Яг 10 жилийн тэртээ манай хүрээлэнд Хятадын Нийгмийн ухааны академиас cap тутам хятад хэлээр эрхлэн гаргадаг “Дандай ЯаТай” (“Өнөөгийн Ази, Номхон далай”) сэтгүүлийн 2006 оны №3 дугаар ирж манай залуу эрдэмтэд хуваан авч хөрвүүлэн шуугиан дэгдээж билээ. Тэр шуугианы эзэн нь орчуулсан бид бус, Монгол Улсыг судлах Өвөрмонгол хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Түмэнцэцэг болж таарсан юм.
Түүний өгүүлэлд Монгол нь шилжилтийн үе рүү шилжсэнээс хойш нийгэм-улс төрийн хүрээнд үндэсний үзлээ хэрхэн сэргээж буй тухай хэрхэн шинжилснийг архиваасаа сөхөж монгол уншигчдад дэлгэлээ. Санаа сургамж авахад маань хэрэгтэй.
Монголын “дотоодын давхарга”-д үндэсний үзэл нь гол төлөв үндэстэн, шашны хийгээд үндэсний хэт даврах үзлээр илэрч байгаа. Харин төрийн түвшинд улс орны аюулгүй байдлын мэдрэмж, анхаарч ач холбогдол өгөх байдлаар илэрч байна.
Үүний зорилго нь:
Нэгдүгээрт, даяаршлын дайралтыг эсэргүүцэх.
Хоёрдугаарт, ард түмнийхээ тэмцэх зориг санааг бадрааж, гутранги үзлийг багасгах.
Гуравдугаарт, соёлын хийгээд сэтгэл зүйн хувьд хоёр хөршөөсөө ялгагдах зааг хязгаар тогтоох.
Дөрөвдүгээрт, дэлхий нийтийн анхаарлыг өөртөө татаж, олон улсын тавцанд нөлөө, байр сууриа өргөтгөх замаар эдийн засгаа хөгжүүлэх явдал болж байна.
Нэг. Монгол Улс дахь үндэстний өнөөгийн гол асуудал бол казахчуудын хийгээд ястан хоорондын харилцааны асуудал мөн. Too бүртгэлийн мэдээнээс үзвэл, 2004 оны байдлаар Монгол Улсын хүн ам хоёр сая 504 мянга байсан бөгөөд үндэстний бүтэц ч харьцангуй цомхон.
Хүн амын дийлэнх (90 гаруй хувь) нь монгол үндэстэн, үүний дотор халх ястан 70 гаруй хувь, үлдсэн хэсэг нь бусад ястан байв. Өөрөөр хэлбэл, халхчууд нь Монголын олон ястны дотроос хамгийн олон хүнтэй нь. Нутгийн төв болон өмнөд хэсгийн 15 аймгийн оршин суугчдын дийлэнх нь юм.
Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт оршин суудаг дөрвөд, баяд, өөлд, урианхай, торгууд, захчин, мянгад зэрэг ястан нь түүхэнд ойрад гэж тэмдэглэгдсээр иржээ. Буриад, барга ястан Монгол Улсын хойд болон зүүн хэсэгт оршин суудгаас буриадууд нь БНХАУ, ОХУ, Монгол Улсад тус тус тархан суурьшсан. Тэд орос хэл, Оросын соёл, зан заншлын нөлөөнд илүү автсаны дээр ОХУ-д Буриадын Автономит БНУ байдгийг энд дурдах хэрэгтэй.
Монгол Улсын хүн амын таван хувь нь казах, цаатан түрэг угсааны зэрэг бусад ястны тоо маш бага. Нийт хүн амын нэг хувьд ч хүрдэггүй. Казах үндэстэн Монгол Улсын баруун хязгаарын Баян-Өлгий аймаг, Улаанбаатар хотын ойролцоох Багануурын нүүрсний уурхайн хотхонд төвлөрөн суудгаас гадна нийслэлд бий. Too бүртгэлийн мэдээгээр 1990 онд Монгол Улсын казахчуудын тоо 133 мянга байсан нь нийт хүн амын 5.9 хувь гэсэн үг.
Казахчууд нь өөрийн хэл бичиг, ном хэвлэлтэй, лалын шашин шүтдэг, Монгол Улс дахь өөр үндэстний хамгийн том төлөөлөл юм. Тэд гол төлөв мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг. Мөн нийслэл болон эдийн засаг, соёл хөгжсөн төвийн бүсээс алс хол нутагладаг учраас нийгмийн амьдралаас олон талаар хоцорч ирсэн. Энэ нь Монгол Улсын үндэстний бодлогын нэг гажуудал юм.
1991 онд Бүгд Найрамдах Казахстан улсын уриалгыг хүлээн авч Монголын казах иргэдийн зарим хэсэг нь Казахстан руу шилжин суурьшсан байна. Too бүртгэлийн мэдээнээс үзвэл, 1992-1993 онд 50 мянга орчим хүн Казахстан руу нүүж очсоноос нэлээд нь өөрт тохирсон хөдөлмөр эрхлэх болжээ. Ийнхүү зарим нь шинэ ажил шинэ ахуйд идээшин дасч тэндээ суурьшсан, харин зарим нь ажил олохгүй, шинэ нутагт идээшиж дасахгүй байсаар буцахад хүрсэн байна.
Харин Монгол Улс тэдний хувьд уян хатан хандаж хүлээн авсан билээ. Казах иргэд нүүсний дараа Монголд 80 мянга орчим казах үлдсэн бол дээрх шалтгаанаар эргээд 100 мянгад хүрч нэмэгдсэн байна. Казахстанд очиж суурьшсан зарим казах иргэн хоёрдмол иргэншилтэй байх хүсэлт тавьсан ч Монголын тал татгалзсан хариу өгчээ.
Монголчууд нь казахчуудтай хамт, тэдний адил нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг тул тэд бие биеийнхээ иргэншлийн талаар ижилхэн сайн мэддэг. Монголын Засгийн газар ч, буддын шашны байгууллагууд ч казахчууд болон тэдний шашин шүтлэгийг хүндэтгэж үздэг. Монголын Шинжлэх ухааны академи 1990 онд Баян-Өлгий аймагт “Баян-Өлгийн нийгэм, эдийн засгийн судалгааны төв” тусгайлан байгуулж, улсаас даалгаж өгсөн олон сэдвээр Засгийн газрын шийдвэр хэрэгжиж буй, эсэхийг судалж байна.
Монголд газар сайгүй сүм хийд олноор сэргээн байгуулах үед ч Монголын бурхан шашинтны төв казахчуудад хөрөнгө мөнгөөр тусалж байсан. Ийм учраас монголчууд казахчуудын хооронд үндэстний болон шашны зөрчил бараг байхгүй юм.
Харин ХХ зууны 1990-ээд оноос нармай исламын болон нармай түрэгийн соёлын нөлөөгөөр Монголын казахчуудын зарим хэсэг Засгийн газраас явуулж буй үндэстний бодлого, цөөнх үндэстний эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн байдалд сэтгэл дундуур байгаагаа илэрхийлэх болов.
Туурга тусгаар улс болгох, эсвэл Бүгд Найрамдах Казахстан улсын бүрэлдэхүүнд оруулж өгөх шаардлага тавьж байсан. Гэвч энэ шаардлагыг олонх казах иргэн дэмжээгүй. Казахчуудын дунд хэт үндсэрхэг үзэлтэн харьцангуй цөөн тул Монгол Улсын дотоодод улс төрийн онцгой нөлөө үзүүлж чадаагүй.
Монголд үндэстний талаар тодорхой бодлого байхгүй, үндэстний цөөнхийн төлөөлөгчид улс төрд оролцрх, боловсрол эзэмших зэрэг харилцааг зохицуулсан хууль тогтоомж байдаггүй. Ийм учраас казах зэрэг цөөнх нь зарим талаар сэтгэл дундуур байдаг.
Монголын ястан хоорондын гол асуудал нь хүн амын үнэмлэхүй олонхыг эзэлдэг халх болон бусад цөөнх ястны хооронд улс төр, эдийн засгийн ашиг сонирхол хийгээд түүхээс үлдэж хоцорсон зөрчил юм. 1990 оноос хойш дотоодын зөрчлийг арилгах зөв замд орж, хэлмэгдэгсдийг цагаатгах ажлыг тууштай хэрэгжүүлж эхэлсэн нь зохих ач тусаа өгсөн байна.
Хоёр. Монголын нийгэм, улс төрийн амьдралыг “либеральчлах”, “ардчилах” үйл явцад шашны түвэгтэй асуудал гарч ирэв. Монголд олон шашин, шашны урсгал нэгэнт бий болж, зэрэгцэн орших болсон. Энэ нь өнөөгийн Засгийн газрыг төдийгүй юм эрэгцүүлэн боддог жирийн хүмүүсийг ч шашны ирээдүйн зохицлын талаар санаа зовниход хүргэж байна.
Уламжлалт буддын шашин, лалын шашин сэргэснээс гадна католик, үнэн алдартны, евангелийн, шинэ мөргөлийн, иисус дахин мэндэлсний, гэгээн эхийн, мормоны зэрэг загалмайтны шашны олон урсгал байна.
Түүнчлэн бахайн, монихейн, Ананда Марга зэрэг олон шашин сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд ар араасаа цувран Монгол руу орж иржээ. Тэдгээрийн зарим нь нэгэнт хууль тогтоомжид нийцсэн байр суурьтай болсон боловч харьцангуй олонх нь хууль бусаар үйл ажиллагаа явуулж байна.
Монголын холбогдох байгууллагуудын хамтран гаргасан судалгаагаар, тус улсын нутаг дэвсгэр дээр 216 сүм, хийд (хурлын газар) үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас зөвхөн 70 нь Top, сүм хийдийн харилцааны тухай хуулийн заалтын дагуу албан ёсоор бүртгүүлсэн ажээ. Үлдсэн 146 нь бүртгүүлээгүй, өөрсдийн дур зоргоор ажиллаж буй хууль бус сүм хийд юм. Ийм байдал өнөөгийн Монголын Засгийн газрыг цочирдуулж байна.
Тэр ч байтугай “Иисусийн сүм”, “Монголын католик сүм” зэрэг шашны зарим байгууллага төрийн байгууллагын байранд байрлаж, хууль бус үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Монгол Улсын Төр, сүм хийдийн харилцааны тухай хуульд төрийн байгууллагын байранд шашны үйл ажиллагаа явуулахыг хориглосон заалт бий.
3acгийн газрын зарим хариуцлагатай албан тушаалтан, судлаачид шинэ тутам орж ирж буй шашны урсгалууд ялангуяа, шинэ мөргөл, евангел, бахай зэрэг нь хүүхэд залууст ихээр нөлөөлж, хурдан тархаж байгаа.
Мөн 15-20 жилийн дараа уламжлалт ба уламжлалт бус шашны хооронд дайсагналцсан нөхцөл байдал үүсгэж болзошгүй. Тэгвэл өнөөдөр зарим улсад гарч байгаа шашин хоорондын мөргөлдөөний эмгэнэл Монголд давтагдахгүй гэх баталгаа байхгүй хэмээн үздэг ажээ. Ийм учраас олон шашин зэрэгцэн оршихыг хэрхэн зохицуулах вэ гэдэг асуудал Монголын Засгийн газрын санааг ихээхэн зовоож байна.
Уламжлалт шашныг сэргээхийн зэрэгцээ шашны үндсэрхэг үзлийн тэлэлтийг хэрхэн зогсоох вэ гэдэг нь Монголын Засгийн газар, олон нийтийн сэтгэлийг чилээж буй удаахи асуудал болж байна. Монголын түүхэнд шашны байр суурь хэмжээлшгүй өндөр байсныг бүгд санаж байгаа. “Хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм” байгуулж байгаа өнөө үед монголчууд шүтэн бишрэх эрх чөлөөгөөр баталгаатай хангагдаж байна.
Олон шашин бодитой оршин буй энэ цаг үед уламжлалт шашныхаа байр суурийг хэрхэх вэ гэдэг нь Монгол Улсын Засгийн газрын өмнө тулгарч буй бас нэг асуудал юм. Төр, сүм хийдийн харилцааны тухай хуульд заахдаа “Ард түмний эв эе болон соёлын уламжлалыг хамгаалах үүднээс Монголын төр Монголд дэлгэрсэн шашнуудын дунд буддын шашин тэргүүлэх байр суурьтай хэмээн хүндэтгэж үзнэ. Энэ нь иргэд бусад шашныг биширч шүтэхэд огт харшлахгүй” гэж заажээ.
Төр, сүм хийдийн харилцааг хариуцан зохицуулах үүрэгтэй Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабанди хэлсэн үгэндээ: “Монголын соёл, иргэншилд буддын соёлын нөлөө маш их бөгөөд гүн гүнзгий тул буддын шашныг хамгаалж дэмжих нь манай улсын байдалд илүү тохирно. Буддын шашны тэргүүлэх байр суурийг хүндэтгэж үзэх нь нийгмийн амгалан тайван байдалд тустайгаас гадна уламжлалт шашнаа бадруулахад нийгмийн идэвхтэй оролцоог өрнүүлэх хэрэгтэй” гэж үзэж байгаагаа илэрхийлжээ.
Гэвч зарим хүн хэтэрч, эрх зүйн аргаар буддын шашныг төрийн шашин болгож, түүний тэргүүлэх байр суурийг баттай хангах санал гаргаж байсан баримт бий. Тэр ч бүү хэл зарим нь бүр “төр, шашныг хослон барих” засаглал тогтоохыг санал болгож, ингэж чадвал уламжлалт төрийн тогтолцоог жинхэнэ утгаар нь сэргээж чадна хэмээн үзсэн нь ч байгаа. Гэвч иймэрхүү сацал тэр дороо бусад шашны зүтгэлтэн, шашны байгууллагын, бүр гадаад дахь шашны байгууллагын эсэргүүцэлтэй тулгардаг.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ч ингэх нь Үндсэн хуулийн зарчимтай зөрчилдөнө гэж үзэж байгаа. Хэт даварсан ийм саналуудыг цаашид тодорхой хугацаанд Монголын Засгийн газар хүлээж авахгүй юм. Гэлээ ч энэ төрлийн яриа өгүүлэл үргэлж чихэнд хонхдоостой байгаа юм. Энэ нь Монголын Засгийн газрыг зүгээр суух аргагүй болгож байна.
(Үргэлжлэл бий)
Профессор Г.Гомбо
Сэтгэгдэл0
Шашин хоорондын асуудал эцэстээ юунд хүргэдгийг бид харж байна. Манай улсад гол 2 шашин бий.Буддыг Монголчууд дийлэнх нь шүтдэг.Мөн казахууд уламжлалт лалын/исламын/ шашинаа шүтдэг.Энэ шашин маш их гүн гүнзгий хүнийг татдаг, хордуулдаг,үндэсний үзлийг дэвэргэдэг,өөрөөсөө бусад шашиныг үл ойшоох сэтгэхүйгээр хүмүүжүүлдэг шашин.Бид харж байна шал өөр үндэстэн,шал өөр хэл,яриа,заншилтай мөртлөө гагцхүү Исламын шашины дор нэгддэг.Жихад гэхээр энэ шашин шүтдэг бүх хүн нэгддэг уриатай гэдэг.Баян-Өлгийд 85 орчим хувь нь казахууд байдаг,гэтэл Өлгийд баг бүрт 1-3сүм,сум бүрт 2 гм байдаг энэ нь сүүлдээ ноцтой үр дагаварт хүргэж болзошгүй,төр анхааралдаа эртнээс авах хэрэгтэй.Гэтэл шарын шашины бараг олигтой ажилладаг ганц сүм байдаггүй,өрөвдөлтэй.Үүнээс болоод сүүлийн үеийн хасаг залуучууд Баян-Өлгий төрлөх нутаг мэтээр үзэж өөрсдийгөө дөвийлгэн,цөөн тооны Монголчуудаа илтэд гадуурхан үздэг явдал дээд доод бүх түвшинд байдаг шүү дээ.Ганц жишээ дурьдахад Баян-Өлгийд МАХНамаас Чинзориг гэж урианхай залуу УИХ-д дэвшүүлэхэд энэ сайтаар Урианхайчуудад тойрог өгөөд байхдаа яадагийм гэж сэтгэгдэл бичсэнийг уншигчид харсан байх. Ийм байдал газар авбал,авч байгаа бол багагүй сөрөг дагаварт хүргэнэ шүү.
Зөв зөв,бусад шашиныг гэсэн төрөөс хязгаарлах бодлого барих хэрэгтэй,эртнээс арга хэмжээ авахгүй бол энэ нийтлэлд сануулаад байгаа зүйлд хүргэх аюултай шүү.Шашин бол их хүнийг мунхаруулдаг,татадаг зүйл гэдгийг хаана хаанаа анхаарах хэрэгтэй.
?? Монгол улсад олонх тоотой халх ястан болон бусад цөөн тоотой ястангуудын хооронд түүхийн шалтгаанаас үүдэлтэй гадуурхах, үзэн ядах уур амьсгал байна гэж өвөрмонголын судлаач 10 хэдэн жилийн өмнө ажиглан судалгаандаа тусгаж байжээ. Тэр цагаас хойш энэ үзэл нь багасах биш бүр ихсэж байгаа нь харамсалтай хэрэг юм.Оросууд цөөн тоот ястангууддаа, ялангуяа Украйнчуудад аль социализмын үеэс хохолууд энэ тэр гэхчилэн нэр хоч өгч ханддаг байсаны гай одоо гарч ирж байгаагаас бид сургамж авах хэрэгтэй юм. Украйны асуудалд Америкчууд ч гол буруутай биш. Гол буруутан нь Оросууд өөрсдөө юм. Тиймэрхүү сэтгэлд сэв хийсэн үг яриаг хүмүүс хэзээ ч мартдаггүй. Монголуудаа, давайте жить дружно.
Яг үнэн. Украйны асуудалд Оросууд өөрсдөө буруутай. Америкчууд бол яахав, угаасаа хаана ийм ястан үндэстэний дотоод зөрчил байна, тэрэн дээр нь тоглоод гаршчихсан хүмүүс. Тийм сайхан шалтагийг алдана гэвэл номонд хазгай. Тэд хийх ёстой бөгөөд дадсан сурсан юмаа л хийцгээж байгаа улс. Гол буруутан нь Украйнчуудад шовинист үзэл гаргадаг байсан Оросууд бөгөөд одоо түүнийхээ горыг л амсаж нэг хэсэг нутаг орон хүм амаа алдацгааж байгаа хүмүүс.Украйны асуудал одоо нэгэнт Оросын дотоод асуудал биш дэлхий нийтийн асуудал болсон. Өөрөөр хэлбэл тоглоом нь шоглоом болсон гэсэн үг. Инээдэм нь ханиадам болсон гэсэн үг.
Delhii ertenz sasingyigeer baih yndesgyi yum!sasinii byreldyylej baidag syrgaaliin yndes ni yenenii hybitai yum,sasind dyrgyi hyn baidag bol gegeerelees hol teneg tolgoinyyd l am meden dongos ch baigaa hereg?Tyynees bis sasind dyrgyi ganz negen hynees bolj ene delhii sasingyi gegeerelgyi bolno gej gonjiin-joo?!....zaluusaa tarhian zeneglej yum jaahan ch gesen ynsij yragsaa harna syy!!!ta nariin medeh zyil Amerikiig dyyriah-tiim ee!!tegeed yndestenii ylamjilal senej mehehees zaasgyi!bid nyydelchidiin ydam Mongol ylas?enyynd tyhain onzlog orsino!bygdiig harlyylah gebel sanaa chini dytna!sasinyyd dotoroos byddiin sasin bol hamgiin gegeeleg sasin tyyniig Delhiin tom tom erdemted notolsoor irsen yum!Kbantiin onoliig yysgesen Einstein beer Delhiin byh sasinaas hamgiin sinjleh yhaanch sasin bol Buddaagiin sasin geed egyylsen baidag!sine Mongoliin zaluus tolgoi tarhiaan gegeeryyleh gyn yhaanch bys?bol delhiitei herhen harizah be?gedegeen sain oilgoh heregtei,Minii ard tymenii emneh zyynyydiin tyylaj irsen amidral yhaan eneegiin ta nariinhaas muudaagyi yum syy!!!ard tymeniihee tyyhiin yndesiig ygyisgeh sine Mongol baigaa bol terbeer tyiliin erebdeltei haranhyi tolgoilson sarmagchintai adil hyn bna!zebyyn chagiin ene hymyys yu yarij baigaagaan saitar oilgoj bichej bai!!!!ard tymenii tyyh bol aldaa onoo baidagch ter yeiin ard tymen tenegtee ter sasintai baisan yum bis?ynenhyy gegeersen ard tymen baisan yum!enee chagiin ardyyd harin muugiin muu munhagiin haranhyi nemereed bna uu?ylas oron hegjine gedeg bol ard tymen sergesen sain yhaantai ylamjilal sinechleliig hoslyylsan gegeersen nehedyyd baih yostoi bilee!!!Munhaglalaas hortoi zyil ene delhiid baihgyi ee!!Hychirhiilel teneglel munhaglalaar delhii yamar ikhe aldaj onoj baigaag gegeen yhaantai sine yeiiin dyy nar harj l baigaa baih!!!Odoo Delhii haisaa yabah be?gedegeen ch saitar oloogyi eldeb torond munhaglaliin syljeend heberch bna!enyyn sig baihiig hen ch hysehgyi ni labtai tiimees yumiig yalgaj salgah yhaanaa saitar bod!Sasin Delhiid heregtei bolood ene ertnees tygen tarhasan hereg!!!
муу саин хасгууд
aan
Бурханы шашны зарим урсгалын том толгой лам гар Бээжингээс ойрдоо сүм хийдүүддээ их мөнгө авч байгаа байх шүү
улс нийгэм хөгжие гэвэл ямар ч шашин хэрэггүй. Шинжлэх ухаан хөгжөөд тэгээд эрүү иргэний хууль үйлчилж бхад ямар ч шашин хэрггүй
Энд нэг юм хэлмээр санагдаад хэл загатнаад ереесее болдоггуйээ буруу зеруу юм байвал ершеене биз. Миний бодлоор монголд тувдийн шашин орж ирсэн цагаас монголчууд монгол биш болсон санагддаг . Дарласан дайснаа дарах битгий хэл беесее алахдаа ламбагшдаа ергел ергеж байж алдаг, за тэгээд ажил хийдэггуй , авгай авдаггуй, шавар бурханд залбирхаас еер хусэл зорилгогуй хумуус болж хувирч. 18, 19 дугээр зууны орчим оросийн эрдэмтэд дундад ази , монголоор явахдаа нэг зуйлийг ажиглаж учрыг нь олжээ юу вэ гэвэл нуудэлчин овог аймгуудаар явахад бугд л ахуй амьдрал нь жигд мал херенге чинээ нь ижил шахуу л байгаад байдаг . Монголд ирсэн чинь бугд л нэг жигд шахуу ядуу нар сар гэрэлтсэн гэртэй ихэнх нь мал хуй херенге хогшилгуй л хэдэн хун байгаад байдаг. Тэгсэн хараад байсан мань эрчууд олсон зееснее бугдийг нь лам нартаа ергел барьц болгож егсеер суулдээ юучгуй болоод байдаг амьдрах арга тасрахаар еерее лам болохоос еер аргагуйд хурдэг байсан шиг байгаа юм. Ийм л байсан болохоор негее беегийн онгод буухаараа. шар хувалз гээд бахираад байдаг шиг байгаа юм. За тэгээд хамгийн харамсмаар нь туух уншаад байхад монгол шарын шашнаас болж манжийн эрхшээлд орсон харагддаг. Нэгд нь ойрадын галдан хаан манжийн эсрэг босоход халхыг мэдэгч нь занабазар гэж лам байж , энэ хун асуудлыг эв зугээр зохицуулж нэгдэж тэмцэхийн оронд халхыг аваад манжид дагажээ. Дараа нь ойрадын амарсанаа манжийн эсрэг мен босоход тэр уед халхыг 2 дугаар богд гэх бас нэг лам мэдэж байж . Амарсанааг оргуулсан хэргээр бээжинд еерийнх нь нудэн дээр терсен ахыг нь цаазлахад монголыг манжийн эсрэг босгоно гэж занасан хэр нь тэгсэнгуй. Залгуулаад хотгойдын чингунжав мен манжийн эсрэг босоход хэн ч дэмжээгуйгээр барахгуй 2 дугаар богдоос тусламж эрж очсон чингунжавын 2 хууг манжуудад барьж егсен байдаг. Бур явсаар их эзний алтан ургийн ноед байсаар байтал тувд хун монголын хаан болж байх жишээтэй . Одоо эргээд бага залуу хуухдуудийг олноор нь лам болгодог байдал сэргэж байгаад миний дургуй хурээд байдаг юм. За тэгээд дахин хэлэхэд энэ миний л бодол шуу уурлаж бухимдаад яахав энэ сайн тэр муу гэх гэсэнгуй сайхан санал бодлоо хуваалцвал хуваалцая...
Тиймээ шашнаар л монголчуудыг номхруулж авсан бдаг
Шашин шүтэх нь хүний эрхийн асуудал боловч Зарим шашин харгис шинжтэй зарим нь Энх тайван гэсэн нэрийн доор буруу сурталтай, хүмүүсийн хүмүүжилд муу нөлөөтэй байна. Тийм учраас шашны асуудлыг төрөөс зохицуулахгүй бол эцэстээ шашин хоорондын мөргөлдөөн болно шүү.
Sain baitsgaan uu? Alivaa uls oron uuriin undsen diilenheeree shutdeg tsum bolson ulalmlalt shashintai baih ystoi. Tvvniigeeree damjuulj itgekl unemshil awdag baih n zui ysnii hereg. Uuniig chigluulehed Uls turuus bodlogo baih heregtei. Bayan-Ulgiin Kazakuudiig undeserheg uzeld n awtuulj hezee ch bolohgui. Laliin shashinaas sain yum hezee ch garahgui bgaag ta bid bedej baigaa. Uun deer tolgoi uwtgusun 1 asuudal bol kazakuudiin hun amiin usultiin asuudal yum aaa. 3-s doosh huuhedtei kazak ail baihgui shvv deee. tegeheer ed nariig mash sain hynah heregtei. Mongoljuulah shaardlagatai gej bodoj baina. Bidnii hamgiin tom daisan bol KAZAKUUD BOLJ bolzoshgui bgaa