sonin.mn
 
2015.5.3-нд болсон “Үндсэн хууль ба зөвлөлдөх ардчилал” сэдэвт онол практикийн бага хуралд тависан илтгэл
 
Оршил
 
1992 онд батлагдаж, 2000 онд долоон өөрчлөлт орсон, одоогоор дагаж мөрдөж байгаа Үндсэн хуульд ямар өөрчлөлт оруулах талаар шинжээчдийн албан ёсны хөндлөнгийн зөвлөмж, Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлсэн хорь гаруй жилийн туршлагад тулгуурлан, 2015.5.3-нд болох “Үндсэн хууль ба зөвлөлдөх ардчилал” сэдэвт онол практикийн бага хуралд тавихаар энэхүү илтгэлийг бичлээ. 
Илтгэлд оруулбал зохих бүх өөрчлөлтийг хамрах зорилго тавиагүйг нэг мөр тэмдэглэе. Дунд хаалт дотор Үндсэн хуулийн сонирхож буй заалтын дугаарыг тоочихыг хичээсэн бөгөөд илтгэлийн төгсгөлд ашигласан материалуудыг дурдсан. Цаг хугацаанд хавчигдсаны улмаас тодорхой ишлэл татаж амжаагүйдээ уучлал хүсье.
 
Нөхцөл байдал
• Үндсэн хууль маань нийгэмд тулгарсан хямралыг даван туулахад онцгой үүрэг гүйцэтгэж, дэлхийн жишигтэй харьцуулахад хангалттай урт хугацаанд харьцангуй тогтвортой мөрдөгдсөөр ирсэн.
• Гэвч,Үндсэн хуульд маань “хуралд шүтэх-хурлаар намнах” зэрэг зөвлөлт маягийн үндсэн хуулийн нөлөө-инерц туссан нь хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх бүрэн эрхийн харьцангуй бие даасан байдал, харилцан хяналт-тэнцвэрийг алдагдуулж байна. Энэ байдлыг цааш үргэлжлүүлэх нь монголчууд бидний 1990-92 онд сонголт хийсэн ардчилсан нийгмийн тогтолцоонд занал учруулах эрсдэлтэй гэж үзэж байна.
• Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийг УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулсан нь сайшаалтай боловч өөрчлөлт нь “Журмын тухай хуулийн хүрээнд” байхаар төлөвлөсөн нь алдаа юм. Учир нь энэхүү журмын тухай хууль Үндсэн хуульд байгаа ноцтой алдаануудыг залруулахыг зөвшөөрдөггүй.
• Байдал нэгэнт ийм байгаа учир, иж бүрэн өөрчлөлт хийх ажлыг 1990 оны жишиг, улсынхаа чадал чансааг бодолцон, парламентын бүгд найрамдах улсыг бэхжүүлэх зорилгоор, нийгмийн эв нэгдлийг илэрхийлэх үүрэгтэй Ерөнхийлөгч манлайлан оролцох нь илүү зөв гарц байж болох юм.
 
УИХ-ын бүрэн эрхийг хязгаарлах шаардлага
(1) Бүхнийг УИХ-д даатгасан [20; 25.1-ийн толгой өгүүлбэрийн эхний хэсэг; 68.1; 69.1]. Ингэснээр жишээлбэл, Үндсэн хуульд ямар ч хяналтгүйгээр өөрчлөлт хийх бололцоог УИХ-д олгосон. Энэ бололцоо ч Үндсэн хуулийн эцгийн өгсөн “дордуулсан” гэх хочтой долоон өөрчлөлтөөр хэрэгжсэн бөгөөд 1990 онд ямар ч хамгаалалтгүй Үндсэн хууль баталснаа ойлгосон билээ. Эцэг энэ алдааг жирийн хуулиар засахыг эрмэлзэн Журмын тухай хуулийг ардчилсан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн ивээл дор боловсруулж, УИХ уг хуулийг 2010.12.23 буюу гайтай Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлахаар намууд анх тохиролцоонд хүрсэн тэр дурсгалт өдрөө баталсан паянтай. Үндсэн хуулийн хамгаалалт Үндсэн хууль дотроо байх ёстой. Учир нь жирийн хуулийг парламент дахь олонх хэзээ ч өөрчлөх боломжтой тул хамгаалалт болж чадахгүй, харин хортойгоор ашиглагдаж магадгүй.
(2) Засгийн газрын гишүүн бүрийг УИХ хэлэлцэн томилох [39.3] заалт нь Засгийн газрыг УИХ-аас хэт хараат байдалд оруулан тогворгүй байдал руу түлхдэг болсон. 1999 онд Засгийн газрын 8 гишүүн нэгэн зэрэг огцорсноо мэдэгдсэнээр Үндсэн хуулийн 42.2 заалтын дагуу Ерөнхий сайд огцорч, энэхүү гавьяаг нь УИХ үнэлэн дээрх 8 сайдыг дараагийн ЗГ-т хэвээр томилсон нь хараат байдлыг илтгэх, кабинетын зарчмыг алдагдуулсан гаж тохиолдол юм.
(3) УИХ-ын үйл ажиллагааны салан задгай байдлыг засах шаардлага байна. [24.1, 27.2, 27.6, 35.2]. Нийт 76 гишүүний 20 нь буюу 26.3% нь дэмжсэнээр шийдвэр батлагдах бололцоотой байгааг 39-д хүргэх, гишүүд зарим тохиолдолд нэрээр, зарим тохиолдолд нууцаар саналаа өгдөг хоёрдмол стандарт тогтоосныг , нэрээр өгдөг ил тод зарчимд шилжүүлэх, байнгын ажиллагаатай гэгдэхийн тулд жилийн 364 өдрийн зөвхөн 100 өдөрт ажиллаж болохоор тогтоосныг ядаж хагаст нь ажилладдаг байхаар тогтоох. Цэц үндэслэлийг нь нэгэнт тогтоочихсон юм бол Ерөнхийлөгчийг огцруулахад УИХ-аас тийм өндөр санал шаардах ёстой гэж үү. Шууд огцордоггүй юм бол, ядаж 39 гишүүний саналаар огцордог баймаар.
(4) УИХ-ыг тараах [22.2] заалтыг илүү боловсронгуй болгох. Жишээлбэл, Ерөнхий сайдыг томилохыг саатуулсан энэ үндэслэл дээр төсөв батлах, ээлжит сонгуулиудыг хугацаанд нь зарлахгүй саатуулсан үндэслэлийг нэмж болох юм.
 
Шүүх ба Үндсэн хуулийнхаа өөрчлөлтийг хянах механизмгүй боловч, олон улсын эрх зүйтэй байлдах үүрэгтэй Цэц
(5) Дээд шүүхэд Үндсэн хуулиас бусад хуульд хийсвэр тайлбар хийх эрх олгосон [50.1.4]. Энэ бол Байнгын ажиллагаатай парламентгүй байсан үеийн хуулийн цоорхойг элдэв аргаар нөхдөг байсны инерц юм. Энэ бол байнгын парламенттай одоогийн нөхцөлд хууль тогтоох бүрэн эрхэд халдсан гэж үзэгдэхүйц заалт. Онолын үүднээс алдаа гэж үзэж болох энэ заалтыг хязгаарласан хуулийн заалтыг Цэц саяхан Үндсэн хууль зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гаргалаа. Цэцийн гишүүд “Цэц муу Үндсэн хуулийг ч хамгаалах үүрэгтэй” гэлцсэн тухай яриа байдаг. Энэ бол хуулийг удирдлага болгож байгаа сайн жишиг. Сүүлийн үед зарим хуульч Үндсэн хуулийг гүн ухааны үүднээс тайлбарлах ёстой, Үндсэн хуулийн нөөц шавхагдаагүй гэх яриаг нэлээд гаргах болж. Энэ нь Үндсэн хуульд хийвэл зохих өөрчлөлтийг саатуулах зорилгод ашиглагдах осолтой.
(6) Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр тухайн хүний Үндсэн хуулиар тогтоосон эрхийг зөрчсөн тухай гомдлыг Цэц шийдвэрлэдэг болгох саналыг мэргэжлийн судлаачид дэвшүүлж байгааг тэмдэглэе. 
(7) Үндсэн хуулийн шүүхийн үүргийг гүйцэтгэж байгаа Цэцэд жирийн хууль Үндсэн хууль зөрчих явдлаас амжилттай хамгаалах боломж байна. Харин Үндсэн хуульд оруулах өөрчлөлтийг хянах, УИХ тоож үздэггүй нэгэн оньсого мэт саналыг [68.1] сонсгохоос өөр, Үндсэн хуулийн ямар ч механизм Цэцэд алга. Энэ механизмыг даруй бүрдүүлэх шаардлагатай болохыг 1999-2000 онд болсон маргаан нотолсон.
(8) Олон улсын гэрээг Үндсэн хууль зөрчсөн гэх үндэслэлээр дагаж мөрдөхгүй [10.4], уг гэрээг дотоодын жирийн хуулийн адил хянах [66.2.1; 66.3], хүчингүй болгохыг [66.4] Цэцэд үүрэгдсэн нь Олон улсын эрх зүйн үүднээс ямарч ач холбогдолгүй бөгөөд шуудхан хэлэхэд, ичмээр заалтууд. Цэц өнөөдрийг хүртэл энэ тухай шийдвэр гаргаагүй нь аз юм.
(9) 66.2.4-т Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын Ерөнхий прокурор, Засгийн газрын гишүүн хэмээх гурван этгээдийг оруулахаа мартсан бололтой. Учир нь Цэц эдгээрийн талаар нэгэнт Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх талаар дүгнэлт гаргах бүрэн эрхтэй тул бусдын адил огцруулах үндэслэл байгаа эсэхийг ч тогтоох бүрэн эрхтэй баймаар.
(10) 66.2-т Цэцийн бүх дүгнэлтийг ганцхан УИХ-д оруулахаар заасан нь Цэцийн дүгнэлтийг шуурхай хэрэгжих явдалд саад учруулахуйц болсон. Жишээлбэл, Ерөнхийлөгчийн томилдог Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурорын талаар гарсан дүгнэлтийг УИХ-д биш, Ерөнхийлөгчид хүргэх нь илүү зохистой, үүний нэгэн адил Ерөнхийлөгчийн зарлигт холбогдох дүгнэлтийг Ерөнхийлөгчид өөрт нь, Засгийн газрын гишүүнд холбогдох дүгнэлтийг Ерөнхий сайдад хүргэдэг байх нь илүү зохистой баймаар.
 
Монгол Улсын нутгийн захиргаа
 
 
 
ZasagZahirgaa
(11) Монгол Улсын нутаг дэвсгэр захиргааны хувьд аймгуудад, аймаг нь хот болон сумдад, сум нь тосгон болон багуудад, хот нь хороонуудад хуваагдах ба Төв аймгийн нутаг дэвсгэрт орших нийслэл Улаанбаатар хот нь дүүргүүдэд, дүүрэг нь хороодод хуваагдах бөгөөд нийслэлийн тусгай статустай байхаар өөрчлөн зохицуулах санал байна. Ингэснээр аймгийн төвийн сум, сумын төвийн баг гэсэн зохисгүй ойлголтуудаас ангижрах болно.
(12) Аймаг, хот, сум, нийслэл, дүүрэг, дүүргийн хорооны засаг даргыг нийтээр шууд сонгох, хотын хороо, тосгоны болон багийн засаг даргыг дараах шатны засаг дарга нь томилдог горимд шилжих. Гэхдээ энд аймгийн (сумын) захиргаа оршин буй хотын (тосгоны) засаг даргын үүргийг аймгийн (сумын) засаг даргад хавсаргах. Ийм байдлаар зохицуулах нь хүн ам цөөн манай улсын хувьд улс төрийн удирдлагыг шуурхай болгох, давхардлыг цэгцлэх тустай.
(13) Нийтээр сонгогддог олон шатны иргэдийн төлөөлөгчдийн олон хурал засаг дарга нарт тухайн шатны хурлын шийдвэрийн ард нуугдах, улмаар захиргааны хяналтаас гадуур үйл ажиллагаа явуулах бололцоо олгож байна. Хурлын шийдвэрийг л биелүүлсэн гэх маягаар хариуцлагаас мултрах бололцоог засаг даргад олгодог боллоо. Иймээс зөвлөлт маягийн тогтолцооны инерц болсон энэхүү иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас даруй салах шаардлага байна.
(14) Засаг даргыг хуульд заасан зүй ёсны үндэслэлээр огцруулах эрхийг гүйцэтгэх эрх мэдлийн дараа шатны толгойлогчид олгох, огцорсон бол үлдсэн бүрэн эрхийн хугацаанд засаг даргыг томилох эрхийг мөн түүнд олгох нь зохимжтой.
(15) Аливаа шатны засаг дарга иргэдийн шууд оролцооны олон аргаас ашиглан шийдвэрээ гаргадаг, гэхдээ гаргасан шийдвэрээ бүрэн хариуцдаг байхыг Үндсэн хуулд тусгах нь иргэдийн оролцоог гуйвуулан ашиглах явдлаас сэргийлэхэд тустай ба захиргааны хяналтыг бий болгоно.
(16) [57.3]-ыг УИХ Засгийн газрын саналыг үндэслэн нутаг дэвсгэрийн нэгжийг тогтоодог болгон өөрчлөх.
 
Намд хязгаарлалт тогтоох санал 
Намыг [16.10] иргэдийн сайн дурын байгууллагын түвшинд тодорхойлон орхисон нь авилгал газар авахад нөлөөлсөн. Нам бол төрийн байгууллагуудын улс төрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх, баялагийг дахин хуваарилахад онцгой эрх дархтай оролцдог тул нийгмийн ардчилсан тогтолцоог төлөвшүүлэхэд чиглэсэн зохих хязгаарлалтыг Үндсэн хуулиар тогтоох шаардлага байна:
(17) Нам бол Монгол Улсын иргэдийн улс төрийн хүсэл зориг, нийтлэг ашиг сонирхлыг илэрхийлсэн улс төрийн бодлогыг тодорхойлон хэрэгжүүлэх зорилготой, хамтын зарчмаар шийдвэр гаргаж хариуцлага хүлээдэг хамтын удирдлага бүхий сайн дурын, ашгийн төлөө бус байгууллага мөн.
(18) Нам нь нийгэмд дор дурдсан чиг үүргийг гүйцэтгэнэ: 1. Хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох, 2. Нийгмийн үзэл санааг төлөөлөх, 3. Иргэдэд улс төрийн боловсрол олгох, 4. Иргэдийг улс төрийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулж, зохион байгуулах, 5. Улс төрийн манлайлагч нарыг бэлтгэх, 6. Сонгуульд нэр дэвшүүлэх, 7. Сонгуулийн үр дүнгээр Засгийн газрыг бүрдүүлж бодлогоо хэрэгжүүлэх. 
(19) Намын санхүүжилт дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ: 1. Гишүүдийн татвар, 2. Монгол Улсын хуулийн этгээдийн хандив, 3. Сонгуульд оролцсон амжилтаас хамааран улсын төсвөөс олгох урамшуулал, 4. Намын зорилгод нийцсэн үйл ажиллагаанаас олсон орлого.
(20) Намын санхүүжилтийн 4-өөс бусад эх үүсвэр бүрт, улс төр дахь мөнгөний нөлөөг багасгах зорилгоор харилцан хамаарал бүхий хязгаарлалтыг хуулиар тогтооно. Үндсэн хуулиар тогтоох шаардлагатай байх.
 
(21) Нам нь нийгмийн бүх давхаргын төлөөллийг хамарсан, үндэсний хэмжээний зохион байгуулалттай байна.
 
(22) Сонгуулийн бус үед намын байгууллага төрийн хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй бөгөөд намын бүх байгууллагын хурал иргэдэд болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд нээлттэй байна.
(23) СЕХ-нд намыг бүртгэх, санхүүжилтыг нь хянах, татан буулгах хүртэл хариуцлага тооцох бүрэн эрхийг олгох.
 
Бүх нийтийн сонгуульд холбогдох зарим санал
(24) Бүх нийтийн сонгууль, санал асуулгатай шууд холбогдсон [16.9, 21.2, 25.1.16, 31.3-6] заалтуудын давхардлыг арилгаж, алдааг засаж, орхигдсон зарчмуудыг гүйцээж, аль болох нэг дор нэгтгэн томьёолох.
(25) Ялангуяа хоёр дахь шатны санал хураалтаас зайлсхийх зорилгоор, жишээлбэл Ерөнхийлөгчөөр сонгогдохын тулд тавиас дээш хувийн санал авах босгыг бууруулах эсвэл хамгийн олон санал авснаар шийдвэрлэх.
(26) Сонгуулийн тогтолцоог [21.2] ойлгомжтой тодорхойлсон заалтаар солих. Ингэснээр УИХ-ын ээлжит сонгууль бүрийн дараа намууд сонгуулийн тогтолцоог өөрт ашигтайгаар өөрчлөх оролдлогоос нэг мөр салж, намууд сонгуулийн тогтолцоонд дасан цохицож төлөвшинө.
(27) [25.1.16, 31.4, 31.6] Бүх нийтийн аливаа сонгуульд сонгогчдын ирц өндөр байхыг шаардаж байгаа учраас сонгогч иргэнд сонгуульд оролцох үүргийг Үндсэн хуулиар ногдуулах. Ийм зохицуулалт нь хүндэтгэх шалтгаангүйгээр саналаа өгөөгүй сонгогчид торгуул ногдуулах, ажилд дайчлах зэрэг захиргааны зохих хариуцлага ногдуулах хууль зүйн үндэслэлийг бий болгоно. НҮБ-ын Хүний эрхийн төвөөс “Их цааз” -ын төсөлд ирүүлсэн хөндлөнгийн шинжээчийн илтгэлд сонгогчийн ирц хүрэхгүй бол яах вэ? Гээд зохицуулалт хийхийг чухалчилсан байдаг.
 
Хууль санаачлах эрх ба Үндсэн хуулийг бүх нийтийн санал асуулгаар эцэслэн шийдвэрлэдэг горимд шилжих санал
(28) [26.1, 33.1.1, 33.2.38, 68.1] Үндсэн хуулиас бусад хууль санаачлах бүрэн эрхийг Ерөнхий сайд буюу Засгийн газар, УИХ-ын гишүүнд олгох, Ингэхдээ тэтгэвэр, цалин тогтоох, төсвийн хууль зэргийг Засгийн газар санаачилдаг байх. Ерөнхийлөгч хориг тавих бүрэн эрхтэй тул хууль санаачилдаггүй, Засгийн газрын хараат бус байдлыг хангах үүднээс чиглэл өгдөггүй байх нь илүү зохистой.
(29) [68.1, 69.1; 68.2, 25.1.16] Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг тодорхой тооны иргэд Ерөнхийлөгчөөр уламжлан санаачилдаг, Ерөнхийлөгч УИХ-д оруулах эсэхээ шийдвэрлэдэг, хэрэв өөрчлөлтийг УИХ өндөр хувиар дэмжсэн бол бүх нийтийн санал асуулга явуулах товыг УИХ тогтоодог, зохих хугацаанд Цэц тухайн өөрчлөлт Үндсэн хуулиар тогтоосон хамгаалалтыг зөрчсөн гэсэн маргааныг шууд их суудлаараа шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй байх, хэрэв зөрчсөн тухай Цэцийн шийдвэр гаргаагүй бол товлосон ёсоор санал асуулгыг явуулах, эсрэг тохиолдолд өөрчлөлтийг Ерөнхийлөгчид буцаадаг, сонгогчдын тавиас дээш хувийн санал авсан өөрчлөлт Үндсэн хуульд ордог зохицуулалтыг хийх.
Batlah
 
 
Алдаатай элдэв нэр томьёо, нөхцөл
(30) “Эрх мэдэл” үү, “бүрэн эрх” үү? “Бүрэн эрх”-ийг Үндсэн хуулиар л олгодог, түүнийг УИХ-аас бэлэг мэт тараан олгодог байх ёсгүй. “Тодорхой бүрэн эрх”, “онцгой бүрэн эрх” гэсний цаана ямар үндэслэл байна? “Төрийн өмч”, “төрийн эрх ашиг” гэдэг бол алдаа. Учир нь төр бол нийтийн эрх ашгийн төлөө, нийтийн эд хөрөнгийг зарцуулан үйл ажиллагаа явуулах үүрэгтэй, түүнд үүнээс тусдаа эрх ашиг, тусгай өмч байх ёсгүй. Чухал зарчмыг “хуульд өөрөөр заагаагүй бол” гэдэг нөхцлийн дор томьёолох аюултай. Учир нь ямар нэгэн хуульд өөрөөр заах замаар уг зарчмыг үгүйсгэх боломжтой.
(31) “Шашнаа” гэдэг үг хэрхэн орсон тухай: “сүүлчийн хэлэлцүүлэг. Индэр дээр эх баригч бичвэрийг эцсийн болгохоор эхнээс нь танилцуулж байна. Шашин төрийн харилцааны тухай есдүгээр зүйл дээр хүрч ирэхэд, цорын ганц шашны зүтгэлтэн депутат Хамба Чойжамц үг хэлэх болов. Хамба хэдэн сар үргэлжилсэн АИХ-ын энэ чуулганд ганц удаа л үг хэлсэн шиг санагдана. Төр хэлмэгдүүлсэн бурханы шашнаа харж хамгаалах талаар заамаар байна гэсэн санааг илэрхийлсэнд эх баригч “шашныг” гэснийг “шашнаа” болгон өөрчлөх санал гаргасныг хүлээн авцгаасан. Хожим нь Сүм хийдийн харилцааны тухай хуулиар Бурханы, Муслим, Бөөгийн шашнаас бусдыг хориглох маягийн хууль батлагдсан даруй Цэц уг хууль нь хүний шашин шүтэх, эсэх эрхийг зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гаргасныг УИХ хүлээн зөвшөөрсөн түүхтэй. Ийнхүү Цэц Үндсэн хуулийн есдүгээр заалтыг ямар ч шашин төрийн тусгай халамжинд байх ёсгүй гэж тайлбарласан хэрэг. Гэвч үе үеийн Ерөнхийлөгчөөс эхлээд төрийн зарим байгууллага, албан тушаалтан Үндсэн хуулийн хүчин чадалтай Цэцийн шийдвэрт захирагдахгүй байгаа нь шашны зан үйлд оролцох, төрийн албаны байранд бурхан шүтээн байрлуулах зэрэг үйлдлээр нотлогдож байна. Монгол Улс нэгэнт төрийн шашингүй юм бол Үндсэн хууль нь сүсэг бишрэлийн үг хэллэгээс чөлөөлөгдсөн, төрийн байгууллага нь ийм шинжийн үйл ажиллагаа явуулдаггүй, албан тушаалтан нь төсвийн хөрөнгөөр хоосон мөрөөддөггүй, буйр суурьтай орчин үеийн улс байх ёстой.
(32) Иймээс зарчмыг аль болох яруу тодорхой, хоёрын хооронд ая тал зассан байдалгүй томьёолох нь хуулиар удирдуулах ёсыг хэрэгжүүлэхэд тустай. Жишээлбэл, Үндсэн хуульд “Монгол Улс бол нэгдмэл бөгөөд төрийн шашингүй, парламентын бүгд найрамдах улс мөн” гэсэн заалтыг өөрчлөхгүй байхаар тусгах нь зүйтэй. Ингэсэн тохиолдолд “2.2 Монгол Улсын нутаг дэвсгэр зөвхөн засаг захиргааны нэгжид хуваагдана” гэсэн давтагдах заалт байх шаардлагагүй болж, шүүхийн болон сонгуулийн тойрог байгуулахад хожим учрах саад үгүй болох жишээтэй.
(33) “20-р зүйл. ... хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү УИХ-д хадгална”. Энэ үг илүүдсэн бололтой. Цэц идэвхигүй байдлаар боловч хуулийг, түүний заалтыг хүчингүй болгох зэргээр хууль тогтооход оролцдог билээ. Тухайн цаг үедээ энэ мэт хүч оруулсан үг чихэнд чимэгтэй сонсогддог байсныг нуугаад яахав. МАХН-ын ТХ-ны тогтоолууд чинь хуулиас дээгүүр үйлчилдэг байлаа шүү дээ. Энэ бол нуурын ус их шуурганд нэг эргээ цохисон бол нөгөө эргээ арай бага хүчээр цохисоор тайван болдогтой төстэй үзэгдэл. Тайван болгох цаг нь аль хэдийнээ болчихоод байна.
(34) Ер нь төрийн байгууллагад олгосон бүрэн эрхийг нөгөө этгээдэд шилжүүлж болох уу? Хэрэв болох хариулт Үндсэн хууль дотроос олдож байгаа бол түүнийг даруй боломжгүй болгон өөрчлөх хэрэгтэй. Учир юунд гэвэл, энэ нь эрх мэдлийн хуваарилалтыг алдагдуулахаас эхлээд төрийн байгууллагад оноогдсон үүргийг зарахад хүргэх аюултай.
 
Илтгэгч Д.Ламжав