Монголд одоогоор 300 гаруй агуй бүртгэгдээд байна. Байгалийн өвөрмөц тогтоцын мөн чанар, ач холбогдлын талаар Монголын агуйн судлалын холбооны Ерөнхийлөгч Э.Авирмэдтэй ярилцлаа.
-Агуйн талаар зарим хүн өнгөцхөн мэдлэгтэй байж магадгүй. Тиймээс та шинжлэх ухаан талаас нь энгийнээр тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Газрын доорх хөндий орон зайг хэлдэг. Тэнд газар дээрх шиг байгалийн сайхан цогцолсон байх нь ч бий. Орчин үед энэхүү байгалийн тогтоц нь шинжлэх ухаан болон аялал жуучлалын том салбар болон хөгжиж байна.
Ялангуяа дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд аялал жуулчлалынхаа орлогын 10 гаруй хувийг энэ байгалийн өвөрмөц тогтоцоос олдог юм билээ. Манай оронд ч дэлхийд алдартай агуй олон бий.
-Одоогоор манайх 300 гаруй агуйтай. Манай агуйнууд юугаараа онцлог алдартай юм бэ?
-Хойт цэнхэрийн агуй, Баянхонгорын Цагаан агуй, Чихэн агуй, Саальтын агуй зэрэг нь дэлхийд алдартай болсон. Энэ нь археологи, түүхэн олдворуудаараа олон нийтийг шуугиулсан байдаг. Цагаан агуйг орос,америк, монгол эрдэмтдийн баг хамтран судлаад 850 жилийн өмнө хүн амьдарч байсан гэдгийг тогтоосон.
Олон чулуун зэвсэг, эртний хүмүүсийн хэрэглэж байсан эд хэрэглэл гарсан. Үүгээрээ дэлхийд алдаршсан. Мөн Сүхбаатар аймгийн Шилийн Богдоос хойш 10 гаруйхан км-т Талын агуй гэж бий. Тал газар байдгаараа Монголдоо ганцхан. Тэнд олон жуулчин очдог. Энэ мэтчилэн хүмүүст танигдсан агуй цөөнгүй.
-Олон улсад агуйн аялал жуулчлал эрчимтэй хөгжиж байна. Бидэнд ийм боломж бий юу?
-Одоогоор энэ чиглэлийн төрийн бодлого байхгүй байна. Аялал жуулчлалын компаниудын төвшинд явж байна. Олон жил судалж үзлээ. Агуйн аялал жуулчлал хөгжих боломж уг нь манай улсад бий. Олон хүн очиж үзээд байгаа бусад орны агуйнуудад байдаг бүх л зүйл энд байна. Тэгэхээр энэ салбарт бодлого, менежмент хэрэгтэй болов уу.
-Агуйг судлах ажил манай оронд 1980-аад оноос эхэлсэн гэдэг юм билээ. Таны хувьд одоогоор ямар агуйг судалж байна вэ?
-Сүүлийн жилүүдэд Талын агуйг судаллаа. 240 метр урттайг нь тогтоогоод байна. Цааш явах гэхээр мөсөн бүрхүүл үүсээд таглачихаад байдаг. Тал дээр байдаг учраас хаврын шар усны үер болон борооны ус ороод тэнд тогтсоор ийм байдал үүслээ.
Тэгээд агуй дотор мөнхийн хасах 6 хэм байдаг учраас өвөл хөлдсөн хэсэг нь зун гэснэ гэж үгүй. Энэ байдал үргэлжилбэл 2017 он гэхэд хаагдана гэсэн судалгаа гарсан.
-Одоо тэгэхээр яана гэсэн үг вэ?
-Хамгийн гол нь гаднаас ус оруулахгүй байх юм. ССАЖЯ, БОНХЯ, Сүхбаатар аймгийн Засаг даргын Тамгын газар нийлж Талын агуйгаа хамгаалж авч үлдэх тал дээр анхаарч ажиллаж эхэлсэн. Эхний ээлжинд ус зайлуулах далан шуудууг барьлаа.
Мөн салхины дээд талд нь мод тарьсан. Тал дээр байдаг учраас машинтай хүмүүс харахгүй дээгүүр нь гараад байдаг юм. Тэр хавьд нь тэмдэг тэмдэглэгээ хийлээ. Энэ мэтчилэн тохижуулалтын ажил хийсэн.
-Агуй судлал нь мэдээж Шинжлэх ухааны чухал ач холбогдолтой. Манай улсад судалгааны төвшин ямар шатандаа явна вэ?
- Монголын газар нутаг далай Тэнгисийн уснаас эрт чөлөөлөгдсөн байдаг учраас нэлээд эртний агуйнуудтай. Олдворууд нь байх магадлал өндөртэй. 1980 оноос бид агуйгаа судалж ирлээ. Агуйг эртний хүмүүс оромжноос гадна оршуулгын газар эмнэлэг хэлбэрээр ашиглаж байсан гэдгийг тогтоосон.
Бид Охbord-ийн их сургуультай хамтран Монголын говийн агуйг өнгөрсөн таван жилд судалсан. Хурдас чулуулаг нь жил ирэх бүр хуурайшиж, агшсаар байгааг тогтоосон.
-Эмнэлэг хэлбэрээр ашиглаж байсан гэдэг нь их сонирхолтой юм. Тэр агуй одоо хаана байдаг юм бэ?
-Өмнөговь аймагт бий. Маш том агуй. Тэнд агуйн эмнэлэг байгуулж шавар, усаар хүн эмчилдэг байсан. Одоо ч суурь нь бий. Мөн нутгийн иргэд шавар усыг нь эмчилгээний журмаар хэрэглэдэг хэвээрээ юм билээ.
Агуйн шавар ус нь эрдэс бодисоор баялаг учраас хүний даралт, ходоод, хөхний янз бүрийн өвчинд маш сайн гэдэг. Энэ нь шинжлэх ухаанаар ч батлагдсан.
-Таны дараагийн судлах агуй ямар агуй вэ. Ер нь өөрсдөө явж судалдаг уу. Хүмүүсийн хүсэлтээр явдаг уу?
-Ерөнхийдөө олон улсын агуй судлаачидтай хамтран Монголынхоо агуйг судалдаг. Яг өөрсдөө ороод ажиллая гэхээр Төр засгийн дэмжлэг байхгүй болохоор тоног төхөөрөмжийн асуудал хүнд. Тэгээд агуй судлана гэдэг хэн дуртай нь гүйгээд ордог амархан ажил биш.
Ялангуяа Монголын агуйнууд их том, гүнзгий. Хэнтий аймгийн Дадал суманд байдаг Сөөгтийн агуй гэхэд эгц доошоо 70 метр шүү дээ. Тэрэнтэй дүйх олон агуй бий. Дорноговь аймгийн Цагаан дэлийн агуй гэж доошоо бараг км гаруй урттай агуй байсан. Тэгэхээр агуй судлаач хүнд хамгаалалт маш чухал.
-Цагаан дэлийн агуй яасан юм бэ. Та байсан гээд өнгөрсөн тоон дээр ярьчих юм?
-Хятадууд сүйтгээд дууссан байна лээ. Цагаан дэлийн агуйн ойролцоо хятадуудад хайгуулын лиценз олгоод агуйг нь дэлбэлсэн байсан. Уг нь одоогоор Монголын хамгийн урт агуй болоод байгаа юм. Агуйн дотор жонш болон олон сайхан тогтоцтой байсан. Нуур хүртэл байсан. Тийм агуй ховор шүү дээ. Харамсалтай л юм.
-Та бүхэн тэр агуйг хэзээ судалсан юм бэ. Хамгаалж чадаагүй юу?
-Бид олон улсын агуй судлаачидтай хамтраад очиж судлах гэхэд аль хэдийнэ лиценз олгосон байсан. Хашаад хядадууд хамгаалалтдаа авсан байсан. Тэгээд бидний оруулахгүй гээд... Монголынхоо газар нутаг дээр харийнхны эрхшээлд байна гэдэг хэцүү юм билээ. Гэхдээ ямар ч гэсэн зөвшөөрөл авч багахан хугацаанд ч гэсэн судалж чадсан. Их ховор агуй байсан.
Т.Батсайхан
Эх сурвалж:
Сэтгэгдэл0
Эх орондоо гадныхнаар дарлуулж байвал хохьчинь ээ.
Bayartsogt, dutuu nugalamtai hun nariin ajil daa
Наад хятадуудад чинь буруу өгөөд яах билээ. Угаасаа байгалийн өвөрмөц тогтоц, үзэсгэлэн бүрэлдсэн болон, түүхийн ховор дурсгалын зүйлтэй газар лиценз өгөх ёсгүй л байхгүй юу. Хахууль аваад лиценз өгсөн мудакуудаа буруутгалдаа үхэр монголчуудаа. Хэрвээ гадуур хутга буу барьсан хулгайч дээрэмчингүүд яваад байна гэвэл үүд хаалгаа цоожлоогүй эцэг эхийгээ л хүн буруутгах хэрэгтэй, харин ороод ир гэсэн шиг үүд хаалгаа нээгээд орхисон бол орж ирээд алаад хядаад явах дээрэмчинг шууд буруутгах учир дутагдалтай шүү дээ. Лицензийг нь авсан бол хятад гэлтгүй үхэр монголчууд ч очоод сүйдлээд л хаячихсан байгаа. Муу л бол хойд талын хар овоохой гэдэг шиг, ЗМ сонин нэр хүндтэй сонин байж ядаж наад гарчигаа хүртэл бодож байж өгөөч.
... Юуг ч хайрлах сэтгэлгүй хужаанууд 40 хувин дүүрэн хүхрийн хүчил Туул голд асгах яваад явж байсан нь одоо нууц биш болсон шүү. !!! ... Ер нь Хятадууд лицензтэй , лизензгүй хорон санаандаа Монголын сайн сайхан бүгдийг устгаж дэлбэлж байдаг гэдгийг Монголчууд 20 иод жил урд хөрштэй ойртож түншлэхдээ сайн ойлгосон . ... Харин чам шиг хужаанууд хичнээн удаандаа Монголыг хорлож чадах вэ дээ . Удахгүй шаахайгаа үүрээд миний Монголоос өөрсдөө хөл мэдэн зугатаацгаах болно. !!! ... Юу тарина , түүнийгээ хураана . ...
Эртээр Хуримын ордны хажууд алхаж явтал нэг тариачин маягийн нооройсон хятад чанга дуугаар нэг монгол залууг загнаж байх юм. Түр зогсоод сонстол чамд мөнгө өгөхгүй гэж байна гэтэл нөгөө монгол нь би зөндөө хоног ажиллаж байна ш дээ гэх юм тэр хавийн барилга дээр ажиллаж байгаа бололтой тэр залуу нь жирийн нэг хөдөөний байрын л залуу байсан. Байдал ийм л байна захын тариачин хужаа мөнгөтэй болсон юм байж гэтэл хүний нутагт ирчээд иргэнийг нь дарлаад л байж байна.
Ажлаа сайн хамгийн гол нь чанартай сайн хий, цалин буухаар архи уугаад алга болчихдог муу зуршлаа багасга. Ажлын шаардлага тавьсан хүн нь хятад болохоор л мулгуу тэнэг бааснуудад муухай харагдаа л даа.
Хужаа Баярцогтыг устгаагүй цагт ийм явдал улам гаарна.
103.26.193.15 ... ... Өөдгүй муу хужаа новш минь чи өөрийгөө олохгүй гээд их томоор дуугарч байх шив . Эрт орой хэзээ боловч чи хэлсэн хорон үг бүрээ заавал ч үгүй хариуцах болно. ... Чи үүнийг тун удахгүй ойлгох болно. Ямар их зэвүүн үгтэй муу хужаа вэ. ... Хан Тэнгэрийн хилэнгийн гал чам дээр заавал ч үгүй буух болно. Чиний үсний ширхгэг бүрийг Тэрээр мэддэг юм. ... Монголд тун удахгүй нэг ч Хятад ажилчин орж ирэхээ болино. !!! ... Юу тарина , түүнийгээ хураана . ...
mongolchuud uursduu hyataduudiig davraagaad baihaar argagui shd. bolovsrol ch ugui buduuleg haltar hujaanuud davarhaaraa tolgoi deer suuhaas uur yaah yum. manai darga nar mungu am ruugaa chihuuleed tag duugui suudag bailgui.
... Нийгмийн томоохон өөрчлөлтийг 1980 аад оноос эхлүүлсэн Оросын удирдлага ба ард олон нь буюу хөл толгой нь одооноос өөр хоорондоо авцалдаж эхэлж байна. ... Харин Хятад их задралынхаа өмнө байна. Тархины нь сэтгэх хурд нь багасаад , бие нь хэт томроод хөл нь ачаалалд дарагдсан ч өмнөхөөсөө хурдан гүйхийг оролдоод эхэлвэл нэг л өдөр дунгуй хадаад унаад өгдөг юм. Унасан л бол эргээд босох нь юу л бол . ... Хятадад учрах гамшиг , улс төр , эдийн засгийн ирээдүйн хүндрэлээс нь Монгол улсын хамааралтай байж болох бүх л салбарыг одооноос салгаж эхлэх хэрэгтэй . Ингэснээр уулын уруу эрчээрээ өнхрөх том хадны замд дайруулан сүйрч болох аюулаас сэрэмжлэх боломжтой болох юм. ... Өнөөдрөөр харж , өнөөдрөөр амьдардаг хэн ч байсан хэзээ ч ард олноо удирдан чиглүүлэгч болж чаддаггүй юм . ... Мэдэхгүй , чадахгүй байж худал үгс ярьж бусдыг хууран мэхлэх нь яав ч зохистой үйлдэл биш ээ. ...
Худалч Элбэгдорж хужаануудад цаагуураа ямар нь тодорхой мэдэгдэж байгаа биз!Эдгээр хүмүүсийн ажлыг хүндэлж үзмээр.Би боддог Агуй бол байгалын хосгүй тогтоц тул хэнч халдашгүй баймаар.Гэтэл хужаа хашаалчхаад эзнийг нь хөөгөөд дэлбэлж сүйтгээд байдаг нь ямар учиртай байнаа таминь!"!Тийм ховор зүйлээ сүйтгэж байхад ард түмэнд мэдээлж байгаачдээ.
Yag unen.neg l huuduutai sanagdaad bgaa um
…Хулгайч луйварчин байх нь хамаагүй мөнгөтэй болж л байвал үхээд тамд очсон ч хамаагүй. Социализм , капитлизм гэж туйлширaхаас илүүтэй өмсөх хувцас, идэх хоолтой болох нь хамгийн чухал … гэж танай Дэн Сяопин чинь хэлсэн тийм үү. ... гэхдээ Буруу замаар будаа тээвэл буцахдаа шороо тээнэ , Сарыг дагавал сарны гэрэл , мууг дагавал могойн хорлол . ... Хичнээн хүнд хэцүү байсан ч зөвт зам дээрээ эргэлт буцалтгүй зогсож чадсан хүмүүс эцэстээ сайн сaйханд хүрдэг , ... Харин хатуу нөхцөл байдалд бууж өгөгсөд эд хөрөнгө , эрх мэдэлд шунаж , идэх уухыг урьтал болгодог ч эцэстээ юу ч үгүй хоцордог юм. Хятадын 5000 жилийн түүх нь боолын хөдөлмөр дээр тогтсон бүдүүлэг гар үйлдвэр , хөгжлийн жамаар хоцрогдсон техник технологитой аж үйлдвэржилт , авилгал хээл хахууль , хууран мэхлэлтээр дүүрэн байдаг . Тийм дээ ч хөрөнгөтний нийгэм капитлизм нь тэдний урьд өмнө байсан амьдралын хэв маяг , амьдрах орчин нь байсан болохоор маш хурдан үндсэн дүрдээ хувирч Трилион $ тай болсон ч нөгөө л боол сэтгэхүйгээрээ, шуналт зангаараа ичих чүгүй Монгол мэтийн зовж буй орнуудын 125 $ байдаг коксжих нүүрсийг 40 хүрэхгүй $ аар ил цагаан дээрэмдэх, Дорнодын Дашбалбарын ураныг нууцаар олборлон хулгайлах үйлдэл хийхдээ өөрсөд шигээ хулгайч хуурамч ардчилсан хужаа луйварчидтай Хятад төрийн нэрийн өмнөөс хуйвалдан бузар муугаа үйлддэг . Харин Монголчууд үндсэндээ сүүлийн 20 иод жилд худал хуурмаг , хорон муу дүүрсэн капитлизмаар замнаж байгаа бөгөөд энэ бол Монголчуудын төрөлх бие биенээ хүндэлж шударгаар амьдардаг талын нүүдэлчин зан чанартай огтхон ч таарахгүй учраас одоогийн оюуны хөгжлийн зогсонги байдал үүсээд байгаа юм. ... Удахгүй энэ бүх сэтгэлгээний өөрчлөлт , нийгмийн мөн чанарыг нэлээд гүнзгий ойлгох тусам өнөөгийн худал хуурмаг, авилгал, хээл хахууль, урвалтаар дүүрсэн хөл толгойгоо орооцолдуулсан эх захгүй мөнгөний төлөөх ардчилсан нийгмийн мөн чанарыг сэтгэлийнхээ гүнд хүлээн авахаас татгалзсан ихэнх Монголчуудын хандлагaaр илрэх улс төрийн орчин дахь өөрчлөлтөөр , ... Мөн Америк , Өрнөд , Хятад мэтийн хумсаа нуусан муур шиг бузар санаатай , өлөн чоно мэт ховдог сэтгэлтэй улс орнуудыг таашаахаа больж илтэд Оросыг дэмжиж байгааг, за гэвэл ёогүй Оросуудад нийгмийн олонхыг хамарсан хэмжээнд шударга үнэнч зан чанар оршин байгаа болохоор гэж тайлбарлаж болно. … Монголчуудын өнөөдөр туулж буй зам нь ирээдүйн цаг үеийн хувь тавиланд нь бэлдэх зориулалттай учраас аливаа асуудлыг бэрхшээлийг өөр нүдээр харж сурах хэрэгтэй. Хэрэв бид 1990 онд Хятад гэж ямар улс байдгийг бараг мэдэхгүй шахам байсан бол одоо хулгайч , хуурамч , боолын сэтгэлтэй үнэн зөвт зан чанар гэж өчүүхэн ч байхгүй улс орон гэдгийг ойлголоо. Тэр цаг үед Америкчууд гэж хэн бэ гэх талаар мэддэг Монгол хүн байсан гэхэд эргэлзэж байна. Европд фашизм 1945 онд булшлагдсан гэж үзвэл АНУ неонацизмийн буухиаг үргэлжлүүлэн авч явч байгаа түрэмгий , хүний үнэргүй , дэндүү шуналтай улс орон гэж хэлэхэд нэг их хэтэрсэн болохгүй гэж бодож байна. Монгол ахан дүүс минь бид 1990 онд балчир хүүхэд мэт гэнэн итгэмтгий сайхан сэтгэлтэй ард түмэн байсан. Ардчилалын хэмээх чимээгүй булаан эзлэх дайны туршид дэлхий дахиныг сэтгэлдээ багтааж чадсан, ихэд хашир суусан , тэвчээртэй наaнуу цаанууг ойлгодог , гэхдээ үндсэн мөн чанар болох нүүдэлчин зөвт чанараа алдаагүй ард түмэн болон сайн тал руугаа өөрчлөгдөн хувирчээ. ... Монгол ахан дүүс минь бид өөр зуур буй ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид болон хорон муутангуудыг эгнээнээсээ зайлуулан хорт хавдраа тайруулан авахуулах өвчтөн адил эгнэгт ангижирч , нэгэн тугийн доор нэгдэн нягтарч , зөвт зам дээр гаран Монгол улсын сайн сайхны төлөө зүтгэн тэмцэх зангилгийн цаг нэгэнт иржээ. ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Тэр лиценз өгсөн баасыг нь илрүүлэхсэн хоолойг нь боохсон.Хүн алдаг алуурчид ийм хүмүүсийг л алж харин ерөнхийлөгч нь ийм алуурчинг өршөөдөг байвал шудрага.
Tsagaan aguid 850-n jiliin omno hun amidarch baisan gedeg chini enduurel baihaa, hebleliin aldaa bolob uu. Aguid amidaray gebel odoo ch bolno. Ih haaniig nylh baihad Mongolchuud aguid amidrah ni baitugai bolson ue shuu dee.
алаач алаач хужаа нарыг
Одоо бүр Хятадуудыг өмөөрч сэтгэгдэл бичдэг болоо шив бөөснүүд Удахгүй хөөж гаргана даа та нарыг чадал чинь байвал уулзах газараа үлдээчихээрэй
Хятадууд үндэсний үйлдвэрлэлийг унагах ажлыг маш нарийн төлөвлөж ажиллаж байдгийн зэрэгцээ байгалийн ховор тогтоцтой газрыг устгах,бага зардлаар ашигт малттал ухах зорилготой их мөнгөөр цохисон биз???Цалин хэт багын хэмжээгээр МОНГОЛЧУУД ХУДАЛДАН авахад хялбархан.
License ogson garuudiig horimoor um.hyatadtai ch hamtrah ajillah bolomjgui uls geh um.uneheer hecuu uls gej yaridag.olon ch ulsiin hun yarih um bilee
yamar durgyi xyrmeer zurag ve.dulaan gazar bolgond shavdag joom shig.eebee ajilaa xiij bgaa yu? gadagshaa yavaad ugsun yy?
Олон улсад агуйн аялал жуулчлал байдаггүй
UHAANGUI TOR ZASAGTAI ULS YAJ EEDLEH VE DEE