Өмнө өгүүлсэн номын өөр нэг маш сонирхолтой зүйлийг (параграф) толилуулж байна. Энд Оросын ардчилагчид эдийн засгаараа яаж тоглож, улс орноо хэрхэн сөнөөсөн талаар маш ойлгомжтой өгүүлсэн юм. Манайтай яг адил үйл явдал учраас Монголтой шууд дүйцүүлэн ойлгоход нэг их эндүүрэл болохгүй гэж бодож байна. Орос орон “бүдүүлэг залуусаас” салаад удаж байгаа нэг л ялгаа байгаа байх…
Оросын анхны Ерөнхийлөгч эдийн засгийг босгох талаар хэзээ ч оролдож байгаагүй юм. Ельцин цаг ямагт хэн нэгэнтэй байлдаж байв. Эхлээд Горбачев болон түүний дагалдагсадтай. Дараа нь Хасбулатов, Руцкой хоёртой. Дараа нь коммунистууд, губернаторууд, мэрүүд, саяхны хамтран зүтгэгч нартайгаа тасралтгүй дайтав, тэр дайснуудыг тогтмол төрүүлж байв.
Гэхдээ анхны Ерөнхийлөгч архитай хамгийн хатуу “тэмцсэн” юм. Тэр архийг хязгааргүй хэмжээгээр устгаж байв. Засаглалын эхний жилүүддээ Ельцин бараг өдөр болгон ууж байв. Өглөө шууд ууж эхлээд Кремльд согтуу ирдэг байв. Орой нь хөдөлж чадахаа байсан түүнийг гэрт нь Коржаков хүргэж өгдөг байлаа.
Ингэхээр эдийн засаг хаа нь байхийм…
Ельцин хүн гайхмаар боловсрол муутай хүн байлаа. Ном ерөөсөө уншдаггүй гэж ярьдаг байсан юм. Театрт бол зөвхөн протоколын дагуу л очно. Шинжлэх ухааныг гадарлаж ч байгаагүй.
Эдийн засгийн шинэчлэлийн тухай түүний төсөөлөл шидэт савааны тухай хүүхдийн итгэлтэй төстэй байлаа. Дургүй хүргэсэн Горбачевийн дарлалаас салаад авбал амьдралын түлхүүр гэнэт онгойж, жимсэн эрэгтэй сүүн гол урсана.
Ельцин сунжирсан олон жилийн тэмцэлд бэлтгэж байтал түүнд эрх мэдэл хэтэрхий амархан олдов. Гэхдээ Горбачев тоо томшгүй алдаа, илт тэнэглэл, тасралтгүй чалчаа яриагаараа өөрөө өөрийгөө устгасан юм. Чухам үүнд л анхны ерөнхийлөгчийн гай зовлон байсан юм.
Эрх мэдэл аваад ардчилагчид зүгээр л түүгээрээ юу хийхээ мэдэхгүй байсан юм. Ельцинд зүтгүүлчих тулхтай эдийн засгийн номлол үзээд өгье гэсэн ч байхгүй байв. Түүний бүх бодлого байгаа дэглэмийг шүүмжлэхэд шүүмжлэхэд л оршиж байлаа. Гэхдээ шүүмжлэх нэг хэрэг, ажиллах бол огт өөр хэрэг байлаа.
Ельцин Борис Николаевич (1931-2007) Оросын Холбооны Улсын анхны Ерөнхийлөгч. Москвад түүний хөшөөг барихаар шийдвэл Борис Николаевичийг танкан дээр дүрслэх хэрэгтэй нь мэдээжийн хэрэг. Үүнийг Лениний хуягт тэргэн дээр байгаа муу зүйлтэй хутгах хэрэггүй. Өчигдрийн намын аппаратчин Ельцин 1991 оны 8 дугаар сард хуягт техник дээр гарахдаа хэнийг хожим санахыг сайхан харуулсан юм. Тэр зарим талаар ленинч ёсоор ажилласан юм: гарам ч мэдэхгүй ус руу орж, эргэж хөрвөж, төөрөлдөж байсан, түүний эдийн засгийн бодлого эмх замбараагүй, олон түмнийг бөөнөөр нь гуйранчлалд хүргэсэн юм.
Үүний нотолгоо олон. Жишээ нь тэр үеийн нэрт ардчилагчийн нэг, хожим Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга болсон Сергей Филатов: “Ельцинд Оросыг хувирган өөрчлөх өөрийн гэсэн хөтөлбөр байгаагүй” гэсэн үгийг хэлсэн.
Ерөнхийлөгчийн өөр нэг хамтрагч Михаил Полторанин үүнийг залган авч:”Ельцинд хэзээ ч өөрийн гэсэн санаа байгаагүй. Бүс хоорондын Депутатуудын Бүлэг дээр түүнийг ирснийг санаж байна, анх хэлсэн үг нь намын боссын хэвшмэл үг байлаа. Тэр нь олон хүнд таалагдаагүй. Тэнд чинь Попов байлаа, эдийн засагч, толгойтой эр шүү дээ. Афанасьев, Пальм, Бочаров бүгдээрээ байлаа. Ельцин угаадаг резин шиг бүгдийг нь сорж аваад, дараа нь эдгээр санаагаар үгээ хэлдэг байлаа. Түүний хөтөлбөр бол цэвэр бидний ажил байсан юм. Юра Афанасьев түүнтэй ажиллаж байв. Гавриил Попов, бас би тусалж байв. Гэхдээ бусдын юм бол бусдын л юм шүү дээ, зохидоггүй юм. Өнөөдөр толгойд сууна, харин маргааш бол өөрийгөө явцуу болгож эхлээд, хийсээд алга болчихдог юм…” гэсэн байдаг.
Өчигдрийн “Правда” сонины хэлтсийн эрхлэгч байсан Гайдар шиг тийм хүн зөвхөн Ельциний дэргэд л бий болж чадах юм, түүнийг Ерөнхийлөгчтэй танилцуулахаар шууд банны өрөөнд дагуулж ирсэн бөгөөд ерөнхийлөгч түүний макро эдийн засгийн лекцээс тун бага зүйл ойлгосон юм, гэхдээ эелдэг бус гэж үзэгдэхээс айж зөвшөөрөн урьжээ.
Тэр үед оросын төр засагт үйлчлэх саналаа эдийн засгийн Нобелийн шагналт, орос гаралт, паспортоороо америк Василий Леонтьев бас тавьсан юм.
Леонтьев Василий Васильевич (1905-1999) нэрт эдийн засагч, салбар хоорондын анализын онолыг бүтээгч. 1931 оноос Америкт амьдарч шинэ эх орондоо идэвхитэй тусалсан. Эконометрийн нийгэмлэгийн болон Америкийн эдийн засгийн Холбооны Ерөнхийлөгч байсан, Эдийн засгийн анализын Институтыг үндэслэгч. “Зардал-гаргалт” аргыг хөгжүүлсний төлөө 1973 онд Нобелийн эдийн засгийн шагнал хүртсэн. Хэд хэдэн нэр хүндтэй шагналын эзэн, түүний дотор францын хүндэт легионы одон, японы “Мандах нар” дээд одонг хүртсэн. Эдийн засгийн олон үзэгдлийг түүний нэрээр нэрлэсэн, тухайлбал, Леонтьевын загвар, Леонтьевын парадокс гэх мэт.
Леонтьев далбаат спорт сонирхдог байсан, ийм учраас шавь нартаа эдийн засаг бол далайд хөвж яваа онгоцтой адил гэж тайлбарлах дуртай байжээ. “Ажил хэрэг сайн байхын тулд салхи хэрэгтэй, энэ бол сонирхох явдал юм. Жолоо бол төрийн зохицуулалт” гэж тэр хэлсэн.
Гэтэл Ельцин дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэр хүндээс өвөөгийнхөө номонд гардаг Муужавтай төстэй ном ярьсан Гайдарыг илүүд үзэв. Муужав (Плохишка) бол түүний өвөөгийн номын баатар юм. Цус нь гоожиж буй өвчтөнийг нэрд гарсан мэс заслын эмчид биш, бичиг үсэг хальт гадарлах бариачийн мэдэлд өгсөнтэй адил юм болов. (Дашрамд дурдахад Гайдар бол манай халзан Д.Ганболдын дээд сургуулийн нэг ангийн анд юм- Х.Д.Г.)
Шинэчлэгчдийн хийтэй засгийн газар Орос орноор юу хийсэн нь ухаан санаанд багтахгүй. Энэ хүүхдүүд улс орныг асар том туршилтын талбар гэж ойлгов.
Шинэ сайд нарын дийлэнхи олонхи нь нэг ч өдөр үйлдвэрлэлд ажиллаж үзээгүй, асар том гүрэн яаж амьдардгийг ойлгоогүй, мэдэхгүй, Сочигоос цааш явж үзээгүй хүмүүс байлаа. Гайдарын засгийн газрын 35 гишүүний хорь нь дээд сургуулийн багш, дунд гарын эрдэм шинжилгээний ажилтан, хэвшмэл онолчийг дуурайгчид байлаа. Эдийн засгийн бүх бүлэг нь дан лабораторийн эрхлэгч, доцентуудаар бүрдэж байв.
Тэд 1992 оны улсын төсвийг эргүүлж уншиж ч чадахгүй байв, ийм байхад юу ярих билээ !
Эдийн засгийн салбарын Нобелийн шагналт, нэрт эдийн засагч Колумбийн Их Сургуулийн профессор Жозеф Стиглец энэ багийг үнэлж:
“Тэдний эдийн засгийг үзэх үзэл бодол нь эдийн засгийн өсөлтийн хурдцыг өсгөх хамгийн явцуу зорилтыг ч шийдвэрлэж чадахааргүй их гажигтай, үзэл суртлын хувьд асар их гажсан байсан юм. Үүний оронд тэд эдийн засгийн цэвэр уналтад хүрсэн билээ. Үүнийг түүхийн ямар ч бичилтээр өөрчилж чадахгүй…Сүүлийн зуун жилийн эдийн засгийн агуу их туршилтын нэг нь сэтгэл уналт болж солигдсон билээ.” гэсэн юм.
Гайдарын эхэлсэн анхны юм нь тойрог либералчлал байв. Улс орон шинэ жилийн архинаасаа гарч ч чадаагүй байхад 1 дүгээр сарын 2-нд сул тавьсан үнэ сансарт гарав. Сарын эхэн гэхэд үнэ 352 % (дунджаар !) өсөв. Жилийн эцэст зайлшгүй хэрэгцээт барааны үнэ хэдэн арав дахин: өндөг 1900 %, саван 3100 %, тамхи 3600 %, талх 4300 %, сүү 4800 % өсөв. Гэтэл хүн амын орлого хоёр дахин буурч, хадгаламжийн дэвтэр дэх хадгаламж хөх дөл гарган шатав. Сталины үед ч гэсэн 1947 оны мөнгөний шинэчлэлийг рублийг 1:10-ын харьцаагаар хийж, Хадгаламжийн кассанд иргэдийн хадгаламжийг нэг нэгийн харьцаагаар үнэлж байсан юм. Дансандаа 3 мянга хүртэл хуучин рубльтэй байсан бүх хүмүүс мөнгөө бүрэн бүтэн авч үлдсэн билээ. Үүнээс илүү байсанд нь ялгавартай хандсан 3-аас 10 мянгын хадгаламжтай нь гуравны нэгийг, 10 мянгаас дээш нь тэн хагасыг нь олж авсан. Гэхдээ л 10 дахин биш ! Тэр үе чинь дайн дөнгөж дуусаад улс орон балгас дунд байсан үе шүү дээ…
Хэрэв үнэ бууж, 1992 оны намар гэхэд “эдийн засаг тогтворжиж, хүмүүсийн амьдрал аажмаар сайжрах” явдал болдоггүй юм бол төмөр зам дээр хэвтэх хэрэгтэй. Ельциний ам тангаргаа өгсөн амлалтыг бодоход энэ бол доромжлол байсан юм.
Хожим Ельцин “Ерөнхийлөгчийн тэмдэглэлдээ” бичихдээ шинэчлэлийн мөн чанарт онцгой оролгүй, засгийг газартаа бүрэн итгэсэн тулдаа амлачихсан юм гэж юу болоогүй юм шиг бичсэн юм. “Туршлагагүй улс төрч Гайдар ойрын үед тогтворжино гэж амлаад байсан юм. Хүссэн ч эс хүссэн ч би дагаж хэлэхэд хүрсэн билээ” гэж тэр бичсэн юм.
Тийм ээ, хомсдол болон дараалал ялсан юм. Гэхдээ түүнээс болж амьдрал сайхан болсонгүй. Баяраар элбэг дэлбэг болдог дэлгүүрээс ялгаатай нь энд тэндгүй үржсэн арилжааны мухлагаас юу ч авч болохооргүй болов. Коммунистуудын үед ч гэсэн наад зах нь хэн ч юу ч авч болохгүй ийм арчаагүй байгаагүй билээ.
Гайдар мөнгөгүй зах зээл бүтээж байгаагаа хармагцаа “өмчтөний анги” бүрдүүлэхээр бас л улайран дайрав.
Түүний бэлтгэсэн чөлөөт худалдааны тухай зарлиг гарсны дараа бүх орон пионерээсээ эхлээд тэтгэврийнхэн хүртлээ бизнес рүү хуйлрав. Одоо бол хүн болгонд хаа дуртай газраа юу дуртай юмаа худалдахыг зөвшөөрөв. Оросын хотуудын төв талбай гудамжууд тэр дороо эмх замбараагүй худалдааны газар болон хувирав. Хүмүүс дэлгүүр рүү дайрч гартаа тааралдсан болгоныг авч гудамжинд зарах болов, зарим өвгөчүүдэд энэ нь амьдрах цорын ганц арга болсон юм, яагаад гэвэл тэдний тэтгэвэр арваад талханд л хүрэх байлаа.
Либералчлал дээр нэгэн зэрэг өмч хувьчлал нэмэгдэв.
Үнэн хэрэгтээ Гайдар, Чубайс нарын “хүүхдүүдэд” бусад орнуудад олон удаа туршиж шалгасан сонгодог өмч хувьчлалтай төстэй зүйл юу ч байсангүй.
Тэдгээр орнуудад өмч хувьчлалын үйл явц хэдэн арван жил үргэлжилж, төр нь өмчөөсөө аль болох их ашиг олж байсан юм. (жишээлбэл, Англид 80 жил, Венгерт 10 жил) Харин манайд бол тэс авч байгаа юм.
Гайдар, Чубайсын өмч хувьчлал бол бараг өмчийг улсын болгосон явдал (коллективизация) байсан юм. “Манай зорилго бол Орост капитализм байгуулах явдал мөн, чингэхдээ бусад орнуудад зуун жил зарцуулсан нормыг биелүүлэхийн тулд хэдхэн гавшгай жил зарцуулах хэрэгтэй” гэж Чубайс коммунист ёсны баяр жавхлантайгаар мэдэгдэж байлаа.
Чубайс Анатолий Борисович (1955) Янз бүрийн байдлаар Оросын бүх эдийн засгийн сайд. (Төрийн өмчийн Хороо, Сангийн яам), Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга, РАО “ЕЭС” буюу Оросын эрчим хүчний нэгдсэн системийн дарга, алдарт өмч хувьчлалыг санаачлагчдын нэг.
Ард түмний зүгээс үзэн ядахын хэмжээгээр түүнтэй зэрэгцэх хүн байхгүй, Зурабов ч түүнийг нулимж зүрхлэхгүй. Чубайс бага байхдаа сургуулийнхаа “Цасан хатан” жүжигт шидтэний рольд тоглож байсан гэж ярьдаг. Хүүхдүүд түүнд дургүй, байнга зоддог байсан гэдэг. Үүнээс болоод бүх юм эхэлсэн бололтой…
Юуг яаж худалдах нь гол биш, хамгийн гол нь энэ нь өөрөө үйл явц байлаа. Чубайс дасгалын төлөвлөгөө хүртэл боловсруулсан юм. Жилийн дотор 70 мянган үйлдвэрийн газрыг хувьчлах, нэг ч фабрик дутаахгүй байхыг тэр шаардав. Жишээлбэл, бүс нутгуудад районы бүхий л соёлын ордон, клубуудыг хувьчилж, оронд нь дэлгүүр, супермаркетууд бий болгохыг шаргуу “зөвлөмж” болгов. Бурхны авралаар губернаторуудын олонхи; үүнийг хийхгүй байх ухаан хүрсэн юм; ингээгүй бол өнөөдөр Орост нэг ч тосгон үлдэхгүй байхсан билээ.
Хэрэв ваучерийн бодит өртгөөр (10 мянган рубль) үнэлэх юм бол Оросын бүх эдийн засгийг шинэчлэгчид 100 миллиард доллараар үнэлсэн юм. Гэхдээ энэ цаас маш хурдан үнэгүйдсэн болохоор (эцэстээ тэр нь шил архины үнэтэй болсон) асар том орны олон мянган үйлдвэрийн газрууд 1-2-хон миллиард “ногоон” “хүрсэн” болж таарч байна. Зах зээлийг харьцуулж үзэхэд жижигхэн Мексикийн хувьцаа гэхэд л тэр үед 150 миллиард $ болж байсан юм.
Үүнийг утгагүй гэхээс өөрөөр нэрлэхийн аргагүй. Улс орны бүх юмыг шинэ, либералжуулсан үнээр зарж байлаа. Харин завод, уурхайнуудыг зөвлөлтийн үеийн үнээр зарж байв. Үүний урвуугаар байсан бол зүй зохистой (шударга !) байх байсан билээ.
Хожим нь Гайдар: “Ваучер бол нийгэм-сэтгэл зүйнхээс өөр ямар ч ач холбогдол байгаагүй”, “Суртал нэвтрүүлгийн хүчин зүйл фантастик ач холбогдолтой” гэдгийг ухамсарласан бөгөөд Чубайс ч үүнийг баталсан юм. Тэдний хамтрагч, ирээдүйн эдийн засгийн сайд Евгений Ясин нэг удаа ил хэлэхдээ нэг ваучерээр хоёр “Волга” авч болно гэсэн Чубайсын алдарт амлалт бол “цэвэр суртал нэвтрүүлгийн зорилт байсан”, яагаад гэвэл “шударга хувьчлал хэзээ ч байдаггүй” гэсэн юм.
Ийм ичгүүргүй логикоор золиосоо хувхай хоосолсон луйварчин үүнийгээ дараа нь дээд урлаг гэж ичих нүүргүй тайлбарласан бөлгөө: би халаасандаа шаариг нуулаа, тэгээд мэдэгдэлгүй ханцуйнаасаа гаргалаа…
Өмч хувьчлалын эхний жилүүдэд улсын өмчийн тэн хагасыг үнэгүй зарсан юм. Хожим нь Сангийн Газар (Счетная Палата) энэ үйл явцаар улсын 145 мянган (!) үйлдвэрийн газрыг 10 миллиард доллараар зарсан байна гэдгийг шинжилж гаргасан юм. Энэ нь 279 үйлдвэрээ зарсан Латин Америкаас яг 9 дахин бага аж.
Ямрав дээ ?! 90 миллиардаар 9 мянгыг. 10 миллиардаар 145 мянгыг.
“ЗиЛ” заводыг бүх дэд бүтэцтэй нь хамт 4 саяар хувьд өгчээ.
Челябинскийн тракторын заводыг 2,2 саяар.
Дэлхийн машин бүтээх Төв “Уралмаш”-ыг 3 сая 720 мянгаар.
Бүх Газпромыг олон мянган километр хоолойнх нь хамтаар инээд хүрмээр 250 саяар үнэлсэн байна. Өнөөдөр Москвагийн төвд байгаа олон өрөөтэй ганц (!) шинэ байр ийм үнэтэй байгаа.
Ваучер бол чөлөөт эдийн засагт орох билет мөн гэж Чубайс Ельцинтэй хамт өндөр дуугаар амлалт өгсөн хэдий ч дийлэнхи олонхи маань түүнийг шидийг үзэж чадаагүй юм.
Одоо Чубайсын амласан “Волга”-тай хамт манан дунд уусч алга болсон, зохиогч нь үл мэдэгдэх манай унаган ваучер хаа байна. Манай найз, танил, төрөл төрөгсдийн хэн нь ч түүнээс мэдэгдэм ашиг тус хүртэж чадаагүй.
Ваучер цуглуулахаар тусгайлан байгуулсан чекийн хөрөнгө оруулалтын 600 сангийн дийлэнхи олонхи нь ул мөр ч үлдээлгүй хагаран алга болсон.
Хэн энэ билетээр чинь тэр ид шидтэй орон Эльдародо, тэр чөлөөт эдийн засагт чинь очсон юм ? гэж хэн асуусан юм. Хариулт нь амархан л даа.
“Бидэнд хэдхэн саятан биш, сая сая өмчтөн хэрэгтэй” гэж 1992 онд Ельцин сайхан санаагаар дуу алдаж билээ. Үнэндээ бол өмч хувьчлал чухамхүү энэ цөөнхийн эрх ашгийн төлөө төлөө явагдсан билээ. Эсрэгээр бол эхнээсээ олон эдийн засагчдын санал болгож байснаар ваучерийг нэргүй биш, харин нэр зааж явуулах ёстой байсан юм.
Төрийн өмчийн Хорооны анхны дарга Михаил Малей жишээлбэл, төр иргэн бүртээ банкинд хувьчлалын нэрийн данс нээх ёстой, тэгвэл хүн мөнгөө хаанаас авч байгаа нь шууд тодорхой болно, хувьчлалын бүх явц ил тод болно гэж үзэж байв. 1991 онд Дээд Зөвлөлийн гаргасан хуулинд яг ингэж зааж өгсөн юм. Тэр хууль “Зөвлөлт Холбоот Орос Улс дахь өмч хувьчлалын нэрийн данс хийгээд хувийн тухай” нэртэй байлаа.
Малей ч, депутатууд ч ил тод байдал шинэчлэгчдэд огт хэрэггүй гэдэг гол зүйлийг ойлгоогүй байсан юм. Ийм болоод бууж өгдөггүй Малейг маш хурдан Чубайсаар солив. Хуулийг нулимав. Сэргэлэн наймаачид үнэгүй болсон чекийг шуудай шуудайгаар авахаар дайрцгаав. Каха Бендукидзе хожим нь “Уралмаш”-ын анхны багцыг машины хоёр багааж дүүрэн ваучерээр олж авснаа гайхуулан ярьсан байдаг юм.
Бендукидзе Каха Автандилович (1956) Оросын бизнесмен, гүржийн улс төрч. Бизнест шинжлэх ухаанаас орж ирсэн. Өмч хувьчлалын үнэ хаялцуулах худалдаанд “Уралмаш”-ын хувьцааг худалдаж авсан, хожим “Машин бүтээх нэгдсэн заводууд” нэгдэл байгуулсан. 2004 онд түүхэн эх орон Гүрждээ очсон. Эдийн засгийн хөгжлийн сайд, Шинэчлэлийг зохицуулах сайд байсан, Засгийн Газрын хэрэг эрхлэх газрыг тэргүүлж байсан.
1990-ээд оны эхээр хэн халааснаасаа хоёр гурван сая ногоон шууд гаргаад ирэх бэнчинтэй байсан нь сонирхолтой ? Үнэнч шударга хоршооллогч уу ? Үгүй дээ, тэд ийм их мөнгө нүдэндээ ч хараагүй. Академикууд уу ? Соёлын зүтгэлтнүүд үү ? Тэд халаасаа тэмтэрч байсан. Тэр үед дундаж цалин 22 “бакс” байсан.
Ийм их мөнгийг тэр үед зөвхөн хоршооллогчдыг рэкетлэж, татаж босож ирсэн, хүчээ авсан зөвхөн цехийнхэн, нууц саятнууд, зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтнүүд л гаргаж чадах байв. Зөвхөн тэдэнд л хувьчлал хүч хүрэх ажил байсан юм.
Бусад хүн ам бол амьдралын шинэ эзэд яаж баяжихыг, тэдний чамирхах, казинодохыг хажуунаас нь харах л үлдсэн байв. Тэдэнд үлдсэн сохор зоосыг хэт инфляци идэж байлаа. Жилийн дотор рубль долларын харьцаа 2,5 дахин унаж: 170-аас 415 рубль болов.
1992 оны зун гэхэд Орост төлбөрийн чадваргүйн хямрал болов. Үнийн хэмжээ хязгааргүй хөөрөгдлөөс болоод мянга мянган үйлдвэрүүд алдагдлаа нөхөж чадахгүй болжээ. “Батлан хамгаалах” ч бас зогсов: тэд ахин улсын захиалга авахаа больж, пуужингийн оронд хоолны сав, данх зэргийг хийж, энэ нь ч тэр болгонд олдохгүй болов. Бүх улс орон даяар хүмүүст цалин өгөхөө болив. Сибирь, Алс Дорнод хамгийн их хэцүүдэв. Бүхэл бүтэн хотууд дулаан, цахилгаангүй болов.
Өмнө нь улсын сан татвар, өөрийн үйлдвэрлэл, экспортоос бүрддэг байлаа. Одоо бол хэн ч татвар төлөхгүй болж, ДНБ 19% унаж, нефть, хий, металл, нүүрсийг хилийн чанадад хөгийн үнээр зардаг болов.
Гайдар гадаад худалдааны монополийг халахдаа яагаад ч юм экспортын хяналт тогтоох, гаалийн татвар оруулахаа мартсан байлаа. Наймаачид үүнийг баяртайгаар ашигласан нь мэдээж юм. Одоо бол валютын багтаамж ихтэй бүтээгдэхүүнүүд энд тэндгүй өмнөхөөсөө 3-4 дахин хямд үнээр Баруун руу гарах болов. Жишээлбэл, Магнитка гэхэд гангаа тонныг нь өчигдөрхөн 100 доллараар зарж байснаа одоо бол 20-30 доллараар зарах болов.
Лангууг зүгээр л нээдэг болов: ган (нефть, мазут, нүүрсийг) шууд худалдан авагчид биш, харин энэхүү худалдагчдын гадаадад байгуулсан зальтай дамжуулагч фирмүүдээр дамжин очих болов. Учир нь үнийн ялгаа хилийн чанадад, голдуу татвар төлдөггүй оффшор бүсэд үүсэх болжээ.
Нефтийн бүх экспорт бүгдээрээ зөвхөн оффшороор дамжих болов. Энэ лангууг зөвхөн Путины үед л хаасан юм.
Засгийн Газар ахиад л эдийн засгийг нэг бус удаа хөнөөсөн авралт сүрлээ шүүрэх гэж зөвлөлтийн үеийн хэвлэлийн машиныг залгав.
Төсөвт мөнгө хүрэлцэхгүй байна уу ? Зүгээр ээ, хэвлээд байя…
1992 оны дунд гэхэд мөнгөн масс 7 дахин ихсэв. Гэхдээ үнэ өссөөр л байлаа. Оросын рубль анхны ерөнхийлөгчийн том амнаас өөр юугаар ч баталгаажаагүй, түүнд итгэх хүн олдохгүй байлаа.
Гайдарын шинэчлэлийн эхний жилд л Оросоос 17 миллиард долларын түүхий эд, материал, банкны шилжүүлэг гээд зөөн гаргажээ. Либерал гурван жилийн эдийн засгийн алдагдал 3,5 триллион доллар болов.
Гайдарын засгийн газрын Гадаад эдийн засгийн сайд Сергей Глазьев: “Шинэчлэлийн жилүүдэд улс орны нийгэм-эдийн засгийн хөгжлийн түвшингөөрөө хэдэн арван жил хойш хаягдсан, зарим үзүүлэлтээр хувьсгалаас өмнөх үед хүрсэн нь баримт юм. Харж болох үед, тэр ч байтугай гитлерийн түрэмгийллийн сүйрлийн дараа ч гэсэн эх орны эдийн засгийн бараг бүх салбарт үйлдвэрлэлийн түвшинд ийм үргэлжилсэн, удаан уналт гарч байгаагүй” гэж тэмдэглэсэн байдаг.
Энэ бүхний үр дагавар удаан хүлээлгээгүй юм.
Дайны дараа анх удаа Оросын хүн ам 700 мянган хүнээр буурав. Дараа нь 1993 онд улс оронд нэг сая хүн дутав. Эрэгтэйчүүдийн үхлийн түвшин 53%, эмэгтэйчүүдийнх 27% нэмэгдэв. Энэ бол жам ёсных нь. Одоо бол жил тутам гэмт хэргийн улмаас 30 мянган хүн үхэж, нэмээд 40 мянган хүн ор сураггүй алга болох болов. Зөвхөн Москвад гэхэд л аллага 8 дахин өсөв.
Өнөөдөр ажиллаж буй засаг төрийг шүүмжилж буй хүмүүс энэ бурангуй цагийг үе үе санаж байвал муугүй л байхсан…
Ельцин Гайдарын засгийн газрыг арга буюу огцруулснаар энэ бүхэн дуусахчаа болсон. Хоёр жилийн дараа энэ гамшгийн кабинет өөрөө өөрийгөө “бүдүүлэг залуучууд” гэж нэрлэсэн юм.
Дашрамд хэлэхэд өгүүлэгдэхүүний байрыг сольчихсон юм…
Орчуулсан: Судлаач Х.Д.Ганхуяг
Эх сурвалж: ganaa.mn блог
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блог ganaa.mn - ээс уншина уу?
Сэтгэгдэл0
№1
Odoo tegeed Mongol yah yostoi ve Ganhuyag guai? Atdchilsan hujaa naraa shorond ilgeegeed ardchillaa daranguillaar solison ni deer yumuu? Ene ardchilsan songuulid sanal ugch baigaa irgediin chini diilenh ni uls tur, ediin zasag oilgodoggui, shar soningiin bolovsroltoi humuus shuu dee. Iim humuus songuulid sanal ugch, ard tumen ni turuu udirdana gedeg zuvuu?
Esvel zaaval buh niiteeree songuulid sanalaa idevhtei ug gej socializm shig urialahiin orond uneheer sanal uguh husel, idevhtei, uls tur sonirhdog humuus ni l sanalaa ug l dee. Zaaval irts 51% gehguigeer.
Esvel zaaval buh niiteeree songuulid sanalaa idevhtei ug gej socializm shig urialahiin orond uneheer sanal uguh husel, idevhtei, uls tur sonirhdog humuus ni l sanalaa ug l dee. Zaaval irts 51% gehguigeer.
Odoo ch gesen ediin zasagt $ orj ireegui baihad 10 honogiin umnu 1900 baisan $ navs unaad 1800 bolchihloo. Ediin zasagt shine $ orj ireegui baihad ingej ogtsom buuna gedegt gants l tailbar garna. Hanshaar toglogchid togloj shulj baina. Ted yu ch buteehguigeer zugeer l hanshiig deesh doosh zohion baiguulalttaigaar hudulguj undur ashig olj baina.
Хэ хэ, Zorig өглөөгүүр ногоордог бололтой. Бусад цагт ажилгүй баагий архи уугаад эрхэм судлаачийн бэлдэж өгсөн угаадсыг эргүүлж боргоогоод. Хүн хүний амьдрал өөр гэж...
Зориг хөөрхий ганц өдөр амраг дээ. Зунжингаа л ганаа ах руу коммэнт шидсэн биздээ
Нөгөө сүлжээний наймаачин хаачив. Өдийд маркэтингийн ажилаа эхэлсэн байдагсан
... Юу ч гэж тайлбарласан бодит баримт нь баримтаараа үлдэх буюу хужаа хүүхэн Уянга гэгч нь матрын нулимс унагаж , Монголчуудыг ар хударгаар нь үргэлж хорлож байдаг харх мэт төрх нь улам бүр тодорч Монголчуудын дургуйг улам л хүргэх байх . ... Ер нь тэгээд чонотой нийлсэн нохой мал сүрэгт ямагт илүү гай тарьдаг бол дайсантай үгссэн урвагч улс оронд бүр ч илүү гай зовлон учруулдаг гэдгийг учрыг олж , хужрыг тунгаадаг хүмүүс сайн мэддэг юм . ... ... Могойн эрээн гаднаа , хүний эрээн дотроо ... Үнэн үг шүү . ...
103.26 193 20-d! Зоригоос урьтаж амжсанд баяр хүргье!
Бас сүлжээний хуурамч эм зардаг нөгөө солиот алга! Ямар сайхан юм бэ!!!
Тийм байна. Нөгөө судас хатууруулдаг тариа зарж байна энэ тэр гээд л үү. :)
Tiim
Genet yu orood irev
Odoo tegeed Mongol yah yostoi ve Ganhuyag guai? Atdchilsan hujaa naraa shorond ilgeegeed ardchillaa daranguillaar solison ni deer yumuu? Ene ardchilsan songuulid sanal ugch baigaa irgediin chini diilenh ni uls tur, ediin zasag oilgodoggui, shar soningiin bolovsroltoi humuus shuu dee. Iim humuus songuulid sanal ugch, ard tumen ni turuu udirdana gedeg zuvuu?
Хүний үг сонсдог юм шиг, үгэнд ордог юм шиг асууж байх шив...Энэ удаад би зүгээр л өгүүлэл орчуулаад тавьж байна. Уг нь би сонгууль болгоноор наадахыг чинь хэлдэг ш дээ. Бүгдээрээ мөнгө сонсонгуутаа ухаанаа алдаад алга болдог ш дээ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Esvel zaaval buh niiteeree songuulid sanalaa idevhtei ug gej socializm shig urialahiin orond uneheer sanal uguh husel, idevhtei, uls tur sonirhdog humuus ni l sanalaa ug l dee. Zaaval irts 51% gehguigeer. Zuvhun uls turiin idevhtei humuus ni l songuulid sanalaa ugch baiyaldaa. Toonii olnoos chanariin tsuun ni deer. Niiteeree songuulid orvol arhi, hoolnii munguur sanalaa ugsun boldog, hen tsarailagiig ni duguildag har mass chini turiig dampuuruulaad luivarchidaa dahin dahin songood baina.
Zuv zuv
Esvel zaaval buh niiteeree songuulid sanalaa idevhtei ug gej socializm shig urialahiin orond uneheer sanal uguh husel, idevhtei, uls tur sonirhdog humuus ni l sanalaa ug l dee. Zaaval irts 51% gehguigeer.
Mnh
Бусадтай харьцуулахад бид ядуу оронд амьдарч байна.Уншигч Та эрхбиш санал нийлнэ биз ээ?! Энэ ядуу орны нэр Монгол. Хэрэвээ уншигч Та санал нэг байгаа бол ядуурал гэдэг хорт хавдартай тэмцэх ёстой биз? Тэгэхдээ хорт хавдрыг авах мэс ажилбараа наркозтой (нойрсуулах тариатай гэхээр нэг жол санагдаад Х.Б) хийе. Дэс дараатай. Хэрэгтэй цагт нь урагшаа түлхье. Хэрэггүй үед хойшоо татъя. 24 жилийн өмнө Засгийн газрын тэргүүн шадар сайд Да.Ганболд: “Зах зээлийн үед хүмүүсийг усанд шидчихээр хэн чадалтай нь сэлж гараад чадалгүй нь живдэг” гэх ухааны юм хэлж байж билээ. Үүнийг 25 жилийн хойно Ч.Улаан хэлээд л сууж байх. Яасан үйлтэй ард түмэн бэ? Живж байгаа нь ч мэдэгддэггүй, сэлж байгаа нь ч бас мэдэгддэггүй.
жам нь тийм юи
Yamar jam be
Bank of China” ороод ирэх нь гээд эх орончдыг сүйд майд болгож байна. Энэ банк дэлхийд чансаагаараа эхний тавд тууж явдаг банк юм гэнэ лээ. Жилийн ашиг нь 120 гаруй тэрбум юань. Юанийг 285 төгрөгөөр үржүүлчихвэл арай л 64 оронтой тоо гарахгүй байх. Их наяд лав биш. Супер наяд гэх юм уу даа. Манай улсын банкны хадгаламж эзэмшигчдийн хөрөнгө нэмээд нэмээд бас дахин нэмээд 30-аад их наяд төгрөг болдог гэнэ лээ. Гэтэл дээрх чимээ цуурхалыг чагнаад байх нь ээ, моншин Монголбанк руу л дайрах болтой юм. Яг нарийндаа үүнийг Золжаргал, Энхбаярын хүү хоёр мэдэх биш. Ёстой өнөө Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Тагнуулын ерөнхий газар нь мэдэж ажлаа хийх ёстой бус уу? Ёстой өнөө болъё гэж болсон Ариунсан гуайн ажил гэхэд хэлсдэхгүй дээ. Дандаа л Авилгатай тэмцэх газар ажилтай байх нь уйтай байна шүү дээ. Угтаа бол Монголд Хятад улсын бүү хэл Того улсын банк ч үйл ажиллагаа явуулах нь нээлттэй. Банкны болоод хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиудад буй. Зарим нь зээлийн хүү буурна. Эдийн засагт тэлэлт болно гэхчилэн мэдэмхийрч байна. Гэтэл банк орж ирэхэд эхэлж Засгийн газраас зөвшөөрөл авдаг. Гэтэл Засгийн газраас ч зөвшөөрөл хүсээгүй байна, тэр банк нь. Ер нь бол Монголд IngBank, Bank of China, Bank оf Tokyo Mitsubishi, Standard Chartered Bank, Sumitomo Mitsubishi bank гэсэн үү, ийм таван аварга банкны төлөөллөгчийн газар байдаг юм байна. Тэд бол Монголын эдийн засагт шүүлтүүр хийгээд сууж байдаг нөхдүүд биш юм уу. Хувийн хэвшлийнхэнтэй холбогдох маягтай. Толгой компаниудаа мэдээллээр хангах янзтай. Ашгийн төлөөх үйл ажиллагаа цаашдаа явуулбал Чингисийн хүүхдүүд яах бол оо гэсэн шүү юм бодоод л.. Тэд ирээч үү, үгүй ч үү. Ирлээ гээд ороо ч уу, үгүй ч үү. Бидэнтэй өрсөлдөө ч үү, үгүй ч үү. Дэлхийн топ 50-д багтдаг аваргууд шүү дээ. Эхлээд Засгийн газраас зөвшөөрөл хүснэ. Тэр хүсэлт ч дуулдаагүй байна. Ядаж дэс дараатай шуугицгаая л даа."Бүдүүлэг залуучууд aa "
Kh
Ene bankiig oruulj irj bolohgui
Хямрал улс орны далан дундуур сүрхий цохилоо. Манай хямрал бол хөрөнгө оруулагч ховордсон. Нүүрсний үнэ унаснаас улбаатай. Иймийн учир улс оронд доллар дутагдаж эхэлсэн. Бизнес маань мөнгөний дутагдалд орлоо. Хурц дутагдалд оржээ. Одоо энэ хямралын шалбаагт нохой шиг самардах уу, гахай шиг салбайх уу гэдэг л бидний өмнө үлдлээ. Саяхан 2012 онд биднийг сонгууль болсон доо. Будаг нь ч ханхалж байна. Улс эх орныхоо шилдгийн шилдгийг сонгох гэж бид чамгүй хичээж байхад гадаадын хөрөнгө оруулалт 2.4 тэрбум доллараар буурсан. Экспортын орлого 800 саяар бас доошилсон. Экспортын орлого буурна гэдэг гадагшаа юм нь зовж борлогдож байна л гэсэн үг. Эсвэл олигтой үнэд хүрэхгүй байна гэж л ойлгодог шүү дээ. Ийм үед улс төрчид маань хэн хүнгүй ард түмэн биднийгээ амаар жаргуулж байлаа. Гэтэл тэр үед бас л 800 гаруй сая долларыг “Та нарт задартал нь түүхий эдээр угжжад өгнө өө” гээд улс төрчид маань ирээдүй цаг дээр зээл авчихсан. Хүнд шүү.
Unen
... Засгийн газрын гишүүн УИХ ын гишүүн байж болохгүй гэсэн хуулийн заалтыг УИХ дээр хэлэлцүүлж санал хураахад эсрэг, эерэг байр суурьтай талууд 50 % - 50% болж тэнцсэн үед хужаа хүүхэн Уянгаа санал өгөхгүй хэмээсэн бөгөөд угаас санал өгөөгүй тоxиолдолд эсрэг саналд тооцдог дүрмийг сайн мэдэж тоглон 1 хэн саналын давуугаар Ардчилсан хужаанууд ялах боломжийг гаргаж өгсөн, жинхэнэ хумсаа нуусан хужаа зангаа гаргасан үйлдэл болсныг олон Монголчууд анзаарсан гэдэгт итгэлтэй байна. Асуудлын гол нь тэртэй тэргүй цаг нь болоход нурж унах Ардчилсан хужаагийн хууль бус Засаглалын тухай бус хужаа хүүхэн Уянгаа мэт шиг эмгэн хумсны хуяганд хорон муу санаагаа нуудаг этгээдүүдийн үнэн төрхийг харуулахад чиглэгдсэн үйл ажиллагаа болсон гэж одоо дүгнэж үзэж болохоор байна . ... Угаас ойлгомжтой зүйл дээр Монголчуудын төлөө хашгирч буй мэт дүр үзүүлээд зангилгын цаг үед нохой заль гарган Ардчилсан хужаагийн хууль бус Төрөө хамгаалах нь хужаа хүүхэн Уянгаагийн баримталдаг зан чанар билээ . Энэ мэт дүр үзүүлсэн ардчилсан хужаануудыг Монголын улс төрөөс эгнэгт зайлуулах хэрэгтэй . ... Хан Тэнгэрийн хилэнд ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид устан мөхөж , тамын гүнд хаягдах болно. ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Нээрэн Уянга гишүүн тийм заль гаргасан шүү. Энийгээ шилдэг улс төрийн тоглолт гэж байсан шдээ.Хөөрхий бас 2 хүчний дунд хавчуулагдчаад яахаа мэдэхгүй байсан биз
... Нүүрнийхээ багыг хуулахгүйгээр Ардчилсан хужаагийн хууль бус Төрөө аврах вэ гэж л , ихэд санаа нь зовсон биз. Гэхдээ зангилгийн цаг дээр ямар ч арга хэрэглэсэн бай эцсийн шийдлээр нь хэн бэ гэдгийг олж харах боломжтой болдог юм. ... Хужаа хүүхэн Уянгаа хүссэн хүсээгүй хэн бэ гэдгээ , хужаа цустан гэдгээ л баталсан . ... Алин алимнийхаа модноос хол унахгүй ... гэдэг ч ямар ч үед батлагддаг бөгөөд И Ньютоныг ухааруулсан сонирхолтой агшин шүү. ... !!!
Миний "Хямралын гурван шалтгаан", "Хямралын гуравдахь шалтгаан" аналитик өгүүллүүдийг унш. Одоо квантын физикийн болон хаосын удирдлагын цаг үе... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
... Урвалт, бузар муугийн зан чанарыг хэдийдээ Хувьсахуйн шинжлэх ухаанаар тайлбарладаг болсныг сайн мэдэхгүй юм. ... Харьд үйлчилж эх орноосоо урваж , зохих шийтгэлээ хүлээн Тамд хаягдсан хойноо бодьгалгүй сүнсээрээ халуун хүйтэний туйлыг судлах гэж байга бол энэ Таны эрх . ... Унасан бөхөд шалтаг мундахгүй гэдэг үг сонссон уу . ...
Олон муугаас бага мууг сонгохыг чи муу усан тэнэг мэдэхгүй, ойлгохгүй. Хуйвалдааныг зогсоох шаардлага байсан юм... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
... Аль ч талаараа энэ хужаагийн засаглал нурж унах нь Монголчуудад хэрэгтэй , ... Харин нийтлэлч бас хужаагийн зөвлөх Х Ганхуяг гэгч эрхэмд хужаа хүүхэн Уянгаагаас ирдэг хэдэн юань нь илүү чухал бололтой. ... Ний нуугүй хэлэхэд чам шиг хумсаа нуусан муур шиг Баобаарын өрөөсөн дугуй мэт этгээдийн тарыг эртхэн таньсан нь сайн боллоо. ...
ямар нэртэй номноос орчуулсанаа хэлж өгөөж
Бүтнээр нь орчуулж дуусаад удахгүй хэлнэ ээ... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ельцинг дээр үед оросууд нь мафийн гарт орсон согтуу толгой гэж ярьдаг байсан энэ өгүүллэгийг уншсан чинь үнэн байсан байжээ
Ugaasaa mujiin namyn horoond baihiin ikh uudag bsan gedeg
hoorondoo taltsaj bie bieniihee muuhaig duudaltsaad yahab.hamgiin gol in ard tumnee horongo mongotei herhen zob haritsah yaj bayjih tuhai olon niited surgalt yabuulj hunee horongolog niigmiin hun bolgoj tolobshuuleh heregtei baina.onoodor mongol orosiin het bayn ch bai yaduus ch yalgaagui horongo mongoo zob zartsuulj suraaguin gai in uls ornii ediin zasgiig mash doroituulj baina.jishee in benzind ter bum garui dollar zartsuulj.olon zuun say dollariig zobhon mashind zartsuulj baina.hubi hun mongoo yund zartsuulah in hend ch padgui ch gesen oorsdiinhoo huchiig shabhaj ajillahaas gadna mongonii huchiig shabhaj ajilluulah in tun hangaltgui niitleg shinjtei boljee.
Unen uu
3Хариуцлагагүй, сахилга батгүй явдал байгалийн бэрхшээлээс илүү хохиролтой" гэж тэртээ жил Ю.цэдэнбал дарга хэлж байхад бид гайхдаг байсан.нэг муу хариуцлагагүй нөхөр байгалийн гамшгаас илүү хохирол учруулна гэж юу байхав гэж бодож байсан.Гэтэл гай газар дороос гахай модон дотроос гэгчээр Баабар гадаадаас ирээд л улс орныг сүйтгэх ажил эхэлдэг байжээ.Хоосон чалчдаг одой нарын цөвүүн цаг ирж байгааг цөөхөн хүн л хэлж анхааруулсаар байтал хугас ардчилалд хулхидуулж сүйрлээ дээ.гэхдээ хэргийн эзэн хэнгэрэгийн дохиурууд түрүүчээсээ эхлээд зөнөг тэнэг болчихсон ч би зөнөг биш гээд гүрийж байна.
хэлээд яах вэ, сүүлийн 20 хэдэн жил бол манай нийгмийн амьдрал яг л байгалийн гамшигт нэрвэгдсэн мэт болсон доо. Эдийн засаг, улс төр, гэхдээ хамгийн гол нь сэтгэлгээний түвшин, морал шалдаа хүртэл унасан юм
Odoo shine humuusiig demjih herehgtei Tsag ni bolson
Neeren unen
Sonirholtoi mat sh uu
Ингэхээр эдийн засаг хаа нь байхийм…??? "хаана?" гэх гэсэн юм болов уу???
Бага шиг хуцаа... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
монгол хэлээ сураа, хахаха
Нээрээ хуцаа. Хэлээд байгаа юмны утгыг нь ойлгохоо бод. Vг vсэг алдах бол байх л зvйл. Монгол хэл ер нь ихэд øøрчлøгдсøн. Чингисийн vед баатарыг багатур, уулыг агула гэж хэлдэг байсийм. Одоо зøвхøн монгол бичиг дээр л тэр vеийн монгол аялга хадгалагдан vлдсэн. Орос vсэг хэрэглэх болсноор бvр ч алсарсан.
Zuv bichihgyi bol yaj oilgoh ve dee kkk
Hereldeed yahav
Энд нэг Чингисийн ИХ МОНГОЛ улсад амьдарч байсан нарийн ширийн бүхнийг нь мэддэг амьд гэрч байгаа юм биш үү, баатар гэдгийг багатур гэж хэлдэг байсан гэж байна шүү хүмүүс ээ, эсвэл "тасарчихсан" мэдлэгтэй нөхөр байна
"Хариуцлагагүй, сахилга батгүй явдал байгалийн бэрхшээлээс илүү хортой" гэж тээр жил Ю.Цэдэнбал дарга хэлж байхад бид гайхдаг байсан. Нэг муу хариуцлагагүй нөхөр байгалийн гамшгаас илүү хохирол учруулна гэж юу байхав гэсэншүү юм бодож байсан. Гэтэл гай газар дороос гахай модон дотроос гэгчээр Баабар гадаадаас ирээд л улс орныг сүйтгэх ажил эхэлдэг байна ш тээ.Хоосон чалчдаг одой нарын цөвүүн цаг ирж байгааг цөөхөн хүн л хэлж анхааруулсаар байтал хугас ардчилалд хулхидуулж сүйрлээ дээ. Гэхдээ хэргийн эзэн хэнгэрэгийн дохиурууд түрүүчээсээ эхлээд зөнөг тэнэг болчихсон ч би зөнөг биш гээд гүрийж байна.
Коммунист тогтолцоо бол толгойлогч, тойрон хүрээлэгчдээс авахуулаад жирийн иргэд ер нь өөрийнхөө үзэл сурталд таарахгүй бүхнийг толгой дараалан хяргадаг тогтолцоо шүү дээ. Ийм тогтолцоонд хэн нэгэн Горбачев, эсвэл Гайдар гарч ирээд нийгмийг нураана гэдэг бол боломжгүй зүйл. Коммунист тогтолцоо нуран унасан нь эдийн засаг, техник, технологийн хоцрогдолтой холбоотой жам ёсны үзэгдэл. Жишээ нь Борис Немцовын дурсамжийг санаж байна. Тэрбээр дадлага хийхээр зөвлөлтийн бахархал болсон ган хайлуулах металлургын үйлдвэр, түүнчлэн Донбассын шиг санаж байна, нүүрсний уурхайнууд явж танилцжээ. Наяад оны эхээр байхаа. Тэр нүдээр харсан зүйлдээ итгэж чадахгүй байв. Асар хоцрогдсон, гар ажиллагаа ихтэй бараг л хүй нэгдлийн гэмээр үйлдвэрт ажилчид нь хөдөлмөр хамгааллын наад захын шаардлага хангахгүй маш хүнд хортой нөхцөлд ажиллаж байжээ. Жирийн үйлдвэр бол бас яая гэхэв. Гэтэл эдгээр үйлдвэр нь зөвлөлтийн сор болсон, дэлхийн хамгийн сүүлийн үеийн шилдэг технологитой үйлдвэр гэж байнга сурталчилдаг зөвлөлтийн бренд маягийн үйлдвэрүүд шүү дээ. Хамгийн шилдэг үйлдвэр нь ийм байна гэхээр бусад үйлдвэрүүд ямар байх нь ойлгомжтой. Тоног төхөөрөмжүүд нь гэхэд л хориод он, гучаад он, дөчөөд оных байх жишээтэй. Яаж ч засаж сэлбэж аргаллаад гээд цаашаа хэвийн ажиллана гэсэн ямар ч баталгаа байхгүй. Хий хоосон үзэл суртлаар цаашаа хол явахгүй юм байна, эдийн засаг зайлшгүй нурж унах юм байна, үүнээс гарх гарц нь томоохон шинэчлэл юм байна гэдэг анхны санаа тэр үед Немцовт төрж байжээ. Байгаа зүйлийг байгаагаар нь хэлж ярьж, болохгүй зүйлийг шүүмжилж залруулахын оронд гоёчилж, дөвийлгөж ярих нь улс оронд ямар хор хөнөөл, гай зовлон авчрахыг тэр бас ухамсарлажээ. Гайдар, Чубайс, Немцов гэхчилэн шинэчлэгсдийн бодит амьдралыг нүдээрээ хараад төрсөн сэтгэгдлүүд хоорондоо их төстэй байдаг. Зөвлөлтийн эдийн засаг задрах үйл явц наяад оноос эрчимжэн ерээд он гэхэд үндсэндээ шувтрах шатандаа оржээ. Гэрээ, түрээсийн харилцаа хөгжиж гүнзгийрэхийн хэрээр улсын сан сан хөмрөг тасралтгүй хоосорч иргэдийн мөнгөн хадгаламж тасралтгүй нэмэгдэж байв. Үйлдвэрүүд нь улсын нэртэй боловч үнэн хэрэг дээрээ хувийн өмч маягтай болчихсон. Наанаа улсын төлөвлөгөө даалгавар биелүүлж байгаа нэртэй, цаанаа хувийнхаа бизнесийг цэцэглүүлдэг. Хувийн бизнесийн халхавч нь гэрээ, түрээс. Бараг үйлдвэр бүхэн хоёр данстай, хоёр тайлан баланстай. Нууц данс гэдэг нь өнөөгийн хэлээр оффшор данс. Оффшор дансаар хаашаа ямар гүйлгээ хийгдэж байгааг тухайн үйлдвэрийн удирдлагад байгаа цөөн хэдэн хүн л мэднэ. Ийм үйлдвэрийг улсын өмч гэж нэрлэхэд хэцүү. Энэ үзэгдэл наяад оноос хавтгайрчээ. Бүх зүйл олны нүднээс далдуур болоод өнгөрсөн аж. Ерээд оны шинэчлэл гэдэг нь далд байсан зүйлийг ил гаргаж тавьсан ийм л асуудал. Хожим энэ тухай Гайдар өөрөө дурссан байдаг. Тухайн үед нь улс орноо өөрчлөе, шинэчлэе гэсэн хүсэл эрмэлзлэлтэй хүмүүс төрийн толгойд гарсан, гараад юм хийх гэж оролдсон, харин тэдэнд санасан санаагаа хэрэгжүүлэх ямар ч боломж, эрх мэдэл олгоогүй байна. Коммунистуудад юм хийх хүн биш, харин халхавч болох хүмүүс хэрэгтэй байжээ. Ельцин ч тэр, Гайдар ч тэр, Чубайс ч тэр өөрсдөө мэдэлгүй хүүхэлдэйн дүрд тоглосон байна. Далд байсан зүйлийг ил гаргах, хожим бүх бурууг тэдэн рүү чихэхэд энэ бүхэн хэрэгтэй байжээ. Өөрсөддөө хэрэгтэй шийдвэрүүдийг гаргуулж дуусмагцаа л шинэчлэгчдийг төрийн эрхээс шууд зайлуулсан байна. Энэ бол урьдаас нарийн төлөвлөсөн, зохион байгуулалтай ажиллагаа байсан гэдэгт Егор Гайдар үхэн үхтлээ итгэж байсан юм.
Мэдээж. Урьдаас нарийн төлөвлөсөн, зохион байгуулалттай ажиллагаа байсан. Хэний гээч ?! АНУ-ын... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Тэгэхлээр америкчууд оросын эдийн засгийг зохион байгуулалтайгаар хоцрогдолд оруулж, гэрээ түрээсийг зохион байгуулалттайгаар нэвтрүүлж, үйлдвэрүүдийг зохион байгуулалтайгаар оффшор данс, давхар данс хөтлүүлэхэд хүргэсэн юм биздээ? Хэрвээ америкчууд үнэхээр ингэж ажилласан бол тэдэнд баяр хүргэхээс өөр арга алга. Өрсөлдөгчөө баараггүй, гарах гарцгүйгээр унагаасан байна шүү дээ. Тэр том орны амьдралыг дотроос нь олон жилийн турш уйгагүй эвдсэн байна шүү дээ. Америкийн дуу хоолой ч юмуу америкийн тагнуулын алба, эсвэл хэн нэгэн улс төрч энэ бүхнийг өөрсдөө хийсэн, зохион байгуулсан гэж рекламддаг. Үүнд оросын зүгээс арай өөр хариулт хэлдэг. Хүн бүр л баатар болохыг хүсдэг. Ялалтанд баатар мундахгүй, ялагдалд буруутан олдоггүй. Амьдралын ердийн логик. Үүний дагуу өөрсдийгөө дөвийлгөх гэсэн, мундаг чухал ажил хийсэн болж харагдахын тулд бүх ажлыг урьдаас нарийн төлөвлөж зохион байгуулсан юм шиг ярьдаг хүмүүс бий. Иймэрхүү яриаг ойлгож болно. Гэтэл бодит байдал өөр. Америкийн Тагнуулын төв газрын тайлан, прогноз, мөн түүнчлэн өрнөдийн нэртэй эрдэмтэд, улс төрчдийн хэлсэн үг, хийсэн үйлдэлд дүн шинжилгээ хийж үзэхэд тэдний хэний ч толгойд ЗХУ нуран унана гэсэн ойлголт, төсөөлөл огт байгаагүй. Тэгэхлээр хэн нэгэн урьдаас төлөвлөөд зохион байгуулаад ЗХУ гүрнийг нураасан гэдэг зүгээр л шоу. ЗХУ өөрийнхөө жамаар унасан. Үүнд хэн ч буруугүй. Өрнөдийн тусгай албад сайн ажилласныг үгүйсгэхгүй. Зөвлөлтийн тусгай албад ч тэднээс дутахааргүй сайн ажилласан. Асуудал хүндээ биш, тогтолцоондоо байна. Ийм гаргалгаа хийсэн байна. Би хувьдаа энэ гаргалгаа дэмждэг. Амьдралд илүү ойр. Өчүүхэн хазгай гишгэх, ялимгүй ондоогоор ярьж сэтгэхийг андахгүй, энэ ажилдаа бараг хийгүй гэж болохоор коммунист тогтолцоонд хөндлөнгөөс хэн нэгэн этгээд нөлөөлнө, дотоод амьдралд нь хутгалдана гэх ярианд би лав хувьдаа яасан ч итгэхгүй.
Чиний итгэх итгэхгүй хэнд ч хамаагүй. Энэ бол нотлогдсон зүйл. Энийг нь мэдээд Оросууд өөрийгөө аврахын тулд өөрийн бие даасан бодлого явуулаад буцаад сэргэж байна... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Tiim harin manaihan yana daa
Америкчууд буруутай гэдэг бол зүгээр л улс төр. Коммунист тогтолцоо бол бараг л хүн төрөлхтний ирээдүй, нотлогдсон үнэн гэж 70 жил ярьсан. Нөгөө нотлогдсон үнэн нь ганцхан салхи сэвэлзэхэд л хийсээд явчихдаг, бас болоогүй америкчуудыг урьж авч ирж өөрсдийгөө эвдүүлсэн гэж байгаа. Мөн ч таарсан нотолгоо. Чам шиг хүмүүст нотолгоо болох байхдаа. Ерээд онд Монгол орон яаж бажигдлаа? Өрнөдийнхөн, хандивлагчид орж ирж туслаагүй бол юу болох байсныг бүү мэд. Монгол орныг сүйрүүлье, дампууруулъя гэж бодож л лав туслаагүй байх. Шилжилтийн үеийн түр зуурын бэрхшээлийг даван тулахад нь туслая, цаашдаа өөрөө өөрийгөө аваад явж дөнгөнө биз гэж тооцож бидэнд тусалсан байлгүй. Хүнд цагт бидэнд тусалсан өрнөдийхнийг хараах биш, харин тэдэнд талархах хэрэгтэй гэж Гайдар хэлж байсантай би бүрэн санал нийлдэг. Юм үнэнээрээ байх сайхан. Худлаа улс төр хэнд ч хэрэггүй.
Ganaa bolio muul yum bol muu Enhbayar gej ter USA g oruulaad KKK.
2000 онд явуулсан судалгаагаар Орос орныг сүйрүүлсэн хүмүүсийг нэрлэхэд Ельцин, Горбачёв, Чубайс, тэгээд Гайдар гэж оросууд нэрлэж байсан юм. Юм үнэнээрээ сайхан гэдэг үүнийг хэлдэг юм...Чи одоо юу вэ ? Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Орос бол хэвлэл мэдээллийн хувьд хаалттай орон. Орос мэтийн үзэл сурталжсан орнуудад хүмүүсийн санал сэтгэгдэл гэдэг нь үзэл сурталчдын үзэл бодлын тусгал л байдаг юм. Хэвлэл мэдээллийн бүх хэрэгслэлээр Орос орныг хэн сүйрүүлсэн тухай өдөр шөнөгүй, өглөө үдэшгүй зогсоо зайгүй ярихаар хүмүүс нь ингэж үзэхээс өөр яах билээ? Өөр үзэлтэй хүмүүсийн санаа бодлыг хэвлэл мэдээллээр тэнцвэртэй нэвтрүүлэхгүй болохоор аргагүй шүү дээ. Ярьдаг ганц сэдэв нь Орос орныг Путин хэрхэн аварсан тухай улиг болсон яриа. Мэдээж өрнөдийхнөөс аварсан байж таарна, өөр хэнээсээ аврах билээ, ямар харь гаригынхаас аварсан гэлтэй биш, гэхдээ бас ингэж ярихаас сийхгүй байж мэднэ. Өрнөдийнхөн шилжилт хийсэн бүх орнуудад шилжилтийн үеийн хүндрэлийг даван туулахад нь зориулж тусалцаа үзүүлсэн түүхтэй. Орост ч тусалсан, Монголд ч тусалсан. Наяад оны эхээр явуулсан гэрээ, түрээсийн үйл ажиллагаа нь эцсийн дүндээ улсын мөнгө хоосорч иргэдийн халаас зузаарах үзэгдлээр өндөрлөсөн. Энэ явдал монголд ч бас яг адилхан тохиолдсон. Үүнээс гарах магадгүй цорын гарц нь мөнгөний шинэчлэл. Үүнээс болж бараг л хамаг хүмүүс хохирсон юм шиг ярьдагтай би санал нийлэхгүй. Иргэдийн гарт хуримтлагдсан их мөнгө гэдэг нь үндсэндээ хууль бус орлогоос олсон орлого. Иргэдийн мөнгө, хулгайн мөнгө хоёрыг зааглахын тулд босго тогтоож өгсөн. Мэдээж тодорхой хүмүүс хохирсон. Эцсийн үр дүн нь юу вэ гэхээр улс эргээд мөнгөтэй болсон, амьдрал хэвийн урсгалдаа буцаад шилжсэн. Энэ үүднээсээ мөнгөний шинэчлэл монголчууд бидэнд бүгдэд нь ач тусаа өгсөн. Үнэ чөлөөлөөд, мөнгөний шинэчлэл хийгээд л тун удалгүй дэлгүүрийн лангуу бараагаар дүүрч карт гээч зүйл нүд ирмэхийн зуур алга болсон шүү дээ. Энэ бүхэн бол болоод өнгөрсөн бодитой зүйл. Өрнөдийнхөн бидэнд тусалсан гэдэг бас л бодитой зүйл. Жил бүрийн хандивлагчдын уулзалтаар гал унтраах арга хэмжээнүүд авч явуулсан нь бас л бодитой зүйл. Гал асааж түймэр тавих бус, харин түймрээс гарсан галыг унтраах арга хэмжээний тухай энд яригдаж байна. Үр дүнд нь манай эдийн засаг тогтворжиж аажмаар сэргэж эхэлсэн. Энд би хүмүүсийн санал сэтгэгдлийн тухай яриагүй байна. Болсон явдлыг ярьж байна. Юм үнэнээрээ сайхан гэж үүнийг л би хэлээд байна. Хоосон үзэл суртал, үүний тусгал болсон санал сэтгэгдэл гээч хуурамч зүйл хэнд хэрэгтэй юм?
Болсон явдал гэвэл өмнөх үеийн хуримтлуулсан нийгмийн баялгийг гадаад дотоод нийлж хувааж идсэн. Одоо байгалийн баялгийг идэж байна. Үүнийг би нэн дэлгэрэнгүй нотолж ирсэн, бас цаашид ч нотолно. Энэ талаар чи надтай өрсөлдөх боломжгүй. Би чиний цаад эздийг илчилж бүрэн чадна. Бас чиний цаана хэн байгааг ч мэдэж байнаа... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Duulaad bai duuchin ganhuygaa avec gitartaigaa
Mongolchuuc evgui baival ulam doroitno
Ганхуяг гуай монголын залуучуудад их тус болж байгаа хүн шүү Дандаа хэрэгтэй л юм хэлж өгөөд байгаа юм.Өөрийн сурсан мэдсэнийг хав даран хувиа хичээхгүй байгаа нь маш хүндлүүштэй зан чанар юм шүү Үүнийг сайхан сэтгэл гэж ойлгохоос өөр хувилбар байхгүй .Яагаад гэвэл энэ хүн ямар нэг ашиг хонжоо хайгаад явдаггүй Алдар нэр хөөцөлдөөд байдаггүйг хэн ч хэлнэ .Зүгээр хоосон өнгөрдөг зүтгэл гэж байдаггүй.Зүтгэлийг үнэлэх шинэ үе ирнэ
зохиолч Г.Аюурзанын мета романуудын оронд энэ Шүүдэрцэцэг гэх эмэгтэйн ховын чанартай «аугаа бүтээл»-үүдийг сонгож байгаагаар, бас ямар ч хөрөнгө, мөнгө зараагүй зүгээр л нэг өрөөн дотор суучихаад жүжигчдийнхээ хоолыг идүүлэнгээ элдэв солиотой юм ярьж үзэгчдийг зугаацуулдаг солонгос теле сериалыг амь тавин үзэх авгай нарын төрхөөр, монгол суу ухаантан Бат-Отгон, орифлемийн Оюунгэрэл мэтийн авгай нарын лекцэнд сууж дэлхий сөнөнө хэмээн аргал түүж, хажуугаар нь эмэгтэй хүний авгай шинж, гэргий шинж гэх мэтээр элийрэгчдийн мөн чанараар, Шинийн хэдний ч билээ сарыг хараад мөнгө өөрөө хүрээд ирнэ хэмээн түрийвчээрээ даллан зогсоо хүмүүсийн дүрээр, “Гамлет”-ыг үзэхийн оронд “Х түц”, “Шинэ үе”, “Маск” өөр юу юу ч билээ продакшнуудын хошин урлагийн мастерууд хэмээн өөрсдийгөө өргөмжлөн, марзаганагчдын үзэгчдээр болон нийтийн дууны мастеруудын концертын билет зарагдаж байгаагаар бас ямар нэгэн академийн ч билүү өөрийнхөө зохиосон байгууллагын академич, доктор Сарандаваа гэгч авгайгийн лекц гэх шизо яриаг бишрэлтэйгээр сонсон суугаа массын хандлагаар маш тодорхой илэрнэ. Ийм л цаг хугацаа ноёрхож байна. Иймэрхүү харанхуй, мухар сүсгийн үед ховын чанартай «уран зохиол» алдаршдаг бололтой.
Muruudliin bagiinhan gedeg biz dee
Аугаа орос орон Сибир рүү чиглэсэн Хятадын санаархлыг таслан зогсоохгүй маш их цаг алдаж байх шиг...АНУ,европын холбоо ч Хятадын өсөн нэмэгдсээр байгаа улс төр-эдийн засгийн өсөлтийг огт тооцолгүй тэдэнд тусалсаар байгаа нь алсдаа юунд хүргэх бол ???
Harin tiim Ene ayuliig zogsooh talaar orosuud bodoj bgaa biz dee
Яг тэр үеийнхэн шиг юу ч мэдэхгүй дээрэмчид монголоор тоглож байна. Ялгаа нь манай дээрэмчид тэдний муу бүхнийг нь судалсан ашигласан, эднээс түргэн салахгүй бол баларна.
Энэ Зориг нэрээр бичээд байгаа хүн бол хөөрхий эмэгтэйчүүдийн эмч Лувсандоржин Баярсайхан ( Facebook -d Монгол овогтой Лувсандорж баярсайхан гээд байгаа ,Та нар дээр олж узэж болно ) гэдэг товариш байгаа бөгөөд , энэ хүний узэл бодол н эмч гэхээсээ хүнийх узэн ядах гарал үүслээр нь гадуурхах дэлхий дээр байгаа хүн төрөлхтний эв нэгдэлийн эсрэг хоцрогдсон тэнэгхэн бодол бөгөөд нийгмийн эдийн засгийн өргөн үйл явц зүй тогтол , системийн хямралийг Ганц нэг хүнээс БОЛЖ байна гэж бодддог тэнэг гар байдаг юм . Гэхдээ өөрөө мань эр Хонгонгийн хятад Ротары гэх клубын шугамаар зугаалж дарвихаа мартахгуй догирхуу нэгн байдаг юм . Нээх их ач холбогдол өгөх этгээд биш ээ , бас л нэгэн бухимдсан будилсан бурангүй , дэмий бурсан гар даа , хэ-хэ