Баасан - 04 сарын 19,
2024
Хүмүүнлэгийн үндэс хүмүүн. Монголчууд хүн гэж хэлээд хүмүн гэж бичдэг жишгээр гадаад хэлэнд олон монгол үг бичгийн дуудлагаараа үлдсэн болно. Баатар гэж хэлээд багатур гэж бичдэгийг “богатырь” гэдэг жинхэнэ орос үг мэтээр оросууд тайлбарласаар ирсэн. Хаан гэдгийг монгол бичгээр хаган гэж бичиж дууддагийг түрэг улсуудад каган гэж нэрийтдэг.
Хүмүүнлэг гэж хүн төвтэй, хүнийг бурханчладаг монголын язгуур ухаан бөгөөд хүмүүнлэгийн ажлыг түүхэндээ монголчууд өргөн утгаар нэвтрүүлсэн байдаг. Гадны олон иргэнийг цөөн монголчууд төвхнүүлэхдээ баячуудаас үр, тариа будааг хураан авч ядуу ард иргэдэд тараан өгдөг байжээ. Нэг үгээр шудрага хуваарилалтыг тогтоодог байсан нь монголчуудад урт удаан хугацаанд захирах боломжийг олгож байв. Хаана монголчууд байна тэнд баячуудын хулгай дээрэм цээрлэгдэж, дээр дооргүй шудрага ёс тогтдог онцлогтой байв. Ингэхийн тулд монголчууд өөрсдөө хууль дүрмээ чанд сахидаг, дэг журамтай байх өндөр ёс суртахуунтай байсныг онцлох хэрэгтэй. Одооны баруунжсан либерал түүхчдийн онцолдог шиг харанхуй бүдүүлэг, хаа явсан газраа алж талж, таарсан болгоноо хүчиндээд яваагүй юм шүү. Тэгэж ч ертөнцийг төвхнүүлдэггүй юм. Тэгэж ч олон гадаад улс аймгийг удаан хугацаанд захиран барьдаггүй юм. Английн язгууртан дээдэс монголын талд хүчин зүтгэж байсан нь мөн түүхэн баримтуудад тэмдэглэгдсэн байдаг.
Ийнхүү монголын хүн төвтэй “хүмүн” ойлголт английн “human” болсон бөгөөд англи хэлэнд XII-XIII зуунд орж ирснийг мэдэж болно. Өнөөг хүртэл хэл судлаачид “human” гэдэг үг хаанаас гаралтай дээр тогтож чаддаггүй бөгөөд латин “homo” эсвэл “humus” гэдэг үг гэх бөгөөд монголын “хүмүүс” аж. Яагаад англи хэлэнд орж ирсэн, тархсан талаар тайлбар судалгаа хайгаад нэмэргүй. Хүмүүнийг үнэт эрдэнэ болгоогүй алт эрдэнэсийг шүтээн болгосон сууршмал иргэдэд үүнийг тайлах арга үгүй юм.
Өнөөдөр хаа сайгүй энэ үг хамгийн тархан хэрэглэгддэг боловч нэг л газар байдаггүй нь эхнээсээ “human” латин европ гаралтай биш гэдгийг ухаарахад дөхөм болно. Тэр бол Библи. Анх Моисэй бичиж эхэлсэн гэх Библийн евридээс эхлээд II-III-р зуун дамжин орчуулсан латин болон 1380 оны Жон Виклифийн анхны англи гар орчуулга дээр “human” гэдэг үг ойлголт байдаггүйг судлаачид тэмдэглэжээ. Хүмүүн утгыг сүүлд Библтэй холбожээ.
Английн human, humanity, humanitarian, оросын гуманный, гуманитарный гэдэг үг утга бүгд л монголчуудын язгуурын ухаан бөгөөд монгол “хүмүн” гэдэг үгнээс гаралтай гэж үзэх үндэслэл бидэнд байна.
Эмч, уулчин Л.Баярсайхан
Сэтгэгдэл0
Англи гэрманчууд монголчууд шиг Хураай гдг. Хальмаг цэргээс зээлж авсан гэдг шүү. Харин хүмүүний хувьд зүгээр санаандгүй таарсан биз дэ
Kumen gej helsen Oird ayalguunaas uussen. Hel zuid ene ayalganii talaar sain sudlah heregtei. 800 omno salsan Hazaruud bolon Hungary gej met baruund shingesen MGL ugnuud bugd baruun aimgiin Oird ayalguugaar shingesen bdag. Teheer 13r zuund MGLchuud odoohiin Oird ayalguugaar yaridag bsan yum bish biz? Gesen bodol tordog. Ih goyo sudalgaa sonin ur dun garh bh aa
Kumeen baisan bol Human gehgui Kuman geh n yaasan yum. Human geheer halh ayalgatai iluu adil baina shd kkk
Монголчуудыг янз бүрийн нэрээр нэрлээд, дотор нь хагаралдуулах нь гадны хүчний сонирхол байхаа. Жалга довны үзэл, ястан энэ тэр гэдэг жижглэн бутаргасан ойлголтуудаас ангижирч байж л бид эв нэгдэлтэй, хүчтэй болно.
Baruun zuun aimag, halh durvud gehee bolih tsag ali hediin bolson. Mongol ulsiin ergid bid Mongol hun
Монголтой төстэй олон үг бий шүү
Hungary гэдэг чинь Хvн гэсэн vг шvv дээ. Нийслэл Будапешт нь Будаа Песто гэсэн 2 хотын нийлбэр юм. Будаа хот нь Хvн гvрний нийслэл хот байв.
Хvн гvрнээс одоо юу ч vлдсэнгvй. Бусдын соел, хvн ардад нь уусч устсан ба гагцхvv Хvнгvрэн буюу Hungary гэсэн том нэр л vлдэж.
... Хүн гүрнээс юу ч үлдээгүй гэж бүү худал ярь . Өнөөгийн Монгол Улс , үсэрсэн цус, тасарсан мах болох Хөх тамгат Монголчууд өнгөрсөн түүхийн хэлхээг залгамжлан авч яваа бус уу. ... Скиф буюу Эсгийт Улс , Хүннү буюу Хүн Гүрэн , Монгол Эзэнт Гүрний буухиаг үргэлжлүүлэн яваа бидний Монголчууд одоо хэдий буурай , дорой байгаа ч удахгүй өндийн босож өвөг дээдсийнхээ замаар замнах бус уу . ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
guren gedeg ug chin yer n bol manj-hamnigan ug yum bilee.
baatar buyu bahadur chin hindu garaltai ug yum shuu.
... Энэтхэгийн Их удирдагч асан Жавхарлал Неру , ... бахадур хэмээх үг Баатар хэмээх Монгол үгнээс гаралтай , ... хэмээн номондоо бичсэн байсныг уншиж байсан .
Anh haanaas uussen gedeg garal uusliig haival Africa-s uussen biz. Yamarchil baisan chononii uliltaas garaagui ni lavtai
... Төв Азийн өндөрлөг , Монголын газар нутаг хүн анх үүссэн . Үүнийг тухайн цагтаа , ирээдүйд шинжлэх ухаан батлах болно. ... Даравч дарайна , булавч бултайна . ...
Ambasador bol Mongoliin amban said mun l delhiid dipolmat eosiig anh hevshuulsen baidag ene meteer Mongoloos gataltai ugeer jijig tovhimol gargahiig husie.
Амбан гэдэг чинь Монгол биш Манж үг.
мэдээж зүйлийг одоо л мэдэж байгаамуу? наадахы чинь аль эрт ёудлаачид биччихсэн юм ш д
… Одоогийн нөхцөлд барууны ертөнц , капитлистууд томоохон донсолгоон бутрал мөхлийн үедээ орж байна. Өнгөрсөн зууны эхээр бас л ийм донсолгоонд орсон боловч тэд бусдын цусыг сорж амьдардаг махчин лугаа адил учраас өрөөлийн зовлон зүдгүүрээр амьд явах эрхээ уртасгахаар Дэлхийн нэг, хоёрдугаар дайныг хүчээр өдөөж капитлистуудын далд мөрөөдлийг , Гитлер илээр хэрэгжүүлэн олон олон орны ард түмнийг тарчлаан зовоож цусан далайд живүүлэн байж тэд эдийн засаг, нийгмийн хямралаа зогсоож чадсан бол , 1990 ээд онд социалист системийн задрал ЗХУ ын уналтаас бий болсон нөхцөлд бусдын баялгийг сорон бас л мөхлийн хугацаагаа хойшлуулж чадсан . Одоо барууны капитлистууд шинэ дайн үүсгэн , шинэ зовлонд дэлхийг оруулж байж үүсээд байгаа хямралаас гарах боломжтой учраас шинэ тогтворгүй байдлыг хүчээр бий болгох , мөн АРДЧИЛАЛ нэрийн дор улс төр, эдийн засгийн хараат орнуудынхаа эгнээг өргөсгөж тэдгээр орны ард олныг тагнуулын байгууллага , өөрсдийн хүчирхэг мэдээллийн хэрэгслээрээ дамжуулан худал хуурамч мэдээлэл түгээн өөр хооронд нь яс хаяж дайтуулан баялгийг нь өөрсдийн гар хөл болсон урвагч ардчилсан улс төрийн хүрээнийхний хүчээр цөлмөн дээрэмдэж , хортой хүнсний бүтээгдхүүнээр хангах, элдэв вакцин нэрээр хүн амыг нь хомроглон устгах ажиллагааг идэвхтэй гүйцэтгэж байна. Дэлхийн аль ч оронд ардчилал нэрийн дор дарангуйлагч болсон ардчилсан хужаа Ц Элбэгдоржтонгууд , тархи угаагч хужаа муур багш Бао баабарууд байдаг . Тэдний үүрэг бол өнгөн дээрээ үргэлж сайн сайхан зүйл ярих боловч, ачир дээрээ үргэлж хорон мууг хийж улс орныг бузарлаж байдаг. 1990 ээд оноос хойш эдгээр ардчилсан гэх эрхмүүд өөрсдийнхээ гар хөл болсон луйварчидтайгаа цуг улс орон, газар нутгийг цөлбөн хоосолж , Mонголчууд хэрүүл тэмцэл, өвчин зовлон, ядуурал, архидалтаас салахаа больсон . Тэд энэ бохир муу ажлаа тун дуртайяа гүйцэтгэдэг . Учир тэд Xятад цустай хужаа нар учраас , Монголчуудыг хорлож, алж устгах нь тэдний түүхэн үүрэг, зорилго нь болж байдаг . Барууны харийн дээрэмчид , Xятад угшилтай хужаа нартай тун хурдан хэл амаа ололцож байгаа нь хэн хэн нь Монголчуудын тусгаар тогтнолыг бусниулж , хүн ардыг нь хоморголон устгах ашиг сонирхолд нийцэж байгаа гэсэн үг . Өнөөдөр Хятадад , Өрнөдийн томоохон үйлдвэрүүд ажиллаж тэдний ашиглах түүхий эдийн хэмжээ өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Барууны ардчилалыг түгээгч хөрөнгөтнүүд болон Xятадуудын амин хэрэгцээ болсон түүхий эдийг хамгийн хямд үнээр нийлүүлж болох газар бол Монгол орон. Тиймээс өнгөрсөн УИХ ын сонгуулиар өөрсдийн утсан хүүхэлдэй Ц Элбэгдорж тэргүүтэй АН тэдэнтэй эвсэгчидтэй хамтран сонгуулийн санал тоолох машинаар ард олны сонголтыг хувирган өөрчилж хууран мэхлэх замаар төрийн эрх мэдлийг тэд гартаа авсан . Өнөөдөр амташсан хэрээ арван гурав дахина гэдэг шиг нөгөө л бохир аргаа хэрэглэхээр зэхэж байна . Хэрвээ сонгуулийн ирц заасан хэмжээндээ хүрэхгүй бол бүтээхэд ихээхэн цаг хугацаа шаардагдсан олон сая доллараар захиалж хийлгэсэн ардчилсан хужаа Ц Элбэгдоржийг ялуулах хар машины программ нь үр дүнгүй болох аюултай . Эцэст нь тэд Tөрийн бүх эрх мэдлийг хууран мэхлэх замаар авч , Монгол Tөрийн төлөө зүтгэдэг хэнийг ч гэсэн элдэв гэмт хэрэг хүчээр тулган хүлээлгэж, устган дангаар ноёрхохыг хүсэж байна. Тиймээ барууны луйварчид , Xар Xятадын дээрэмчидтэйгээ хамтран ардчилсан утсан хүүхэлдэйнүүд тэдэнтэй эвссэн урвагчидтай нийлэн Монголын тусгаар тогтнолыг бусниулахаар заналхийлж байна… Гэвч тэд нэг зүйлийг ойлгоогүй, ойлгохыг ч хүсээгүй. Монгол бол Мөнх Тэнгэрийн өв болсон улс орон , газар нутаг мөн . Монголын ард түмнийг хамгийн хүнд хэцүү үед нь Мөнх Тэнгэр Эцэг минь , Өөрийн хүчээр авардаг гэдэг нь түүхэн үнэн. Энэ газар нутаг руу довтолсон, өнгөлзсөн хэн боловч асар хүнд гашуун зовлонд унаж эцэстээ мөхдөг … Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Бидний хуучин, уйгаржин гэдэг жинхэнэ монгол бичгийн хэл нь ярианы аялгаас өөр байдгийг бүгд мэдэх байх. Их Монгол улсын үед энэхүү бичгийг хэрэглэхдээ хамгийн олонхийн түгээмэл хэллэгийг суурь болгосон байж таарна. Энэ бичгийн хэлнээс хир зөрүүтэй ярьж байгаагаараа бидний хэл хир зэрэг өөрчлөгдсөнг дүгнэж бас болох байх шүү. Мэдээж дэлхийг олон зуун жил захирсан тэр том гүрний хэл, соёлоос үлдэж шингэсэн нь их л байгаа. Одоо бидний хятадуудын бэлгэдэл гэж ойлгодог луу хүртэл хүннү-с уламжлалтай гэдэг. Тийм болохоор зөвхөн одоогийхоороо ойлгож, дүгнэж хэрхэвч болохгүй.
Индианы зарим овог аймгийн хэл нь монгол хэлтэй маш төстэй байгааг хальт судалсан байдаг. Гэхдээ монгол хэл гэдэг нь бидний ярьж байгаа хэл биш баруун аймгийнханы ярьдаг аялагатай маш төстэй байдаг юм гэсэн. Увс ховдынхоны аялга чинь эртний монгол хэл юм шиг бнлэ.
baruun,zuun,tuv ali n ch bai neg l helnii ondoo ayalguud. buryaduud ertnii mongol hel buryadiinhtai adilhan baisan gedeg. oirduud oirdtoi adil baisan gedeg. gevch yag unendee bugd huvisan uurchlugdsun baigaa.
ter baitgugai sain anzaarch sonsvol oirad ayalga ch dotroo yalgaatai. baruun, zuun buryaduudiin hel ayalga ch bas yalgaatai.
Манай дээхэн үеийн гайгүй судлаачид одоогийн урианхайчуудын /Баян-Өлгий хавийн/ ярианы хэл нь эртний монгол хэлтэй хамгийн ойрхон байна гэдэг дүгнэлтийг 1960-д оны үед хийсэн байсан.
halh ayalga niigemd mash idevhtei hereglegddeg uchraas huvisal nileed ih yavagdsan baih taltai. gehdee anzaarval ulaanbaatriin halh ayalga huduunii halh aylgaas yalgaatai l baidgiim daa.
Англи хэлний JUICE гэдэг үг монгол хэлний ШҮҮС гэдэг үгнээс гаралтай байх тун магадгүй шүү.
Harin tiim yum shigee. Jimsnii shuus. Ene dorh comment dondogthoo bolioch. Sain savia gesen shig het savj bnaa.
Америк гэдэг нэр чинь монголыйн "амь" "эрэг" гэсэн үгнээс гаралтай гэж академич Бат-Ртгрн гэдэг хүн ярьсан. Баахан монгол цэргүүд Америк тив рүү дайлгаар хөвж яваад үхтэлээ ядарчихсан байсан чинь хуурай газар харагдсан гэнэ. Тэгээд цэргүүдийн нэг нь "амь аврагдлаа" гэж хэлэх гээд чадахгүй "амь" гэж арайхийн хэлтэл бас нэг өөр цэрэг "эрэг!" өндөр дуугаар хашхиран хэлснээс үүдэн тэр газрыг "амь эрэг" буюу Америк гэсэн нэршил үүссэн бөлгөө. Бас Ази /аз их/, Солонгос /солонго/, Тайланд /тайл анд/, Узбек /Үз бөх/, Канад /Хана өөд/, Энэтхэг /Энэ хэдэн тэнэг/ гээд газар орны маш олон нэрийг манай өвөг дээдэс зохиосон юм гэсэн.
Энэтхэгүүдийг гадныхныг энэхэднхэг гэж сургар хэлүүлж сургах хэрэгтэйм бна даа ккк
Za ahaa javhlan ah. Havdar bol hav. Dar gesen. Yg. Muu sanaatai hymyys tusdag gesen yen bolvuu