Баасан - 04 сарын 19,
2024
Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 380 жилийн ойд зориулсан “Өндөр гэгээн Занабазар:Амьдрал, өв” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал өнөөдөр Төрийн ордны Их танхимд боллоо.
Уг хуралд УИХ-ын дарга З.Энхболд, УИХ-ын дэд дарга Р.Гончигдорж, ЕТГ-ын дарга П.Цагаан, ЗГХЭГ-ын дарга С.Баярцогт, УИХ-ын гишүүн, Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 380 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх үндэсний хорооны гишүүн Я.Содбаатар болон ШУА-ын Ерөнхийлөгч Б.Энхтүвшин нар оролцлоо. Түүнчлэн түүхийн ухааны эрдэмтэн судлаачид, лам хуваргууд болон холбогдох төрийн болон ТББ-ын төлөөлөл, ОХУ-ын эрдэмтэн судлаачдын 600 гаруй төлөөлөл оролцов.
Хурлыг нээж ШУА-ын Ерөнхийлөгч Б.Энхтүвшин үг хэлэв. Тэрбээр, “Өндөр гэгээнтэн 1635 оны насан төгөлдөр хэмээх хөхөгчин гахай жил мэндэлж, нүүдлийн соёл иргэншлийн өлгий, Монгол төр ёсны уламжлалын голомт Орхоны хөндий, Хархорум, Хэнтий хан, Хан Богд уулсын уудам нутагт нутаглаж байлаа. Өндөр гэгээнтнийг 5 настай байхад Монголын бурханы шашны тэргүүн, Жавзандарнатын хувилсан дүр, анхдугаар Богд гэгээнээр тодруулсан билээ. Өнөөдрийн хурлаас эхлэн Өндөр гэгээнтний амьдрал, өвийн судлал олон улсын түвшинд хүрэх боломж бүрдэж байна. Цаашид Өндөр гэгээн судлалыг өргөтгөх, дэлхийд тархсан өв соёлыг нь нэгдсэн бүртгэлжүүлэх, олон улсын архивуудад байгаа эх хэрэглэгдэхүүнийг хуулбарлан авах зэрэг аливаа ажилд ШУА-ийн Түүх, Археологийн хүрээлэн идэвхтэй хамтран ажиллах болно” гэлээ.
Мөн УИХ-ын дарга З.Энхболд, “Өндөр гэгээн Занабазар Монголд шарын шашныг үндэслэн идээшүүлсэн төдийгүй дорно дахины сонгодог урлагийн гоц гойд авъяас билэгт төлөөлөгч, нэрт соён гэгээрүүлэгч, Монгол төдийгүй Азийн орнуудад мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлсэн улс төрийн зүтгэлтэн байсан юм. Өндөр гэгээн Занабазар буддын шашны үзэл санаа, сэтгэлгээг уламжлалт монгол иргэншил, ахуй амьдралын салаа мөчир бүрт идээшлүүлэн шингээж, монголчуудын нүүдэллэн аж төрөх хэв маяг, соёл, зан заншилд бүрнээ нийцэн зохицсон өөрийн гэсэн өвөрмөц өнгө аяс, дүр төрх бүхий Монголын бурхны шашныг бий болгож төлөвшүүлсэн юм. Их гэгээнтэн бурхны шашны төвлөрсөн хэд хэдэн том сүм хийдийг уран барилгын өөрийн дэг жаяг, инженерчлэлийн тооцоон дээр үндэслэн байгуулсан байдаг. Үүний нэг нь Монгол Улсын нийслэлийн гал голомтыг бадраасан Сарьдагийн хийд буюу Төгс баясгалант номын их хүрээ юм. Өндөр гэгээн Занабазар бээр Леонардо да Винчи, Рембрандтын уран зургаас үл дутах Очир Дара бурхан, язгуурын таван бурхан зэргийг урлан бүтээсэн Дорно дахины дүрслэх урлагийн агуу их мастер байлаа. Түүний бүтээлийг өрнө дорнын соёлт орнуудад үнэлэн, дэлхий дахины хэмжээний соёл урлагийн ховор нандин дурсгалд оруулж бүртгэн ЮНЕСКО хамгаалалтандаа авсан. Үүний үр дүнд их уран бүтээлчийн өөрийн гэсэн ур хийц, бүтээсэн технологи, Монголын төдийгүй дэлхий дахины соёлын хосгүй үнэт өв болон үлдсэн юм.
Өндөр гэгээн Занабазар бол олон үеийн турш Монголын тусгаар тогтнол, төр эрхэмсэг байхын бэлгэдэл, Монголчуудын нэрийн хуудас болж ирсэн “Соёмбо” үсгийг бүтээсэн юм. Энэхүү "Соёмбо" монголчууд туурга тусгаар, төрийн бүрэн эрхт байдлаа хадгалж байгаа цагт төрийн далбаан дээр өнө мөнхөд орших болно” гэжээ.
Үүний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн мэндчилгээг ЕТГ-ын дарга П.Цагаан уншиж сонордуулав.
Ерөнхийлөгчийн илгээлтэд “Монголчууд бидний авъяас билэг төгс, хосгүй нэгэн хутагт, олноо “Өндөр гэгээн” хэмээн алдаршсан Занабазар Богдын сэнтийд өргөмжлөгдөж, өөрийн орноо бурхан шашны номыг түгээн дэлгэрүүлж, өнөөгийн Нийслэл хотын их үндсийг тавьж, дэлхийд гайхагдсан сонгодог урлагийн бүтээлд зүй ёсоор тооцогдох давтагдашгүй бүтээлүүдээ туурвин, Соёмбо үсэг, эе эв, гүн ухааны бодрол бясалгалын олон ном судар зохиож, монгол зураг, уран баримал, бүхэл бүтэн дэг сургууль үндэслэсэн хосгүй авъяс билэгтэн хүмүүн байв. Тэрээр билэг төгс авъяастнаас гадна байгаль эх дэлхийгээ танин мэдэх, хайрлан хамгаалахад онцгой анхаардаг гавъяатан байсан.
Монголын шашин номын тэргүүн, оюун билгийн гайхамшиг, нэрт соён гэгээрүүлэгч энэ хүмүүний амьдрал, түүний бүтээсэн өв судлал Монголд төдийгүй эдүгээ олон улсын судлал болсон байна. Түүний амьдрал уран бүтээлтэй холбоотой мартериалуудыг монгол, төвд, манж, орос, хятад зэрэг хэлнээс хөрвүүлж, нийтийн хүртээл болгох, эрдэм шинжилгээ, судалгааны эргэлтэд оруулахад өнөөдрийн Та бүхний зохион байгуулж байгаа эрдэм шинжилгээний хурал жинтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна. Өндөр гэгээн судлал цаашид улам өргөжин гүнзгийрэхэд манай залуу үе, монголч эрдэмтэн судлаачид чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна” гэжээ.
Үндсэн хуралдаанаар "Өндөр гэгээн Занабазарын улс төр, нийгмийн үйл ажиллагааг шинээр авч үзэх нь", "Өндөр гэгээн Занабазар ба Оросын харилцаа: элчин, баримт, судалгаа", "ОХУ-ын Эрмитажийн цуглуулгад буй Монголын буддын шашинтай холбоотой уран баримал ба уран зураг", "Өндөр гэгээний хувилгаан урлал", "Соёмбо дөрвөлжин үсгийн судлалын зарим асуудал" зэрэг үндсэн илтгэл тавьсан. Одоо салбар хуралдаануудаар үргэлжилж байна.
УИХ-ын гишүүн, Өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 380 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх үндэсний хорооны гишүүн Я.Содбаатар энэ үеэр хэлэхдээ, Монгол Улсын төрөөс эх хүмүүний ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх үндэсний хороо байгуулан ажиллаж байна. Ойн хүрээнд олон ажлыг зохион байгуулж байгаагийн нэг томоохон ажил бол өнөөдрийн эрдэм шинжилгээний хурал юм. ”Занабазарын амьдрал, өв” сэдвийн хүрээнд зохион байгуулж буй уг хуралд зургаан улсын 14 эрдэмтэн, Монголын 20 гаруй эрдэмтэн оролцож судалгааны шинэ ололт, үр дүнг олон нийтэд танилцуулах, шинэ эргэлтэд оруулах чиглэлээр илтгэлг тавьж байна. Занабазар судлал олон улсын тавцанд эрдэмтэн мэргэд, судлаачдын анхаарлыг ихэд татах болсон. Энэ утгаараа Занабазар судлал нилээд өргөжин тэлж байна гэдгийг онцоллоо.
Ч.Ариунболд
Гэрэл зургийг Б.Чадраабал
Эх сурвалж: "Монцамэ"
Сэтгэгдэл0
Manjid dagaar orson huniig shuteed l yu bolood baina daa ta mini
zarim hunii duruu oilgoltiig uurchluh yumsan
Манжид "дагасан" нь Монгол улс гэж мандаад дагаагүй нь одоо сураг ч алга.Үнэндээ бол Манжийн Да Чин гүрнийг үндэслэгч Нурхач баатар үр хойчдоо гэрээслэхдээ,-Монголтой ураг бүү тасал,хятадаас гүн бүү өргөмжил гэж зарлигласан.Энэ зарлигийг түүний хүү Амбагай сэцэн хаан чандлан сахиж таван монгол хатан авсан түүхтэй.Тэдний нэг болох Хорчин аймгийн Зайсан ноёны охин Бумбутай бол Да Чин гүрний Эеэр засагч хааны эх,Энх Амгалан хааны эмэг эх болж өөрийн ач хүүг 5 настай байхад нь хаан ширээнд суулгаад үхэн үхтлээ зөвлөгч, түшиг тулгуур нь болж байсан гэдэг.Богд эмэг хатан хэмээн өргөмжлөн хүндэлдэг байсан тэр хатны үгнээс Энх Амгалан хаан гардаггүй байсан болохоор Бумбутай хатан дээдсийнх нь голомтыг сахиж суугаа Халх түмэнд хорлолтой зүйлийг яавч хийлгэхгүй байсан нь тодорхой.Манж нар хятадыг гол дайснаа гэж үздэг байснаас хятадын тариачны бослого эсэргүүцлийг дарахад өөрсдийнх нь хүн хүч мөхөсдөх болохоор дайчин баатар монголчуудтай хамтран хятадуудыг нухчин дарж байсан нь үнэн юм.Манжийн дарлал гэдэг бол зохиомол түүх.Манжийн хаад жил бүр Цагаан хэрмээс гарч манжийн нутагт Урамдлын ав гэдэг нэртэй цэргийн хээрийн сургууль хийдэг байсан бөгөөд тэр сургуульд зөвхөн манж,монгол цэргийг л оролцуулдаг байсан нь төрийнх нь чанга бодлогын илрэл юм.Манж, монгол хоёр аль аль нь эдийн засгийн суурь муутай учраас хятадын хүчирхэг эдийн засагт түшиглэн оршин тогтнохоос өөр арга замгүй байсан нь бодит үнэн шүү дээ.Хубилай хааныг зарим хүмүүс шүүмжилж л байдаг.Гэвч Их Монголын Эзэнт гүрэн шиг Империйг нүүдлийн мал аж ахуйтай монголын эдийн засаг тэтгэж чадах байсан уу гэж асууя.Өнөөдөр АНУ гэхэд дэлхийг тонон дээрэмдэснийхээ хүчинд л оршин тогтнож байна. Тэдэнд идүүлэх ард түмэн улам хомсдох болсон нь энэ эзэнт гүрэн Их Монголын Эзэнт гүрэн шиг доройтох цаг ирж буйг харуулж байна.Ялгаа нь Их Монголын Эзэнт гүрэн бол эзэлсэн улс үндэстнээ нэгтгэн хүчирхэгжүүлж удам залгасан орос,хятад шиг их гүрэн болгож байсан болохоос америкийн жүүдүүд шиг олон хэсэг болгон бутарган доройтуулж явсангүй.Их Богд Занабазар бол уравсан бус харин Манжийн Да Чин гүрэнтэй холбоотон болсон нь үнэн юм.Үүнийх нь төлөө түүнийг монголчууд бус харин бослого гаргаад манж-монголын холбоотны цэрэгт дарагдаж явсан хятадуудын үр хойчис л хараах ёстой байх.Харин одоо үед монголд амьдардаг хятад тариачдын үр хойчис монгол нэртэй болж дүрээ хувиргачихаад биднийг доройтуулж мөхөөх санаатай элдэв зүйлийн хорлол үйлдэж яваа нь ч бас үнэн.баярцогт бол тод жишээ нь байна.
Галдан бошгот чинь Халх Монголын ар хударгаа цэргүүдийг нь Оросуудтай дайтаж явах хойгуур Манжийн хааны зөвшөөрлөөр дайрч, жинхэнэ урвагчийн үүргээ гүйцэтгэсэн хүн шүү дэ!! Галдан гэгч чинь: 1. Манжийн Эфү хүргэн. Үнэнч зарц сүүлд нь эзэндээ гологдоод ами хорлосон золгүй нохой. 2. Түвдин далай ламын үнэхц боол, хамсаатайн. Шарын шашин, эрдэм номын төлөөх Өндөр гэгээн Занабазар, далай лам 2-ын тэмцэлд Галдан Түвдүүдийн талд орж илд жадыг бэлдэн Халх Монгол руу довтолсон нүгэлтэн. Тиймээс Богд Зонхов, далай ламын төлөө яваад үхлээ дээ чи гэж Данжила жанжин нь харуусч байсан. 3. Орос, Халхын тэмцэлд оросуудын талд орж Байгал нуурт Түшээт ханыг дайтаж явсан 1688 оны зун Галдан Түшээт ханыд довтолсон. Оросуудаас 300 цахиур буу зэвсэг тусламжинд авсан. Халхыг хамтдаа дайлна гэж тохирсон ч Оросууд зөвхөн зэвсэг өгсөнөөс Халхын хилийн дээсийг алхаж довтлоогүй. 4. Манжийн хаанаас гол дайсан Халхыг нь даран сөнөөхөд хүчин зүтгээд дараа нь Халх, Зүүнгарыг нэгтгэсэн хаан болно гэж горьдсан ч Манжийн хаан түүнийг ах дүүгээ алдаг өөдгүй урвагч, боол заяатай хулгай, Алтан ургийнхныг хядсан урвагч гээд үлдэн хөөж алсан юм. Үнэн бодит түүх бол энэ!
эхэлж Чахундорж хурим найр бусниулж баахан хүн алж талсан юм аа. Галдангийн дүүг нь бас хороосон
Өндөр гэгээн Галдан Бошигтын дайран ирэх чимээнээр Хийдийн Сарьдагдахь улсын нийслэлээсээ дутааж улсын болон хааны эрдэнэсийн санг нуугаад араас ирэхийг даалгажээ.Хэсэг баг цэрэг нь зарим нэг бурхан тахил эд агуурсыг нуух цаггүй тул хонхор хотгордуу газарт цацалж шороо чулуугаар өнгөц дарсан болоод зугтсаныг өнгөрсөн жил 2014 оны 9 сард 5 алталсан бурхан олон зуун шавар гууль металь бурхад хааны хуяг дуулгыг олсон. Ингээд өнөө баг цэрэг нь цааш дутааж одоогын галттай булнай хавьцаа хааны эрдэнэсийн санг хальт булаад Галдангийн цэрэгт гүйцэгдэж өндөр гэгээний нүдэн дээр мэргэн харваачдын суманд эмээлтэйгээ хадуулж үхцгээв.ингээд улсын эрдэнэсийн санг хаана булсанг өдий болтол хэнч мэдээгүй олоогүй байгаа.занабазар 10-аад жил өвөрмонголын долнуурт суугаад эргэж ирсэнч олоогүй.дараа нь өндөр настай занабазарыг манжийн хаан дуудаж бээжингийн шар сүимд хөл хорив.өглөө болгон байцаалтанд орно. эрдэнэс хаана байгааг асууна. улмаар хэлэхгүй нь гэсэндээ монгол лам сойвон Шарав гэгчид тулган өвгөн гэнээний элэгрүү хулсан бийрээр дүрсэнээр тэрээр 7 шөнө 6 өдөр уйлж орилж байгаад талийгч болжээ.занабазарын үхэл бол зөвхөн эрдэнэсийн сангаас үүдсэн.тэрнээс биш 90 настай өвгөнг тамалж алаад яаахч юм билээ.