гэдэг үг их учиртай.Казак ард түмэн бүргэдийг шүддэг нь их учиртай.Бүргэд тэнгэрийн амьтан. . .тэнгэр заяа гэж их учиртай шүү.
Казак ч ялгаагүй Чингэс хааны үр удам шүү дэ ямар хужаа нарыг Чингэс хааны удам гэчихсэн биш үр үндэс, үнэн түүхтэй л зүйл шүү дэ, Битгий ингэж цухалд эвтэй бай,
"Унагаа алдсан хулангийн адил Удган хүүгээсээ хагацалаа би Салж ниссэн хун шувууны адил Сайхан хүүгээсээ хагацлаа би" гэсэн дотор "удган хүү" биш, харин "ОтХан хүү" юм шүү. Отхан буюу сүүлд отгон гэж ухаж бичээд байгаа энэ ойлголт гал голомт залгах, ширээ залгах гэсэн утгатай юм. Угаа барьж улаачилсан хүү удмынхаа ОтХан хүү болдог.
Ууган хүү биш үү.Отгон хүү нь Тулуй шүү дээ.Отгон хүү Зүч Монгол төрийн гал голомтыг сахихуу...ха ха
Үхсэний чинь домог.
chingis haan tsaasan mongiig sanaachilsan komunizmiin suuriig tavisan
evreichuud mongoloos uuseltei
EVREICHUUD TUGAL BISH
ugiin siljee boglodog hin medej bsigaa
huurai um mani
bilgiin nudee hun uussen tsagaas mongolchuud ezen chingisiin ue hurtel sohloogui irj
buh usdesten mongoloos garaltai
ямар ч үндэстэнгүүдийн 90% нь тэнэг байдаг ш дээ. үлдсэн 10% нь хир эх орон, үндэстэнийхээ төлөө байхаас улс орны хувь заяа шалтгаалдаг.
Төмөр замийн гурван угсармалийн гомо мөнхжаргал ландаг батцэнгэл нар ичиж амьдар шоронгийн гомо нар
Төмөр замийн гурван угсармалийн гомо мөнхжаргал ландаг батцэнгэл нар ичиж амьдар шоронгийн гомо нар
Xasguud duraaraa zohioj bna
Хасаг хүн монгол хүнээс ялгаатай.Тэд тэнгэр заяатай бүргэдийг шүтдэг .Тийм учраас зовхи нь өөдөө байдаг юм шүү.
hasag hun gehed mongoloor dajgui bichij baina shuu, gelee gehed mongol humuusiig hasag helee surgaj bichej chadaaguil udii hursen bna zowhi n uuduu bsan bol udiid mongoliin gazar nutagnii helterhii deer ta nart gazar zaaj ugun nutagshuulahguil bsn bhdaa !!1
Soyol sudlaliin uhaanii doctor l yum bichee biz. Domog gedeg talaas n' harah heregteishd. Tuunees end tuuhiin neg ch unen zuil alga. Ugaasaa Burte Ujin Mergeded olzlogdood Temuujin Van Han Tooriltoi evsej Mergedees Burteg sullahad tsaadah chin' jiremsen baisan yum. Temuujinii huu mun eseh n' ergelzeetei. Temuujin harin ch am'draliinhaa tursh ter ergelzeeg teej irsen yum. Zuchi uhsniig yanz yanzaar tailbarladagiin neg n' ChingisKhaan horoolgoson geh. Argagui soyoliin "doctor" bichsen n' oilgomjtoi baina. Tuunees yu bolloo gej haan hun uuruusuu teneg humuuseer uuriigoo hureeluulehev dee? Teneg yum uu? Harin ch uuruusuu medleg chadvar iluu bol ugsaa garal hamaagui, angliar bol "merit-based promotion"-toi baisnii huchind Mongol Uls huchirheg bolson bilee. Uuruusuu teneg yumaar yum hiilgeheer chin' zaa manai nuguu mangar minii helsniig oilgoo bol uu, helsnii daraa hiih bol uu yah bol geed sanaa n' zovdog yum baigaa biz dee har ugeer yarihad? Mongolchuudiin shuteen Shonkhor shuu, burged bish.
Ene huuhduuddee ugsun surgaal' gej odoo yu ve? Harin ch' Bieiig huraahaas, setgeliig huraa; setgeliig huraavaas bie haa holdoh gesen baidag shuu dee. Tuunees naad surgaaluud chin' zarim neg Ex-Erunhiilugchuudiin dagadag zarchim l baih shig baina. Shit yaah gej ene demii yum unshij tsagaa barvaa.
100-хан жилийн омно монгол турэгийн коктейль дундаас уусэн бий болсон туухэндээ тусгаар улс гээч юмыг узээгуй шинэ залуу ундэстэн болох хасагууд яаажч тийчигнээд Их Монголын туухийг оортоо хулгайлан бичиж чадах тэнхээ хурэхгуй амьтад!Хуцацгаажл байг буу тооцгоо!Монгол цэргууд турэг хуухнуудийг боондож хучиндэж байсанаас ууссэн оровдолтэй амьтад юмшуудээ энэ хасагууд Чинь!!!
Чингис хааны үр удам мөөн. Арабуудыг байлдан дагуулахад их үүрэг гүйцэтгэсэн. овогууд нь ч батлаад байна. Чингис хаанаа хамтарч мандуулах хэрэгтэй. муусайн орос хятадууд боож үхлээ.
MUSULMAN
боолын боол босгоны шороо хасгуудаа ална шуу
UHER MONGOL
oirduud bolon baruun mongolchuudad pan oirad, bolon tusgaar garah husel zorig baisan ter n damjirahaas sergiilj, halhuud, uursdiig n deed ovog gej uzdeg kazakh aimag baiguulj, hovd, uvsiin huchiig butalsan yum. bayan-ulgiin kazakhuud n halhuudad shuud zahiragddag baruun mongolchuudiin ugiig dagahgui tul barag l halhiin naivdvartai baaz bolgon ene 2 aimagiin dund bas shinjaanii baruun mongolchuudiig hovdoos tusgaarlaj ene aimgiig baiguulsan yum. gehdee ene bodlogo bol zuvkhun Choibalsanii gargasan bodlogo bish, buur Bogd haanii uyess, halh shar har noyodiin dund baisan bodlogiin urgeljilel yum. Uunees uzehed Bayan-ulgii aimag baiguulagdsan n neg talaaraa Mongol ulsiin negdmel baidald eyreg nuluu uzuulsen baij bno. Odoo ch halhuudad hasaguud iluu sain baidag, tov halhaar tor bariulah heregtei gej yaridag yum. Bayan-Ulgiichuud saya Erunhiilugchiin songuuliar Elbegdorjiig gargasan n, Bat-Erdene avarga ugaasaa garahguin todorhoi baihad, demjeed Elbegdorjiin horhoitoi araand zuugdaad yah ve gesen yaria baisan. Durgui ch gesen ingeed Elbegdorjiig gargaad ugsun yum daa.
хазак,монгол,түрк бүгдээр Чингэсийн үр хойчис байвал сайн л бишүү?Саяхан Хятад оюутангууд чингэс хааны хөрөгийг харваж зугаалла.нийлээд эсэргүүцэл илэрхийлсэн бол зохих байлаа шүү дэ.тэгж чадсан уу?
БИТГИЙ ХУЦ.
Оспаны үлдэгдлүүд чинь яах нь вэ.дээр үед Баян Өлгий аймгийн газар нутагтай Казахстанд нэгдэх оролдлого гаргаад Ж.Самбуу гуайгаар хоншоороо тас цохиулсан юи гэнэ лээ.Хэл шашин буруутнууд
Одоогийн монголчууд доройтохын дээдээр доройтоод баярцогт данжаадын АН гэдэг гамингийн өмхий жорлонг шүтдэг болсон тул Дээд Тэнгэрээс заяат Их Эзэн Богд Чингис хаан маань бидэн шиг хятадын боолуудын хаан байж таарахүй.Тиймээс хасагууд авсан нь дээр.
Чингис хааныг олон орон үр сад нь гээд шүтэх тусмаа сүр хүч нь унтрахгүй тэр улсын ч нэр хүндэд хэрэгтэй биз дээ. бүх бусад монголчуудаа ад үзсээр байгаад төвд шиг нэг мэдэхэд хэн ч биш болох гэж байгаа юм. тэгээд ч Хасагстан ямар нэр нүүрээ барчихсан улс биш. Чингисийн нэг овог байсан гэсэндээ Афганууд шиг дайчин л байна ш дээ. Монголчууд өөрсдөө зөв тоглолт хийж өргөн хүрээтэйгээр сэтгэх хэрэгтэй ш дээ. Удирдагчид маань ч шал колони орны сэтгэлгээтэй, гуйлгачин, улсаа нураагчид болчихлоо.
gui yahavdee eron bnshteee mongolchuudaa kazakchuudaa buriaduudaa, bidniiiig ingej butargaj huwaaj bhan hen heregtei geech oros hytad 2t l heregtei..... tiimees bitiiii ingejiiii bugd l IH MONGOL iin door orshin togtnoj hamaaragdja ywsan uwug etsguud maani... bugdeeree bie biedee hairtai ewtei baitsgaay!! IH HAANII UR UDAMAARAA BUGD BAHARH
Халхшууд бол манжийн удам угсаа юм. Манжууд тухайн үед монголшудыг бүгдиыг алж устгасан байдаг. Нууц товшоонд халх гэж гардгүйг анхаар.
Бат чи бүү эрваат. Манж чинь өөрсдөө одоо байхгүй. Манж нилээд сүүлд хүчирхэгжиж эхлээд Хятадыг дараа нь 1650 д оноос эхэлж 1770 он хүртэл Монголыг аажмаар эрхшээлдээ оруулсан юм. 1911 онд Монгол Хятадаас түрүүлж Манжаас салсан гэдгийг чи мэддэггүй юм уу?
Манжийн Нурхац Энх-Амгалан нарын днк монгол хүнийх гэж тогтоогдоод байгаа.Чингисхаан манжуудыг эзлээд захирагч ноёдоор нь монгол хүмүүс тавьсанаар тэдний удам манжийн хаад болтлоо дэвшсэнийг энэ харуулж байгаа юм.
Хасгууд дотор Зүчийн удмынхан төрэ гэсэн нэртэй байгаа.Манай Баян-Өлгийн керей хасгуудын днк боржгон гэж гараад байгаа сурагтай.
Одоогийн манж дотор маш олон монгол түрэг овогууд орсон байдаг юм. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Manchu_clans
Түрэгийн нутагт манжууд ирж нутагласан гэж танай Баабар яг энэ сайтын нүр хуудсанд бишсэн байна чдээ. Баабараа сайн унш. Монголын бүх нутаг түрэг казах нэртэй.
Түрэг гэхээрээ хасгууд болчихдог юм уу..Хасгууд харин монгол эцэгтэй улсууд шүү.Яг жинхэнэ түрэгүүд болох ашинас овгийнхон бол чинос хэмээх монгол овгийнхон юм.Манай юм үзээгүй хасгууд өөрсдөө түүх гарал үүслээ сайн судлах хэрэгтэй.Казахстанд та нарыг түрэгжсэн монголчууд гэж албан ёсных нь сайтуудад бичдэг юм шүү.Казахстан улс тэгж үзэж байхад манай хасгууд олон долоон юм донгосож тэнэгтэх нь уг нь хэрэггүй баймаар юм.
Азаар бид Казакстан улстай шууд хиллээгүй нь онож. Хэрвээ бид Казакстан улстай хиллэж гурван хөрштэй болсон бол өдийд Сэм авга аль хэдийн манай казакуудад зэвсэг өгчихсөн Баян Өлгийг булаагдсан газар гээд дэлхийгээр нэг цуурах байсан. Яг одоогийн Украйн шиг.
За юунд бухимдацгаана вэ. Хасгууд бидний хамгийн ойр төрлийн улс биш үү.Бидний хамгийн ойр гэж үздэг киргиз тува нарын днк тест биднийхээс өөр гарч харин хасгууд биднийхтэй ижил гараад байгаа юм байна.Одоогийн хасгууд чинь жалайр, хэрэйд,мэргэд, найман,хонгирад омгийнхон юм билээ.
Керей хасгууд Чингисхааны ойр төрлийн днк-тай байгаа нь судалгаагаар тогтоогдоод байна. W ayne St ate U niv ersit y Human Biology Open Access Pre-Prints WSU Press 2-1-2012 The Y -chromosome C3* s tar-cluster attributed to Genghis Khan's desce ndants is present at high frequency in the K erey clan from K azakhstan
Керей хасгууд бол үндсэндээ Могулистан буюу ислам шашинт Цагаадайн монголчуудын удам угсаа юм.
Баабар хотын төвийн дулаахан.байшин дотроо сууж байгаад Гүүглээс харсан унлшсанаа тааз ширтэж байгаад бодож бичдэг хүн. Арай Баабарыг түүх бичдэг судалдаг гэвэл ёстой Монголын түүх гомдох.байхдаа.Баабар болон дээд сургуулиудын төгсөх оюутны дипломын ажил хоёр адил. Оюутнууд нэг шөнийн дотор дипломын ажилаа бичдэг шиг,Баабар гэртээ сууж байгаад юм бичдэг.Түүнд судлах,судалгаа хийх,түүх архив үзэх,хүмүүсээс асуух,хөдөө гадаа явах шаардлага байхгүй. Зүгээр бодож байгаад сэтгээд бичдэг,буруу зөрүү бичсэнээ ардчилал,хүний эрх гэж хамгаалдаг.Баабар шиг түүх бичдэг бол түүхийн шинжлэх ухсан байгаад яах юм. Польшид сургуулиа төгсөж ирж чадаагүй боловсрол эзэмшиж чадаагүй байж аймаар супер эдийн засагч л гэнэ,түүхч л гэнэ,нийтлэл ч л гэнэ, зохиолч л гэнэ,сэтгүүлч л гэнэ. Арго багшаас дутах юм алга. Ядаж л төрөөд өсөөд эрийн цээнд хүрсэн соц нийгмээ ч үнэн зөв шударгаар дүгнэх чадваргүй
Яг хасаг гэдэг нэр хаанаас гаралтай гэдэг талаар хамгийн анх Египетийн мамлюк боолууд тийм нэртэй байсан байна.Алтан ордны болон Хулагу хааны Иранд дах улсуудаас маш олон боолчууд Египетэд боол болон худалдагдаж байсан байна.Тэднийг хасаг гэж нэрлэдэг байсан байгаа юм.Үүнтэй холбоотой нэг сонин баримт бол тегипетийн мамлук цэргүүд дотор халх цэргүүд бас байсан байна.Гэхдээ египетийн халх цэргүүд нь хасаг цэргүүдээ бодвол чөлөөт энгийн ардуудаас бүрэлддэг байсан байна.
За за ер нь ямар ч байсан тэгээд хэдэн монголчууд энд хэрэлдээд бие биенээ барьж идээд, барьж өгөөд өөдлөхгүй байвал арабуудыг нухаж байсан хасаггстанд байгаа овгууд нь Чингис хааныхаа тугыг шороотой хутгачихгүй мандуулаад л байх юм байна.
ТҮҮХЭЭ МЭДЭХГҮЙ МОНГОЛЧУУДЫН ТҮҮХИЙГ ХУЛГАЙЛАХАД АМАР БУС УУ. ТҮҮХИЙН СУРГААЛ , ХИЧЭЭЛ ЦЭЦЭРЛЭГИЙН НАСНААС ХҮҮХЭЛДЭЙН КИНО, ҮЛГЭР ДОМГООР , СУРГУУЛИЙН НАСАНД ТОХИРУУЛЖ ХҮҮХДИЙН КИНО, АХЛАХ АНГИАС УРАН САЙХНЫ КИНО НОМ ЗОХИОЛООР ЦУВРАЛ ХИЙГЭЭД, ҮҮНИЙГ ЗААВАЛ ҮЗҮҮЛНЭ ГЭСЭН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН ЗАРЛИГ ГАРЧ, 76 НЬ ХУУЛЬЧИЛБАЛ БОЛНО. ТЭГЭЖ БАЙЖ БИД ЭХ ТҮҮХЭЭ МЭДЭЖ БАЙЖ БАХАРХАНА. ЭНЭ ХҮҮХДҮҮДИЙН БУРУУ БИШ.
saihan l domog baina evtei baitsgaa.esvel hog boltsgoono shuu.manj ch bas mundag nuudelchin ard tumen hyatadiig 300 jil darsan uls.orosod l dagaar oroogui yumshuu.
МОНГОЛ УЛСИЙНХАА НУТГААС ОЛДСОН ЭРТНИЙ 14-р ЗУУНААС ӨМНӨХ ОЛДВОРУУДЫГ АНХААРАЛТАЙ СОНИРХДОГ БОЛЛОО,ХАЧИРХАЛТАЙ НЬ ТЭР ҮЕИЙН ХЭЭ УГАЛЗ,ХУВЬЦАС,БҮРГЭД ШОНХРИЙН АН,ялангуяаЭМЭЭЛ ХӨГЖИМ ОВОГ УДМЫН ХЭЛХЭЭНЫ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЖ БУЙ ЗЭРЭГ НЬ МОНГОЛЫН ГЭХЭЭСЭЭ ИЛҮҮ КАЗАХУУДЫН АХУЙ СОЁЛТОЙ ТУНЧИГ АДИЛ БНА,БИДНИЙ ЖИНХЭНЭ МОНГОЛ СОЁЛ ХЭМЭЭН БАХАРХДАГ НӨГӨӨ АЛДАРТАЙ ДАРИГАНГА ХИЙЦИЙН МӨНГӨН ЭДЛЭЛ,ОДООГИЙН БОСОО ЭМЭЭЛ,БОСОО ЗАХТАЙ ДЭЭЛ ХАНТААЗ,ХӨӨРӨГ ДААЛЯН,ШАНЗ ХУУЧИР гх мэтийн ХӨГЖМҮҮД,АРСЛАН Ч ЮУМ ШИГ БЭЭЖИН ХАВ Ч ГЭМЭЭР ШАВАР БАРИМЛУУД.МӨН ТӨРИЙН ДАЛБААНД ЗАЛАРЧ БУЙ ЗАГАС( үнэндээ хятадийн ИН-ЯН гээч билэгдэл юм)бас ЛАНЗ ЕВЭН ХЭЭНҮҮД 14-15Р ЗУУНААС ӨМНӨХ АРХИОЛОГИЙНбаримт ОЛДВОРТ ОГТ БАЙДАГҮЙ НЬ УРМИЙГ МИНЬ ИХ ХУГаЛААД БНА,ТҮҮХИЙН ЯВЦАД МАНАЙ СОЁЛ ХУВИССАН БАЙЖ БОЛОХ Ч АНХДАГЧ ХЭЛБЭРЭЭ ТАНИХАА БАЙТЛАА ХЯТАД,ТӨВД,МАНЖИЙН СОЁЛД УУСАН ДАСАЖ САМУУРСАН НЬ ГУНИГТАЙ БНА..100жилийн өмнөх казах монгол болон манж хужаа нарийн зургийг харицуулж харахнэ хэн нь хэнбэ гэдэг нь тод харагдна
МОНГОЛ УЛСИЙНХАА НУТГААС ОЛДСОН ЭРТНИЙ 14-р ЗУУНААС ӨМНӨХ ОЛДВОРУУДЫГ АНХААРАЛТАЙ СОНИРХДОГ БОЛЛОО,ХАЧИРХАЛТАЙ НЬ ТЭР ҮЕИЙН ХЭЭ УГАЛЗ,ХУВЬЦАС,БҮРГЭД ШОНХРИЙН АН,ялангуяаЭМЭЭЛ ХӨГЖИМ ОВОГ УДМЫН ХЭЛХЭЭНЫ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЖ БУЙ ЗЭРЭГ НЬ МОНГОЛЫН ГЭХЭЭСЭЭ ИЛҮҮ КАЗАХУУДЫН АХУЙ СОЁЛТОЙ ТУНЧИГ АДИЛ БНА,БИДНИЙ ЖИНХЭНЭ МОНГОЛ СОЁЛ ХЭМЭЭН БАХАРХДАГ НӨГӨӨ АЛДАРТАЙ ДАРИГАНГА ХИЙЦИЙН МӨНГӨН ЭДЛЭЛ,ОДООГИЙН БОСОО ЭМЭЭЛ,БОСОО ЗАХТАЙ ДЭЭЛ ХАНТААЗ,ХӨӨРӨГ ДААЛЯН,ШАНЗ ХУУЧИР гх мэтийн ХӨГЖМҮҮД,АРСЛАН Ч ЮУМ ШИГ БЭЭЖИН ХАВ Ч ГЭМЭЭР ШАВАР БАРИМЛУУД.МӨН ТӨРИЙН ДАЛБААНД ЗАЛАРЧ БУЙ ЗАГАС( үнэндээ хятадийн ИН-ЯН гээч билэгдэл юм)бас ЛАНЗ ЕВЭН ХЭЭНҮҮД 14-15Р ЗУУНААС ӨМНӨХ АРХИОЛОГИЙНбаримт ОЛДВОРТ ОГТ БАЙДАГҮЙ НЬ УРМИЙГ МИНЬ ИХ ХУГаЛААД БНА,ТҮҮХИЙН ЯВЦАД МАНАЙ СОЁЛ ХУВИССАН БАЙЖ БОЛОХ Ч АНХДАГЧ ХЭЛБЭРЭЭ ТАНИХАА БАЙТЛАА ХЯТАД,ТӨВД,МАНЖИЙН СОЁЛД УУСАН ДАСАЖ САМУУРСАН НЬ ГУНИГТАЙ БНА..100жилийн өмнөх казах монгол болон манж хужаа нарийн зургийг харицуулж харахнэ хэн нь хэнбэ гэдэг нь тод харагдна
хасган бомбоо хасгандана хасгангийн доодох санжигнана
Domogt