Аймаг үүсэн байгуулагдсaны 90 жилийн ойн их баярын энэ жил нутгийнхаа сонин содон гайхамшгуудын талаар уншигч түмэнтэйгээ хуваалцахын ялдамд яагаад энэ нутгийг уул усны диваажин, Увсын цэнхэр хязгаар хэмээхийн учрыг тайлахыг оролдом уу.
Улаангомд онгоцоор ирэх бүрт тэртээ доор Ханхөхийн их нуруу хөхөрч, Хяргас, Увс нуур цэнхэртэж цэлэлзэн, Алтан элс шаргалтаж, Хархираан их уулс тун сүрлэгээр өмнөөс угтдагсан. Улсын хойд хилээс Хар ус нуур хүртэл үргэлжлэх их нууруудын хотгорын баруун талаар Хархираа, Түргэний уулс сүндэрлэнэ. Их уулсын ноён оргил Цагаан дэглий уул нь далайн түвшнээс дээш 4245метр өргөгдсөн, мөнх цас, мөсөн гол бүхий зүрхэн хэлбэртэй сүрлэг хайрхан.
Түргэний уулс хойшоогоо Байрамын нуруу болж, Тагнын нурууны өмнөд хэсэг Мөнгөн тайгад тулна. Хархираа Түргэнээс өмнө зүгт Ёл, Харгайт, Бураат зэрэг бэсрэг уулс үргэлжилсээр Ховд голын зүүн хойт талд сүндэрлэх домогт Алтанхөхийн нуруунд хүрдэг юм.
Хангайн нурууны төгсгөл Ханхөхийн нурууны ноён оргил Алтан Дуулга далайн түвшнээс дээш 2923 метр. Уулын арын хөвч ой нь битүү шинэс, хуштай, улаан номонд орсон ховор, нэн ховор эмийн ургамлууд, буга, бор гөрөөс, бодон гахай элбэгтэй, хөвч тайгын хэв шинжийг агуулсан өвөрмөц тогтоцтой сүрлэг хайрхан бөлгөө. Хөхийн их уулсын өврөөр Хос, Далантүрүүний говь, баруун талаар нь Айраг, Хяргас нуур хүрээлдэг бөгөөд хойшоогоо Тогтохын шил хэмээн нэрээ өөрчилж, 200-гаад км үргэлжилсээр Хархираан их уулсад дөхөж очдог.
1905 оны зун Ханхөхий, Булнайн нурууг хамарсан асар хүчтэй газар хөдлөлт болж, 400 гаруй км урт цууралт үүссэн ба газар хөдлөлтийн үеэр ойролцоох нууруудын ус маш өндөр цацагдан ойж байхыг олон хүн харсан байдаг. Хөхийн ард зусаж байсан малчин Дүүрэн гэдэг айлын арван хэдтэй хүүгийн хариулж явсан хонь, дагуулж явсан нохой нь хүртэл газрын их ангал руу орон, хоттой хонины шуугих дуу хэд хоног тасрахгүй байсан тухай газарзүйч, эрдэмтэн Намнансүрэн гуайн тэмдэглэлд буй. Ханхөхийн нурууны ар өврөөр нутагладаг илжгэн халхууд XVII зууны үед Хөвсгөл, Архангайн зааг орчмоос нүүдэллэн ирж суурьшсан ба баяд ястнууд Тогтохын шилээ даган Баян нуур, Тэсийн голоо шүтэж амьдарцгаадаг. Харин дөрвөдүүд Улаангомоос хойш Хархираа, Түргэний уулс, Мөнгөн тайгын өвөр хэсгээр нутагладаг юм. Ханхөхий, Хархираан их нуруудыг уулсын диваажин гэхээс өөр аргагүй.
Хүүхэд ахуй цагаасаа очих дуртай байсан “Хархираа” амралтнаас доошоо харахад алган дээр тавьсан мэт хөхрөн цэлэлзэх Увс нуур зах хязгаар нь үл харагдан үргэлжилдэг ба Хархираан ноён оргилоос 30 гаруйхан км орших энэ нуур 3500 метрээр нам доор гэхэд үнэмшмээргүй санагддаг байлаа. Манай орны хамгийн том энэ нуур нь далайн түвшнээс 760 метрт орших бөгөөд 3350 кв.км талбайг эзлэн тогтоно. ЮНЕСКО-гийн дэлхийн байгалийн өвд бүртгэлтэй үзэсгэлэнт Увс нуур маань 200 гаруй сая жилийн настай. Нуурт Тэс, Нарийн, Хархираа, Боршоо, Сагиль, Хөндлөн, Хандгайт, Торхилог гээд их бага нийлсэн дөчөөд гол горхи цутгадаг ч загас, жараахай байдаггүйн учир нь давс маш ихтэй, шорвог. Гэсэн ч ногтруу, галуу, нугас, цахлай зэрэг нүүдлийн шувууд олноор цугласан үед нь дэргэд нь очиж умбаж шумбах юм бол усны диваажин гэж ийм байдаг болов уу гэлтэй сэтгэгдэл төрдөг юм.
Биднийг дунд сургуульд сурч байх үед Увс нутгийнхны сүлд дуу болж байсан:
Далан хэлийн жигүүртэн шувууд
Далавч мэдэн зугаалан цэнгэсэн
Тунгалаг Увсын цэнхэр мандалд
Тольдон байдаг Улаангом гэсэн мөртүүд одоо хүртэл сэтгэл зүрхэнд шингэн үлджээ.
Тэс гол Булнайн нуруунаас эх авч, 700 гаруй километр туулсаар Бөөрөгдэлийн элсийг хаяалж, Тувагийн хил даван Тагнын нурууны өмнөд уулсыг сүлжин хэсэг гүйснийхээ эцэст эргэн хил давж ирээд Увс нууртаа цутгадаг “Эх оронч гол” бөлгөө. Нуурт цутгахдаа зэгс, намаг бүхий таван том салаа үүсгэдэг учир таван Тэс гэдэг хэллэг үүсчээ. Тэсийн голыг даган зэрлэг чацаргана их ургадаг тэр нь амт чанараараа Монголд бүү хэл дэлхийд хосгүй. Зундаа зах дээр зарагдаж байгаа савтай айраг бүр Булганы “Сайхных” болчихдог шиг намартаа ууталсан чацаргана бүр “Увсынх” хэмээн цоллуулдаг гэмтэй.
Бөхмөрөний тунгалаг гол нь Мөнгөн тайгаас эх авч Ачит нуурт цутгана. Тэндээсээ Ховд гол болон гарч, хотол олныг ундаалж урссаар 500 гаруй км туулан Хар ус нуурыг тэжээн тэтгэнэ.
Москвагийн улсын их сургуульд сурч байсан 40-өөд жилийн тэртээ шалгалт шүүлгийнхээ чамгүй давааг давчихаад төрсөн нутаг аав ээжийгээ зорин Ярославын галт тэрэгний буудлаас хөдлөх тэр мөч хамгийн сэтгэл хөдлөм үе байдаг байж билээ. Галт тэргээр тав хоног түжигнүүлсээр Улаанбаатарт ирнэ, унаа олж Увс руу хөдлөх хүртэл нойр бараг хүрэхгүй дээ. Замын зардал болох 188 төгрөгийг барж дийлэхгүйгээс нагац ахынхаа чиргүүлтэй “ЗИЛ-130” машины барааны брезентэн доогуур шургаж нуугдсаар “22-ын товчооны” шалгалтыг өнгөрөөд санаа жаахан уужрана, ачаандаа түүртсэн моторын яраглах дуунд нойр хагаслан өдөр шөнөгүй явсаар гурав дахь хоногийн үүрээр төрөлх нутаг Турууныхаа барааг хардаг байлаа. Тэр үед үе тэнгийн нөхөд маань биднийг:
Дөрвөд хүн хүн биш
Дөрвөн шийр мах биш хэмээн даапалахад нь өмнөөс нь:
Дөрвөд хүн төрийн толгой
Дөрвөн шийр малын тулгуур гэх юм уу эсвэл:
Төв хороог Цэдэнбал
Төв театрыг Түмэндэмбэрэл
Төв цэнгэлдэхийг Баянмөнх эзэгнэж байгаа шүү хэмээн онгирдог байж билээ.
“Туулын урсгал шөнөдөө сайхансан
Торгон долгио хаялан мяралздагсан
Хоёр ангир дандаа хөвдөгсөн
Холын анираар ган ган дуугардагсан” хэмээн дуулж явсан ардын жүжигчин Д.Түмэндэмбэрэл гуайн уянгалаг хоолой бидний үеийнхний сэтгэл зүрхэнд хоногшин үлдсэн билээ.
Ханхөхийн их нуруу давхар уулстай. Ар, Өвөр хоёр нурууны завсраас Хангилцагийн гол эхээ аван урсана. Өвөр нурууных нь ноён оргил “Хөхийн зоо” дээрээс өмнө зүгийг дурандваас Их Монгол элс шаргалтаж, баруун хойшоо харваас Айраг Хяргас нуур хослон цэнхэртэнэ. Ар нурууны ноён оргил “Алтан дуулгын” оройгоос чанх хойшоо дурандвал Хархираан их уулс тэртээ алсад дуниартан цэнхэртдэг бөгөөд хойшоогоо Увс нуур хүртэл үргэлжлэх дэлхийн бөмбөрцгийн хамгийн хойт цэгт орших их манхан Бөөрөгдэл, өмнө захаар нь Алтан элс шаргалтаж, түүний хойхнуур цэнхэртэх зэрэглээн дунд Тагнын нуруу хөхрөн хөвөлздөг болой. Хагас зууны өмнө энэ их хөх уулс, Саяаны нуруу бүхэлдээ манай нутаг байсан даа гэж бодохоос самсаа шархирдаг байлаа. “Хэнтий, Хэнгай, Саяаны... гэж гэж эхэлдэг алдарт шүлгэндээ их зохиолч Нацагдорж гуай эх орныхоо хилийг дурайтал зурсан байдаг даа.
Баруун хойшоо дурандваас ХХ зууны манлай бөх, их аварга Х.Баянмөнхийн унасан газар, угаасан ус Борхайрхан уул налайж, Хангилцагийн гол мяралзана. Зүүн хойшоогоо саравчилваас Монгол улсын залуу аварга Мөнхбат, арслан Ганбат, начин Эрдэнэбилэг нарын төрсөн нутаг Харцагаан усны уулс хүглийн, Өлөнгийн их талд тариан түрүү шаргалтдаг юм. Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын нутаг Уйлган голын хөндийгөөс Цэвээнравдан, Дамдин, Батсуурь гээд халхын нэртэй аваргууд мэндэлж байсан бол зургаан сумын нутаг дамнан үргэлжлэх Ханхөхийн нурууны ар, өвөрт Баянмөнх, Балжинням, Мөнхбат гээд Увсын гурван “хар” аварга төрсөн бөлгөө.
Улсын тусгай хамгаалалтанд орсон Алтан элсэн дунд “Нисэхийн” хадан уулс хүрэнтэж, нүд гүйцэж хардагсан бол цаахан дор нь Тэсийн гол мяралздаг. Баруун, Зүүн Турууны голууд Ханхөхийн нуруунаас эх авч, Алтан элс рүү уралдаж очин шургаснаа гэнэт хоёулаа дэлбэрэн гарч, Баруун, Зүүн Нарийны голууд болон урсаж Увс нуураа тэтгэнэ. Эндхийн баян бүрдүүдэд хэн нэгэн нь цуглуулга болгоод тарьчихсан мэт Монгол оронд ургадаг бүх л зүйлийн ховор ургамлууд ургадаг. Увс нутаг бол үнэхээр ертөнцийн гоо үзэсгэлэн төгс бүрдсэн газар юм шүү.
Тэмээнээс өөр мал уудаггүй зөөлөн давсархаг Хяргас нуур, цэнгэг устай Айраг нууртай 200м өргөн, таван км урттай нарийхан хоолойгоор холбогддог нь их сонин. Яг л Газар дундын тэнгисийг Энэтхэгийн далайтай холбодог Суэцийн сувгийг санагдуулдаг. Суэцийн сувгийг Египетийн сая сая боолчууд хэдэн зууны турш нүцгэн гараараа малтаж гаргасан бол Хяргас-Айраг нуурын энэ хүйн холбоог Байгаль Бурхан хэдэн сая жилээр урлан бүтээснийг бүү мэд.
Ийм сайхан нутгийг чинь уул усны диваажин гэхээс өөр яах билээ. Яруу найрагч О.Дашбалбар асан 90-ээд оны дундуур манай нутгаар зочлохдоо:
Далай шиг их устай
Хангай шиг сайхан уулстай
Говь шиг шаргал элстэй
Яасан сайхан өлгий вэ хэмээн шүлэглэсэн байдаг.
Хар тэнгисд жилд нэг удаа үнэгүй явж амрах эрхтэй байсан тэр үеийн МАХН-ын том боссуудын нэг Майдар гуай гэр бүлтэйгээ ийшээ жил бүр ирж, тухалдаг байснаас үзэхэд “Хар тэрмэсийн” аршаан, Хяргас нуурын давсархаг ус эрхэм даргад их зохидог байсан бололтой. Харин тэрээр нэг удаа өөрөө бүү хэл өрөөлийн хүмүүсийг багагүй тэвдүүлсэн дөчөөд жилийн өмнөх түүхийг энэ ташрамд уншигч түмэндээ хүргэвэл сонин байх болов уу.
Тэр жил Майдар дарга энд гэр бүлтэйгээ ирчихээд нэг өдөр нууранд зугаалж, загасчлахаар гарч өгчээ. Хаанаасаа ч олж ирсэн юм бүү мэд гурван хүний багтаамжтай мотортой жижигхэн завинд бие хамгаалагч-комиссар болох НАХЯамны настай хурандаа мөн манай аймгийн цагдаагийн даргын жолооч залуутай сууж аваад нуурын мандлаар хурдалж явтал гэнэт завины мотор нь унтарч дашийн шоо болох нь тэр. Гар утас энэ тэр гэж тэр үед байсан биш ядаж сэлүүр ч байхгүй тэр хэд яахаа мэдэхгүй сууж байтал нар орж, харанхуй болон нуурын эрэг дээр амралтанд байсан хүмүүс дээр дооргүй бужигналдаж гэнэ. Ойролцоо сум аймгийн төв рүү давхилдаж сандарсан дарга нар Төв хороо руу хүртэл утас цохьсон юм байх. Уртаашаа 80, өргөөшөө 40 шахам км үргэлжлэх хөлгүй их нууран дунд нугас болчихсон хөвж яваа тэр гурвыг харанхуй шөнө Ханхөхийн савдаг харсан уу яасан хойноосоо зөөлөн салхилж эхэлтэл нуурын давалгаа нөгөө муу модон завьны оронцгийг нь завсар зайгүй нүдэн завь усаар дүүрч эхэлжээ. Азаар даргын айраг ууж байсан том тагш авралын од болсон юм байх. Дарга өөрөө барайгаад суучихаж, хөгшин комиссар хэд хүчтэй ажиллангаа хоёр гар нь таг хөшөөд даргынхаа хажуугаар унаад өгч гэнэ. Харин нөгөө жолооч залуу шөнөжин давстай усыг завсар чөлөөгүй шавхаад байж. Зуны богино шөнө дуусч, үүр хаяарахын алдад нөгөө залуугийн “бензин” дуусч, завь нь усаар дүүрч эхэлсэн юм байх. Тэгсэн Майдар дарга ухаан зарж, “Энэ цагийг надад Цэдэнбал дарга бэлэглэсэн юм” гээд бугуйн дахь цагаа тайлаад гарт нь зүүгээд өгчихсөн чинь нөгөөхийн хүч тамир допинг хэрэглэчихсэн аятай сэргэж, нуурын урьд эрэг хүртэл ядарч цуцалгүй ус шавхсан шүү гэж ярьсан байдаг. Аргагүй юм, тэр үед Увсынхан бүү хэл Монголчууд бидний хувьд Бал дарга маань амьд Бурхан байсан юм чинь ..
Улс аймгийн цолтой бөхчүүд болон эрдэмтэдийн тоогоороо Увс аймаг улсдаа хол тасархай тэргүүлдгийг хүн болгон мэднэ дээ. Энэ нутгаас төрөн гарсан эрдэмтэдийн тоо өнөөдөр гурван зуу хол давжээ. Монгол улсад амьддаа хөшөөгөө босгуулсан хүн хоёрхон бий. Нэг нь Бал дарга, нөгөөх нь одоо Баянаа аварга маань болж байна. Нутгийн олон маань их аваргадаа зориулж, домогт бөх Иван Ярыгины Красноярск хотноо сүндэрлэх хөшөөтэй эн зэрэгцэхүйц сайхан цогцолбор босгожээ.
Дархан хот дахь УГТЭШХ-гийн захирал асан доктор Хүчит гуай нэг удаа надад “Би Увсынханд яснаасаа дургүй. Тэд их сэргэлэн, зальжин улсууд шиг санагддаг байлаа. Тэр үед миний гаргаж авсан “Дархан” сортын улаанбуудайн үрийг Төвийн бүсэд туршихад дээд тал нь гурав буталж, га-гаас 14-15 ц ургац өгдөг байсан юм. Харин Улаангомын ЭШС-ын талбай Хархираа уулын бэлд аваачаад тарьчихсан чинь 4-5 буталж, усалгаагүй нөхцөлд 20 ц ургац өгөхийг үзсэнээс хойш танай нутаг чинь үнэхээр өвөрмөц болохыг ойлгож, тэндээс ухаантнууд, хүчтэнүүд олноор төрөн гардгийг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй болсон” хэмээн ярьж байж билээ.
Хархираа уулын оройгоос зах хязгааргүй үргэлжлэх далай мэт энэ нуурыг харах юм бол яагаад энэ нутгийг “Увсын цэнхэр хязгаар” гэж нэрлэдгийн учир утгыг та мэдэх болно.
Ханхөхийн домогт хөх нуруу
Хархираан сүрлэг их уулс
Алсын алсаас цэнхэртэх
Айраг, Хяргас, Увс, Үүрэг
Бөмбөрцгийн хойд бүсд шаргалтах
Бөөрөгдэлийн элсэн манхнууд
Тэртээ холоос ийшээ тэмүүлэх
Тэсийн таван гол бол
Уул усны диваажин
Увсын цэнхэр хязгаар бөлгөө
Ш.Пүрэвсүрэн “Хорвоогоор аялахуй” номноос
Сэтгэгдэл0
saihan bichsen bn
Манай увсчуудаас авах юм их бий ,харин УВС ХҮН ,ШИНЖААН , ГАЛДАН нтр гэж хийрхэцгээдэг ээ больж халх монголчуудыг цаагуур аа доош оо хийж ,атгаг санаа өвөрлөж явдаг аа болих хэрэгтэй ,Эцэсийн эцэст Манжийн хааны зарлигаар орж ирцгээж ТӨВ ХАЛХАД амьдарцгааж байгааг аа бүү умартацгаа !
Mongolian men are worried that Chinese men will also come here, and take all the women. Batzul Gerelsaikhan, 26 Mendee Jargalsaikhan, a Central Asia specialist at the University of British Columbia, said official relations between Mongolia and China are now better than they’ve been in decades. But within Mongolia, he said, anti-Chinese sentiments remain strong, as can be seen in Mongolian literature, television shows and rap music. One rapper, Gee, has become popular in Ulaanbaatar performing songs that include anti-Chinese slurs and calls for Mongolians to stand up for their national identity. “You don’t see a lot of these kind of lyrics in modern Mongolian music, but you can run into them,” said Mendee, a former Mongolian defense attache who is now studying for his doctorate in British Columbia. “The sentiment is out there and it shows up in popular culture.” For U.S. officials, Mongolia’s drive to avoid dependency has created openings in a part of the world where the United States has few friends. In 2007, the White House approved a $285 million “Millenium Challenge” grant to upgrade Mongolia’s railway system, education, health care and other services. U.S. forces have helped train Mongolian troops in annual military exercises. Mongolia has reciprocated by sending personnel to participate in United Nations and NATO peacekeeping missions, after sending a small number of troops to support U.S. operations in Iraq and Afghanistan. Despite such overtures, Mongolian leaders have been careful not to antagonize China and Russia, which the landlocked country depends on for markets, oil and access to ports. Last fall, in separate state visits, Mongolia hosted both Chinese President Xi Jinping and Russian President Vladimir Putin within a few weeks of each other. Read more here: http://www.mcclatchydc.com/news/nation-world/world/article28838725.html#storylink=cpy
Sergiilexiin darga Davaa xamt yavsan yumaa. Yun xyrandaa be?
Гоё бичиж, амьдадаа хөшөөгөө босгуулсан хүн өөр байна, хархорин ороод үз.
Uvsiin muu hognuud ch ajilsag in ajilsag shu
ямар сайхан нутаг вэ, очиж үзэх юмсан
хогнууд байхдаа яадгийн. Бид хог бол чи юу юм
Увсынхан нэг л заваандуухан улсууд байдаг юм.
Mergejliin hun bh shig bn, tanin medehuin 1 yum asuuya, ih nuuruudiin hotgor ih ustai mortloo yaagaad govirhuu bdiin hors u? Manaih goluudaa boogood nuuruud uusgechihvel tsag agaart noloolohgui yu?
Энэ орчмын нуурууд бүгд давстай учраас ууршилт бага, иймээс орох хур тундас бага цөлөрхөг говийн уур амьсгалтай нутаг. Манахаас гадагшаа урсацтай Сэлэнгэ, Орхон голуудыг боож далан байгуулж чадвал нийт Монгол орны маань уур амьсгалд биш гэхэд тухайн орчмынхоо цаг агаарт нөлөөлдөг болой.
Tguul baruun aimguudad barisan usan tsahilgaan stantsuud ch bas hergtei l yum bn sh dee, uvsiinhan uchirgui shuumjleed l bsn
Сайхаан сайхан. Өргөн уудам Монгол эх орны минь нэгэн хэсэг нутаг орон, хүн зон. Хааяа иймэрхүү нийтлэл хэрэгтэй бна. Танд талархал илэрхийлж, уран бүтээлд тань улам их амжилт хүсье.
1.d Buhiin toogooroo arhangai tegeed uvurhangai ordog um daa 2. Amiddaa tsedenbal bish mongold anh Oidov guin hushuu harhorind anh bosson um. UVsiinhan haa yavsan gazraa hulgai hiine deer doorgui bi teriig ni sain medeh um, bas odoo hudlaa yaridagiig ni medlee ih shunaltai aldar nerd durtai zuvhun uursdiiguu boddog amia hicheesen ih uudgui uls sain uvs 3 jiliin l naiz baidag um bna lee
Буянт-Ухаад буй Чингисийн морьтой хөшөө, З.Ойдов гуайн Хархоринд байгаа хөшөө хоёрыг хөшөө гэж хэлэхэд даанч ичмээр дамшиг даа.
Ха, ха, Увсын СУРТАЛЧИЛГАА гэнэ ээ!!!!! Болж бнааа болж бна. Яахав манай увсынханд сайн чанар олон бий, ажилсаг, махруу гээд. гэхдээ цаад сэтгэл, санаа, гээд том асуудлууд хүмүүст эргэлзээ төрүүлээд байдаг юм. Түүх, энэ тэрээ бол шууд л өөрсдөө санаанаасаа УРГУУЛАН ЗОХИОГООД үлгэр мэт зүйл яриад, түүндээ итгээд явдаг нь үнээн. Бөх сайтай нь үнээн. харин тэр эрдэмтэн мэрдэмтэнг бол ёстой мэдкүүн бнааа. Бал даргын үед баахныг бөөндсөн юм болууу??? Ямартай ч санаанд буух "эрдэмтэн" нэг ч алга дааа.
Пүрэвсүрэн та сайхан бичсэн байна.Ухааны цараа танин мэдэхүйн асар их багтаамж юмуудаа гэж мунхаглаж сууна.Их зохиолч Д.Нацагдоржийн Миний нутаг шүлгийг бидний үеийнхэн бүгд мэдэнэ дээ.Ямар агууг таны бичснээс ойлоглоо.Баярлалаа амжилт эрүүл энхийг хүсэе.Мөн Увсчуудаа 90 жилийн ойн мэнд хожууханч гэсэн хүргэж байгааг хүлээн авна уу.
Бөх Баянмөнхийг амьд байхад хөшөө босгоно гэдэг чинь одоохон үхэж далд ор гэсэн үг
Өвөрхангайнхан Ойдовыгоо одоохон үхэж далдар гэж хөшөөгий нь босгосон хэрэг үү
Аль ч аймгийнхан өөрсдийгөө дөвийлгөдөг юм байна билээ. Тэр хамгийн халх гэгддэг, бүр Өндөр гэгээний үр сад болчихдог Өвөрхангайнхан ч адил. Тэд Монголын анхдагчууд Булганыхан биш Өвөрийнхөн гээд зүтгэчихийг харсан. Илжиг модон хударгандаа гэдэгчлэн Увсынхан, яригдаад байгаа тэр олон эрдэмтэн, бөх интернетгүй шахуу мөртөө хэл ам гаргалгүй хувь заяатайгаа эвлэрсэн байдаг нь харин хачин. Хотынхон 1мб/с-г 10$-р хэрэглэдэг байхад Увсын сумдад 1000$ байдаг юм шүү дээ. ХХЗХ-ны 2010 онд тогтоосон тарифыг хар. Тэнд 2мб/с нь 3 сая 750000₮ гэсэн байгаа. Чөдөртэй атлаа наанаа хөөрцөглөөд л, хөөрхий увсынхан, хэзээ төв халх нь Зүүнгарын балагийг нь өршөөх юм бол? Манжийн хаан нум сумыг нь, Мандухай хутгыг нь хурааж л байсан. Жа гэцгээдэг нь хэвээрээ 21-р зуунтай золгочлоо. Айргийг тэд 500 гаруй жил цэгээ гэсээр. Гэтэл тэд өөрсдийгөө бусадтай адил гэж бодож байдаг байна шүү. Яг хошин шог. МУ-д Увсынхны саналыг хэн дэмжих вэ? Хэн ч үгүй. Увсад хөрөнгө оруулалт? Үлдэгдлээр. Итгэхгүй байвал очоод үзэцгээ.
Эх нутгийнхаа тухай бичсэн хүний нийтлэлийг хальт уншчихаад өмдөндөө дусааж байхын оронд ядаж энэ хүн шиг юм биччихээд тайвширч унт
Цэгээ биш чигээ гэдэг юм тэнэгээ, бид чигээ гэдэг чи бидний кэлээр айрагаа зөв кэлж чадахгүй байж битгий мэдэмхийр.Жа гэдэг бол хуучин монгол аялга.Бидний аялга та нараас илүү хуучин монголд ойрхон. Мандуухай чинь та нарын бодож олсон уран сайхны дүр.
hutsdag sda be chi
Би Увсад төрөөгүй, Улаанбаатарт төрж, өссөн. Гэхдээ аав, ээжийнхээ нутгаар маш их бахархдаг, сүүлийн үед хүмүүс муу хэлэх тусам нь л өмөөрөх сэтгэл өөрийн эрхгүй төрдөг. Яагаад адилхан Монгол хүмүүс байж бие биенээ элдвээр нь хэлнэ вэ, ийм болоод л манай улс олигтой хөгждөггүй байх л даа.
Хүн хөгширхөөр тэгдэг юм.
Энэ тэнэгүүд бидэнтэй л арцалдаад бүр хазгай хэл амтайгаар нь дуудан, бага ястан болгож доромжилно.Хажуудахаа адалдаг, хантааз өмсдөг халх гэдэг нэртэй энэ хүмүүс хаанаас гараад ирвээ.Арай монголын түүхийг булаацалдаж буй хасгуудын яриад байгаачлан манжийн үр сад биш л байгаадаа.
Бидний Монголчууд Дундад улсын 1томоохон хотын хүн амаас цөөхөн байж дотроо дандаа хагаралдана.Дотроо омогших мөртөө гадныханд дандаа гөлөг царайлж дээрэлхүүлнэ.Энэ зангаа больцгооё.Эв нэгдлээ хичээцгээе. Нийт Монголчуудаа
baob gej bidnii nerledeg modnii hajuud ochij usand orj zagas barij sharj iddeg blaa hu. bas Buhiin goliig hogiig tseverlej uvuld ni teshuur uglaad gulgadag blaa. Turuund turuugui ch tend baga nasnii 13 jilee unguruujee. saihan dursamj ih bii. Namriin tsagaar yalanguya.
Увсын цэнхэр хязгаар үнэхээр сайхан нутаг. Яагаад гэвэл тэнд увс хүнүүд амьдардаг юм.
Увс нээрээ сонин нутаг шүү. Хуурай, цөлжилтөд эрчтэй өртөж байгаа. Хойшоогоо хэдхэн км, ер нь бол 300 км явхад л бороо хуртай, чийгтэй Сибирийн тайга тувагаас эхэлдэг. Ингээд бодхоор харамсмаар. Хойд мөсөн далайгаас уурших усны хэмжээ, түүнээс монголд ирэх үүлний эзэлхүүн, ирсэн үүлнээс орох борооны эрчмийг манипуляци хийж болдог технологи гараасай. Тэгж байж цөлжилтийг хазаарлана даа. Уг нь их нуурын хотгороос эхлээд сүхбаатар аймаг хүрч байгаа энэ цөлийг ургамалжуулбал...
ter unen. orosuud zoriud hamgiin saihan baigaltai hesgiig n tasdaad avchihsan yum shig l uvs aimag, tuva 2 ers tes baigaltai yum bna lee. za ter uuliin altain uul us mod urgamal ene ter bol bur yarih yumgui saihan.
Нээрээ увс аймгийнхнаас асуух асуулт байна. Та нар зүүн аймгийн хүмүүст дургуй байдгиймуу? Би хотод төрсөн, 2 талын өвөөгийн гарал хөөх юм бол Дундговь, Хэнтий аймгаас гаралтай хүмүүс юм байна лээ. Миний харж явдаг, сэтгэлтэй охины аав ээж нь Увс аймгийн хүмүүс байдаг. Уг нь бид хоёр биедээ сайн. Даанч сүүл үед интернэтэд болж байгаа хэрүүлүүдийг уншаад байхаар увс аймгийнхан бусад аймгийн хүмүүст дургуй юм шиг харагдахын. Найз охин ээж аавтайгаа танилцуулхаар намайг зүүн аймгийн гээд хүлээн зөвшөөрөхгүй байх вий гэж айх юм.
Увсын хүүхэнтэй сууснаас Ульханы буриадтай суу. Хавьгүй илүү хань болохдоо үнэнч. Адилхан хэлтгий хэлтэйч аваад,тэврээд хэвтхэд дулаахан шүү.
deehne ued barag buh aimgiinhan uuriin aimgiin,esvel zergeldee zalgaa aimgiin hunteigee l gerleh,gerluuleh sonirholtoi baidag baisan yum bna lee.
Би Увс аймгийн хүмүүсийн өөрсдийнх нь үгийг сонсмоор байна. Хэлж өгөөч
Hun chanar. Holiin chigchii huruu sh dee
Та нар увсынханы хаана ч хүрэхгүй болохоороо далдаас муу хэлэхээс өөр юм алга даа.Харин бидний хувьд та нар хэлтгий, хазгай хэлтэнүүд шүү дээ.
нутаг ус нв диваажин мэт сайханч хүн нь хүн муутай. ялангуяа баядууд төрөхдөө л хулгайч улс байдаг гэж яриад л ирсэн..Юм хулгайлсанаа ТЭС-дчихсээн гэх.
Uvs nutag bolon uul, us, gazar nutag, hun amd sain saihan, baharhal, iluu gaihamshgiig husen eruue. Ta nat shu.
Uvsiin huuhentei suugaad jargaj bgaa Balha Hun harsangui tun muu hogshiroh udee zowdog yumdaa
setgeld urgatal saixan bichjee.xymyysiin aimagsan negneesee ilyy garax gedgiig ch nuusangyi.
Нэг хүн нутаг усаа магтаад биччихсэнээс болж нийтээрээ талцан нетээр хэрэлдэх муухай юм. Зүүн аймгаар явж байгаад нэг айлд орж, -танай нутаг ч манай Говь-Алтай шиг сайсан нутаг юм аа гэчихсэн чинь нэг өвгөн - Танайх манайх гэлтгүй энэ чинь чиний л нутаг шүү дээ, хүүхээ гэж нэг өвгөн хэлэхээр нь үхтлээ ичиж юу ч дуугарч чадаагүй шүү гэж МСХ-ны ерөнхийлөгч Галаарид гуай хэлсэн байдаг. Увсынхан нутагаа магтахаар нь шээс алдах гэж байгаа юм чинь Баян-Өлгийчүүд ингээд биччихвэл баас алдах болж байна уу? Эвтэй байцгаая Монгол ахан дүүсээ
gazar nutag n saihan ch humuus n daanch oodgui humuus dee, er n ur huuhduudee Uvsuudtai suulgaj ogt hereggui, muu energytei, tolgoig n zalgiad duusahad gaihah hereggui. minii meddeg tanidag Uvsuud dandaa hunii adag, heruul haraal, hel amnaas tsaashgui, tegsen hernee niilj hor nairuulahdaa garamgai, oodgui humuus baidag. hun bish gedeg n argagui, olnii ug ortoi shuu.
Увсыхан тэгээд бүгдээрээ тэр диваажин руугаа очихгүй яах гэж хотын хог дээр хар хэрээ шиг шавааралдаад гуаглаад байдгийн бол доо. Жавхлан, Баянмөнх гээд
Uvsiin hun geed olnoos yalgarah yumgui l jiriin l hudulmurch humuus shd . Ajilsag surhii l humuus bna lee . Hentiin hun uvsiinhtai Suhbaatariin hun uvsiin ehnertei geed olon l tohioldol bna shd . yu ni bolohgui gej yamar laliin shashintantai suuchihsan bish . Adilhan l MONGOL humuus . yahav doroi setgehuitei humuus l yanz bureer bichdeg bh . Bid chini neg l mongol gedeg nertei humuus shuu dee . Mongolchuud evtei bhdaa huchtei gej ......
Ulaanbaatart irchihsen baij nutag us gej soliorohoo bolimoor yum, tegtlee ih hairtai yum bol yagaad hayaj hunii nutagt irsen yum be? UB-d ir ge hen ch duudaagui sh dee.
Kkk ineed xvrex yma uwsiixanig muulax ym ene xvmvvs argach vgvi bzde uwsixan bd chin xaa ch ywsan ajilsag xudulmurch xvmvs bdg. ym xj chadaxgvi negni shees n dustal sxan amidarch chaddag uls bxgvi xalxin xawtgaid xna ch amidarsan ajilgvi unxiagvi uwsin xvn bsanu olood ir ta nar olddoggvil bxgvi yu xezeenes l mongolchudin zan ymda sain ywaa negende ataarxaj bdg xvmvvs ymdoo
нутаг усныхан минь ээ гоё бичсэн байгаа биз дээ
Манай Увсынхан сайхан хүмүүс ээ. Харин Улаан Гомо, Улаан Гомо гээд түрээд дуулахад жаахан тиймхэн, юу билээ гэж бодогддог шүү.
Увс нутаг агуу агуу. Аварга төрлөө. Дахиад ч өчнөөн төчнөөнөөрөө төрнө. Хараарай. Гайхшраарай. Увсад хүүхдүүдээ аваачиж төрүүлээрэй. Ээжүүдээ