1990 оны 7 дугаар сард болсон Монголын анхны ардчилсан сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан Ардын Их Хурлаас Ерөнхий сайдаар томилогдож анхны эвслийн Засгийн газрыг толгойлон ажилласан Дашийн Бямбасүрэнтэй тухайн үеийн гадаад дотоод нөхцөл байдал, анхны ардчилсан сонгууль хийхээр шийдвэрлэсэн цаг үеийн талаар хөөрөлдлөө.
- Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай, нэг намын тогтолцоотой байсан Монгол улсын хувьд ардчилсан чөлөөт сонгууль анх явуулах болсон нөхцөл байдлын талаар та өгүүлнэ үү?
-1990 он хүртэл Монгол улс ЗХУ тэргүүтэй Социалист хамтын нөхөрлөлийн орнуудад багтаж байсан. Энэ утгаараа улс төр, нийгмийн байгууллын өөр тогтолцоотой байсан. 1980-д оны сүүлч үеэс социалист нийгэм өрсөлдөх чадваргүй болоод задарч эхэлсэн. 1990 он гэхэд зүүн Европын орнууд үндсэндээ социализмаасаа татгалзаж, баруун тийш эргэж ЗХУ-аас Балтийн тэнгисийн орнууд, Гүрж улс тусгаарлах хандлага гараад социалист тогтолцоо үндсэндээ ганхчихсан байсан үе.
Ийм үед бие даасан эдийн засаггүй гадны улс орны зээл тусламжид дулдуйдаж амьдарч байсан Монгол орны хувьд яаж өөрийн аюулгүй байдлыг хангах вэ гэдэг асуудал маш их эгзэгтэй болж ирсэн л дээ.
1989 оны сүүлч үеэс эхлээд Монголд ардчиллын төлөө хөдөлгөөн зохион байгуулалтад орж, МАрдчилсан холбоо байгуулагдсан, олон удаагийн жагсаал цуглаан хийсний дараа ер нь ардчилсан хөдөлгөөнөөс тавьж буй зорилтууд, цар хүрээ аяндаа тодорхой болж эхэлсэн.
Ардчилсан Холбоо анх байгуулагдахдаа социализмыг хүмүүнлэг болгоно, МАХН-ын өөрчлөн байгуулалтыг идэвхжүүлэх замд оруулна гэсэн шаардлага, эрмэлзэлтэй байсан бол, сүүлдээ 1990 оны хаврын үйл явдлуудын дүнгээс харах юм бол ерөнхийдөө социалист тогтолцооны хүрээнд бид амьдрах боломжгүй гэдэгээ нийтээрээ ойлгож эхэлсэн.
Хоёрдугаарт, олон жил ЗХУ-г дагаж хараат дагуул орон явсан байдалаа өөрчилж тусгаар тогтнолоо гартаа авъя гэсэн зорилтууд тодорхой болж эхэлсэн. Байдал нэлээд төвөгтэй байсан л даа. Хойд талд хэдийгээр ЗХУ суларлаа ч гэлээ гэсэн коммунист нам нь төрийн эрх барьсан хэвээрээ, социализмын үзэл номлолд үнэнч хэвээр байсан үе.
Ер нь социализмаа сайжруулаад өөрчлөөд явах боломжтой гэсэн бодолтой байсан. Урд талд Хятад улстай бид олон жил хөндий, хол харилцаатай, харилцаагаа сэргээж амжаагүй байсан. Үүний дээр Хятад улс коммунист засаглалтай орон. Энэ дундаас Монгол орон өөр нийгмийн байгууллын сонголт хийхэд их төвөгтэй л дөө.
Ийм үед 1990 оны 3-р сард болсон үйл явдлын гол агуулга нь монголчууд дотороо хямарч хоорондоо тэмцэх биш, нийгмийн үндэсний зөвшилөө түшиж нийгмээ өөрчилж болох юм байна, өөр зам байхгүй гэсэн ойлголт байсан.
Энэ ойлголтын үндсэн дээр 3-р сарын 09-нд МАХН-ын Төв хорооны улс төрийн товчоо огцороод, 4-р сарын 11-нд УИХ хуралдаж төрийн бүтцэд өөрчлөлт хийж, Үндсэн хуулийн зарим заалтуудыг өөрчлөөд цаашаа явсан.
Гэхдээ энэ үед Монгол оронд тохиолдож байсан өвөрмөц зүйл гэх юм бол социалист, коммунист засаглалтай хоёр том орны дунд битүү хүрээлэлтэй, гадагшаагаа зах зээл байхгүй байсан. Монголын гадаад худалдааны 85 хувь нь ЗХУ-д, 10 хувь нь европын социалист орнуудад ногдож байсан. Европын орнууд баруун тийшээгээ яваад өгөхлөөр бид ямар ч харилцаа байхгүй болсон.
Гэтэл Монгол улс үйлдвэрийн машины эрэг шураг, тослох материал хүртэл бүгдийг социалист орнуудаас авдаг байсан, тэр нь байхгүй болохоор үйлдвэр, аж ахуйнууд хүнд байдалд орж эхэлсэн.
1990 онд сонгууль явуулах шийдвэр гаргах үед нэг талаас Монголд ардчиллын төлөөх хөдөлгөөнүүд нэлээд хэлбэржээд, МоАХ, Монголын шинэ дэвшил холбоо, Монголын Ардчилсан Социалист Холбоо байгуулагдчихсан, нөгөө талаас холбоо дотроосоо улс төрийн намууд төрж гарах, тэд өөрсдийн үзэл бодол, онцлогоо илэрхийлэх нөхцөл нь бүрдсэн үе байлаа л даа. Ийм үед л сонгууль явахаас, огт хоосон бужигнасан орчинд сонгууль явуулж чадахгүй шүү дээ.
Ийм байдалтай сонгуульд орох болсон. Сонгуулийг 7-р сарын 29-нд зарласан. Гэхдээ наана нь жижиг сажиг хямралууд тохиолдож байсан. Жишээлэхэд 4-р сарын 27-28-ны үеийн жагсаал цуглаан нэлээн хурц болж, гадаад орнууд Монголчууд цэргийн хүч хэрэглэх нь үү гэсэн болгоомжлол төрж байсан үе бий.
Гэхдээ бид нар дээд түвшиндээ бол цэргийн хүч хэрэглэхгүй, тайван замаар асуудлаа шийдэх боломжтой гэсэн байр сууриа хадгалж байсан. Ардчилсан хүчнүүд ч үүнийг ойлгож байсан болохоор хүчээ нэгтгээд явсан. Монголын тайван хувьсгалын онцлогыг хэлэе гэвэл үндэсний зөвшилд тулгуурласан дотроо хурц тэмцэлгүйгээр асуудлаа шийдэж, нийгмийн байгуулалаа өөрчилөх зам мөр байсан.
-Монгол улс Хятадтай харилцаа хөндийрсөн байсан үе гэж та сая яриандаа дурдлаа. Харин ЗХУ-н хувьд Монгол улсыг нийгмийн өөр тогтолцоонд шилжихэд таагүй хандаж, нөлөөлөх оролдлого гаргаж байсан уу?
-Монгол улс 1960-д оны эхэн үеэс эхлээд Хятад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоо тасраад, улс төрийн хувьд ч хүйтэн харилцаатай 20 гаруй жил явж ирсэн байсан. Зөвлөлтийн 20 гаруй мянган цэрэг Монголд байгаа нөхцөлд Хятад улс Монголыг өөрөөр харж байсан байх л даа.
1989 оноос эхлээд М.Горбачев Владивосток-т Монголоос цэргээ гаргах тухай мэдэгдэл хийсний дараа байдал нэлээд өөрчлөгдөж эхэлсэн. Хятадын дээд удирдлагад ч Монголтой харилцаагаа сэргээх боломжийг ашиглах юмсан гэсэн бодол байсан байх. Гэхдээ нэгэнт аж ахуйн харилцааны тогтсон механизм байхгүй, арилжаа худалдааны тогтвортой сүлжээ бий болоогүй байна гэдэг чинь бүх юм тохиолдлын чанартай явна гэсэн үг л дээ.
1989 он гэхэд бид Хятад улстай цөөхөн нэр төрлийн барааны худалдаа хийдэг байлаа. 1990 оны сүүлч 1991 он хүрч байж бартерийн худалдаа гээч маань эхэлж, Эрээний зах зээл, бусад боомтууд нээгдсэн юм шүү дээ.
Зөвлөлтийн хувьд болгоомжилж байсныг үгүйсгэхгүй л дээ. Социалист систем болохоо болилоо гэдэг нь нэлээд дээр үеэс тодорхой болоод, 1988 оноос социализмын асуудлыг судлах Коммунист ажилчин намуудын эрдэмтдийн зөвлөл гэж хаалттай зөвлөл ажиллаж эхэлсэн юм л даа. Би Монголын талаас энэ зөвлөлд толгойлж оролцдог байсан.
Тэндээс харахад Зөвлөлт, зүүн Герман, Чехийнхэн социализмаа хадгалах л сонирхолтой, Унгар, Польш, Болгар социалист систем болохоо байчихлаа, энэ замаар бид мухардалд орлоо гэсэн байр суурьтай байсан. Тэр үеэс Зөвлөлтийнхөн ажиглаж байсан байх. Гэхдээ зөвлөлтийнхөний хувьд Монголчууд тэдний хараат байдлаас гараад явчихна гэж бодоогүй. Тэд Монголын төрийг Горбачевийн өөрчлөн байгуулалтыг дууриагаасай гэж хүсч байсан байх л даа.
1990 оны ардчилсан хөдөлгөөний жагсаал цуглаануудаар хоёр орны харилцааны зарчмын асуудлууд, өв уламжлалын асуудлууд яригдаад эхлэхээр аяндаа асуудлууд тодорхой болсон. Ялангуяа 1990 оны 3-р сарын 04-ны жагсаалаар жагсагсдын зүгээс ЗХУ-д тавьсан шаардлагууд, үүнд өр зээл, улс төрийн бусад асуудал ч багтсан байсан, Зөвлөлтийн элчинд хандсан хандлага тэдэнд их гүнзгий ул мөр үлдээсэн байх гэж би боддог.
Зөвлөлтийнхөн Монголд Зөвлөлтийн эсрэг үзэл дэгдлээ гэсэн тийм ч ойлголттой байсан үе бий. Бүхэл зууны турш Монголыг өөрийнхөө халаасны улс гэж ойлгож явсан хүмүүс нэг өдөр нөгөөдүүл нь салж явна гэхээр итгэхэд хэцүү байсан байх л даа.
1990 оны 12-р сарын 26-ны өдөр ЗХУ-ын Коммунист намын төв хорооны улс төрийн товчоо Монголын асуудлыг хэлэлцсэн байдаг. ЗХУ-ын КГБ-с оруулсан хэдэн хуудас танилцуулга материал байдаг юм билээ. Тэрнийг би сүүлд үзсэн. Тэр материалын үндсэн дээр маш нууц 79/13 гэсэн дугаартай тогтоол гаргасан.
Энэ тогтоол нь Монголыг сална гэвэл бид хориг арга хэмжээ авна гэсэн утгатай юм билээ. Тэгээд 12-р сарын 28-нд ЗХУ Монголд бүх бартерийн худалдаагаа хаагаад, өөрсдийн Монголд нийлүүлдэг шатахуун бусад юмнууд дээр нэлээд хориг тавьж хүндрэл учруулсан. 1990 оны 7-р сарын 29-нд сонгууль болсны дараа л шууд 8-р сард 34000 тонн шатахуун нийлүүлэх тохиролцоотой байснаа 17000 болгож 50 хувь хасч эхэлсэн.
Энэ нь шатахуунаараа боомилох бодлого байсан. Гаалийн татвар гэхэд манай хивсэн дээр хүний санаанд багтамгүй 1500 хувь хүртэл нэмсэн. Тэр нэмсэн гаалийн татвар бараг одоо хүртэл үргэлжилсээр явж ирлээ шүү дээ. Түүнээс биш, хоёр орны хооронд байгуулсан гэрээ хэлэлцээрээр бол нэн таатай нөхцөлөөр харьцах ёстой. Энэ нь гаалийн татвар 15 хувиас дээшгүй байх тухай асуудал юм шүү дээ.
-ЗХУ-н удирдлагаас Монголын удирдагчдад шахалт , нөлөөлөл үзүүлж байсан уу?
-ЗХУ-ынхан удаан хугацаанд бэлтгэж шахалт дарамт үзүүлж байсан. 1988 оны 12-р сарын 21-нд болсон тавдугаар бүгд хурал үндсэндээ МАХН-ын төв хорооны удирдлагыг солих утгатай байсан. Тэр нь олигтой бүтээгүй. Дараа нь ардчилсан хөдөлгөөнийхнөөр дамжуулан нөлөөлөх бодлоготой байсан байх.
Нөгөө талын асуудал бол 1990 оны 79/13 тогтоол гаргасаныхаа дараа 27-ны өдөр Зөвлөлтийн элчин МАХН-ын дарга Г.Очирбат гуайтай уулзаж тэр тогтоолыг уншиж өгсөн байдаг. Уншиж өгөөд текстээр нь өгөлгүй, халааслаад гараад явчихсан. Монголын эсрэг хориг арга хэмжээ авлаа шүү гэдэгээ зарласан хэрэг л дээ.
-Анхны ардчилсан сонгуулийг хэрхэн явуулахаар болсон бэ? Сонгуулийн тогтолцоог хэрхэн шийдвэрлэсэн бол?
-4-р сарын үйл явдлуудын дараа улс төрийн яриа хэлэлцээ нэлээд идэвхтэй явсан. Тэгэхэд би сайд нарын зөвлөлийн нэгдүгээр орлогч байсан. Сонгуулийн бэлтгэлийн эхэн үед Монголдоо байгаагүй. 4-р сарын 16-нд НҮБ-н 18-р тусгай чуулганд оролцохоор Нью-Уорк руу яваад, дараа нь АНУ-д Монголын засгийн газрын анхны ажлын айлчлал хийгээд 5-р сарын 07-нд буцаж ирсэн юм.
Тэнд байхдаа би Гунгаадорж гуайтай цэргийн хүч хэрэглэхгүй, тайван замаар шийдвэрлэнэ гэдэг зарчимаа утсаар яриад ойлголцчихсон байсан үе. 5-р сарын 11-нд би буцаад гадагш явсан, зах зээлийн орнуудын эдийн засаг, бодлогын онцлогийг судлах зорилготой нэг сарын аялал хийж баруун европ, япон зэрэг олон улсаар яваад 6-р сарын 11-нд ирсэн. Тэгээд шууд сонгуульд оролцсон.
Тэр үеийн сонгууль урьдах сонгуультай адилгүй. Олон улс төрийн хүчин өөрсдийн үзэл бодол, хөтөлбөрөөр уралдаж оролцсон. Хоёрдугаарт, санал авсан хүмүүсээ хамгийн олон санал авсанаар нь дараалуулаад Их хуралд оруулсан. Ардчилсан хувьсгал, ардчилсан хөдөлгөөн өрнөнө гэдэг бүх юм зохион байгуулалттай бодож төлөвлөсөн зүйл биш, тэр дунд янз бүрийн сонирхолууд, экстремист ч юм уу янз бүрийн хүнд үр дагаварт хүргэж болох сонирхолууд ч орж ирдэг л дээ.
Франц, Английн хувьсгалын дараа ч ийм л байсан, ер нь аливаа хувьсгалын дараа улс төрийн өнгөн дээр янз бүрийн юм хөвж гардаг юм. 7-р сарын 29-ны сонгуулийн үед засаг төрийг барьж байсан хүмүүсийн бодлого бол нэр дэвшигчдийн өөрийн жинхэнэ санаа, үзэл бодлыг олон түмэнд таниулах, тэр дундаас сонголт хийх боломж олгохыг зорьж байсан л даа.
Сонгуульд сонгогчид маш өндөр хувиар оролцсон. 40 хувь нь ардчилсан хүчний төлөө, 60 хувь нь МАХН-ын төлөө саналаа өгсөн. Гэхдээ хамгийн олон санал авсанаар нь тооцоход ардчилсан хүчинд өгсөн 40 хувийн санал Их хурлын нийт гишүүдийн 15 хувь л болчихсон.
Ийм нөхцөлд улс орныг хямралаас гаргах үндэсний зөвшилцлийн зарчимыг хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй л дөө, их хурлын 85 хувь нь МАХН-аас, 15 хувь нь л ардчилсан хүчнээс байна шүү дээ. Харин 7-р сарын 31-нд МАХН-ын дарга Г.Очирбат төр засгаа эвслийн зарчмаар байгуулна гэдэгээ зарласан. Тэр бол улс төрийн уур амьсгалд маш хүчтэй нөлөөлсөн гэж боддог. Үүний үндсэн дээр 9-р сард Их хурал анхны чуулганаа хийж, эвслийн Засгийн газар байгуулсан.
-Эвслийн Засгийн газрыг хэрхэн байгуулав? Анхны эвслийн Засгийн газарт ямар бэрхшээл тулгарч байсан бэ?
-Эвслийн засгийн газар байгуулна гэдэг улс төрийн намуудын мөрийн хөтөлбөрийг хооронд нь нийлүүлээд, гэрээ хэлцэл хийж хатуу үүрэг хариуцлага хүлээх ёстой. Гэтэл тэр үед бидэнд тийм туршлага байгаагүй. Тэр үеийн МАХН-ын удирдлага намайг Ерөнхий сайдаар ажилла гээд их хурлаар оруулж шийдвэрлэсэн. Засгийн газар байгуулахдаа эхлээд нам дээрээ ярина л даа.Суудлаа яаж хуваахав гээд.
Мэдээж эдийн засаг их хүндэрчихсэн үед сайдууд гэдэг хүн бол тухайн салбараа маш сайн мэддэг, өндөр боловсрол мэдлэгтэй хариуцлагатай хүн байх ёстой. Нөгөө талаас бид шинэ тутам гарч байгаа улс төрийн хүчнүүдтэй хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Тэдэнд үзэл бодлоо илэрхийлэх орон зай үлдээх хэрэгтэй шүү дээ.
Тэгээд Засгийн газраа 3 шадар сайдыг оролцуулан нийт 16 гишүүнтэй байгуулсан. Олонх сайдууд дээр бид намын удирдлагатай тохирч чадсан, намын удирдлагаас зөрж томилсон хоёр гурван сайдууд бий. Бусад улс төрийн хүчнүүдтэй хамтрахын хувьд тэдэнд шадар сайдын албыг өгч, шадар сайдууд ерөнхий сайдтайгаа шууд тулж ажиллаж, ЕС тэднийг шууд хариуцаад ажиллах боломжтой гэж үзсэн.
Тэр үеийн нэг онцлог нь одоогийнх шиг би сайд болоё гэж гүйдэггүй байсан. Шадар сайдаар ажиллуулах санал тавихад С.Зориг татгалзсан. Д.Дорлигжав бас татгалзахад нь “Та нар ажил хийхгүй юм бол яах гэж төр бужигнуулсан юм” гэж би загнаад түүнийг томилж байлаа. Тэр үед ийм өөр байсан. Бид юу хийж чадах билээ гэсэн хариуцлагаа ойлгодог байсан.
Эдийн засгийн асуудал хариуцсан шадар сайдаар Үндэсний дэвшил намаас Да.Ганболдыг томилсон. Социал демократуудын хувьд бага хурлын даргаар Р. Гончигдорж томилогдсон учраас засгийн газарт одоо шууд гишүүн оруулах боломж байхгүй гээд хоёр дэд сайдын суудал авсан.
Манай засгийн газрын дотроо ярьсан асуудал бол одоогийн байдлаа яаж сайжруулах, шинэ замаа хэрхэн олохов гэдэг дээр хамтарч ажиллахаас бус аль нэг нам гэж гүйхгүй гэж санал нэгдсэн байсан. Засгийн газар байгуулахад хамгийн гол нь яамд хариуцсан сайд нар маш өндөр мэргэжлийн хүмүүс байх ёстой, манай 16 сайдын 9 нь эрдмийн зэрэг цолтой байсан.
Шадар сайдын институц мөн их хэрэгтэй. Гурван шадар сайдтай байхад Д.Ганболд эдийн засгийн асуудлыг, Пүрэвдорж технологи, үйлдвэрлэлийн асуудлыг, Д.Дорлигжав эрхзүй нийгмийн асуудлыг зангидаж хариуцдаг байсан, бүх асуудлаа гурван бүлэг болгож хуваагаад шадар сайд нар хариуцахаар Ерөнхий сайд өөрөө хяналтын үүргийг хэрэгжүүлэх боломжтой болдог.
-Тухайн үед хэдийгээр төрд өөр өөр намууд гарсан ч улс төрийн хувьд зөрчилдөөнгүй, улс орны эдийн засгийн хувьд маш хүнд байжээ?
-Улс төрийн хувьд бид нэг зорилго дээр нэгдэж чадсан. Юу гэхээр Монгол өөрчлөгдөх ёстой, нэгэнт үеэ өнгөрөөсөн социалист нийгмээсээ салаад хүн төрлөхтөний нийтлэг зам руу орох ёстой, тусгаар тогтнол бүрэн эрхээ гартаа авах ёстой, дэлхий нийттэй нээлттэй харилцаанд орох ёстой гэсэн гурван зарчим дээрээ бид үргэлж санал нэгтэй, хэзээ ч зөрж байгаагүй, үүгээрээ бид дотороо тохироод явж байсан.
Эдийн засгийн хувьд маш хүнд байсан. Зөвлөлт шатахуунаа өгөхөө байчихсан, манай мал махны экспортыг хаачихсан, 1990 оны сүүлчээс бартерийн худалдаа хаачихсан хүнд байсан л даа. 1991 онд ЗХУ задараад унасны дараа бүр ч хэцүү боллоо шүү дээ. Гүржээс ногоон цай, Украйнаас ёотонгоо авдаг, Беларусаас трактор авдаг байсан чинь нөгөөдүүл чинь тусдаа улс болоод, дипломат харилцаа ч байхгүй худалдаа хийх тухай асуудал байхгүй болсон. .
Засгийн газрын хувьд маш хүнд асуудал бол эрх зүйн орчны асуудал байлаа. Бүх зүйл социализмын үзэл номоор явж байсан, Үндсэн хуулийн эдийн засгийн бүлэг нь тэр чигээрээ үйлчлэлийг нь зогсоосон үед Үндсэн хуульгүй ажиллаж байгаа юм шүү дээ.
Жишээлэхэд өмч хувьчлал явуулъя гэхэд битгий явуул гэж хэлэхгүй, явуулахад төрийн өмчид байсан зүйлийг яг ингэж явуул гэсэн эрх зүйн орчин нь байхгүй байсан. Тийм болохоор хэзээ нэгэн өдөр аль нэг улс төрийн хүчин төрд гарч ирээд төр засаг бужигнасан нөхцөлд Үндсэн хуулийн түвшинд зөрчил үүсгэсэн гээд биднийг хөтлөөд явахад бэлэн улсууд сууж байлаа.
Тэгээд янз бүрийн хуулиуд гаргах хэрэгтэй болсон. АН-тай нийгмийн бодлого, бусад салбарын хүрээний зүйлүүдээр ямар ч зөрчил үүсч байгаагүй. Нэлээд зовлонтой асуудал, боловсон хүчний асуудал байлаа л даа. Бүх аймаг, сумын дарга нар, яамдын ажилтнууд үндсэндээ МАХН төр барьж байх үед байсан хүмүүс хэвээрээ, энд ч, тэнд ч суулт болоод огцор гэсэн хоорондын тэмцэл явна л даа.
Манай хуучин кадрууд ч тэр үед учираа сайн ойлгоогүй байсан. Аз жаргалын захиа гэж бичээд өвлийн мал мах бэлтгэлийг тасалдуулах гэж оролдоно, УБ-н усан хангамжийг хүртэл тасалдуулах гэж оролдож байсан үе ч байсан л даа. Гэхдээ бид тийм зүйлийг үндэсний хэмжээний сөргөлдөөнд хүргэхгүйгээр хооронд нь яриад шийдэж чаддаг байсан. Эгзэгтэй үед гол нь яриа хэлэлцээр чухал. Шууд нүүрээрээ уулзаж л ярилцах хэрэгтэй.
-Анхны ардчилсан сонгуулийн үр дүнг 25 жилийн дараа харахад хэрхэн дүгнэж байна вэ? Ардчилсан хүчин олон суудал авч чадаагүй хэдий ч нийгмийг өөрчлөхөд их чухал үйл явдал болсон болов уу?
-Энэ бол монголын нийгмийн байгууллын өөрчлөлтийн эх л дээ. Ардчилсан сонгууль явуулна гэдэг ардчилсан хувьсгалын эхний том амжилт. Үүний үндсэн дээр бид Үндсэн хуулиа өөрчилж чадсан. Тэр үед монголчуудын нийгмийн сэтгэхүй ардчилалд их итгэж найдаж байсан. Хэдийгээр Их хурлын сонгуулиар ардчилсан хүчин Их хурлын гишүүдийн 15 хувийн суудал эзэлсэн ч гэлээ Бага хурал байгуулахдаа 40 хувийг ардчилсан хүчнүүдэд өгөөд 60 хувьд МАХН орж байгуулсан.
Өөрөөр хэлбэл сонгуулийн явцад ард түмний өгсөн саналын харьцааг баримталсан гэсэн үг. Энэ нь зөрчлийг шийдэхэд маш их нөлөөлсөн. 40 хувийн суудалтай ардчилсан хүчин гэдэг бол маш хүчтэй байр суурьтай болж байгаа юм. Тэгээд ч тухайн үед нам гэж намчирхаж зөрчилдөж байсан зүйл бараг байхгүй, ирээдүйг харж хуулиа баталж байсан.
-Анхны ардчилсан сонгуулиас хойш хэд хэдэн сонгууль боллоо. Сонгуулийн тогтолцооны хувьд ч өөрчилөгдсөн. Эдгээр сонгуулийн талаар таны бодол, алдаа оноо нь юу байгаа бол?
-Сонгууль маш их өөрчлөгдлөө. Өөрчилөгдөхдөө зарим зүйл гол агуулгаараа, бүр эсрэг утгандаа ортол өөрчлөгдлөө гэж хэлнэ. Социалист нийгмийн үед сонгууль явуулахад тойрогт ганц хүнийг л нэр дэвшүүлэнэ л дээ. Гэхдээ нэр дэвшүүлэхдээ хэн бэ гэдгийг долоо дахин шүүж үзээд, нэр муутай элдэв хэрэг төвөгт орооцолдсон, ажил унагасан хүнийг нэр дэвшүүлнэ гэж байхгүй шүү дээ.
1951 онд анхны их хурлын сонгууль явуулахад би 9 настай хүүхэд байлаа. Манай тойрогт гавьяат багш Цэвэгжав гэж хүнийг хотоос дэвшүүлж, би хөтөч нь болж явж байсан хүн л дээ. Тэр үед үнэхээр олны дунд нэр хүндтэй, хариуцлагатай хүнийг гаргаж тавьдаг байжээ. 1992 оны сонгуулиар тэр зарчим үндсэндээ хадгалагдсан.
Аль болох нэр хүндтэй, нийгэмдээ нэр нүүртэй хүнийг гаргахыг зорьсон. Түүнээс хойшхи сонгуулиудад энэ зарчим өөрчлөгдсөөр одоо бол мөнгөтэй бол хэн ч байж болно, улсын төсвөөс мөнгө идсэн байж болно, авилгын хэрэгт орооцолдсон хахууль авсан эсвэл элдэв будлианд орооцолдсон байж болно, мөнгөтэй л бол их хурлын гишүүн болж болно гэсэн ойлголт бий болжээ.
Энэ бол бидний зорьсон нийгэм ч биш, дээдэлдэг төр ч биш. Улс төрийн намууд хүнээ сонгохоос илүү төрийн сонгуульд оролцох эрхийг худалддаг болж. Сонгуульд оролцох бол намд 50 сая төгрөг өг гээд худалддаг. Орон нутагт очихоор бас мөнгө нэхнэ, орон нутгийн намын байгууллагад мөнгө өгөхгүй бол чиний төлөө явахгүй гээд гэдийгээд суучихдаг. Сонгууль маань их гажуудлаа. Энэ бол ардчиллын утга агуулга гажуудаж байгаатай л холбоотой асуудал.
Одоогийн Монголын ардчилалд шүүмжлэлтэй хандах асуудал бий. Уржнан жил ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийн хурал Монголд болоход Мянмарын улс төрийн зүтгэлтэн эмэгтэй Ан Сан Су Чи хуурамч ардчиллыг Монголд сөхсөн нь үндэслэлтэй гэж боддог. Монголын ардчилал олигархуудын ноёрхол болж хувираад байна.Сонгууль ийм үр дүнд хүргээд байна.
Сүүлийн сонгуулийн хувьд намын жагсаалтаар гаргаж ирлээ. Уг нь европын орнуудад хэрэглэдэг, манайх 1996 онд судалж байсан тогтолцоо. Эргээд харахад намын жагсаалт нэрээр олон түмний дунд танигдаагүй, янз бүрийн хэрэгт орооцолдож нэр нь сэвтсэн хүмүүс орж ирж байна. Энэ нь сонгуулийн нэр хүнд, төрийн нэр хүндийг олон түмний дунд унагаж байна.
Пропорциональ систем дотороо муу юм агуулж болдогийг өнгөрсөн сонгуулиар харлаа шүү дээ. Нэгэнт улс төрийн эрх мэдлийн төлөө өрсөлдөх боломжийг нь намд өгч байгаа бол намд маш өндөр шаардлага тавих учиртай.
Гэтэл одоо бизнесийн хэдэн бүлэглэл нийлээд нам байгууллаа гээд наймаалцаад төр барьж байна. Монголын ардчиллын зовлон бол бид үзлийн хувьд нэлээд мухардалд орлоо. Зөв замаа олох нь намуудын үндсэн асуудал.
-Сонгууль болоход жил хүрэхгүй хугацаа үлдлээ. Зөв зохистойгоор сонгууль явуулах боломж байна уу? Та хэрхэн харж байна вэ?
-Монголын улс төрийн тогтолцооны хувьд өөрөөр харах цаг болжээ. Ардчиллын замаар 25 жил явлаа, зөндөө туршлага хуримтлууллаа. Сайн ч юм үзлээ, муу ч юм их үзлээ. Эрүүл нүдээр харвал монголын улс төр, төрийн тогтолцоонд хоёрдахь хувьсгал эхэллээ. Үүнийг бид тэр бүр сайн ойлгоогүй байна.
Яаж эхлэв гэхээр гудманд жагсаал хийж эхлээгүй, Их хурал дотроосоо эхэлж байгаа юм. Захиргааны тухай хууль, Төрийн албаны тухай хууль, Хариуцлагын тухай хууль, Нийтийн сонсголын тухай хууль, Намуудын тухай хууль энэ таван хууль цогцоороо Монгол төрийн тавих шаардлага, төрийн хариуцлага, үзэл номлолыг өөрчилөхөд суурь болох ёстой юм.
УИХ наадмын өмнө дөрвөн хуулиа үндсэнд нь гаргачихлаа. Би галт тэрэг хөдөлчихлөө гэж бодож байгаа. Одоо намуудын тухай хуулийг гаргах үлдлээ.
Ерөнхийлөгчийн оруулсан Намуудын тухай хуулийн үзэл санаагаар намуудыг өндөр хариуцлагатай, олон түмэнд ил тод ажилладаг болгох түвшинд асуудлыг шийдэж чадах юм бол улс төр, нийгмийн тогтолцоогоо төлөвшүүлэх, засч залруулах хаалга нь нээгдэх юм. Энэ талаасаа би их өөдрөг бодолтой байгаа. Намууд энэ таван хуулийг дэмжиж, баримтлаад, өөртөө хандаж чадсан нь дараагийн сонгуульд амжилт олох боломжтой.
Б.Өөлүүн
Эх сурвалж: "Монцамэ" агентлаг
Сэтгэгдэл0
IH L ZOVJ TARCHILSAN YUM YARIAL BAIGAAN,UURSDUU BARISAN BAISHIND NI AMIDARCH,TARISAN TARIAG NI IDEJ,SURGASAN BAGSHIIHAA ACHAAR UDII YAVJ BAIGAAGAA YERUUSUU OGT UGUISGEDEG ,,1 BOL YASNII HUJAANUUD BAINADAAA..
ГҮРЖ МҮРЖ ГЭЭД ХЭДЭН РЕСПУБЛИКТЭЙ ХОЛИОД БАЙХ БОЛТОЙ ЮМАА ТДГЭЭР УЛСУУД ТУСГААР ТОГТНОЛЫН 22ЖИЛИЙН ТҮҮХТЙ МОНГОЛ УНЛС 66 ЖИЛИЙН ТҮҮХТЭЙ ЮМ ШҮҮ ДЭЭ ТҮҮХ ЗОХИО БОЛОХГҮЙ ШҮҮ ДЭЭ АРДЧИЛАГЧИД АА ХСГ ОРОСЫ ТАГНУУЛ БУРИАДУУД БАЙГААД БАЙГГААГ ХАР Л БЙНА 2ОРНЫ ХООРОНД ХОР НАЙРУУЛЖ ХАРИЛЦААГ НЬ ТАСЛАХ ГЭД БАЙГАА ЮМУУ ХААШАА ЮМ БЭ
Монгол түмний эрүүл, саруул оюун ухаан ялан дийлэх болтугай. Бямбасүрэн гуай та эрүүл, энх тунх, урт удаан насалан бидэндээ түшиг болж байх ерөөл оршиг.
1990 онд Зөвлөлт Хятад 2 зэрэг задраад Монгол улс Хятад, Оростой шууд хиллэхгүй, 5-6 жижиг жийргэвч улстай хиллэж байсан бол мөн сайханаа. Тэгвэл энэ 2 улсаас жаахан хөндий байхгүй юу. Өөрөөр хэлбэл бид хойд талдаа Буриад, Тува, Алтай, Казахстан, Сибирийн БНУ, урд талдаа Зүүнгар, ӨвөрМонгол, Дээд Монгол гэсэн улсуудтай хиллэдэг бол гре байх байлаа
Монгол 2 л хөрштэй. 2 л сонголт бий. Оросын нөлөөнөөс гарах нь сайхан ч Хятадынх л болно. За, бараг болчихоод байна доо.
Үнэн юм ярьж байна.Одоо л гарагсан алдаагаа засахгүй бол улам хэцүү болно.Залруулах боломжгүй болгохыг хүсэж байгаа хүмүүс бас байна.Тэр хүмүүс сүүлд нь мөн хохирч үлдэнэ гэдэгээ ойлгох хэрэгтэй.
Бүх зүйл хуулийн хүрээнд явагдах ёстой. Хэрэв дээр дурдсан таван хууль үнэхээр сайн хууль болж батлагдаад түүнийгээ яс баримталбал юм зүгшрэх тийшээ хандаж болох юм. Одоогийн байгаагаар явбал дампуурал руу эргэлт буцалтгүй унана.
20 r togtoooloo yariadaa myanguujun guai
Зовлон зовлого зовиур шаналгаа...яасан худалч булхайч өгөр вэ
Энэ өвгөн зөнөчихсөн байх. Одоо нэг гэгээрч гэнэ. Эрх мэдэлтэй цагтаа юу хийж байсан юм бол?
үнэндээ байдлыг ОХУ арслангийн торонд орсон Монгол гөлгөн нохойтой жишэж болно. Эдийн засгийн гол салбарууд бүгд тал нь оросын эсвэл оросын тал баримтлагчидын мэдэлд банкнуудын дийлэнхэд орос хувьцаа эзэмшигчидтэй. том ордуудыг ашиглаж тодорхой хэмжээнд эдийн засгийн хараат бус болох үйл явцыг гацааж байгаа ч оросын нөлөө. хятадын эсрэг харанхуй туйлшируулаад оросоос өөр гарцгүй болгож 3 ертөнцийн хөрөнгө оруулагчидийг ч монголоос шахан гаргаж байгаа
Onoogiin mongoliin tur zasgiin bodlogo bolood hugjliin todorhoi tuvshin mongol hunii bolovsroliin tuvshingeer avch uzvel 2 hurshiin haraanaas mongolchuud garaagui baigaa shuu.yadaj baihad mongolchuud denduu yaduu amidraltai baina.mongol hunii husel moroodliig chagtlah mash olon asuudal bii dee.
Монголд одоо болж буй эдийн засгийн хямрал зогсохгүй үргэлжилсээр байгаа шалтгаан Оросууд шүү дээ Оросын эдийн засгийн алуурчид МАН ын анхны гишүүдийг буудаж үзэл суртлын машин МАХН ыг бүтээсэн Нэрээ шинэчилж сольсон МАН Орос тогтолцоогоо өмөөрч Монгол улсыг халамжийн улс болгох бодлогоо олон жил тулгаж ирлээ Халамжийн тооцоогүй бодлогоос болж Монголын өр нэмэгдсээр байна Өөрөөр хэлбэл МАН ард түмнээ төлбөрийн чадвартай болгохыг олон жил эсэргүүцэж байна Мал Байр хувьчлахыг Гадаадад зорчихийг хамгийн түрүүнд эсэргүүцэж байсан Энэ нь МАН д дотор байдаг Орос тогтолцооны нөлөө юм Орос тогтолцоо Орос барааг Монголд тулгах Хятадаар айлгах Монголын эрх ашигт халдсан Оросуудыг шүүмжилсэн эх орончидийг Хятадын эрлийзээр мохоох Оросын лоббиг дэмжих Монголчуудыг төлбөрийн чадваргүй болгох үйлдвэрлэх сэтгэлгээг гацаах бүтэлгүйтэх шинэ санааг эсэргүүцэх гэх мэт үзүүлэлтүүд вирусын програмтай төстэй алгорим юм шиг Ард түмнээ төлбөрийн чадвартай болгох зорилготой ажилладаг АН ыг Оросын лоббичид хэрхэн бусниулж байгааг Женкогийн үйлдэл хэлээд өгнө Монгол улс Оросоос урваж байгаагүй Орос Монгол улсаас урваж байсан Орос Хятад 2 нууцаар тохиролцож Оросууд Монголоос цэргээ татахаар болсон явдал Монголчуудыг Баруунтай ойртох замыг эхлүүлсэн шүү
сайхан бурж байна даа өвгөн орос яагаад орос гэв гэхээр сая нэг ярилцлагадаа буриадуудыг оросууд гэж авдындаа халзан ганболд энэ хоёр монголын эдийн засаг төрийг одоо болтол самарч байна мөхөөж байна одоо зогсооч худлаа улин х уцаад байгаарай
odoo ch gesen garaagui l bn sh dee, erdenetees olson jaahniigaa tiishee benzend ogdog, mongoliin ulstorchid tedniig haraad shees ni goojdog heveeree l bn
Кто не помнит радостных реляций в программе «Время» о миллионных тонн «белого золота», собранных советскими хлопководами Узбекистана? Но в программе «Время» обычно не упоминали, что хлопководам сильно помогали студенты и школьники, которых, словно средневековых рабов, выгоняли в поля на сбор хлопка. Мне об этом в армии рассказывали сослуживцы, призванные из УзССР. Увы, не могу вспомнить с той степенью аутентичности тех рассказов, которые можно резюмировать только одним словом: «трындец». Но вот нашёл на одном сайте воспоминания о хлопковом рабстве в 90-х годах, в так сказать «свободном Узбекистане», управляемом мудрым Исламом Абдуганиевичем Каримовым. Думаю, нет смысла лишний раз подчёркивать, что Ислам Абдуганиевич есть плоть от плоти не какой-то гнусной американской демократии, а самого передового советского строя. Ислам Абдуганиевич родился, получил образование и вырос в советском Узбекистане. И даже достиг высоты первого секретаря ЦК компартии Узбекистана. После чего плавно стал президентом этой «страны». Что, я это лишний раз подчёркнул? Ну ничего, как говорится, повторение – мать учения. А то некоторые, проливая слёзы о том, как порой плохо бывает в нынешние времена, почему-то забывают, что это самое «плохо» сегодня творят бывшие элитные советские люди. Ведь так не бывает, правда, что был человек такой весь из себя хороший-распрегожий, а потом – бац – и тут же стал не таким хорошим и не таким распрегожим. Нет, не бывает такого. Обычно к 50 годам характер человека полностью сформирован. Так вот, хлопок. Вернее – его уборка. Конечно, кто-то может сказать, что в нынешнем хозяйстве Каримова применяют методы уборки совеем не такие, какие практиковались в советские времена. Я же на это отвечу, что методы остались всё теми же самыми – советскими. Разве что теперь всё это делается не по призыву компартии, а по призыву лично президента Каримова. Однако, что-то я растянул вступление, предоставлю слово участнику хлопковой романтики. Дело происходит в 90-х годах. «…Условия проживания и работы на полях были ужасны. Нас поселили в небольшой сельской школе. Левую часть школьного коридора отделили для нашего проживания партами, а в правой продолжали учиться дети. В одном кабинете размещали по десять-двенадцать человек. […] Нас кормили только обедом, который привозили на поля, но то, что нам давали в качестве пищи, едой назвать было нельзя: мутная водичка, в которой плавало несколько кусочков морковки. […] А примерно через месяц нас и вовсе перестали кормить, не выдавали даже хлеба. Приходилось ходить по всему кишлаку и клянчить еду у местного населения. […]. Привозили нас на поля, на которых уже нечего было собирать, кроме редких остатков низкопробного хлопка или курака (нераскрытых или слегка раскрытых коробочек хлопчатника, остающихся на растении после осенних заморозков. – Прим. ред.). На таком поле реально было собрать всего семь-восемь килограммов хлопка, и то, если работать не покладая рук с утра до самого вечера. А норма для каждого студента была установлена пятьдесят килограммов. И если студент восемь килограммов, то оставшиеся сорок два записывали ему в качестве долга. Каждый килограмм стоил определенное количество денег. К моменту возвращения студентов в город, спустя два месяца, у каждого набежала такая сумма долга, которую можно было покрыть, лишь расставшись с несколькими нашими стипендиями, которые, соответственно, нам и не выдали. На поля нас возили в грузовиках, на тракторах, на которых присутствовала надпись о том, что в них НЕЛЬЗЯ перевозить людей. Это в городе еще более-менее нормальные, ровные дороги, а представьте, как едет грузовик или трактор по бездорожью! Нас набивали в эти машины как сельдь в бочку. […] Отбой объявлялся в 22.00, и не дай Бог, если преподаватели – наши смотрители - видели в наших комнатах свет. Один раз дошло до абсурда. Мальчики пришли в гости к девочкам, время было уже больше 22.00. К нам явились наши преподы и заставили писать объяснительные: девочек – почему не спим и почему мальчики у нас в комнате, а мальчиков заставили объяснять, почему не спят и почему находятся у девочек в комнате. Объяснительные писались нами до трех часов ночи, поскольку написанные нами бумажки рвались, так как не устраивало объяснение, затем писались новые, и это длилось почти до самого рассвета. А в шесть часов утра наступил подъем, спустя час мы вышли на поле. […] Домой за два месяца меня отпустили лишь однажды, ровно на один день. Дома я смогла принять ванну, ведь на хлопке мы мылись только в тазике, а это полноценным мытьем не назовешь. […] На следующий хлопкоуборочный сезон я выправила себе справку о том, что больна и по медицинским показаниям не могу участвовать в сборе хлопка. Мне говорили, что это кощунство, что нельзя приписывать себе несуществующие болезни и тому подобное…» Полностью текст здесь: http://www.ferghana.ru/article.php?id=5710 Вот ещё статья на эту тему: http://www.ferghana.ru/article.php?id=5366 А вот статья о любопытном новом празднике Узбекистана – Дне окончания сбора хлопка: http://www.uznews.net/news_single.php?lng=ru⊂=
С детского сада детишек приучают. Просто замечательно. Не даром Ислам Абдуганиевич родился в 1938 году. Такого рода штуки впечатываются в мозг с раннего детства. Любопытен комментарий к этой статье некоего Бека: «Необходимо законодательно запретить использования принудительного труда детей не только государством, но и самими родителями на хлопковых плантациях. Надо ввести уголовную ответственность за это. Мое детство прошло в Узбекистане и как я ненавидел хлопковые полья. Меня даже исключили из комсомола за неучастия в операции "белое золото". Но это было в советские времена. Сажать надо тех руководителей, которые используют принудительный труд детей». То есть мысль Бека проста: то что это принудительное рабство было в советское время – это само собой и чего тут обсуждать, но нынче-то времена вроде как демократические, так что негоже советские приёмы повторять. Этот Бек делает одну ошибку, которую, справедливости ради, делают очень многие. Законы совершенно ни при чём. Хоть какие угодно законы вводите, но человек, который был плоть от плоти советской системы, стал Первым секретарём республиканской компартии, при любых законах будет действовать именно как Первый секретарь компартии, и воспроизводить будет единственную систему, которую он знает хорошо и которой умеет управлять – Совдепию. Ну разве что в Узбекистане Совдепия получается с местным, так сказать, восточным колоритом. Как говорил известный этнограф и путешественник: «Восток – дело тонкое». Но это для него, как чужака, это было дело тонкое, а для местных всё очень даже просто – чуть что, можно и в песок закопать, только голова наружу торчать будет. И очень даже запросто, товарищи. https://www.youtube.com/watch?v=GDsrMACGOMY
Уучлаарай! Орос хэл байхгуй!!! Хэнд зориулж бичсэн бэ?
tanidag ch yum shig,ygyi ch yum shig.xoldson xari garigiinxnii xel ch yum shig.
Узбек социализм нурсны дараа оросыг дагасан. Дагасан ч гэж дээ, оросууд хөвөнгийн эх сурвалжаа алдахгүйн тулд бүхий л чармайлтаа тавьсан хэрэг. Үр дүнд нь залуус нь боолын хөдөлмөр эрхэлж, улс нь хамгийн хоцрогдсон улс болсон. Монгол оросыг дагасан бол оюутнууд нь хэдэн малын дэлэн шувтарч, үс ноосыг нь хяргах, мал нядлах ажилд дайчлагдсаар, монгол улс оросын малын хашаа л болох байсан. Бид оросыг дагаагүйдээ алдаагүй, хожсон. Харин одоо тэр ололтоо алдаж орос, хятад хоёрт наалдаж болохгүй.
Намуудын тухай хууль маш чухал.намын эркет гэж аюулаас салах хэрэгтэй. саяхан нэгэн аймгийн удирдлагыг хотод нөгөө намынхан нэр бүхий хүмүүс эркетлэж гэмтэйгээд солонгост эмчлүүлээд нэлээд мөнгө өгч түр намжаагаад байгаа. цаг нь болохоор нийтэд дэлгэнэ дээв
1990 онд Монголд өрнөсөн "АРДЧИЛАЛ" гэдэг чинь хүн бүрийн "Мөнх наслах"гэсэнтэй адил дураараа дургиж эзгүй газар бузгай жаргаж байх гэсэн хэзээч үл биелэгдэх хоосон хүсэл мөрөөдөлийг нь ашиглан сөнөх аюул нүүрлээд байгаа Капиталист нийгмийг аварч үлдээн үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн нөөц олохын тулд Дэлхийн 2-р дайнаас хойших олон жил хийгдсэн судалгаандаа үндэслэн Зөвлөлт холбоот улс тэргүүтэй социалист лагерын удирдлаганд байсан Ухаан муутай зарим хүмүүсийг нь хөрөнгө мөнгөөр татаж урвуулж ашиглан дотроос нь хагарган бутаргах туршилтын төдий зүйл л байсан шүүдээ.Үүнийг батлахад ардчилалын өрнөлт, ялалт,ард түмэнд үзүүлсэн өгөөж үр дүн,ирээдүйн төлөв байдал,зэрэг харуулана.
Я считал себя русским патриотом – осознанным, с политическими последствиями – где-то с середины 80-х годов прошлого века. Период от 1985 по 1991 года для меня прошёл под знаком усиления этой самоидентификации. Когда большинство из тех, кто сегодня вдруг воспылал такой горячей любовью к России и ненавистью к Западу, ещё либо ходили под стол пешком, либо активно пытались вписаться в новые экономические реалии, озабочиваясь только возможностью личного обогащения, я вёл себя так, как по моему мнению должен был вести себя русский патриот – старался не пропускать ни одного из патриотических мероприятий конца 80-х годов, даже такие странные, как, например, Крёстный ход во имя восстановления Храма Христа Спасителя, возглавляемый генералом КГБ Стерлиговым. Я с ненавистью встретил август 1991 года, а в октябре 1993 года чуть не получил пулю возле Белого Дома. Естественно, читал всю патриотическую литературу, какая мне попадалась, например, с конца 80-х несколько лет выписывал журнал «Наш Современник», что на тот момент было своеобразным вызовом массе, предпочитающей журнал «Огонёк». Четверть века тому назад я прочитал книгу Данилевского «Россия и Европа» и пропитался апологетикой противостояния России Западу, только о том и думающему, как о том, чтобы бедную Россию уничтожить и поработить русский народ. И уж само собой я до хрипоты был готов спорить при каждом удобном (и неудобном) случае о величии русской культуры, о её самобытности, уникальности и о том огромном вкладе, который внесла Россия и русский народ в мировую культуру и цивилизацию. В общем, такой хрестоматийный путь русского молодого патриота периода накопления знания о мире. Но шло время, знания – а я очень жаден к добыванию знаний – копились. Закон перехода количества в качество должен был неминуемо дать о себе знать. Первый звонок прозвучал, когда я обратил внимание на то, что т.н. «русские патриоты» чаще не столько говорят о России и русских, сколько об Израиле и евреях. Почти вся т.н. «русская патриотика» буквально сочилась антисемитизмом. Чтобы быть своим в этой среде надо быть демонстративным антисемитом. Один мой товарищ как-то сказал примерно следующее – для русского антисемитизм является входным билетом в политику. Возможно так оно и есть. В конце 80-х я кичился тем, что прочитал известную книгу Чемберлена, тогда как другие только слышали о ней. И помню, как в конце 80-х один товарищ дал мне почитать некий документ. Это была десятая копия брошюры, созданной на печатной машинке. Её вид живо напомнил мне точно такие же несколько затёртых листков рассказа «Баня», который подростком я получил от одного своего приятеля на пару часов (а тот нашёл у своего отца в столе). В документе, который я получил уже будучи далеко не подростком (всё-таки уже отслужил армию) рассказывалась «настоящая история России». Ну вы поняли. Все события интерпретировались исключительно через рождённую глубокой бездной ума мысль – «кругом одни евреи».В документе содержался весьма впечатляющий список различных деятелей русской истории, которые, по мнению автора, нанесли России наибольший вред и в скобках стояла «настоящая фамилия» – естественно, еврейская. Сейчас, оглядываясь назад, я могу объяснить, почему такие брошюрки работали. Ведь в то время – конец 80-х – единственная интерпретация истории исходила от коммунистов. А только совсем уж наивной человек не мог видеть, насколько притянутой за уши, порой просто напичканной фальшивками была эта коммунистическая интерпретация истории (недавно бабахнули «28 панфиловцев», а сколько ещё этого всего осталось?). То есть человек, уровень развития которого хотя бы немного превышал уровень ПТУ, начиная с какого-то возраста начинал искать и не находил ответов на очень многие вопросы, в том числе вопросы истории. И тут тебе в руки попадает такая вот брошюрка, которая даёт по своему непротиворечивый, и – главное – совсем иной взгляд на историю. И ты себе говоришь: «Вот оно как на самом деле! Ух ты! Ого! А ребята-то и не знают!» Но, как я сказал, время идёт. Ты развиваешься, идёшь дальше, информации становится всё больше. Напечатанные на машинке брошюрки перестают быть нужны – уже есть куча интересных книг. И тут начинаешь замечать, что в русских патриотических организациях количество людей очень посредственных, а то и просто шизофренирующих до идиотизма – зашкаливает всё возможное. И вдруг с глаз спадает пелена. Ты видишь, что русский патриотизм – за очень редким исключением – представляет из себя какую-то серую угрюмую массу недоучек и неудачников. Причём немало людей достаточно развитых и умных, но как только они собираются вместе, то лидерами мнений становятся именно посредственности и истерички. Но тут хотя бы их позицию можно объяснить просто очень низким интеллектом. Но есть и циники, которые делают это всё статьёй дохода. Помню примечательный эпизод, связанный с очередной национал-патриотической попыткой «штурма власти», когда в единый Оргкомитет собрались вместе все пауки (а в этой среде все ненавидят друг друга), чтобы создать партию и оккупировать Госдуму. На одном из заседаний один из «мэтров», издателей антисемитской литературы, стал хвастаться: «вы не умеете жить, а я вот грамотно продаю мои книги и у меня хорошее финансовое положение, машина, квартира и все прочие ништяки» (разумеется речь его была несколько иначе выстроена, но суть я передал точно). Другой участник шутливо в ответ бросил: «Так это же естественно – ведь весь антисемитизм евреи и финансируют». Что тут началось! Такого рёва и детских обид я не видел, наверное, со времён начальной школы. В итоге шутника из оргкомитета попёрли. «За недостаточный антисемитизм» – как саркастически позднее написала об этом эпизоде газета «Лимонка». И вот во всём это говне вертишься. Сперва искренне, не замечая ничего, думая только о русском народе и России. Потом замечая, но считая это незначительными деталями, чем-то вроде болезни роста. Потом уже испытывая дичайший внутренний дискомфорт, но двигаясь дальше частично по инерции, а частично из-за надежды «а вдруг». Ну а в итоге рвёшь все связи, поскольку дальше уже закрывать глаза и уши просто невозможно. Но уже в середине этого, так сказать, пути, приходит осознание того, что взгляд на историю через антисемитизм – мягко говоря, не верен. А потом приходит и общее крайне критическое восприятие большей части национал-патриотической литературы, включая и рассуждения про гнусный Запад. И тогда начинается настоящее постижение истории своей страны и своего народа. И вот тогда открывается, что большая часть тех идей – философских, научных, технических, большая часть тех технологий и т.п., чем мы пользуемся сегодня – появились на этом самом, презираемом и ненавидимым русскими национал-патриотами Западе. Ну куда дальше идти, если даже сам современный Московский Кремль построен западным архитектором? Конечно, можно найти и факты, льстящие национальному самолюбию. Например, периодическую таблицу элементов придумал Менделеев, а идею о том, что Венера обладает атмосферой первым высказал Ломоносов. Такие факты есть. Однако куда больше фактов, вроде истории с теорией Чижевского, с которой я начал эти рассуждения. Ведь не Менделеев создал науку химию, и не Ломаносов создал астрономию. Почему это так? Вопрос интересный. Мой ответ очень сильно отличается и от того, что говорят по этому поводу западниками, и того, как пытаются это объяснить почвенники. На основании чего, кстати, можно сделать предположение, что я не причисляю себя ни к западникам, ни к почвенникам (и предположение это истинно). Но сейчас я не буду углубляться в дебри разных теорий. Это пространное рассуждение я затеял для того, чтобы обратить внимание (тех кто вообще готов обращать внимание, а не довольствоваться штампами и агитками) на то печальное обстоятельство, что если огромная масса явлений, которым русский народ пользуется в настоящем, являются заимствованиями из Европы, то всё-таки есть и оригинальные русские идеи, культурные феномены и артефакты. Их не так чтобы очень много, но они есть. Но как раз именно эти явления почти полностью забыты или мало востребованы. Или активно используются, только пройдя, так сказать, «очистку» в Европе или через симуляцию европейского. Ну примерно как русский салат, который стал весьма популярен только благодаря своему французскому названию – оливье. И вот это весьма удивительно. Но стоит написать что-нибудь из разряда «большая часть того, что используется в России, родилось и развилось на Западе, а только потом попало к нам», как тут же появляется табун духовных мутантов и прочих детей подземелья, которые начинают кликушествовать в стиле «ох, Россиюшу обижают, ух, всё-то нам Западом в глаза коолююют, иииыыых, пропадает земля Русская... » А взять за шкирман этих неизвестно где и как расплодившихся эрзац-патриотов, да тряхануть слегка и поглядеть – а что у них-то из их душонок русского выкатится на свет Божий? А там – пустота. Или только русская водка. Впрочем, это тоже вряд ли. У этих нынче модно «вискарик» сосать и всё о Россиюшке кручиниться в кабаках, оборудованных под западные пабы. Вот и вся их суть. Я за последние тридцать лет вижу, как одни и те же люди сперва были пламенным сторонниками коммунизма, потом стали активными строителями рыночного либерального капитализма, а теперь они же воодушевлённо преподают нам азы посконного патриотизма. Чего же удивляться, что в итоге все эти понятия девальвированы и вызывают обратные чувства. «Доходит просто до смешного», как говаривал товарищ Бывалов. Вот такие дела. PS: Да, специальное разъяснение. Если кто-то из читателей в этом тексте ничего не понял, то это скорее всего это потому, что текст написан для других людей. https://www.youtube.com/watch?v=yaZ-RYiay2o
Уучлаарай хэл байхгуй! Та орос сайтаа андуурчихаж!
mongoloor unshaad oilgood setgegdel bicheed baigaa yum bol mongoloor bich
Өвгөн үхэхийнхээ өмнө ухаан орсон, аль эсвэл зөнөжээ.
orosuud mongoliin tolgoi ni ajilladag hesgfiig -1940 on gehed buren ustagsan. tuunees hoish tolgoigoo ajilluulj humuust nolooloij ehelj baigaa hun buriig alj ustagsan. Uuniig mongoliin toriin tolgoid garsan humuus meddeg /tedend orosuud medruuldeg/ uchir mongoliinhoo toloo tomhon ajil hiij chadahgui boldog. iimees ooriinhoo ami amjirgaag deeshluuleh zamruu ordog.
Орос оороо хунд байдалд орсон юм чинь хасах зуйлээ хасч л таараа. Тэр уед Монголд уйлдвэр байсан юм шуу. Оноодрийн арчаагуй нийгмийн эхлэл нь юу ч мэдэхгуй, худлаа бусдыг дуриаж орилсон залууст торийн эрх огсон явдал юм. Та нар том алдаа хийсэн. Мэдлэг туршлагагуй залуучуудад яаж тор огч чадав аа!!!
Туунийг Ж. Батмонхийн урвалт буюу Монголын ард тумний омно хийсэн нугэл гэдэг!
ter uyiin udirdlaguud heterhii doroi baidaltai baahan ardchilal gesen humuust toriin erhee ogchihson. ter uyiin ardchilal gej hashgiraad olbon tsarailsan zaluuchuud onoodor baruund saya dollariin hadgalamjtai terbumtan avilgalchid bolson shuu dee. tedend eh oron hamaagui, gazar nutgaa huntei ni zarahaas siihgui bolson gedgiig ni onoodor hen ch belhenee harj baina shuu dee. ter uyiin udirdagchid jaahan hariutslaga aldsan shuu!!!!!!
Мэдэхгүй дээ. Тэр үед орос уруу малын арьс, үс ноос, вьетнам мэтийн улс уруу хэн ч тоож өмсдөггүй шөвгөр хар, бас бусад соц орон уруу хивс гаргадаг байсан. Өөр юу байсан юм бэ, юу ч байхгүй шүү дээ. Зэс ураныг одоо л гадныхан дээрэмдээд байгаа юм биш. Оросууд монголоос уран хулгайлахын тулд цэргийн хамгаалалттай нууц уурхай ажиллуулж байсан, эрдэнэтийн зэсийг хаана ч байхгүй хямд үнээр авдаш байсан. Оросоос хоёр ширхэг загасны консервыг нэг хониор авдаг байж. Ийм л байсан.
Монголд байсан үйлдвэрт би ажиллаж байсан. Ноосны Үйлдвэрийн Нэгдлийн бараг бүх үйлдвэрт ажиллаж байсан. Тэр үеийн үйлдвэрүүд тэр чигээрээ яагаад ч ажиллаж чадахгүй байсан. Тоног төхөөрөмжүүд нь бүдүүн баараг байнга эвдэрдэг. Гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн гэхэд хамгийн сайн бүтээлэг нь цэрэг, эрүүлжүүлэхэд л бараг гологдохоор маш ширүүн үс нь хатгадаг өнгө муутай юм байсан. Тэр үйлдвэрүүдийг тэр чигээр нь ажилуулсан бол маш их зардал гаргаад ашиггүй дампдуурах байсан. Хувьчилсан нь зөв байсан
Та урт насалж бидэндээ омог тушиг болж яваарай.
hen be
Оросын хараатаас гараад хятадын хараат болчихоод байгаа маань чухам ололт амжилт мөн үү.
Монгол улс баавгайн савраас салаад урд зүгийн лууны аманд орж архин далайд умбасан. Бөбөөчид хэдэн мянгаараа сүрэглэн явах болсон. Олон ч аавын хүүг цааш харуулж, аллага гаарах болсон.
Худалч Мянгуужин...Худалч хэвээрээ л байгаа юм байна.Засрахгүй л дээ. Бид 90-ээд оны залуучууд өөрийг чинь мэдэлгүйдээ. Алдарт 20-о тогтоол, үнэ чөлөөлөлт нэрээр эдийн засгийг мөн их самарсандаа. ямар сайндаа л их дэлгүүрт 6100 төгрөг байсан хөргөчийг дуудлага худалдаа нэрээр ьоруулж үнийг нь тэнгэрт хадааж байсан мянгуужиндаа. 90-ээд оныхон байгаа шүү.
Чи 90-ээд онд ямар өмчтэй, банкинд хэдэн төгрөгийн хадгаламжтай байгаад тэр чинь 20-р тогтоолоор хэд болж шатчихаад байгаа юм. Ёстой бүлтэрдэг гарууд уу. 20-р тогтоолоор хармаандаа бэлэн мөнгө сожсон ганц нэг гарууд л бага зэрэг шатсан байх. Түүнээс бүх Монголчууд өмч ч байхгүй, мөнгө ч байхгүй цалингаас цалингийн хооронд давс, сонгиноо бие биенээсээ зээлж амьдардаг байсан учраас нийт Монголчууд лав хоихроогүй
ene buural myanguujin uheegui yum uu hujaa ganbold ene 2 mongolchuudad ih gai bolson doo burhan tseerluuldeggui yum baih daa
Монгол улс, Орос улсын хараат байдлаас гараад юу хожив юу өөрчлөгдөв.