Эх хэл ихийн эхлэл. Бодлын тайлал яриа, ярианы тэмдэглэл бичвэр, бичвэрийн тайлал унших, уншихын ухаарал бодол. Бодох, ярих, бичих, унших, бодол, яриа, бичвэр, уншвар, ер нь, хамаг бүгд, тэгэхээр, хэлний үр. Эх хэл, тэгэхээр үрийн эх, ихийн эхлэл. Үрийн эх, ихийн эхлэл эх хэл монгол хэлийг монгол хэлнийхэн гэгчид л кирилчилэл, дүрэмжилт гэсэн их муухай, тун хорлонтой хоёр муу үйлээр бөхөөж ирсэн, мөхөөж байна.
Кирилчилэл бол эх хэлийг эх тэмдэглэл, эх утга, эх соёлоос нь хөндийрүүлсэн их хорлонтой, тун муу үйл мөн. Аливаа тэмдэгт бүхэнд дүрслэл, утга, хэрэглээ бий. Энэ бүх чанараараа, тэр ахуй соёлын мэдрэмжтэй байдаг. Тэгэхээр монгол хэлний эх бичиг үсэг эх соёлын язгууртай байх нь л дээ. Түүний тэмдэг бүрийн дүрслэл, утга, хэрэглээнд эх бодол, эх утга, эх арга, ер нь эх соёл бүхэлдээ шингээстэй байх нээ. Эх хэлээ сурна гэдэгт иймд бодох, ярих, бичих, унших, ухаарах, ер нь аж төрөх эх соёлд суралцах, эх соёлоо өөртөө шингээх гэсэн утга байх нээ. Монгол хэлний бичиг үсгийн эх тэмдэглэгээний кирилчилэл нь тэгэхээр эхгүй тэмдэглэл, эх утгагүй утга, эх соёлгүй соёл, эх хэрэглээгүй хэрэглээ, эхгүй сэтгэлгээ, эхгүй яриа, эхгүй уншвар, эхгүй бичвэр, эхгүй сургалт, эхгүй боловсрол, эхгүй үр, их өнчирлийн эх, эх хэлний их бөхөлтийн эхлэл болсон байх нь ээ. Энэ бол эх хэл монгол хэлний түүхэнд дэх их том гамшиг юм. Энэ гамшиг байгалийнх биш, харин хүнийх. Гундмаар.
Дүрэмжилт бол кирилчилсэн монгол бичиг үсэг эх соёлгүй болсных нь нэг том гажиг мөн. Кирилчилсэн монгол хэлэнд юу л байна, ёстой дүрэм л байна. Тэр тусмаа эрүүл монгол хүн язгуур соёлынхоо хувьд яагаад ч барихгүй эргүү гэмээр, бүр элэг авчихмаар нь мөн ч олон гээч.
Угтаа дүрс, тэмдэгтийн дараалал болох үгийг кирилчилж энэ цагийнхнаар эр, эм, эр ч биш, эм ч бишээр ялгуулж суулгах. Хүн, малын эр, эм, эр ч биш, эм ч бишийг гадарладаг эрүүл ухаант монгол хүн ийм юм ер нь хийж суусан юм болов уу. Ингэж дэмийрч суух цаг тэдэнд ер нь байсийм болов уу.
Дүрмийн заалтууд хоорондоо зөрчилгүй, хэрэглэж болохоор байх нь дүрэмжүүлэлтийн чанар, чансааны нэгэн хэмжүүр байдаг юм. Энэ хэмжүүрээр кирилчилсэн бичиг үсгийн дүрмийн тогтолцоог шинжвэл “...заримдаа гээгдэнэ, заримдаа гээгдэхгүй..., эр үгийнх, эм үгийнх, эр ч биш, эм ч биш үгийнх; ...хатуурах, зөөлрөх …, тэмдэгт заримдаа гэнэт нэмэгдэнэ, зарим үсэрч алга болох ...гэх зэрэг” хэлэхэд ч эвгүй, хэрэглэхэд ч бэрх элдэв хошин заалтууд мөн олон байх. Ийм хошин нь улам нэмэгдээд байгаа нь бүр хачин. Ийм хачин гашгаас болоод адил нөхцөлд элдвээр элдэвлэгдсэн бичвэр мөн ч элбэг байх. Бичгийн кирилчилсэн монгол хэл иймэрхүү марзанжилтаар бүтүүхэндээ мунхаглалын марзан хэл болоод байх шиг.
Хийрхэх тусам хийхгүй байдгийн адил дүрэмжих тусам дүрэмгүй болдог нь жам билээ. Долоохон үгтэй өгүүлбэрийг зөв бичихэд монгол хэлний кирилчиллүүлсэн бичиг үсгийн дүрмийн 100 заалтыг заавал мэдэх хэрэгтэй болох нь судалгааны нэгэн дүн. Энэ нь ийм өгүүлбэр бүхий чээж (цээж) бичгийн шалгалтад ангиараа муу авах магадлал их өндөөр гэсэн үг. Эх хэлээрээ улсаараа муу сурдаг, улсаараа муу ярьдаг, улсаараа муухай илтгэдэг, улсаараа хөггүй гиншдэг, улсаараа алдаатай бичдэг болсны бодит нэг шалтгаан нь энэ л огт хэрэггүй, хийрхсэн дүрэмжилт, бас дүрэмгүйжилт мөн. Эх хэлийг дүрэмжүүлэх ийм хийрхэлд их ядарсан, сүүлдээ бүр залхасан монгол зон одоо аргаа ядахдаа дүрэмжсэн атлаа дүрэмгүй буруу яриа, харьцааг нь арга билгийн ухаанаараа аятайхан буулгаж зөвөөр ойлгох гэж их л хичээж явах. Буруугаар ярьж зөвөөр ойлгох нь иймд кирилчилэгдсэн монголын үнэт зүйл, соёл болох нь нээ. Энэ бол эх хэл монгол хэлний түүхэн дэх гавьяа биш харин их том гай юм. Энэ гай байгалийнх биш харин хүнийх. Гандмаар.
Эх хэл, их соёл монгол хэл кирилчиллээр эх язгуураасаа салж бөхөж эхэлсэн нь түүх. Түүний энэ түүхэн бөхөлт огт хэрэггүй хийрхсэн дүрэмжилтээр түүхэн мөхөлт болж хувирч буй нь бодит байдал. Эх хэлний энэ бөхөлт, мөхөлт нь эцэстээ монгол зон олонг буруугаар харьцаж, урвуугаар ойлголцоход хүргэсэн буй бодит амьдрал. Энэ нь үнэндээ тэд эх хэлээрээ төгс ойлголцохгүй, харьцаж чадахгүйд хүрсний нэгэн тод шинж тэмдэг. Энэ шинж тэмдэг “монгол зон нэг үндэстний нэгдмэл чанараа аажмаар алдаж байна” гэсэн гашуун үнэнг шивнээд байх. Энэ шивнээг сонсоход мэдээж гашуун. Гашуун энэ шивнээн утга, агуулга нь дэлхийд үгүйрч үгүйлэгдсэн олон олон үндэстний гашуун түүх, гашуун сургамжийнхтай эв ижилхэн гэдгийг барьж нэг чадвал тэр бүр ч гашуун, бүр ч аймаар.
Ихийн эхлэл эх хэлний бөхөлт эцэстээ их үндэстэн, эх орны мөхөлт. Ийм бөхөлт, тийм мөхөлт байгалийнх биш, харин дандаа л хүнийх л байх. Эх хэлээ бөхөөгч хүн тэгэхээр эх орноо мөхөөгч болох.
Ц.Лувсандорж
Сэтгэгдэл0
"Кирилчилэл бол эх хэлийг эх тэмдэглэл, эх утга, эх соёлоос нь хөндийрүүлсэн их хорлонтой, тун муу үйл мөн" гэжээ та. Тэгээд яагаад энэ хорлонтой, ТУН МУУ үйлийн үр бичгээр бичнэ вэ?
Busad hun oilgohgui sh dee.
Ийм мэдрэлийн евчтенгууд монголоор дуурч негее "эх орны минь хегжил"-ийг хэдэн зуунаар хойш татах гэж мэрийх юм даа.
Кирил бичигтэй байгаа биш. Заахдаа байгаа юм. 70-80д онд цээж бичгээр 3 авдагууд нь цөөхөн байсан шүү. 200-300 үгэнд ганц алдаад л сайн авдаг байлаа шүү дээ. Харин кирил бичиг манай орны хөгжлийг орчин үетэй хөл зэрэгцүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулсан гэж боддог.
Хужаа аялагаар ярьдаг болгох гэсэн пизда нүдлэсэн гөлөгнүүд. Монголчууд зөвхөн халх аялагаар ярих ёстой. Хазгай хэлтэнгүүд минь.
Гүй ээ та"байсан юм" гэж кирлээр бичдэгийг "байсийм" гэж нойлтож биччихээд,тэгээд бас үхэх мөхөх бөхөх гэж томрох юм даа.Амьтан юмаа та.
Эх хэл гэж нутгийн аялгууг хэлдэг юм. Манайд бичгийн хэлгуй байгаа, тиймд бичиг усэг ч хэрэггуй. Ийм энгийн юм мэдэхгуй нохдууд монгол хэлгуй болголоо. Мэдэхгуй юмаар буу оролдохтун. Ирээдуйгээр буу тоглогтун.
...Ийм мэдрэлийн евчтенгууд монголоор дуурч негее "эх орны минь хегжил"-ийг хэдэн зуунаар хойш татах гэж мэрийх юм даа. Кирил харин ч бичгийн хэлийг ярианы хэлэнл ойртуулсан, бичиг үсэггүй шахам байсан монголчуудыг сурч боловсрох замд оруулсан гавъяатай бичиг шүү. Ардчилал гэж бужигнуулсан залуус нэг хэсэг кирилийг харааж, уйгаржин бичигтээ орно гэж өвчигнөөд, Дорлигжав тэргүүлж албан ёсны буюу төрийн бичгээ өөрчлөх комисс байгуулаад өөрсдөө сурч чадахгүй гэдгээ мэдээд таг болчихсон. Дорлигжавыг, Батүүлийг, Гончиг, Ганболдыг шалгавал өөрийнхөө нэрийг ч уншиж бичиж чадахгүй гэж мөрийдсөн ч болно. Монголын өр дийлдэхээ болино. Ирэх жилээс газар нутгаасаа тасалж өгөх хэрэгтэй болно. Хаанаас өгөх вэ? Гай тарьсан ардчилагчдад дуртай гэж далбиганаж зальхай этгээдүүдийг төрд шургуулснаар нь эхлээд Архангайгаас, дараа нь Баянхонгороос газар тасалж өгөх хэрэгтэй. Өр нь хаанаас авсан ямар өр байгаа юм бол, болж өгвөл урьд хөршид биш, Наран улс мэтэд өгвөл арай өлзийтэй.
Энэ бас хаанаас ийм хунхууз гарч ирээл илжигдээд эхлэв шууд шинцай үнэртэж байх чинь
ene baliar kirill bichigees mash ih ichdeg...
ХУЖАА СОЛОНГОС ХАНЗААР БИЧДЭГ ХҮМҮҮС МОНГОЛД ХИЧНЭЭН ОЛОН БОЛЖ БАЙНА. ЯГ Л ЯНХАНЫ ГӨЛӨГНҮҮДИЙН СУРАХ ЁСТОЙ ЗҮЙЛ МӨН
20 jiliin omno namaig 10 nastai baihad aldaatai bichdeg ih surguuli togsson baitugai 10- r angi togsson hun baigaagui yum shuu. onoogiin ih surguuli togsogchdiin 80% aldaatai bichdeg gevel neg ih unenees gajuudahgui baih shuu! hamgiin beleehen jishee gehed ene FACEBOOK baina. bi facebook heregledeg bolsonoor mongolchuud zov bichij chadahaa bolisoniig harj avlaa. boon ug useg, durmiin aldaa. useg geeh, er em ugiin yalgaag medehgui humuus zahaasaa avaad mash ih baina. ichmeer ih aldaatai bichih yum. teriigee bur facebook deeree zarlachih yum. krill useg bol mongol heliig bohooj baina gedegtei l lav bi sanal niilehgui. humuus nom unshihaa bolisonoos hoish zov yarij bichij chadahgui bolson. huuchin mongol bichig onoogiin tsag uyed hereglehed l lav ih hetsuu
mongol krill bichigtei bolson ni harin ch ih onoson yum shuu. krill surahad hyalbar, hereglehed dohomtei. yahav ene bol minii l bodol. hed heden gadaad hel gadarladag bolsonii daraa l krill bichig hyalbar bolohiig oilgoson gehuu dee
Монгол улс хөгжиж дэвшихийн тулд Кирил үсэг зохиосон юм. Энэ бол орос ч биш, хужаа ч биш зөвхөн монгол хэл бичиг. Монголын уйгаржин бичиг бол мөн л Монголын өв соёл. Манайх шиг ийм их өв соёлтой улс дэлхийд ховор. Тийм болохоор кирил үсэг, тэмдэглэгээг ...эх хэл бөхөөгч, эх орон мөхөөгч... ч гэх шиг туйлширсан үзэл бодолтой санал нийлэхгүй байна. Манай яруу найрагчид "Аялгуу сайхан монгол хэл минь..." гэж дуу алдан, кирилээр бичиж тэмдэглэсэн нь монгол хүний хүний сэтгэлийн утсыг хөндөхгүй байгаа гэж хэн хэлэх юм бэ. Бавуугийн шалдан баньд Ардын уран зохиолч болтлоо өсөж өндийхдөө уран яруу сэтгэмжээ кирилээр тэмдэглэсээр дуусч байна. "Ижийтэйгээн байхад би баян байсан... Судас нь лугшиж халуу дүүгсэн бурхны өвөр дээр тоглодог байсан, Сүнс зайлам харанхуйн дунд би, Сүү нөмөрч унтдаг байсан..." гэж кирил үсгээр тэмдэглэн үлдээсэн, гайхамшигтай мөрүүд нь монголчуудын самсаааг шархируулж, нулимсыг дуслуулж байгааг юу гэж ойлгох юм вэ. Харин сүүлийн үед мессеж бичих гэж их товчилдог, латинаар тэмдэглэдэг болсон. Энэ бол өөр асуудал, энэ бол монгол хэл биш, зөвхөн хүмүүсийн харилцааны хэрэглээ, тэмдэглэгээний л нэг хэлбэр. Түүнээс биш "...so.sa.yu b.n, ...i 1 s.han uilm_r b.n..., my lav hurh.n shu... г.м бичихээр хэний сэтгэл хөдлөх юм бэ. Энэ үзэгдлийг сүржигнүүлээд эх хэлээ мартлаа гэх нь бас л туйлшрал, тийм зүйл байхгүй.
teneg heruul bas dahiad teneg bid tsuuhuulee uchir neg ni yadaj neg hel sudlasan sursan baih yostoi esvel zugeer l gu gu ga ga geed amidar geed bgaa yumuu bid aztai humuus bidnii gants ololt bukh shinjlekh uhaani nomiig mongol hel deer unshij chadna zuv yum hiisen ubgudduu tolgoi gudulgailmuu
лувсандорж өвгөн буруу зөндөг байна ш тээ... кирилл бичгийн хүчинд мэдлэг боловсролтой болсон бус уу, бид? кирилл бичгийн хүчинд дэлхийн сонгодог уран зохиолуудтай танилцсан. хүн болчихоод сүүлдээ аав ээждээ гомдоллож байгаа шиг тэнэг юм ярьдаг мал вэ?
teneguud yum sursan negniigee doromjildog minii bodloor bid hyatad, oros heliig unen super surch tednii mentalitiig oilgoj baij tedentei mur zeregtsen alhalna hiirhel yund ch hugekhgui
yasan noshnuudaa helekh ug alga uu
ene site iim ym ta nariig haraad buuljis tsutgaj bna
Монголжсон кирил бол монгол хүмүүсийн нүдийг нээж, сонорыг мялааж, дэлхийн соёлтой танилцуулсан. Үүнийг бүтээгч нь агуу их Дамдинсүрэн гуай. Тэр бурхны ивээлээр төрсөн хүн. тэгээгүй бол одоо яг хятадчлагдсан өвөрлөгч нар шиг байх байлаа. тэгэхээр энэ дэмий дампуу бизнес санаагаа татаач. Монголжсон кирил бол эхийн сүү мэт ачлалтай билээ л.