Буур хээрийн байлдаанд Тэмүжин бусадтай хамтран тулалдсан ба байлдааны ажиллагааг ерөнхийд нь Жамуха удирдсан билээ. Тэгвэл хэн нэгэнтэй хуу хавсралгүй, өөрөө шийдвэр гарган бие дааж цэргээ удирдан тулалдсан хамгийн анхны байлдаан нь “Тайчуудыг дайлсан шөнийн довтолгоон” байв. Тэр байлдааны тухай Монголын нууц товчооны 119 дүгээр зүйлд Тэмүжин шөнө турш явж зуур мөрт тайчуудыг дайрав.
Тайчууд айж мөн шөнө хөдөлж Жамухын зүг одов. Тайчуудын бэсүдийн нутаг дээр Хөхөчү нэртэй нэгэн өчүүхэн хөвүүн хоцорсныг манайхан олж Өэлүн эхэд өгч тэжээлгэв” гэсэн байна. Уул нь Тэмүжин Буур хээрийн байлдааны дараагаар Жамухатай хамт МНТ-нд тэмдэглэсэнчлэн “Шөнө нэгэн хөнжилд орж хонож (МНТ §95)” андлалдан нэгэн жил хагас болжээ.
Гэвч энэ хугацаанд Тэмүжиний алдар нэр Жамухатай эн зэрэгцэж, яваандаа илүү гарч эхэлснийг Жамуха мэдэрч салж нүүхээр шийджээ. Энэ нь Тэмүжин тэр хугацаанд гар хумхин зүгээр суулгүйгээр их үйлийг сэдэж, өмнө нь эцгийнхээ харьяат байсан албат иргэдээ эргүүлэн нэгггэж, Хамаг Монголыг сэргээн байгуулах талаар идэвхийлэн зүтгэж байсантай, түүнд нь Жамуха атаархах болсонтой холбоотой байсан нь дараа, дараагийн үүх түүхээс тодорхой харагддаг.
Тийнхүү 1181 оны зуны тэргүүн сарын дундуур Тэмүжин, Жамуха нар нүүдлийн замаас салж одоцгоосон бөгөөд чингэж салж нүүдэллэн явах замдаа Таргудай Хирилтуг тэргүүтэй Тайчуудыг шөнө дүлээр гэнэдүүлэн дайрч бутаргасан нь тэр байв. Энэ байлдаан хэдийгээр хэмжээний хувьд бага боловч дээр өгүүлсэнчлэн Тэмүжин хэн нэгэнтэй хүч хавсралгүйгээр бие дааж цэргээ удирдан тулалдсан анхны байлдаан байсан бөгөөд цэргийн урлагийн үүднээс авч үзвэл шөнийн довтолгоон
хийж дайснаа гэнэдүүлснээрээ онцлог мөн. Тэмүжин тэр үед багагүй хүчтэй цэрэгтэй болсон байсны баримт юм.
Ирээдүйн их хаан тийнхүү тайчуудтай тулалдах болсон нь дараах учир шалтгаантай байлаа. Тайчууд уг нь Тэмүжиний дээдэс зургадугаар үеийн өвөг болох Хайдугийн хоёрдугаар хөвгүүн Чарахайн удам хойч бөгөөд Есүхэй баатрын нөмөр нөөлөгт багтан айл саахалт явж асан хамгийн ойрын төрөл овгийн нэг. Гэсэн хэдий ч хамгаас түрүүнд Тэмүжинд халдаж дайсагнагч нь өөр хэн ч бус, харин тайчууд байв.
“Монголын нууц товчоо”-нд тэмдэглэснийг үзэхүл Чингис хаан болон тайчуудын хооронд нийт дөрвөн удаа тулалдаан болсон байна.
Үүнд: анхных нь тайчууд 1177 онд ямар ч шалтгаан, шалтаггүйгээр зөвхөн “Хурганы үс гуужив, төлөгний үс төлжив” гэж гэнэт довтлон ирж 15 настай Тэмүжинийг олзлон аваачсан явдал байв (МНТ §79-80).
Ийнхүү тайчууд дайсагналын эхлэлийг тавьсан ажээ. Түүнээс гадна Чингис хааныг анх байлдаанд шархдуулсан нь мөн л тайчууд байсан билээ. Удаад нь Тэмүжин дээр өгүүлсэнчлэн Жамухаас нүүдлийн замд салж явахдаа тайчуудыг шөнө дүлээр дайрч сарниасан хэрэг явдал орно. Гурав дахь удаа нь Онон голын хөвөөнөөс эхлэн Олангуй гол хүрч төгссөн тулалдаан.
1200 онд Тайчуудын түрүү Хотон Орчан, Аучу баатар, Холир баатар, Хутуудар, Таргудай Хирилтуг нар Мэргидийн Тогтоа бэхитэй Онон мөрний эрэгг чуулж Чингис хаан Тэмүжинийг дайлахаар тохиролцжээ. Харин Чингис хаан тагнуулынхаа хүчээр тэр тухай мэдээд Хэрэйдийн Ван ханд мэдэгдэн Саарь Хээрт нэгдээд Тайчуудыг дайрчээ.
Тайчууд ялагдан ухраад одоогийн ОХУ-ын Чита мужийн өмнө байх Олангуй гол орчим хүрч цэргээ дахин эмхлэн засч ширүүнээр эсэргүүцсэн боловч бас ялагдан сарнижээ. Тийнхүү Хотон Орчан, Аучу баатар нар Баргужин төхөмөөр дайран мөр буруулж явсаар Хөлөн нуур хүрч Жамухатай нийлжээ.
Энэ бол тайчуудын хүчийг бүрмөсөн сарниасан тулалдаан байсан бөгөөд үүнээс хойш тайчууд дангаар бие даан цэрэглэх чадавхигүй болсон билээ. Дөрөв дэх нь Онон голын хөвөөнд Аучу баатар тэргүүтэн тайчуудтай хийсэн байлдаан. 1202 оны хавар Жамуха цэрэг цуглуулан Хүйтэн гэдэг газарт Чингис хаантай байлдаад хүчин сарниж тархан бутарсан ба тэр үед Жамухтай хамт байсан тайчуудын Аучу баатар Ононыг чиглэн буруулжээ.
Ийнхүү буруулан одогсдыг Чингис хаан мөшгин хөөжээ. Гэтэл Аучу баатар нутагтаа хүрч ард иргэнээ нүүлгэн дүрвүүлээд үлдсэн шилдэг цэргээ аван Ононы цаал эрэгт Чингис хааны цэргийг тосон байлджээ. Хоёр этгээд хонууд өнжүүд ихэд ширүүн тулалдаж Чингис хаан хүзүүндээ шархдав. Эцэст нь тайчууд ялагдаж, тэдний Орчан зэрэг ноёдыг нь баривчлан цаазалжээ (МНТ §144-146).
Тайчууд ийнхүү Тэмүжиний эсрэг дангаар хийсэн байлдаан, тулаанд ялагдал хүлээснээс гадна Жамуха болон бусад овог аймгийнхантай нийлэн 1190 онд “Арван гурван хүрээний байлдаан”-д, 1201 онд “Тэниг горхины байлдаан”-д, 1202 онд “Хүйтэний байлдаан”-д тус тус тулалдаж байсан тухай Монголын нууц товчоонд тодорхой өгүүлсэн байна.
Түүнээс гадна тайчууд Тэмүжинийг Хамаг Монголын хан болгохын эсрэг идэвхтэй тэмцэл өрнүүлж, Хатагин, Салжуул, Татаар, Дөрвөн, Ихирэе, Хоншрад, Горлос, Найман, Мэргид, Ойрад , Жалайр зэрэг харь овгийнхонтой нэгдэн Жадараны Жамухаг “Гүр хан” өргөмжлөх зэргээр 1206 онд Их Монгол Улсыг байгуулах хүртэл улс төрийн тэмцэл хийсээр байсан түүхтэй.
Гэвч тэр бүх тулаан тэмцэлд Чингис хаан цэргийн жанжны аугаа их авьяас, чадварынхаа хүчээр ялан дийлж, атаатан дайсан бүхнээ өвдөг сөгтгөсөн билээ.
Доктор, профессор Жамбын Базарсүрэн
Эх сурвалж: "Соёмбо"
Сэтгэгдэл0
Bayarlalaa saixan niitlel bna
... Хөх тамгат Монгол өвөг дээдсийнхээ туулан өнгөрүүлсэн босоо заяат амьдралын дайчин замнал , дэлхийн хэмжээний байлдаанд ялан дийлж байсан агшин мөч бүхэн баяр хөөр , бахархал , омогшил төрүүлдэг юм. Эдгээр бодит баатарлаг түүхийг хөх тамгат Монголчууд бид үр хойчисдоо таниулан мэдүүлж , улс үндэстэн , ард түмнээ сэргээж зоригжуулах нь ихэд тустай зөв зүйтэй ажил болох бөгөөд хэдэн халтар төгрөг , үмх талхнаас хавьгүй илүү үр дүн гарах болно гэдгийг Tөрт ёсны учир зүйг гадарладаг Монголоо хайрладаг ухаант мэргэд сайн ойлгож ухаардаг юм. ... Харин харийн доншуурчид , хорон хужаанууд хөх тамгат Монголчууд сэхэх вий , өндийх вий гэдгээс үхтлээ айж бузрын гүтгэлгийн үгсээ айдастайгаа цуг холин цацдаг юм . ... Бүргэдээс бүргэдийн дэгдээхэй төрнө, ... Хэрээнээс хэрээний ангаахай төрнө. ... , Тэнгэр заяат Монголчуудад , Тэнгэрээс тогтоосон өндийн босох цаг нь тун ойрхон ирсэн гэдгийг бүгд мэдтүгэй .!!! ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Судасны хатуурал нарийслыг эмийн бус аргаар эрүүлжүүлж, хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх Ли Эр Кан бүтээгдэхүүн нь хүний биед сөрөг /гаж/ нөлөөгүйгээр цус шингэлж, цусан дахь холестрин бууруулснаар Тархи-зүрхний судасны өвчлөл буюу судасны хатуурал-нарийсал, ишеми, даралт ба хуян зэрэг эмгэгүүдийг эрүүлжүүлэх үйлчилгээтэй. ЭМЯ-ны зөвшөөрөлтэй бөгөөд бүтээгдэхүүнтэй холбоотой зөвлөгөөг өдөр бүр 12-18 цагийн хооронд явуулж байна. Хаяг: Чингэлтэй дүүргийн дэргэд. Утас: 96665038
Судасны хатуурал нарийслыг эмийн бус аргаар эрүүлжүүлж, хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх Ли Эр Кан бүтээгдэхүүн нь хүний биед сөрөг /гаж/ нөлөөгүйгээр цус шингэлж, цусан дахь холестрин бууруулснаар Тархи-зүрхний судасны өвчлөл буюу судасны хатуурал-нарийсал, ишеми, даралт ба хуян зэрэг эмгэгүүдийг эрүүлжүүлэх үйлчилгээтэй. ЭМЯ-ны зөвшөөрөлтэй бөгөөд бүтээгдэхүүнтэй холбоотой зөвлөгөөг өдөр бүр 12-18 цагийн хооронд явуулж байна. Хаяг: Чингэлтэй дүүргийн дэргэд. Утас: 96665038
Ер нь бол өмнө нь огт бодогдож байгаагүй сэтгэгдэл төрлөө. Эндээс үзэхэд тайчууд бол алтан ураг Хайду хааны 2-р хүүхдээс үүсалтэй ер нь бол боржигон аймаг юм бн. Яс юман дээр нууц товчоон дээр боржигон аймаг тэгж байлдаад ингэж байлдаад гэж гарахгүй дандаа тайчууд гэж гараад байгаа. Есүхэй баатрыг нас барахад албат харьяатууд нь өнчин, нялх нойтон тэднийг өрөвдөх сэтгэлгүйгээр хар буурин дээр хаяж явсан. Эдгээр лаларууд бол боржигонууд нь мэдээж. Гэхдээ гэднийг бас тайчууд гэсэн байдаг. Дараа нь өнчин хүүхдийг алах гэж өчнөөн удаа оролдсон. Сүүлд нь хамгийн эсэргүүцэж олон удаа байлдаж байсан бн. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл монголын ураг овгуудын дотроос хамгийн Чингис хааныг эсэргүүцдэг үргэлж хорлох гэдэг байсан хамгийн лаларын аймаг бол боржигон тайчууд нар байсан юм бн. Чингис хааны өөрийнх нь харьяат боржигонууд хамгийн хөгийн урвагчид байжээ. Явж явж хамгийн гол тусалсан аймаг нь бол хаа хамаагүй хэрэйд торгуудууд бн. Тийм учраас тэдэнд илүү итгэж өөрийн торгон цэргээ болгосон бн. Амь сахьдаг торгон цэргээ өөрийн ураг овог боржигоноос сонгох байтал тэдэнд биш харин хэрэйдэд итгэдэг байжээ. Тийм ч учраас Чингис хаан боржигон нарт эрх хэргэм, шан харамж өгөөгүй гэж нэг хүн ярьж байсан нь үнэн болж таарч бн. Монголын хүн амын 90 хувь нь боржигон овогтой байгаа бол 90 эртний боржигончуудын урвагч генийг тээж яваа болж таарах нь.
Бөө нарын тахилганд жолоочоор явлаа. хэдэн шавь нар багшдаа тахилган дээр дөнгөж шинээр шавь болсон торгууд ястан бөөг биднээс дээгүүр суулгалаа гэж үг хаялаа. Багш нь хэлэхдээ нэгдүгээрт тэр хүүхэд их том тэнгэртэй юм бн лэ. Бөө бол онгодын зэрэг дэвээр байдаг болохоос хэн эхэлж бөө болсоноороо суудаггүй юм. Хоёрдугаарт тэнгэрийн том тахилган дээр хэрээд угсааны бөөг доогуур суулгаж болдоггүй юм. Тахилга хүлээж авахгүй. Зүгээр нэг хүний засал юмуу уул усны тахилга бол хамаагүй. Энүүхэндээ гэж хэлэхэд хэрэйд хамгийн хүнд хэцүү цагт Чингис хаанд туслаж монгол улс байгуулагдах тулгын чулууг тавилцсан гэж тэнгэрт үнэлэгддэг цорын ганц аймаг тул дээд тэнгэртээ маш өндөр эрэмбийн суудалтай байдаг юм. Тэрнээс гадна хэрээд бол эртний хүннүгийн хааны голын овог. Эртнээсээ язгуур өндөртэй угсаа. Тэнгэрт байгаа монголын олон яс овогын дээдсүүд өөрсдийн байгуулсан гавьяаныхаа их багаар яг эртний эрэмбээрээ байрладаг. Зарим тэнгэрийн том тахилга олигтой болохгүй байгаа нь муу бөөлөөд байгаадаа биш суудлаа буруу эзлээд байгаатай их холбоотой гэж ярихыг сонсов.
БОРЖИГОН ГЭЖ ЯСТАН БАЙГААГҮЙ ГЭХ ЮМ.БОРЖИГОН БОРЖИГОНТОЙГОО СУУЛАА ГЭХ ЮМ.ЭНЭ ЧИНЬ ЦУСАА ХОЛЬЖ БАЙГАА БИШ ҮҮ
… Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол улс минь түүхийн аль ч хүнд цаг үед өндийн босож Скиф буюу Эсгийт улс , Хүн гүрэн хийгээд Хамаг Монголын Эзэнт гүрнийг байгуулан хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэж байсан . Тэр үед Монгол хүн Мөнх Тэнгэрээ дээдлэн шударга зөвийг барин зоригтой тэмүүлэлтэйгээр хортон муутангуудтай тулалдан ялан дийлж байсан . Энэ бол асар хүнд тэмцлийн зам байсан бөгөөд түүнээс биш , тэнгэрээс бүгдийг хийж өгнө гээд бидний өвөг дээдэс алгаа тосон зүгээр сууж Улс Гүрнийг байгуулаагүй . Харин ажилгүй, тэмцэлгүй хоосон гараа тэнийлгэн хувиа хичээж , довоо шарлуулж буй хэнийг ч болов Мөнх Тэнгэр Эцэг минь босгож буй Өөрийн цаг үеэс арчин хаядаг байсан . Мөнх Тэнгэр …Надад итгэ тэгээд амьдар . Амьдрахдаа хэнээс ч илүүгээр тэвчээртэйгээр тэмцэж, тулалдаж, шударга үнэн зөв дотор амьдар гэж сургадаг . Тэгээд амжилт гаргасан бол зөвхөн өөрийн хүчээр бүгдийг хийсэн мэт бүү онгирч сагсуур , даруу төлөв дотор өөрийгөө авч явж сур гэж заадаг , мөн Мөнх Тэнгэр Эцэг минь хэлэхдээ { Би бардам нэгнийг доош дарж, даруу нэгнийг өргөмжлөх болно} гэж сургадаг . Үүнийг хэн ч ойлгодоггүй. Өнөөгийн шарын шашны номлол логикоор ойлгож бөөсөө ч түүж чадахгүй арчаагүй амьтад болон хувирч байсан түүх бидэнд бий. . Улс гүрэн, үндэстнийг босгож , эсвэл мөхөөх эрх мэдэл нь Мөнх Тэнгэр Эцэгт минь дүүрнээр оршдог . Иймээс Өөрт нь итгэгчдийг Тэр хэзээ ч хөсөр хаядаггүй. Мөнх Тэнгэр Эцэгийн минь ивээл ерөөлд зөвт нэгэн , ямар ч ядуу буурай улс үндэстэн өндийн босож хүчирхэгждэг, Харин Түүний хилэнд нь хэн ч байсан , ямар ч хүчирхэг улс гүрэн, үндэстэн байсан ялгаагүй мөхдөг . . . Хан Тэнгэрээс биднийг хатуужуулж ухааруулахын тулд өгсөн хүнд цаг үе төгсөх шатандаа орж , Тэнгэрээс бидний Монголчуудад тогтоогдсон ивээл ерөөлийн үе эхлэх гэж буй энэ цаг үед хөх тамгат Монгол эрчүүд бид өөр хоорондоо нэгэн тугын дор эвлэлдэн нэгдэж , нийлэн хөдөлж , зөв шударга хууль цаазат Монгол Tөрт Улсаа тохинуулах нь юу юунаас илүү чухал болоод байна. … Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно. 2012 oн.
Одоохондоо нууц товчоог үнэнээр нь тайлж уншсан нь үгүй.харин гуйвуулсан санаанааса худлаа зохиосон бичвэрүүд байгаа
Судасны хатуурал нарийслыг эмийн бус аргаар эрүүлжүүлж, хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх Ли Эр Кан бүтээгдэхүүн нь хүний биед сөрөг /гаж/ нөлөөгүйгээр цус шингэлж, цусан дахь холестрин бууруулснаар Тархи-зүрхний судасны өвчлөл буюу судасны хатуурал-нарийсал, ишеми, даралт ба хуян зэрэг эмгэгүүдийг эрүүлжүүлэх үйлчилгээтэй. ЭМЯ-ны зөвшөөрөлтэй бөгөөд бүтээгдэхүүнтэй холбоотой зөвлөгөөг өдөр бүр 12-18 цагийн хооронд явуулж байна. Хаяг: Чингэлтэй дүүргийн дэргэд. Утас: 96665038
Хатагин Салжууд Хонгирад гэх мэт монгол овгууд харь болоод байхдаа яадаг юм..Энэ хүн зөнөсөн байна.
Монголчууд ч хагартал шаалцдаг бжээ
Endees Naiman bol hari ovog busad ni mongoliin nirun ovoguud baina . ene hun kazahkstanaas mungu avsan hun baina