2015.5.3-нд болсон “Үндсэн хууль ба зөвлөлдөх ардчилал” сэдэвт онол практикийн бага хуралд тависан илтгэл
Оршил
1992 онд батлагдаж, 2000 онд долоон өөрчлөлт орсон, одоогоор дагаж мөрдөж байгаа Үндсэн хуульд ямар өөрчлөлт оруулах талаар шинжээчдийн албан ёсны хөндлөнгийн зөвлөмж, Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлсэн хорь гаруй жилийн туршлагад тулгуурлан, 2015.5.3-нд болох “Үндсэн хууль ба зөвлөлдөх ардчилал” сэдэвт онол практикийн бага хуралд тавихаар энэхүү илтгэлийг бичлээ.
Илтгэлд оруулбал зохих бүх өөрчлөлтийг хамрах зорилго тавиагүйг нэг мөр тэмдэглэе. Дунд хаалт дотор Үндсэн хуулийн сонирхож буй заалтын дугаарыг тоочихыг хичээсэн бөгөөд илтгэлийн төгсгөлд ашигласан материалуудыг дурдсан. Цаг хугацаанд хавчигдсаны улмаас тодорхой ишлэл татаж амжаагүйдээ уучлал хүсье.
Нөхцөл байдал
• Үндсэн хууль маань нийгэмд тулгарсан хямралыг даван туулахад онцгой үүрэг гүйцэтгэж, дэлхийн жишигтэй харьцуулахад хангалттай урт хугацаанд харьцангуй тогтвортой мөрдөгдсөөр ирсэн.
• Гэвч,Үндсэн хуульд маань “хуралд шүтэх-хурлаар намнах” зэрэг зөвлөлт маягийн үндсэн хуулийн нөлөө-инерц туссан нь хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх бүрэн эрхийн харьцангуй бие даасан байдал, харилцан хяналт-тэнцвэрийг алдагдуулж байна. Энэ байдлыг цааш үргэлжлүүлэх нь монголчууд бидний 1990-92 онд сонголт хийсэн ардчилсан нийгмийн тогтолцоонд занал учруулах эрсдэлтэй гэж үзэж байна.
• Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийг УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулсан нь сайшаалтай боловч өөрчлөлт нь “Журмын тухай хуулийн хүрээнд” байхаар төлөвлөсөн нь алдаа юм. Учир нь энэхүү журмын тухай хууль Үндсэн хуульд байгаа ноцтой алдаануудыг залруулахыг зөвшөөрдөггүй.
• Байдал нэгэнт ийм байгаа учир, иж бүрэн өөрчлөлт хийх ажлыг 1990 оны жишиг, улсынхаа чадал чансааг бодолцон, парламентын бүгд найрамдах улсыг бэхжүүлэх зорилгоор, нийгмийн эв нэгдлийг илэрхийлэх үүрэгтэй Ерөнхийлөгч манлайлан оролцох нь илүү зөв гарц байж болох юм.
УИХ-ын бүрэн эрхийг хязгаарлах шаардлага
(1) Бүхнийг УИХ-д даатгасан [20; 25.1-ийн толгой өгүүлбэрийн эхний хэсэг; 68.1; 69.1]. Ингэснээр жишээлбэл, Үндсэн хуульд ямар ч хяналтгүйгээр өөрчлөлт хийх бололцоог УИХ-д олгосон. Энэ бололцоо ч Үндсэн хуулийн эцгийн өгсөн “дордуулсан” гэх хочтой долоон өөрчлөлтөөр хэрэгжсэн бөгөөд 1990 онд ямар ч хамгаалалтгүй Үндсэн хууль баталснаа ойлгосон билээ. Эцэг энэ алдааг жирийн хуулиар засахыг эрмэлзэн Журмын тухай хуулийг ардчилсан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн ивээл дор боловсруулж, УИХ уг хуулийг 2010.12.23 буюу гайтай Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хязгаарлахаар намууд анх тохиролцоонд хүрсэн тэр дурсгалт өдрөө баталсан паянтай. Үндсэн хуулийн хамгаалалт Үндсэн хууль дотроо байх ёстой. Учир нь жирийн хуулийг парламент дахь олонх хэзээ ч өөрчлөх боломжтой тул хамгаалалт болж чадахгүй, харин хортойгоор ашиглагдаж магадгүй.
(2) Засгийн газрын гишүүн бүрийг УИХ хэлэлцэн томилох [39.3] заалт нь Засгийн газрыг УИХ-аас хэт хараат байдалд оруулан тогворгүй байдал руу түлхдэг болсон. 1999 онд Засгийн газрын 8 гишүүн нэгэн зэрэг огцорсноо мэдэгдсэнээр Үндсэн хуулийн 42.2 заалтын дагуу Ерөнхий сайд огцорч, энэхүү гавьяаг нь УИХ үнэлэн дээрх 8 сайдыг дараагийн ЗГ-т хэвээр томилсон нь хараат байдлыг илтгэх, кабинетын зарчмыг алдагдуулсан гаж тохиолдол юм.
(3) УИХ-ын үйл ажиллагааны салан задгай байдлыг засах шаардлага байна. [24.1, 27.2, 27.6, 35.2]. Нийт 76 гишүүний 20 нь буюу 26.3% нь дэмжсэнээр шийдвэр батлагдах бололцоотой байгааг 39-д хүргэх, гишүүд зарим тохиолдолд нэрээр, зарим тохиолдолд нууцаар саналаа өгдөг хоёрдмол стандарт тогтоосныг , нэрээр өгдөг ил тод зарчимд шилжүүлэх, байнгын ажиллагаатай гэгдэхийн тулд жилийн 364 өдрийн зөвхөн 100 өдөрт ажиллаж болохоор тогтоосныг ядаж хагаст нь ажилладдаг байхаар тогтоох. Цэц үндэслэлийг нь нэгэнт тогтоочихсон юм бол Ерөнхийлөгчийг огцруулахад УИХ-аас тийм өндөр санал шаардах ёстой гэж үү. Шууд огцордоггүй юм бол, ядаж 39 гишүүний саналаар огцордог баймаар.
(4) УИХ-ыг тараах [22.2] заалтыг илүү боловсронгуй болгох. Жишээлбэл, Ерөнхий сайдыг томилохыг саатуулсан энэ үндэслэл дээр төсөв батлах, ээлжит сонгуулиудыг хугацаанд нь зарлахгүй саатуулсан үндэслэлийг нэмж болох юм.
Шүүх ба Үндсэн хуулийнхаа өөрчлөлтийг хянах механизмгүй боловч, олон улсын эрх зүйтэй байлдах үүрэгтэй Цэц
(5) Дээд шүүхэд Үндсэн хуулиас бусад хуульд хийсвэр тайлбар хийх эрх олгосон [50.1.4]. Энэ бол Байнгын ажиллагаатай парламентгүй байсан үеийн хуулийн цоорхойг элдэв аргаар нөхдөг байсны инерц юм. Энэ бол байнгын парламенттай одоогийн нөхцөлд хууль тогтоох бүрэн эрхэд халдсан гэж үзэгдэхүйц заалт. Онолын үүднээс алдаа гэж үзэж болох энэ заалтыг хязгаарласан хуулийн заалтыг Цэц саяхан Үндсэн хууль зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гаргалаа. Цэцийн гишүүд “Цэц муу Үндсэн хуулийг ч хамгаалах үүрэгтэй” гэлцсэн тухай яриа байдаг. Энэ бол хуулийг удирдлага болгож байгаа сайн жишиг. Сүүлийн үед зарим хуульч Үндсэн хуулийг гүн ухааны үүднээс тайлбарлах ёстой, Үндсэн хуулийн нөөц шавхагдаагүй гэх яриаг нэлээд гаргах болж. Энэ нь Үндсэн хуульд хийвэл зохих өөрчлөлтийг саатуулах зорилгод ашиглагдах осолтой.
(6) Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр тухайн хүний Үндсэн хуулиар тогтоосон эрхийг зөрчсөн тухай гомдлыг Цэц шийдвэрлэдэг болгох саналыг мэргэжлийн судлаачид дэвшүүлж байгааг тэмдэглэе.
(7) Үндсэн хуулийн шүүхийн үүргийг гүйцэтгэж байгаа Цэцэд жирийн хууль Үндсэн хууль зөрчих явдлаас амжилттай хамгаалах боломж байна. Харин Үндсэн хуульд оруулах өөрчлөлтийг хянах, УИХ тоож үздэггүй нэгэн оньсого мэт саналыг [68.1] сонсгохоос өөр, Үндсэн хуулийн ямар ч механизм Цэцэд алга. Энэ механизмыг даруй бүрдүүлэх шаардлагатай болохыг 1999-2000 онд болсон маргаан нотолсон.
(8) Олон улсын гэрээг Үндсэн хууль зөрчсөн гэх үндэслэлээр дагаж мөрдөхгүй [10.4], уг гэрээг дотоодын жирийн хуулийн адил хянах [66.2.1; 66.3], хүчингүй болгохыг [66.4] Цэцэд үүрэгдсэн нь Олон улсын эрх зүйн үүднээс ямарч ач холбогдолгүй бөгөөд шуудхан хэлэхэд, ичмээр заалтууд. Цэц өнөөдрийг хүртэл энэ тухай шийдвэр гаргаагүй нь аз юм.
(9) 66.2.4-т Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын Ерөнхий прокурор, Засгийн газрын гишүүн хэмээх гурван этгээдийг оруулахаа мартсан бололтой. Учир нь Цэц эдгээрийн талаар нэгэнт Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх талаар дүгнэлт гаргах бүрэн эрхтэй тул бусдын адил огцруулах үндэслэл байгаа эсэхийг ч тогтоох бүрэн эрхтэй баймаар.
(10) 66.2-т Цэцийн бүх дүгнэлтийг ганцхан УИХ-д оруулахаар заасан нь Цэцийн дүгнэлтийг шуурхай хэрэгжих явдалд саад учруулахуйц болсон. Жишээлбэл, Ерөнхийлөгчийн томилдог Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурорын талаар гарсан дүгнэлтийг УИХ-д биш, Ерөнхийлөгчид хүргэх нь илүү зохистой, үүний нэгэн адил Ерөнхийлөгчийн зарлигт холбогдох дүгнэлтийг Ерөнхийлөгчид өөрт нь, Засгийн газрын гишүүнд холбогдох дүгнэлтийг Ерөнхий сайдад хүргэдэг байх нь илүү зохистой баймаар.
Монгол Улсын нутгийн захиргаа
(11) Монгол Улсын нутаг дэвсгэр захиргааны хувьд аймгуудад, аймаг нь хот болон сумдад, сум нь тосгон болон багуудад, хот нь хороонуудад хуваагдах ба Төв аймгийн нутаг дэвсгэрт орших нийслэл Улаанбаатар хот нь дүүргүүдэд, дүүрэг нь хороодод хуваагдах бөгөөд нийслэлийн тусгай статустай байхаар өөрчлөн зохицуулах санал байна. Ингэснээр аймгийн төвийн сум, сумын төвийн баг гэсэн зохисгүй ойлголтуудаас ангижрах болно.
(12) Аймаг, хот, сум, нийслэл, дүүрэг, дүүргийн хорооны засаг даргыг нийтээр шууд сонгох, хотын хороо, тосгоны болон багийн засаг даргыг дараах шатны засаг дарга нь томилдог горимд шилжих. Гэхдээ энд аймгийн (сумын) захиргаа оршин буй хотын (тосгоны) засаг даргын үүргийг аймгийн (сумын) засаг даргад хавсаргах. Ийм байдлаар зохицуулах нь хүн ам цөөн манай улсын хувьд улс төрийн удирдлагыг шуурхай болгох, давхардлыг цэгцлэх тустай.
(13) Нийтээр сонгогддог олон шатны иргэдийн төлөөлөгчдийн олон хурал засаг дарга нарт тухайн шатны хурлын шийдвэрийн ард нуугдах, улмаар захиргааны хяналтаас гадуур үйл ажиллагаа явуулах бололцоо олгож байна. Хурлын шийдвэрийг л биелүүлсэн гэх маягаар хариуцлагаас мултрах бололцоог засаг даргад олгодог боллоо. Иймээс зөвлөлт маягийн тогтолцооны инерц болсон энэхүү иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас даруй салах шаардлага байна.
(14) Засаг даргыг хуульд заасан зүй ёсны үндэслэлээр огцруулах эрхийг гүйцэтгэх эрх мэдлийн дараа шатны толгойлогчид олгох, огцорсон бол үлдсэн бүрэн эрхийн хугацаанд засаг даргыг томилох эрхийг мөн түүнд олгох нь зохимжтой.
(15) Аливаа шатны засаг дарга иргэдийн шууд оролцооны олон аргаас ашиглан шийдвэрээ гаргадаг, гэхдээ гаргасан шийдвэрээ бүрэн хариуцдаг байхыг Үндсэн хуулд тусгах нь иргэдийн оролцоог гуйвуулан ашиглах явдлаас сэргийлэхэд тустай ба захиргааны хяналтыг бий болгоно.
(16) [57.3]-ыг УИХ Засгийн газрын саналыг үндэслэн нутаг дэвсгэрийн нэгжийг тогтоодог болгон өөрчлөх.
Намд хязгаарлалт тогтоох санал
Намыг [16.10] иргэдийн сайн дурын байгууллагын түвшинд тодорхойлон орхисон нь авилгал газар авахад нөлөөлсөн. Нам бол төрийн байгууллагуудын улс төрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх, баялагийг дахин хуваарилахад онцгой эрх дархтай оролцдог тул нийгмийн ардчилсан тогтолцоог төлөвшүүлэхэд чиглэсэн зохих хязгаарлалтыг Үндсэн хуулиар тогтоох шаардлага байна:
(17) Нам бол Монгол Улсын иргэдийн улс төрийн хүсэл зориг, нийтлэг ашиг сонирхлыг илэрхийлсэн улс төрийн бодлогыг тодорхойлон хэрэгжүүлэх зорилготой, хамтын зарчмаар шийдвэр гаргаж хариуцлага хүлээдэг хамтын удирдлага бүхий сайн дурын, ашгийн төлөө бус байгууллага мөн.
(18) Нам нь нийгэмд дор дурдсан чиг үүргийг гүйцэтгэнэ: 1. Хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох, 2. Нийгмийн үзэл санааг төлөөлөх, 3. Иргэдэд улс төрийн боловсрол олгох, 4. Иргэдийг улс төрийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулж, зохион байгуулах, 5. Улс төрийн манлайлагч нарыг бэлтгэх, 6. Сонгуульд нэр дэвшүүлэх, 7. Сонгуулийн үр дүнгээр Засгийн газрыг бүрдүүлж бодлогоо хэрэгжүүлэх.
(19) Намын санхүүжилт дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ: 1. Гишүүдийн татвар, 2. Монгол Улсын хуулийн этгээдийн хандив, 3. Сонгуульд оролцсон амжилтаас хамааран улсын төсвөөс олгох урамшуулал, 4. Намын зорилгод нийцсэн үйл ажиллагаанаас олсон орлого.
(20) Намын санхүүжилтийн 4-өөс бусад эх үүсвэр бүрт, улс төр дахь мөнгөний нөлөөг багасгах зорилгоор харилцан хамаарал бүхий хязгаарлалтыг хуулиар тогтооно. Үндсэн хуулиар тогтоох шаардлагатай байх.
(21) Нам нь нийгмийн бүх давхаргын төлөөллийг хамарсан, үндэсний хэмжээний зохион байгуулалттай байна.
(22) Сонгуулийн бус үед намын байгууллага төрийн хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй бөгөөд намын бүх байгууллагын хурал иргэдэд болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд нээлттэй байна.
(23) СЕХ-нд намыг бүртгэх, санхүүжилтыг нь хянах, татан буулгах хүртэл хариуцлага тооцох бүрэн эрхийг олгох.
Бүх нийтийн сонгуульд холбогдох зарим санал
(24) Бүх нийтийн сонгууль, санал асуулгатай шууд холбогдсон [16.9, 21.2, 25.1.16, 31.3-6] заалтуудын давхардлыг арилгаж, алдааг засаж, орхигдсон зарчмуудыг гүйцээж, аль болох нэг дор нэгтгэн томьёолох.
(25) Ялангуяа хоёр дахь шатны санал хураалтаас зайлсхийх зорилгоор, жишээлбэл Ерөнхийлөгчөөр сонгогдохын тулд тавиас дээш хувийн санал авах босгыг бууруулах эсвэл хамгийн олон санал авснаар шийдвэрлэх.
(26) Сонгуулийн тогтолцоог [21.2] ойлгомжтой тодорхойлсон заалтаар солих. Ингэснээр УИХ-ын ээлжит сонгууль бүрийн дараа намууд сонгуулийн тогтолцоог өөрт ашигтайгаар өөрчлөх оролдлогоос нэг мөр салж, намууд сонгуулийн тогтолцоонд дасан цохицож төлөвшинө.
(27) [25.1.16, 31.4, 31.6] Бүх нийтийн аливаа сонгуульд сонгогчдын ирц өндөр байхыг шаардаж байгаа учраас сонгогч иргэнд сонгуульд оролцох үүргийг Үндсэн хуулиар ногдуулах. Ийм зохицуулалт нь хүндэтгэх шалтгаангүйгээр саналаа өгөөгүй сонгогчид торгуул ногдуулах, ажилд дайчлах зэрэг захиргааны зохих хариуцлага ногдуулах хууль зүйн үндэслэлийг бий болгоно. НҮБ-ын Хүний эрхийн төвөөс “Их цааз” -ын төсөлд ирүүлсэн хөндлөнгийн шинжээчийн илтгэлд сонгогчийн ирц хүрэхгүй бол яах вэ? Гээд зохицуулалт хийхийг чухалчилсан байдаг.
Хууль санаачлах эрх ба Үндсэн хуулийг бүх нийтийн санал асуулгаар эцэслэн шийдвэрлэдэг горимд шилжих санал
(28) [26.1, 33.1.1, 33.2.38, 68.1] Үндсэн хуулиас бусад хууль санаачлах бүрэн эрхийг Ерөнхий сайд буюу Засгийн газар, УИХ-ын гишүүнд олгох, Ингэхдээ тэтгэвэр, цалин тогтоох, төсвийн хууль зэргийг Засгийн газар санаачилдаг байх. Ерөнхийлөгч хориг тавих бүрэн эрхтэй тул хууль санаачилдаггүй, Засгийн газрын хараат бус байдлыг хангах үүднээс чиглэл өгдөггүй байх нь илүү зохистой.
(29) [68.1, 69.1; 68.2, 25.1.16] Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг тодорхой тооны иргэд Ерөнхийлөгчөөр уламжлан санаачилдаг, Ерөнхийлөгч УИХ-д оруулах эсэхээ шийдвэрлэдэг, хэрэв өөрчлөлтийг УИХ өндөр хувиар дэмжсэн бол бүх нийтийн санал асуулга явуулах товыг УИХ тогтоодог, зохих хугацаанд Цэц тухайн өөрчлөлт Үндсэн хуулиар тогтоосон хамгаалалтыг зөрчсөн гэсэн маргааныг шууд их суудлаараа шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй байх, хэрэв зөрчсөн тухай Цэцийн шийдвэр гаргаагүй бол товлосон ёсоор санал асуулгыг явуулах, эсрэг тохиолдолд өөрчлөлтийг Ерөнхийлөгчид буцаадаг, сонгогчдын тавиас дээш хувийн санал авсан өөрчлөлт Үндсэн хуульд ордог зохицуулалтыг хийх.
Алдаатай элдэв нэр томьёо, нөхцөл
(30) “Эрх мэдэл” үү, “бүрэн эрх” үү? “Бүрэн эрх”-ийг Үндсэн хуулиар л олгодог, түүнийг УИХ-аас бэлэг мэт тараан олгодог байх ёсгүй. “Тодорхой бүрэн эрх”, “онцгой бүрэн эрх” гэсний цаана ямар үндэслэл байна? “Төрийн өмч”, “төрийн эрх ашиг” гэдэг бол алдаа. Учир нь төр бол нийтийн эрх ашгийн төлөө, нийтийн эд хөрөнгийг зарцуулан үйл ажиллагаа явуулах үүрэгтэй, түүнд үүнээс тусдаа эрх ашиг, тусгай өмч байх ёсгүй. Чухал зарчмыг “хуульд өөрөөр заагаагүй бол” гэдэг нөхцлийн дор томьёолох аюултай. Учир нь ямар нэгэн хуульд өөрөөр заах замаар уг зарчмыг үгүйсгэх боломжтой.
(31) “Шашнаа” гэдэг үг хэрхэн орсон тухай: “сүүлчийн хэлэлцүүлэг. Индэр дээр эх баригч бичвэрийг эцсийн болгохоор эхнээс нь танилцуулж байна. Шашин төрийн харилцааны тухай есдүгээр зүйл дээр хүрч ирэхэд, цорын ганц шашны зүтгэлтэн депутат Хамба Чойжамц үг хэлэх болов. Хамба хэдэн сар үргэлжилсэн АИХ-ын энэ чуулганд ганц удаа л үг хэлсэн шиг санагдана. Төр хэлмэгдүүлсэн бурханы шашнаа харж хамгаалах талаар заамаар байна гэсэн санааг илэрхийлсэнд эх баригч “шашныг” гэснийг “шашнаа” болгон өөрчлөх санал гаргасныг хүлээн авцгаасан. Хожим нь Сүм хийдийн харилцааны тухай хуулиар Бурханы, Муслим, Бөөгийн шашнаас бусдыг хориглох маягийн хууль батлагдсан даруй Цэц уг хууль нь хүний шашин шүтэх, эсэх эрхийг зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гаргасныг УИХ хүлээн зөвшөөрсөн түүхтэй. Ийнхүү Цэц Үндсэн хуулийн есдүгээр заалтыг ямар ч шашин төрийн тусгай халамжинд байх ёсгүй гэж тайлбарласан хэрэг. Гэвч үе үеийн Ерөнхийлөгчөөс эхлээд төрийн зарим байгууллага, албан тушаалтан Үндсэн хуулийн хүчин чадалтай Цэцийн шийдвэрт захирагдахгүй байгаа нь шашны зан үйлд оролцох, төрийн албаны байранд бурхан шүтээн байрлуулах зэрэг үйлдлээр нотлогдож байна. Монгол Улс нэгэнт төрийн шашингүй юм бол Үндсэн хууль нь сүсэг бишрэлийн үг хэллэгээс чөлөөлөгдсөн, төрийн байгууллага нь ийм шинжийн үйл ажиллагаа явуулдаггүй, албан тушаалтан нь төсвийн хөрөнгөөр хоосон мөрөөддөггүй, буйр суурьтай орчин үеийн улс байх ёстой.
(32) Иймээс зарчмыг аль болох яруу тодорхой, хоёрын хооронд ая тал зассан байдалгүй томьёолох нь хуулиар удирдуулах ёсыг хэрэгжүүлэхэд тустай. Жишээлбэл, Үндсэн хуульд “Монгол Улс бол нэгдмэл бөгөөд төрийн шашингүй, парламентын бүгд найрамдах улс мөн” гэсэн заалтыг өөрчлөхгүй байхаар тусгах нь зүйтэй. Ингэсэн тохиолдолд “2.2 Монгол Улсын нутаг дэвсгэр зөвхөн засаг захиргааны нэгжид хуваагдана” гэсэн давтагдах заалт байх шаардлагагүй болж, шүүхийн болон сонгуулийн тойрог байгуулахад хожим учрах саад үгүй болох жишээтэй.
(33) “20-р зүйл. ... хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү УИХ-д хадгална”. Энэ үг илүүдсэн бололтой. Цэц идэвхигүй байдлаар боловч хуулийг, түүний заалтыг хүчингүй болгох зэргээр хууль тогтооход оролцдог билээ. Тухайн цаг үедээ энэ мэт хүч оруулсан үг чихэнд чимэгтэй сонсогддог байсныг нуугаад яахав. МАХН-ын ТХ-ны тогтоолууд чинь хуулиас дээгүүр үйлчилдэг байлаа шүү дээ. Энэ бол нуурын ус их шуурганд нэг эргээ цохисон бол нөгөө эргээ арай бага хүчээр цохисоор тайван болдогтой төстэй үзэгдэл. Тайван болгох цаг нь аль хэдийнээ болчихоод байна.
(34) Ер нь төрийн байгууллагад олгосон бүрэн эрхийг нөгөө этгээдэд шилжүүлж болох уу? Хэрэв болох хариулт Үндсэн хууль дотроос олдож байгаа бол түүнийг даруй боломжгүй болгон өөрчлөх хэрэгтэй. Учир юунд гэвэл, энэ нь эрх мэдлийн хуваарилалтыг алдагдуулахаас эхлээд төрийн байгууллагад оноогдсон үүргийг зарахад хүргэх аюултай.
Илтгэгч Д.Ламжав
Сэтгэгдэл0
ZA ,LAMJAV GUAI TA TAIVAN BAI ! ARD TUMNII TUSGAAR TOGTNOLOOR TAND TOGLOH ERH BAIHGUI SHUU !SERUUN ZUUDLEED BNA UU UGUI YU ? ...TUN UDAHGUI TS.ELBEGDORJ ERONHIILOGCHIIN ZASAGLALTAI BOLJ KAZAKSTANY NAZARBAEV ,UZBEKISTANY ISLAM KARIMOV SHIG MONKHIIN ERONHIILOGCH BOLOKH YUM BIZDEE ????AXAXAXA
Shashain tor tusdaa baix estoi. "Toriin tahilgatai uul" gedeg oilgoltiig xalax tsag bolson 21-r zuun shuudee
UUH ENE NEG MEDREL- GALZUUGIIN COMBINATION BAS AMID BAIGAA MUU?! UUR AJIL BAIKHGUI , UIDAHAARAA L ENE CH HUUL TER CH HUULIIG UURCHIL GEED L SUUJ BAIDAG MANGAR GAR!
Цагаан Шонхорын Энхтайван 2005 онд центрпоинтын хэргээр сууж байгаад шоронгоос сулллагдсаныхаа дараахан оросын мафийнхнаас энэ аппаратыг оруулж ирсэн. Сая орчим доллараар оросын мафийнхнаас худалдаж авч монголд авчирсан байдаг. Энхтайвны тухайд оросуудтай бүр ерээд оны эхэн үеэс холбоо тогтоосон байдаг юм байна лээ. Аппарат гээд байгаа зүйл нь агаарын долгионыг ашиглаж компьютерийн програмтай холбож ажилладаг. Шинжлэх ухаан болон програм хангамжийн хамгийн сүүлийн үеийн ололт амжилтыг ашиглан бүтээсэн. Ерөнхийдөө оросын тусгай албаныхан олон жилийн уйгагүй хөдөлмөрөөр зохион бүтээсэн. Харин яаж яваад тусгай албаны энэ аппарат оросын мафийнхны гарт орсныг бүү мэд. Миний ойлгож байгаагаар оросын тусгай алба мафитайгаа хамтарч ажилладаг гэж ярилцдаг нь бараг үнэн байх аа. Тусгай алба, мафи хоёрын хооронд ямар нэгэн нууц холбоо сүлбээ байдаг болоод л энэ аппарат гэж нэрлээд байгаа төхөөрөмж эхлээд оросын мафийнхны гарт орж. Улмаар тэднээр дамжин Энхтайвны гарт ирснээс зайлахгүй. Тэрнээс биш сүүлийн үеийн техник технологийг ашигласан тоног төхөөрөмжийг мафийнхан өөрсдөө зохион бүтээх ямар ч боломжгүй шүү дээ. Гаднаас нь харахад ердийн нөүтбүүк шиг хэлбэр дүрстэй энэ аппаратыг олон улсын хил гаалиар авч гарахад ямар ч асуудал үүсэхгүй. Учир нь онгойлгож, асааж үзэж, нарийн шалгахгүй юм бол гаднаас нь харахад жирийн л нэг лап топ шиг харагддаг. Хийсэн материалын хувьд сансарын хөлөг бүтээхэд ашигладаг. Эвдэрдэггүй материалаар хийсэн тул хэдэн цаг, хэдэн өдөр ч унтраахгүйгээр тасралтгүй ажиллуулсан ямар ч эвдрэл саатал үүсэхгүй гэсэн үг. Би интернэт маш сайн ухсаны хүчинд энэ аппаратыг анх оросууд зохион бүтээсэн хэдий ч өнөөдрийн байдлаар гадаадын өндөр хөгжилтэй хэд хэдэн орны тусгай албад яг ийм аппаратыг ашигладаг байж болзошгүй тухай мэдээллийг олж уншсан. Тэр дундаа америкийн тагнуулынхан олон жил хойноос нь хөөцөлдөөд хаана байгааг нь илрүүлж чадахгүй байсан Осама Бин Ладены байгаа газрыг нь илрүүлэхдээ энэ аппаратыг ашигласан байж болзошгүй тухай мэдээллийг гадаадын нэгэн сайт дээрээс олж уншсан юм. Өөр нэг энэ аппараттай холбоотой сонирхолтой таамаглал нь 2006 онд оросын тагнуулын албанд ажиллаж байгаад чөлөөнд гарсан хурандаа цолтой хүн эхнэр хүүхдээ өөрийн гараар хөнөөгөөд. Улмаар өөрийнхөө амийг хорлосон хэрэг гарсан байдаг. Афганы дайнд оролцож, тусгай албаны нарийн нууцуудыг хариуцан ажиллаж явсан. Үхэхээс бусдыг үзсэн, сэтгэлийн тэнхээ тэвчээртэй хурандаа хүн хайртай хүмүүсээ өөрийн гараар хөнөөх болсон шалтгааныг барууны экспертүүд тайлбарлахдаа оросын тагнуулынхан миний яриад байгаа яг энэ аппаратыг ашиглан хурандаагийн сэтгэл зүйд өөрчлөлт оруулж. Улмаар галзуурлын байдалд оруулж. Хүчээр бодол санааг нь удирдан эхнэр хүүхдийг нь өөрийнх нь гараар хөнөөлгөсөн гэдэг таамаглалыг дэвшүүлсэн байдаг юм байна лээ. Мань хурандаа хэтэрхий их нууц мэддэг. Бас тэр нууцаа задлах аюул тулгарсан учраас ийм байдалд орсон тухай 2006 оны намар барууны хэвлэлүүдээр ганц нэг мэдээлэл гарсныг гаднын хэвлэл уншдаг хүмүүс сайн мэдэж байгаа. Агаарт хаа сайгүй эргэн тойрон дүүрэн долгион байдаг. Худлаа гэвэл Улаанбаатарт байгаа хүн хаа холын Эрээнд байгаа хүнтэй гар утсаар яаж ярьж болоод байдгийг тайлбарлая л даа. Ихэнх хүмүүс гар утсыг хэрэглэж мэддэгээс биш ямар зарчмаар яаж ажиллаад байдгийг нь огтоос сонирхдоггүй. Нээрээ ямар ч утас, холбоо, ямар нэгэн контакт байхгүй мөртлөө хоорондоо хэдэн мянган километрийн алсад байгаа хүмүүс яаж бие биенийхээ дууг сонсоод яриад байдаг юм бол оо. Нууц нь маш энгийн. Агаарт байдаг хүний нүдэнд үл харагдах долгион. Тэгвэл миний яриад байгаа энэ аппарат нь яг энэ долгионыг ашиглаж ажилладаг бөгөөд түүнийгээ компьютерийн програм хангамжийн хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт ололттой холбож өгсөнд энэ аппаратны нууц байгаа юм. Энэ аппаратыг дээр нэр дурдсан гадаадын тусгай албад онцгой тохиолдолд ашигладаг. Тэрнээс биш юм болгонд ашиглаад байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл тагнуулчдын хүч хүрэхээргүй /хүний хүчээр хийх боломжгүй/ тийм онцгой тохиолдолд ашигладаг гэсэн үг. Тэгвэл Энхтайван энэ аппаратыг оруулж ирэхдээ өмнө нь монголын тагнуулд ажиллаж байгаад хууль зөрчсөний улмаас ажлаасаа халагдсан хоёрын зэрэг залууг эгнээндээ элсүүлсэн байдаг. Мань хоёрын нэг нь миний олж судалснаар орос, англи хэлтэй. Дээр нь програм хангамж, техникийн талын шаггүй мэдлэгтэй гэж байгаа. Харин нөгөөх нь мэдлэг боловсрол сайн биш боловч нөгөө залуугаараа заалгаж энэ аппаратыг ашиглаж сурсан. Одоо энэ хоёр нөхөр энэ аппаратыг нь хариуцаж ажилладаг. Үүнийхээ төлөө Энхтайвнаас хангалттай хэмжээний цалин урамшуулал авдаг. Дээр нь тусгай албанд ажиллаж байсан хүмүүс болохоороо нууцыг яаж хадгалах болон энэ аппаратаар юу хийж болох болохгүйгээ маш сайн мэддэг. Өөрөөр хэлбэл найдвартай, учраа мэддэг хүмүүс гэсэн үг л дээ. Аппаратын ажиллах зарчим маш энгийн. Гаалиар унтрааж авч орж ирээд асаангуутаа аппаратны дэргэд хамгийн ойр байгаа хүн рүү ганцхан кноп дараад долгионоор буудна. Ингэхийн тулд аппарат мэдээж хангалттай цэнэгтэй байх ёстой. Яг гар утас, цахилгаан бараа шиг тогоор ажиллана гэсэн үг. Лап топ ч бас тогоор ажилладаг шүү дээ. Харин тог гэж юу билээ. Тог бол долгион. Ийм энгийн ажиллагаатай, хэн ч гэсэн заалгаад сурахад хялбархан ажилладаг аппарат. Ингээд хамгийн ойр байгаа хүн рүүгээ долгионоор буудахад нөгөө хүн нь сүртэй ёолж гаслаад, өвдөж зовоод байх юм юу ч байхгүй. Биеийнх нь аль нэг хэсэг рүү. Тэр дундаа толгой руу нь долгионоор буудахад бага зэргийн толгой нь өвдөх түр зуурын өвдөлт мэдэгдэнэ. Ингээд толгой руу нь орсон долгионы тусламжтайгаар нөгөө хүнийхээ толгой доторх бүх мэдээллийг яг алган дээрээ ном тавиад уншиж байгаа юм шиг уншиж болно. Өөрөөр хэлбэл тэр хүний дотор ямар ч нууц үлдэхгүй гэсэн үг. Бүгдийг нь унших боломжтой. Хүний тархи их сонин зарчмаар ажилладаг. Хүн амаараа үг хэлэхийн тулд эхлээд тархины нэг хэсгээс нөгөө хэсэг рүү тухайн хэлэх гэж байгаа үгээ тэмдэгт маягаар маш хурдан дамжуулдаг юм байна. Ингээд тархины тухайн тэмдэгтийг хүлээн авсан хэсэг нь уг тэмдэгтийг үг болгож амаараа гадагшлуулдаг. Өөрөөр хэлбэл хүн үг хэлэхийнхээ өмнөх хоёроос гурван секундэд ямар үг хэлэхээ тархин дотроо маш хурдан хугацаанд бодож амждаг гэсэн үг. Харин тархины нэг хэсгээс нөгөө хэсэг рүү дамжуулж байгаа уг тэмдэгт буюу мэдээллийг энэ аппарат нь хүний тархи руу маш хүчтэй долгионыг буудаж оруулах замаар толгой дотроос нь шууд барьж авдаг гэсэн үг. Аппарат гэж нэрлээд байгаа төхөөрөмжний ажиллах зарчим нь ердөө л энэ. Зөвхөн хэлэх гэж байгаа үг төдийгүй тухайн хүний толгой дотроо бодож байгаа бүх бодлуудыг нь энэ аппаратны тусламжтайгаар тухайн хүний толгой дотроос барьж авч, замаас нь сонсох боломжтой гэсэн үг. Хэрвээ унаган англи хэлтэй гадаад хүн байх юм бол тухайн хүний толгой дотроо юу бодож байгааг шууд англи хэл дээр маш хүчтэй долгионы тусламжтайгаар сонсоно. Харин монголд авчраад монгол хүний толгой руу буудах юм бол тухайн хүний толгой дотроо юу бодож сэтгэж байгаа нь аппаратыг хариуцаж ажиллуулж байгаа хүнд шууд монгол хэлээр сонсогдоод эхэлнэ гэсэн үг. Ийм болохоор энэ аппаратаар дэлхийн ямар ч хэлтэй ямар ч үндэстний хүний бодлыг тухайн эх хэл дээр нь толгой дотроос нь шууд сонсож мэдэх боломжтой. Ганцхан аппаратыг ажиллуулж, тухайн хүний бодлыг сонсож байгаа хүн нь тэр хүний төрөлх хэлийг мэддэг байх шаардлагатай гэсэн үг. Энхтайван 2005 оноос хойш аппаратаа ямар зорилгоор ашигласан бэ гэвэл хамгийн нэгдүгээрт монголын улс төр, бизнест нөлөө бүхий бүх хүмүүсийн толгой доторх бодол. Нарийн нандин нууцуудыг нь уншиж, судалсан байдаг. Монгол жижигхэн. Улаанбаатар хот бүр жижигхэн. Монголын бүх томчууд нийслэл хотод амьдардаг нь монголын улс төр, бизнесийн томчуудын бодлыг хэдхэн сарын дотор хялбархан уншиж мэдэх боломжийг Энхтайванд олгосон хэрэг. Аппаратыг оруулж ирээд хамгийн анх буудсан хүн нь олны танил нэг улс төрчийн байгаа газар нь очиход аппаратын дэлгэцэн дээр тэр хоёр хүний хоёулангийнх нь дүрс харагдана. Энэ бүхнийг аппаратнаас ялгаруулж байгаа маш хүчтэй долгион толгой руугаа буудуулсан нөгөө хүний бодлыг нь уншихаас гадна бие махбодыг нь дэлгэцэн дээр дүрс хэлбэрээр харуулж байгаагаар тайлбарлаж болно. Өөрөөр хэлбэл энэ аппарат нь зөвхөн долгионоор буудаж сонсох биш. Давхар тэр хүнийхээ болон тэр хүний эргэн тойронд байгаа хүмүүсийн дүрсийг хардаг гэсэн үг юм. Ингээд аппаратыг монгол улсын хилээр оруулж ирээд хамгийн анх толгой руу нь долгионоор буудсан хүнээрээ дамжаад өөр олон хүнийг долгионоор буудах замаар монголын олон арван улс төрчид, бизнесмэнүүд. Цаашлаад хүчний байгууллагын дарга, ажилтнууд. Олны танил урлаг спортын одууд. Жирийн иргэд гээд ердөө хэдхэн жилийн дотор маш олон хүний бодол санаа. Толгойн доторх бодол, мэдээллүүдийг нь судалж амжсан байдаг. Эдний дотор үе үеийн төрийн өндөрлөгүүд болох ерөнхий сайдууд, ерөнхийлөгчид. Улсын их хурлын гишүүд гээд олон хүн хамрагдаж байгаа юм. Монгол жижигхэн. Тэр дундаа нийслэл Улаанбаатар хотод бүх зүйл нэг дороо төвлөрсөн байдаг нь аппаратны эздэд бүр ч сайхан аятай таатай боломж олгож өгсөн хэрэг. Одоо гол нууц руугаа оръё. Аппаратаараа Энхтайван болон түүний хоёр туслах нь /өмнө нь тагнуулд ажиллаж байгаад халагдсан/ зүгээр нэг нэр бүхий хүмүүсийн бодлыг уншаад. Юу хийж байгааг нь хараад суугаад байсангүй. Компьютерийн програмыг долгионтой холбож ажилладаг энэ төхөөрөмж нь зүгээр нэг сонсоод, хараад суух биш. Түүнийгээ бичиж, хадгалж авдаг өөр нэг давуу талтай төхөөрөмж юм. Хэдхэн жилийн дотор олны танил, нэр нөлөөтэй олон ч хүний порно бичлэг Энхтайвны гарт ийм маягаар орж ирсний заримыг нь Энхтайван тэдгээр хүмүүсийг дарамтлахдаа ашигласан байхыг үгүйсгэхгүй юм. Хоёр дахь нэмэлт мэдээлэл бол Энхтайван энэ аппаратаа оруулж ирснийхээ дараа монголын тагнуулд ажилладаг өндөр албан тушаалын хүнд аппаратаа өөрийн биеэр харуулсан байдаг. Цаад хүн нь Энхтайвантай бүр ерээд оны үеэс холбоотой ажилладаг бизнесийн түншүүд. Энхтайвныг олон жил хамгаалж, өмгөөлж ирсэн хүн. Одоо бүр илүү ноцтой мэдээлэл бичиж үлдээх гэж байна. Аппаратаар зөвхөн олны танил хүмүүсийг судлаад суусангүй. Бэлгийн гаж донтнууд болон гэр бүлгүй ганц бие залуусыг. Бас биеэ үнэлдэг янхан охидуудыг идэвхтэй судалсан байдаг. Учир нь Энхтайван энэ аппаратаараа зөвхөн монголын томчуудын тухай мэдээлэл цуглуулах зорилго тавьсангүй. Нэгэнт маш өндөр үнээр оруулж ирсэн аппарат болохоор шархаа буцааж нөхөх. Цаашлаад их хэмжээний ашиг орлого олох зорилгыг тавьсан. Хүмүүс бид мэдэхгүй болохоос биш монголд бэлгийн гаж донтнууд цөөнгүй байдаг. Гар хангалга хийдгээс эхлээд есөн жорын гаж аргаар таашаал авагсад байдаг. Тэгвэл эдгээр нөхдүүдийн гаж секс хийж /гар хангалга хийх зэргээр/ байгаа бичлэгийг нь долгионоор буудах замаар бичиж авчээ. Ингээд оросын мафийн холбоотнуудаараа дамжуулаад Энхтайван гадаадын гаж донтон, мөнгөлөг баячуудыг идэвхтэй эрж сурвалжилсан байдаг. Учир нь гадаадын мөнгөлөг баячууд дотор энгийн сексээс таашаал авдаггүй. Заавал бусдын секс хийж байгаа, гар хангалга хийж байгаа элдэв янзын бичлэг үзэж байж таашаал авсан болдог гаж нөхдүүд нэг бус байдаг. Энхтайван болон оросын мафийнхан яг ийм гаж донтой. Тэгээд тэр гаж донгоо хангахын тулд бусдын гажиг секс хийж байгаа бичлэгэнд хэдэн мянган доллар төлөхөөс ч буцахгүй баячуудыг ОХУ болон европ, азийн хэд хэдэн улс орноос идэвхтэй хайж сурагласны хүчинд олж холбоо тогтоосон байна. Ингээд нөгөө бичлэгүүдээ өндөр үнээр зарж эхэлжээ. Зөвхөн манай монголын бэлгийн гаж донтнууд төдийгүй саун массажны биеэ үнэлдэг янхан охидуудын клиентүүдтэйгээ хэрхэн секс хийж байгаа болон гэр бүлгүй ганц бие бөгөөд шоучин, замбараагүй бэлгийн амьдралтай залуусын секс бичлэгийг нэлээд хэдэн жилийн хугацаанд гадаадын гаж донтой баячуудад зарж их хэмжээний ашиг орлогыг олсон. Ашгаа Энхтайван оросын мафийнхантай хуваалцахаас гадна аппарат ажиллуулдаг хоёр залуудаа хувь өгдөг. Мөн ашгийнхаа багагүй хувийг өөрийг нь хамгаалдаг тагнуулын өндөр албан тушаалын том цолтой даргад өгдөг. Ашиг нь тав арван мянган доллараар тогтохгүй. Миний олж судалснаар монголын гаж донтнууд болон янхан эмэгтэйчүүд, шоучин залуусын удаа дараагийн бичлэгүүдээр Энхтайван тагнуулын том цолтой дарга хоёр зургаан оронтой америк доллараар хэмжигдэх хэмжээний мөнгийг сүүлийн хэдэн жилийн дотор олсон гэх мэдээлэл байна. Дээр нь худалддаггүй болохоос биш монголын олны танил бүх хүмүүсийн секс бичлэгүүд бий. Эдний дотор улс төрчид, бизнесмэнүүд, тамирчид, бөхчүүд, миссүүд, загвар өмсөгчид, цагдаа хүчний байгууллагын өндөр албан тушаалын томчууд орно.
хальт хульт уншлаа... тэгээд наад аппарат гээд байгаа юмаа яах гээд байгаа санаатай юм? зарах гээд байгаа юм уу?
Энэ бол заавал хендех ёстой асуудал! Тер шашинг хориглож vл болно, дэмжиж vл болно!!!
Тер ба шашин тусдаа байх ёстой!!!
Galzuu zonog Lamjavaa chi bitgii zonoglo,odoo chinii zag duussan