Найдангийн Ганхуяг гэдэг нэрээр овоглосон бүтээл олон бий. Үзэгчдийн сэтгэлд хүрсэн сонгодог жүжиг, кино, жүжгийн зохиолууд, жүжигчний уран чадвар, театрын талаарх номууд, чамгүй олон дүр, хэд хэдэн дууны үг, шавь нар гээд л үргэлжилнэ. Энэ удаагийн дугаартаа СГЗ, зохиолч, судлаач Н.Ганхуягтай ярилцлаа.
-“Бүх цаг үеийн сонгодог жүжгүүд” хэмээх цуврал гурван ботио өлгийдөн аваад удаагүй байна. Уг цувралд дэлхийн сонгодог 20 жүжгийн зохиол багтсан байна. Яагаад заавал энэ 20 жүжгийг сонгосон юм бол. Энэ асуултаар ярилцлагаа эхэлье?
-Нийтэд хүрэх хүртээмж, зах зээл, борлуулт зэргээ бодвол жүжгийн зохиолтой зууралдаад байх албагүй. Ямартай ч хоосон орон зай байгааг нь нөхөх гэсэн юм. Эрдэмтэн, зохиолч Э.Оюун багш жүжгийн зохиолуудыг ном болгон хэвлүүлдэг.
Жүжгийн зохиол тус бүрээр нь товхимлууд гаргаж байсан уламжлал байдаг юм. Энэ бол аль 70-аад оны үед шүү дээ. Тэгэхээр тэр үед хэвлэгдсэн номууд одоо бараг үрэгдээд алга болсон байх.
Тийм учраас Э.Оюун багшийнхаа энэ уламжлалыг үргэлжлүүлэх бодолтойгоор, дээрээс нь өөрөө театрын найруулагч хүн учраас эдгээр жүжгийн зохиолыг эмхэтгэж хэвлүүлэх зорилго өөртөө тавьсан. Энэ гурван ботид 20 сонгодог жүжгийн зохиол орсон. Манай эриний өмнөх зохиолч Аристофан, Софоклоос авахуулаад XX зууны зохиолчдыг хүртэл багтаахыг хичээлээ.
-Энэ жил “Байцаагч түшмэл” жүжиг монголд тавигдсаны 80 жилийн ой тохионо. Энэ жүжгийн анхны орчуулгыг Э.Оюун гуай хийсэн байх аа?
-Э.Оюун багш өөрөө 1934 онд Улсын төв театр байгуулагдсаны дараа Ифримовыг дагаж хэлмэрчээр ажиллаж байсан хүн шүү дээ. Тэгэхдээ л театртай нэгэнт холбогдож, үүнээсээ салж чадахааргүй болсон болохоор орчуулга хийж эхэлсэн юм билээ.
Анх Оросын зохиолч Николай Васильевич Гоголийн “Байцаагч түшмэл" жүжгийн орчуулж, улмаар энэ жүжиг Улсын төв театрт тавигдсан байдаг. Энэ жил энэхүү "Байцаагч түшмэл” жүжиг Монголын театрт тавигдсаны 80 жилийн ой тохиож байгаа.
Би өөрөө Соёл урлагийн их сургуупьд жүжигчин, найруулагчийн анги удирддаг багшийн хувьд энэ ойг тохиолдуулан гуравдугаар курсын оюутнуудтайгаа энэ жүжиг дээр ажиллаж, сургуулилт хийж байна. Сонгодог жүжиг гэдэг бол аливаа цаг үе улиран холдох тусам маш үнэ цэнэтэй, тэр хэлэх санаа нь улам тод товойн гарч ирж байдаг.
"Байцаагч түшмэл’’ жүжигт гарч байгаа түшмэдүүдийн амьдрал, дагалдагч нарын зан төрх, хээл хахууль, авлига зэрэг нь өнөөдрийн манай нийгмийн үнэн дүр төрхийг харуулж чадаж байгаа юм. Энэ талаасаа сонгодог жүжиг их амттай, мөлжүүртэй байдаг. Манай оюутнууд их дурлан ажиллаж байгаад баяртай л байна.
-Бас та А.П.Чеховын жүжгүүдийг эмхэтгэж ном гаргасан?
-“Антон Павлович Чеховын шилмэл жүжгүүд” гээд ном гаргасан. Жүжгийн зохиол талдаа миний анхны ном байгаа юм. Би Соёл урлагийн их сургуульд 1990 оноос багшлахдаа сургалтынхаа хэрэглэгдэхүүнийг А.П.Чеховын зохиолуудаас сонгож ирсэн.
1998 оны үед Хүүхэд залуучуудын театрт давхар ажилладаг байлаа. Энэ үедээ “Ваня ах” жүжгийг нь найруулан тавьж байлаа. 2002 онд “Эгч, дүү гурав", 2008 онд “Интоорын цэцэрлэг”, 2012 онд “Цахлай” жүжгүүдийг нь найруулан тавьсан.
Энэ “Цахлай” жүжгээрээ Азийн театрын сургуулиудын олон улсын фестивальд оролцож маш өндөр үнэлэлт авч байлаа. А.П.Чеховын жүжгийн зохиолын түүврийг гурав дахь удаагаа дахин хэвлэлээ. Их эрэлт хэрэгцээтэй байдаг бололтой.
-Өөр ямар уран бүтээлчдийн зохиол, бүтээлд илүү их татагддаг вэ?
-Ж.Лхагва агсны богино өгүүллэгүүд гайхалтай шүү дээ. Мань хүн утга зохиолын дээд курст хойно байхад би бас оюутан байж таарсан нь золтой. Минскээс Монгол руугаа ирж буцахдаа заавал Москвагийн Горькийн сургуулиар дайрдаг сан.
Агуу их Д.Намсрай байна. “Хан ууланд яргуй дэлгэрнэ” гэдэг их гоё тууж санаанаас ер гардаггүй юм. Анх “Цог” сэтгүүлд гарч байсан санагдана. За тэгээд, энэ хоёр дээр Ж.Пүрэв, Б.Догмид хоёр нэмэгдэнэ дээ. Яруу найрагчдын хувьд намайг тийш уруу татсан бүтээл бол яалт ч үгүй Б.Лхагвасүрэн гуайн “Уянгын тойрог” түүвэр.
Энэ ном миний энгэрийн халаасанд явдаг байж билээ. Лхагвасүрэн гуай бас болоогүй үгүүллэг бичдэг байлаа шүү дээ. С.Оюун эгч хойно байхдаа борцтой цайгаа чаначихаад л өрөө болгоны хаалга ангалзуулаад “Монгол цай уугаарай" гээд л зарлаад яваад байхаар Лхагва ах “Энэний цайг хэн уух вэ дээ. Байнга л хашгирч явах юм. Борцтой цай гэдэг гадныхны хувьд нэл мах үнэртээд байдаг байхгүй юу. Яахав, хөдөөний сайхан зочломтгой зан юм даа” гэж суусан сан.
Би Багшийн дээд сургуулийн кино драмын ангийн оюутан байхдаа ч, Белорусьт найруулагчаар сурч байхдаа А.В.Вампилов, В.М.Шукшин нарын ертөнц надад их ойр санагддаг байлаа.
Би өөрөө хөдөө төрж өссөн хүн болоод ч тэр үү хот хөдөөгийн хоорондын зөрчил, тэнд амьдарч байгаа хүмүүсийн сэтгэхүйн зөрчил, хүмүүсий хотжсон амьдрал, ахуйн зөрчлийн тухай их дурлаж ажилладаг байсан. Яагаад ч юм
А.В.Вампилов бол А.П.Чеховоос суралцсан хүн шиг санагддаг юм. Тийм ч учраас А.В.Вампиловын жүжгийн зохиолуудад маш их дуртай. Түүний “Нугасны ан”, “Бурхны элчтэй өнгөрүүлсэн 20 минут”, “Хэрээт төгөл” гээд гурван ч жүжгээр дипломын жүжиг хийж байлаа. Бас л жүжгийн түүврүүдийг нь ном болгоод гаргасан. Хамтлаг, продакшнууд, төв, орон нутгийн театруудаас зо-хиол олж өгөөч гэж надад ханддаг юм.
Тэр үүднээсээ францын инээдмийн жүжгүүд, английн жүжгийн зохиолуудаас сорчлон сонгож, орчуулж өгдөг юм. Урын санд нь явж л байдаг байх. Тэднийгээ эмхэтгээд “Англи, Америк, Францын инээдмиин жүжгүүд гэж зөвхөн миний өөрийн орчуулсан найман зохиолоос бүрдсэн ном гаргасан.
Харин сая гарсан гуван ботид миний орчуулсан хоёр жүжгийн зохиол багтсан. Бусад нь Э.Оюун багш, Дашцэрэн, Хо.Нацагдорж, н.Зориг багш, Х.Мэргэн гэх зэрэг манай аварга орчуулагчдын орчуулсан жүжгүүд байгаа. Соёл урлагийн их сургуулийн маань Эрдмийн зөвлөл энэ номыг сургалтын хэрэглэгдэхүүн болгох зорилгоор маш их дэмжсэн.
Мөн театруудад жүжгийн зохиолын фонд гэж зүйл бараг байдаггүй. Тэгэхээр театрын уран бүтээлчдийн урын санд нэмэр болох зорилгыг давхар агуулсан юм. Миний гурван жилийн хөдөлмөр юм шүү дээ.
Ойрд иймэрхүү номын ажилтай л байна. Үүнийгээ цааш нь үргэлжлүүлэх санаатай дараа дараагийнхаа ботиудыг бэлдээд л явж байна. Эрэн сурвалжлах, олох нь бас их хүнд ажил. Гадуур, дотуур явахдаа жүжгийн зохиолын түүврийг олж, цуглуулах сонирхолтой болчихоод байна. Ажпын шаардпага ч юм.
-Анх удаа “Монголын театрын нэвтэрхий толь” гаргасныг санаж байна?
-2007 онд “Монголын театрын нэвтэрхий толь”-ийг гаргасан. Миний таван жилийн чилийсэн хөдөлмөр байлаа. Үүнд мянга гаруй хүний уран бүтээлийн танилцуулга, үйл ажиллагаа явуулж байгаа театр, уран бүтээлийн байгууллагууд, хамтлаг, продакшнуудын товч түүх, урлагийн нэр томъёо багтсан.
Хэвлэгдсэнээсээ хойш бас нэлээд хэдэн жил болчихлоо. Нэг шинэчлэх, баяжуулах цаг болчихсон л гэж бодоод байгаа юм.
-Гадаадын сонгодог жүжгийн зохиолуудыг эмхэтгэж гаргахаас гадна өөрийнхөө кино зохиол, жүжгийн зохиолыг эмхэтгэж гаргасан байх аа. Миний мэдэхээр та өөрийнхөө найруулсан “Мичдийн зургаан гялаан”, “Тогоруу өдөөрөө уйлдаг” гэх зэрэг кинонуудынхаа зохиолыг өөрөө бичсэн байдаг?
-Би арав гаруй жүжгийн зохиол, таван кино зохиол бичсэн байгаа юм. Үүнийхээ “Хэлтгий заяа” киноны зохиолыг Мөнгөн-Арслантай хамтарч бичсэн. Мөн “Наран ургахыг хүлээхгүй” киноны зохиолыг Л.Нацагдорж агсантай хамтарч бичсэн юм. Бусад нь миний өөрийн зохиол.
Эднийгээ эмхэтгэж “Нүд” нэртэйгээр өнгөрсөн жил гаргалаа. Өгүүллэг, уран бүтээлчдийн хөрөг, тайз, дэлгэцийн бүтээлийн шүүмж, тайз, дэлгэцийн чиглэлээр хийгдсэн судалгааны өгүүллүүд, жүжгийн зохиол, кино зохиол, шүлгээ багтаасан.
Яахав өмнө нь 1999 онд “Алтан тайз, алтан тууз хоёр минь” гэж номоо гаргаж байсан л даа. Т эрэн дээрээ суурилж энэ номоо гаргасан. Ном гэдэг чинь сайхан эд шүү дээ. Хөшөө дурсгал бол цагийн аясаар цас, бороонд хуучирч элэгдэнэ.
Харин ном бол хэзээд мөнхийн хөшөө гэж би боддог юм. Шавь нар, хүүхдүүддээ “Номын үсгэн дээгүүр битгий алх. Сонингийн тасархай хэвтэж байсан ч эрдэнийн үсэг гэж хүндэтгэж харьц” гэж захидаг юм.
-“Нүд” номонд нь “Говийн зэрэглээ” киноны дууны шүлэг багтсан уу. Таны анхны шүлэг шүү дээ?
-Орсон байгаа. Шүлгүүд бол яахав ээ. Хэдийгээр Монголын зохиолчдын эвлэлийн гишүүн ч гэлээ би өөрийгөө яруу найрагч гэж хэлэхгүй. “Говийн зэрэглээ” кинонд би туслах найруулагчаар ажиллаж байсан. Тийм ч учраас анхны дууны шүлэг тэнд төрсөн.
Сүүлд 2005 онд Улсын драмын эрдмийн театрт “Хар санаа, хайр сэтгэл” жүжгээ тавихдаа жүжигтээ зориулж бас шүлэг бичсэн. Түүнд нь Л.Балхжав ая хийсэн юм. Бас ч хоосонгүй тэр жилээ Пентатоник наадмаас тэр дуугаараа шагнал авч байлаа.
-“Бүүвэй” жүжгийнхээ тухай яриач. Улсын драмын эрдмийн театраас санаачилсан бэсрэг жүжгийн төсөлд багтсан?
-“Бүүвэй” жүжигтээ зориулж бас шүлэг бичсэн. Мөн л Л.Балх-жавтай хамтран ажилласан. Ер нь Г.Алтанхуяг, Т.Сэр-Од, Д.Цэвээнравдан гэх зэрэг хэд хэдэн хөгжмийн зохиолчтой жүжиг, киноныхоо хөгжмөөр хамтран ажилладаг юм.
“Бүүвэй” жүжгийн дууг залуу дуучин A.Түмэн-Өлзий их сайхан дуулсан. Энэ жүжгийн санаа их дээр үед төрсөн юм. Бараг л 80-аад оны үед юмуу даа. Үр хөндөлт гэж зүйл миний санаанд огт буудаггүй байлаа л даа.
Одоо ч буудаггүй. Тэрэнд оюутан байхдаа их эмзэглэж явсан шиг байгаа юм. Тэр зүйл хадгалагдаж явсаар биелэлээ олсон нь энэ. Би сэтгэлдээ их бичдэг хүн шиг байгаа юм. Цаасан дээр буулгаад бичих бол их амархан.
Дотроо эвлүүлчихээд гаргадаг ч юмуу даа. “Бүүвэй” гэдэг нэрийг ч тэр л үед санаандаа өгчихсөн байсан юм. Ер нь кино, жүжиг, аливаа тоглолтыг онож нэрлэх нь их чухал. Маркетингийн гол хэсгийг эзэлнэ шүү дээ.
Миний шавь, Улсын драмын эрдмийн театрын ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатарын санаачилсан долоон бэсрэг жүжгийн төсөлд багтаж тавигдсан нь энэ юм даа.
Үзэгчид их сайхан хүлээж авсан. Театр гэдэг бол цөөн хүнд зориулж юмуу, найруулагч өөртөө зориулж хийдэг зүйл биш. Ард түмэнд зориулагддаг зүйл. Өнгөрсөн намар театрынхан бригадаар явахад гол уран бүтээлүүдийн нэг болж тоглогдож явсанд их баяртай байгаа.
-Агуулгын хувьд ч таны түрүүн ярьсан шиг “Бид монгол ахуй-гаасаа өдрөөс өдөрт улам бүр алсраад байгаа” гэдгийг ч харуулж чадсан?
-Үнэн л дээ. Би анх 1976 онд оюутан болоод л хотод ирсэн. Тэр үед хотын хүмүүсийн хувиа хичээсэн зан, араншин, хоёр нүүрт байдал их сонин санагддаг байлаа. Одоо ч тэр хэвээрээ. Яг энэ асуудалд сэтгэл эмзэглэжявах үедээ А.В.Вампилов, B.М.Шукшины зохиолуудад улам их татагдсан.
Үзэл бодол их нийлээд байсан ч юмуу. “Бүүвэй” жүжгээрээ яах аргагүй монгол хүн монгол ахуйгаасаа их холдчихоод байгаа тухай илэрхийлэхийг хүссэн. Монгол дээл өмссөнөөрөө. үсээ урт ургуулж. үзүүрт нь сур уяснаараа монгол хүн болохгүй.
Хамгийн гол нь сэтгэхүй, зан араншин нь монголоороо байх хэрэгтэй. Энэ зүйлийг л хэлэхийг хүссэн дээ. Ардын жүжигчин С.Сарантуяа маань ч их сайхан тоглосон. Бид хоёр чинь Багшийн дээдийн нэг ангийн хоёр шүү дээ. Зан зангаа мэддэг, нэгийгээ бараг харцаараа ойлгохоор хэмжээний болчихсон хүмүүс.
Тэр ч утгаараа хамтран ажиллахад.амар, сайхан байдаг юм. Энэ жүжигт Ганхуягийн зохиол гэхээсээ илүү ээжийн минь үзэл болол, ертөниийг харах үзэл их туссан. Жүжгийн гол дүрийн хэлдэг
“Онцгойрч түрүүлээд хэрэггүй.
Оройтож сүүлдээд бас хэрэггүй.
Олны дунд л яваарай гэж ээж минь надад захидаг байсан” гэж хэсэг байдаг. Энэ бол яах аргагүй ээжийн минь үр хүүхдүүддээ хэлдэг, захидаг байсан философи байгаа юм.
Намайг Белорусьт оюутан байхад ээж минь бурхан болсон юм. Дээрээ дөрвөн эгчтэй, айлын отгон бас ганц хүү байсан болоод ч тэр үү ээж минь надад амиа тавьдаг байлаа.
-Тэгэхээр нэлээд эрх танхи хүү байсан байх нь ээ. Нээрээ ээж тань танд уншиж, бичихийг зааж байсан гэдэг юм билээ?
-Би дөрөвдүгээр анги төгстлөө ээжийнхээ өвөрт унтдаг байлаа. Би чинь нэгдүгээр ангидаа суралгүйгаар шууд хоёрдугаар ангидаа орж байсан хүн шүү дээ. Ээж минь надад гэрээр тоо бодох, унших, бичихийг зааж өгч байсан.
Аав маань ер нь намайг сургуульд оруулахгүй санаатай байсан шиг байгаа юм. Ганц отгон хүүгээ удам дамжсан малчин болгоно гэсэн нууцхан бодол байсан байх. Ямар сайндаа л ээж минь аавыг эзгүй байх хооронд намайг сургуульд оруулж байсан юм шүү дээ.
Ээж минь сургуулийн захирал дээр ороод “Би хүүгээ хоёрдугаар ангид л оруулбал оруулна. Үгүй бол аваад явлаа” гэж хэлж байсныг санадаг юм. Тэр үед би хоёр салаа гэзэгтэй, үзүүрт нь дээлний ухлаадасны цоохор даавуу цуулаад уячихсан, духан дээрээ хөхөлтэй хачин амьтан байлаа шүү дээ.
Яг тэгээд л захирлын өрөөнд сууж байтал гаднаас цэл залуухан багш ороод ирлээ. Намайг сонирхож хараад л. Хүн харахад инээдтэй амьтан байсан юм байлгүй. Тэр нь Бүдрагчаа гэж багш минь байсан юм. Миний амьдралд гэрэл гэгээ татуулж өгсөн хүн юм шүү дээ.
Ингэж л багшдаа шалгуулаад сургуулийн сурагч болж байсан юм. Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумын найман жилийн сургууль надад их сайхан өгөөжөө өгсөн. Мундаг эрдэмтэн багш нар тэнд багшилж байлаа. Намайг уран зохиолын амтанд оруулсан хүн ч тэнд байлаа.
Д.Нармандах гэж хэл, уран зохиолын багш байсан юм. Романуудыг бүгдийг нь цээжээр ярьдагхүн байлаа. Манай сургуулийн хэл, уран зохиолын танхим хоёр баганатай. Нэгэн дээр нь М.Горькийн “Салхит шувууны дуун” зохиолыг зохиомжлоод зурчихсан.
Нөгөөдөх дээр нь “Шонхор шувууны дуун” өгүүллэгийг зохиомжлон зурчихсан байдагсан. Самбар хараад л сууж байхад хоёр талаас хоёр сайхан бүтээлийн зураглал нүдэнд тусч байдаг байлаа.
-Тэгэхээр багаасаа л утга зохиол, урлагт татагдсан байх нь ээ?
-Миний аавын дүү Н.Удамбор гэж дуу хөгжмийн багш байлаа. Тэр ах маань “Агарын уянга” гэж чуулга байгуулаад л. Хүүхэд байхдаа чи тэр чуулгад явдаг, шүлэг уншдаг, тоглолт хөтөлдөг, дуу дуулдаг байлаа шүү дээ.Харин хөгжмийн сонсгол надад ерөөсөө заяагаагүй юм шиг байгаа юм.
Хүүхэд байхдаа гармон хөгжимд их дурлаж байсан юм. Аав, ээжийгээ шалж байж нэг хавар шүдлэн үхрээ заруулж байж авахуулж билээ. Гэхдээ яаж ч оролдоод сураагүй. Жигмидийн “Архичны ерөөл" шогийг уншиж, “Хөдөө нутаг сайхан” гэж дууг их дуулдаг байлаа.
Шинэ жилээр найрал дуунд хүртэл гоцолж дуулдаг байсан юм байна. Дархадууд дунд өссөн болоод ч тэр үү дархад дуу их мэддэг байлаа. Ах маань байсан учраас жаахан арын хаалга байсан ч юмуу намайг илүүтэй юм юманд оролцуулдаг байсан даа.
-Кино драмын ангид ороод Б.Мөнхдорж багшийнхаа шавь болсон?
-Манай орос хэлний н.Төртогтох гээд багш надад “Багшийн дээдэд кино драмын анги гэж их сайхан анги байдаг юм. Тэр чамд чамд яг тохирно доо” гэж анх хэлж байж билээ. Би тийм юм сонсоо ч үгүй л явсан. Мөрөнгийн арван жилийн сургуулиа төгсөөд энэ ангидаа шалгалт өгсөн юм.
Тухайн үед манай аймагт аравдугаар анги төгссөн бараг бүх хүүхэд л энэ ангид шалгуулсан даа. Одоогийн УИХ-ын гишүүн Ө.Энхтүвшин хүртэл шалгуулж байсан шүү дээ. Ингэж л миний урлагийн амьдралын зам эхэлсэн.
Б.Мөнхдорж багш найруулагчаар дөнгөж төгсөөд ирсэн, хагалгаа үстэй, цагаан залуу байлаа. Нэг их бүжиглэдэг хүн байсан. С.Сарантуяа, Г.Эрдэнэтогтох, Д.Долгорсүрэн, Д.Гүрсэд гэх зэрэг анхны шавь нарынх нь нэг болсон доо.
Манай ангиас ардын жүжигчин хүртэл төрлөө шүү дээ. Намайг найруулагч, судлаач чиглэлээр явах хэрэгтэй гэдгийг багш минь ч хэлж байсан. Одоо багшийнхаа багш нь болчихсон докторын ажлыг нь удирдаад явж байна. Хүний амьдрал гэдэг ийм л тааварлашгүй баялаг байдаг юм байна шүү дээ.
-1990 оноос хойш Соёл урлагийн их сургуульд багшилж байгаа. Энэ хугацаанд хичнээн гарын шавь бэлтгээд авав?
-Тоолж үзээгүй ээ. Багшлах хугацаандаа нийт 12 анги төгсгөсөн байгаа юм. Яг гарын шавь нараас минь 50 хүн МУСТА цол тэмдгээр шагнуулсан байна лээ. Бас гарын минь шавь Н.Наранбаатар төрийн соёрхолт боллоо. У.Уранчимэг, Н.Ариунболд нар МУГЖ цол тэмдэг авсан.
Хамгийн сүүлд “ТВ коктейль” хамтлагийн жүжигчин А.Өнөржаргал 50 дахь МУСТА боллоо. Би оюутнууддаа гологдоод, оюутнууддаа хөөгдсөн цагтаа л энэ сургуулиасаа явна. Өөр хэнээр ч өөрийгөө хөөлгөхгүй.
-Ер нь багцаагаар Соёл урлагийн их сургуулийг жилд хичнээн оюутан жүжигчин мэргэжлээр төгсч байгаа бол?
-Жилд багцаагаар 70 орчим хүүхэд төгсч байна.
-Тэгэхээр ажлын байрны олдоц, хувь жүжигчний ур чадвараасаа хамаараад бараг тэн хагас нь боловсон үзэгч болоод үлдэж байгаа даа. Орон нутгийн театрт очих төгсөгч бараг байдаггүй байх?
-Орон нутаг руу явах дургүй нь үнэн. Элсэлтийг жаахан цөөлмөөр санагддаг л юм. Гэхдээ яах аргагүй зах зээлийн нийгэмд амьдарч байгаа учраас болохгүй л байх л даа. Оюутны тоо сургууль бие даах эдийн засгийн хөшүүрэг болж байгаа нь ойлгомжтой.
Ямар өөр санхүүжилт байх биш. Гол нь сургалтын чанар сайн байгаа болохоор л хүүхдүүд наашаа тэмүүлж байгаа шүү дээ. Шинэ телевиз, хамтлаг, продакшн байгуулагдаж байгаа, төгсөгчдийн ажлын байр нэмэгдэж байгаа нь байшаалтай. Өнгөрсөн хавар миний ангид 20-иод хүүхэд төгссөн. Бүгд ажлын байраа олчихсон байгаа.
А.Халиун
Эх сурвалж:
Сэтгэгдэл0
saihan hun shu bagshdaa hairtai
Хоцрогдсон хун. Авьаясгуй .
юу ч чадахгүй та нар хүн муулж амныхаа загтанааг мааждаг мэдлэг тун ховор тарихны тураалтай хүмүүс л хүн шүүмжилж муулдаг та нарын бичсэн энэ хэдэн үг та нарын л зугаа хөөрхийдөө монголын ирээдүй ийм хүмүүсээс болж л хөгжидөггүй юм чиний болоод молор-эрдэнэ та 2-ын хэлсэн үг ердөө л тураалтай тарихнаас боловсорч гарсан амны хий та 2-г та 2 шиг хүн л дэмжих байхдаа чааваас мэдлэгээрээ та нар энэ хүний хөлийн шагайд ч хүрэхгүй философич гээд хуцаад байгаа энэ молор-эрдэнэ дөнгөж дөхөж магадгүй гэхдээ ухаан чинь богино байна даа энэ хүн бол АМЬД ТҮҮХ л гэсэн үг
Чи бол энэ хүний хажууд хөлийнх нь хурууны дайнд ч хүрэхгүй өчүүхэн амьтан
Ты врун и лжец ! Ты ничего не знаешь о Станиславском Ты провинциальный анекдот Вампилова. Нэр тор хооцолдсон ходооний бяцхан сэхээтэн. You simply jerk! Go way , your time is up!
энийг бичигч бол монгол, орос, англ хэлэнд ус шиг, хэлтэй бол өлтэй их сайн монгол сэхээтэн байна шүү.
Ингэж үр хүүхдээ зах зээлийн тамд хаяасан шүү дээ. Түүний хажуугаар их сургуулиуд худлаа доктор багш профессоруудыг олон араваар үйлдвэрлэж эхэлсэн. Ингээд л боловсрол мэдлэггүй ёс суртахуунгүй хүмүсээр дүүрч мухар сүсэгийн хоол болсон. Хүн төрөлхтөний үнэн мэдлэгийг нийгэмд түгээх үүрэгтэй ШУА төсөл бичиж мөнгө хийдэг байгууллага болсон. Эрдэмтэн гэсэн худлаа үг бол мэдлэг гэсэн үгийг устгасан. Мэдлэггүй бол боловсролгүй. Зөвхөн эрдэм улс орон хөгжихөд хангалтгүй. Мэдлэг хэрэгтэй. Эрдэм бол ёс суртахууны сэдэв. Мэдлэг эрдэм хоёр нийлж байж л боловсрол болно. ШУА болон МУИС гэх байгуулагуудын түүхч, зохиолч, соёл уламжлал судлаач, яруу найрагч гээд олон хүмүүс мухар сүсэгийн эзэд болцгоож тэдэн дээр нэмэгдэн гадаад дотоодын шашин сүм хийдийн байгууллагууд нийлцгээсэн. Тэд хүний ёсыг биш мухар сүсэг тарааж ид шидээр мунхруулж ер бусын эзэд цаанаасаа зураг төөрөг гэж нийт нийгмийг багш нэртэй профессор бас лам нэртэй ашиг хонжооч хоёр мухар сүсгийн үүр болгожээ. Мухар сүсгийг тэжээгч нөгөө араг билиг, аура, энерги, бясалгал нийлээд ирэхээрээ боловсрол ялагдалгүй яах вэ дээ. Үүн дээр төрийн ордны доор гал түлж уулын оройд хадаг хийсгэсэн улстөрчид нэмэгдэхээр ёстой Монгол хүн хаашаа очих вэ дээ.
нийт нийгэмд хүргэж чадсангүй. Худлаа доктор бас худлаа профессорууд мухар сүсэгтэнүүдэд боломж өгсөн. Яагаад гэвэл тэд өөрсдөө боловсролын амтыг хүртээгүй хүмүүс. Мухар сүсэгтэн доктор худлаа ярьж байхад би яасан ч яах вэ дээ гэж мөнгө хийж буй төрийн бус нэртэй байгууллагууллага ашигтай ажиллахгүй яах вэ дээ.
Дэлхийн ямар оронд зориуд худлаа ярьж буруу ойлголт тарааж байгаа хүмүүсийг магтаж сайшааж шагнадаг вэ? Дэлхийн ямар оронд зурагтаар өөрийгөө магтаж мэдэмхийрч хоосон үгээр хөөцөлддөг хүмүүсийг өдөөж өөгшүүлдэг вэ? Өнөөдөр нийгэмд гарч буй ёс суртахууны зөрчилтэй алдаатай зүйлсийг өөрийн санаагаар шүүж хоорондоо хэрэлддэг уламжлалтай болоод 20 гаруй жил болж байна. Гэртээ хэрэлдэж гудамжинд нэг нэгнийгээ доромжилж залуу үе ерөөсөө хөгшин үетэй таарахгүй ойлголцохгүй гэсэн зүйр цэцэн үгийн шинжтэй төөрөгдөлүүд нийгмийг буруу чигт залж хэрэлдэх эсэргүүцэх мэдээжийн гэсэн хачин сонин ёс жаягтай болцгоожээ. Мэдээж ийм эгзэгтэй үеийг Монгол хүн ухаж ойлгож түүнд үнэлэлт дүгнэлт өгөх тийм түүхэн нөхцөл өгөгдөх боломж байсангүй. Монгол хүн ердөө л 70 хүрэхгүй жилийн дотор хүн төрөлхтөний мэдлэг гэсэн байгууллагтай албан ёсоор танилцсан. Бүх боловсрол Өрнөдийн өөрөөр хэлбэл Европын орнуудаас ирсэн. Тиймээс өнөөдөр Монгол хүн мэдлэг боловсрол яривал Өрнөдийн оронууд руу явж бас Өрнөдөөс суралцах ёстой. Дорно нэртэй Түвд орноос юу ч сурахгүй. Монгол хүнд нийгэм гэсэн ойлголт цаашлаад нийслэл хот гэдэг ойлголт байгаагүй явдал бол огт мэдэхгүй явсан зуу зуун жилийн түүх батална.
Би зөвхөн л гэртээ суугаад ном бичиж МУИС болон СУИС гэсэн сургуулиуд лекц унших хүнгүй болчихлоо гэхээр очиж хэдэн оюутануудад хүн төрөлхтөний мэдлэгийн оргил сэдвүүдийг зааж сургаж түүндээ баярлаж баясаж явдаг философич хүн. Аливаа нийгэм ард түмэнд мянга мянган жилийн өмнөөс философич хүн үгээ хэлж сургаж зааж анхааруулж ирсэн. Тэр хүмүүсийн хийж бүтээсэн зүйлийг би гэртээ ч гадаа ч сонингоор ч зурагтаар ч хэлэх л болно. Хэрвээ хэн нэг хүн ард түмний тархийг мунхруулж нүдний өмнө хүн гэдэг хүчин зүйлийг доромжилж мөнгөтэй болгоно гэж залилан мэхлэж мөнгө хийж баяжиж байвал тэр хүний нэрийг нэг удаа ч биш дахин давтан хэлж анхааруулах болно. Би энд яагаад өөрийгөө төрийн хүн биш тул болгоомжлуулаагүй вэ гэхээр төрөөс би цалин аваад үүрэг хүлээгээд явж байгаа хүн биш болохоор төрийн өмнүүр орж би хэзээ ч ажиллахгүй. Би ердөө л хүн төрөлхтөний танин мэдэхүйг тээж явдаг философич хүнийхээ ёс суртахуун хүмүүжилийг барин хэлэх үгээ хэлдэг бичих гэсэн зүйлээ бичдэг хүн. Философич хүмүүс хэлж бичиж хичээж зүтгэсээр яваад өнөөдөр төр гэдэг зүйлийн онолыг бүтээсэн. Тиймээс Монгол хүн төрийн тухай ярих гэвэл философийн л сэдэв ярина гэсэн үг. Ерөөсөө философич хүмүүс л Үндсэн хууль гэсэн ойлголт цаашлаад ардчилал, эрх чөлөө, тэгш эрх гэсэн ойлголтууд бүтээсэн болохоос өөр хэн ч энэ бүгдийг хийж бүтээсэн бишдээ. Хүн төрөлхтөний бүх мэдлэг анх философоос гаралтай. Философич хүн л анх мэдэх гэж хүссэн. Ингэхдээ үнэнийг мэдэх гэсэн. Ингэж философоос үүсэж гарсан мэдлэгүүд цааш нарийсан мэргэжил болон хувирч өнөөдөр бид тэднийг физик хими математик эсвэл нийгэм судлал сэтгэл судлал цаашлаад урлаг соёл судлал гэж л нэрлэцгээх болсон шүү дээ. Энэ бол мэдлэгийн түүх. Тэгвэл Монгол хүн дэлхийн мэдлэгийн түүхтэй хэзээ танилцав. Өөрөөр хэлбэл Монгол хүнд мухар сүсэгээс салах боломж хэдийд олдсон бэ? Социализмын үед л хүн төрөлхтөний бүтээсэн арван жилийн сургуулиас авахуулаад их дээд сургууль шинжлэх ухааны хүрээлэнгээс эхлээд шинжлэх ухааны академи хүртэл номын сангаас авахуулаад гэрийн номын тавиур хүртэл энэ бүгдтэй ердөө л нэг хүний амьдрах насны хугацаанд Монгол хүн танилцлаа шүү дээ. Монгол хүн богинохон хугацаанд суралцах шаардлага гарсан явдал бидний буруу биш түүхэн үйл явц. Бидэнд хүн төрөлхтөний мэдлэг боловсролтой эрт танилцах боломж олдсонгүй. Тиймээс Монгол хүн саяхан хүртэл өөрөөр хэлбэл социализмын үед мэдлэг орж ирэх хүртэл мухар сүсгээр амьдарч ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй. Монгол хүнийг мухар сүсэг гэдэг зэвсэгээр тогтоож олон зуун жил болсон Түвд болон Манж хүмүүсийн баримт хүртэл бий шүү дээ. Хөгжилгүй үед мухар сүсэг хэрэгтэй. Харин хөгжсөн оронд мухар сүсэг саадтай. Өнөөдөр хөгжиж урагшлах гэж буй Монгол хүмүүст мухар сүсэг бүр гэмтэй болжээ. Ерөөсөө өнөөдөр мухар сүсэг гэмт хэргийн шинжтэй болсон тул би энэ бүгдийг анхааруулан бичиж сууна. Би бол яах вэ? Нэг л удаа амьдраад өнгөрөх Монгол хүн. Харин энэ улс орон цааш амьдарна. Тэр цааш амьдрах ирээдүйд мэдлэг боловсрол юунаас ч илүү үнэтэй. Мэдлэг боловсролгүй явна гэдэг бусдын тоглоом болно гэсэн үг. Гэхдээ бүх хүн өндөр мэдлэг боловсролтой болох албагүй. Гагцхүү нийт олныг анхааруулж явдаг өндөр мэдлэгтэй хүмүүс бол хэрэгтэй. Тэд нийгмийг авч явдаг. Ийм хүмүүсийг сэхээтэн гэж нэрлэдэг. Мэдээж энэ сайхан ойлголт өнөөдөр бас л мухар сүсгээр дүүрчдээ. Яагаад би энд мухар сүсэг ялах уу эсвэл мэдлэг ялах уу гэж асууна вэ? Яагаад гэвэл энэ асуулт өнөөдөр хүртэл бидний амьдарч ирсэн амьдралын түүхээс урган гарч ирсэн асуулт. Яагаад Монгол хүн өнөөдөр зурагт үзэхээс өөр ажилгүй болчихов? Яагаад хөдөлмөр гэж зүйл устав? Хийх ажилгүй тогтсон хөдөлмөргүй хүмүүс л амьдралд эргэлзэж хавь ойрынхоныгоо шаналгааж хэрүүл үүсгэж бухимдаж улстөр нэртэй солиорол өдөөж байгаа учраас л мухар сүсэгтэнгүүд яг л муу цаг ирэхээр лам нохой хоёр баярладаг гээчийн үлгэр болж буй биш үү? Боловсрол өнөөдөр бас шийдлийн өмнө иржээ. Боловсрол мухар сүсгийн өмнө бууж өгөх үү? Монгол хүн тэгээд хүн төрөлхтөний мэдлэг боловсролоос зугатан хорогдож дөрвөн мөрт зүйр цэцэн үг хэлж амиа зогоох уу? Эсвэл хүнд хэцүү төвөгтэй мэдлэг боловсролыг барин авч өөрийнгөө бүтээж өөрийнхөө эзэн болох уу? Яагаад Монгол хүн өөрийгөө бүтээхгүй хүний бүтээл болно вэ? Яагаад Монгол хүн талын нүүдэлчин гэж өөрсдийнхөө буруу алдааг хоосон үгээр булзайруулна вэ? Эцсийн эцэст ШУА болон МУИС гэх мэт төрийн байгууллагууд мэдлэг боловсролыг хамгаалж цааш цэцэглүүлж чадахгүй бол ийм байгуулагууд байх хэрэг байна уу? Зүгээр мэргэжлийн сургуулиуд болж нэрээ өөрчлөөд одоо үнэнийг хэлдэг газар биш шүү гээд зарлах хэрэгтэй бус уу? Социализмын үед ёс суртахуун, ёс зүй нэрээр олон улсын практикийг авч хэрэгжүүлж байсан хэдий ч ардчилал нэрийн дор хүн төрөлхтөний үнэлдэг үнэт зүйл болох сахилга бат, дэг журам, мэндлэх хүндлэх ёс, бусдыг хүлээн зөвшөөрөх тэр ёс алдагдсан. Үүнийг одоо дахин сэргээлээ гээд социализмын үлдэгдэлийг сэргээж буй биш харин олон улсын практик ёс суртахууныг хэрэгжүүлж буй. Монгол хүн Америкт ч Европт ч эсвэл Япон Солонгос гээд Азийн орнуудад ч тэндхийн ёс суртахууны болон ёс зүйн дүрмүүдийг сайн ягштал дагадаг мөртлөө яахаараа Монгол нутагтаа гэртээ ирэхээр зэрлэг болдог билээ? Ялангуяа Америкт суралцаад ирлээ эсвэл Германд магистер болоод ирлээ эсвэл Японд доктор болоод ирлээ гэсэн хүмүүс эх орондоо ирэхээрээ шууд л ёс зүй алдаж бүдүүлэгтэж юм сурсан шинжгүй байдагийн шалтгаан юу вэ? Тэр орнуудын ёс суртахууны дүрэмүүдийг ягштал бариад болсон бол нутагтаа яагаад үлгэрлэж сурталчилж хүний ёсны амьдрал үүсэх тэр боломжинд тус нэмэр болохгүй байна вэ?
Чи маш богино бодолтой оровдом хун шуудээ Чи Монхдоржийн оюутан байсан гэж худал хуурмаг Яриж байгаа чинь Чи хэн бэ ? Яамар худач хуурамч этгээд вэ Харуулаж байна
хүн муулах гэж байгаа юм бол ядаж зөв бичээч ядмагхан амьтад минь чааваас хөөрхий
Чи маш богино бодолтой оровдом хун шуудээ !!!! Чи Монхдоржийн оюутан байсан гэж худал хуурмаг Яриж байгаа чинь Чи хэн бэ ? Яамар хуурамч этгээд вэ Харуулаж байна ! Унэн гэж байдаг юм аа ! Монхдорж найруулагчийн хувьд тэр аль 70 аад Монголд ирсэн Малый театрыханы хэлснээр Аль 60 аад оны Гончаровын тавилтаар найруулаж байсан хоцрогсон этгээд ! Бурхангуй газар бумба галзуурна гэдэг чинь тэр !
Монгол хүн ердөө л 70 хүрэхгүй жилийн дотор хүн төрөлхтөний мэдлэг гэсэн байгууллагтай албан ёсоор танилцсан. Бүх боловсрол Өрнөдийн өөрөөр хэлбэл Европын орнуудаас ирсэн. Тиймээс өнөөдөр Монгол хүн мэдлэг боловсрол яривал Өрнөдийн оронууд руу явж бас Өрнөдөөс суралцах ёстой. Дорно нэртэй Түвд орноос юу ч сурахгүй. Монгол хүнд нийгэм гэсэн ойлголт цаашлаад нийслэл хот гэдэг ойлголт байгаагүй явдал бол огт мэдэхгүй явсан зуу зуун жилийн түүх батална.
Хүмүүсийн атаа хорсол гэж хэцүү ч юмаадаа Манай багшийг мэдлэг болвсрлгүй гэвэл энэ хорвоод сайн хүн олдохгүй байхдаа Багш маань олон арван сайхан шавь нартай мундаг даруухан хүн шүү