Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны харьяа "Монгол судлалыг дэмжих сан"-гийн захирал, доктор Д. Мөнх-Очиртой ярилцлаа.
-"Монгол судлалыг дэмжих сан"-гийн үйл ажиллагааны тухай ярихгүй юу?
-2012 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар "Монгол судлалыг дэмжих сан"-г байгуулсан. Энэ сан маань 2014 оноос эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа.
Өнөөдөр "Монгол судлалын үндэсний зөвлөл", "Монгол судлалыг дэмжих сан" хамтран түүх, хэл, утга зохиол, гүн ухаан, шашин, соёл, урлаг, хөдөө аж ахуй гээд энэ бүх салбар чиглэлд судалгаа хийж байгаа эрдэмтдийг цуглуулан цаашдын үйл ажиллагааны чиг, монгол судлал юунд анхаарах ёстой юм, юу нь хоцрогдож байна вэ, яг юуг чухал сэдэв гэж үзэх вэ зэрэг дээр эрдэмтдийн хүрээнд нээлттэй ярилцлага хийж байна. Энэ долоо хоногт бүхэлдээ монгол судлалын салбар хорооны хэлэлцүүлэг өрнөнө.
-Өнөөдөр "Монголд хэл бичиг судлалын тулгамдсан асуудал" сэдвийн дор нээлтэй хэлэлцүүлэг өрнөж байгаа. Монгол хэл шинжлэлийн уламжлал, шинэчлэлийн асуудал, өнөөгийн байдлыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-Хэлэлцүүлэгт энэ чиглэлийн Монгол Улсын тэргүүлэх эрдэмтэд, энэ салбарын байгууллагуудын удирдлагууд оролцож байна. Монгол хэл шинжлэл нь Дорно дахин, түүний дотор Энэтхэг, Түвдийн хэл шинжлэлийн уламжлал, арга зүйг хэрэглэн, судалж ирсэн.
XIX зууны үеэс Орос, Европын зарим орны эрдэмтэд монгол хэлийг судалж эхэлсэн байдаг. Монгол эрдэмтэд 1930-аад оны сүүлчээс монгол хэлний хэлзүйг зохиохдоо Европын хэл шинжлэлийн аргыг хэрэглэсэн байдаг юм.
Тэр үетэй харьцуубал өнөөдөр монгол хэл шинжлэл нь маш өндөр түвшинд хүрсэн байна. Авиазүй, үгийн бүтэц, хэлзүйн байгуулал зэрэг олон талыг хамарсан судалгаанаас гадна монгол хэл, аялгууны судалгаа зэргээр нарийсан судлагдаж байна.
-Монгол судлалыг Монголд хөгжүүлэхэд цаашдын баритлах чиг хандлага юу байх бол?
-Юуны түрүүнд монгол хэл бичиг, түүх, соёлыг судлах судлаачдыг дэмжих асуудлыг төр, засгаас анхаарах хэрэгтэй. Үнэнийг хэлэхэд, манай улсад монгол судлалын бүтээлийг бүрэн утгаар нь үнэлж чадахгүй байна.
Бараг сайн дурын ажил гээд хэлчихвэл бодит байдлаас нэг их хэтэрсэн болохгүй. Эрдэмтэн, судлаачид ч өөрийн хийж бүтээсэн зүйлийнхээ үнэ цэнийг таниулах, нөгөө талаас холбогдох газрууд түүнийг нь үнэлж чаддаг байх тогтолцоо шаардагдаж байгаа юм.
Ерөнхийдөө монгол судлалыг хөгжүүлэхэд холбогдох салбар бүрийн оролцоо маш чухал үүрэгтэй юм. Нэгд, манай судлаачид орчин үеийн судалгааны арга барилыг маш сайн эзэмших, хоёрт, сургалтын байгууллагууд боловсон хүчнээ улам чанаржуулан бэлтгэх нь чухал.
Гуравт, эрдэм шинжилгээиий байгууллагууд монгол судлалын тулгамдсан асуудлуудыг нэн түрүүнд судлах. Дөрөвт, төр, засгаас монгол судлалын судалгааны чиглэлийг бүх талаар дэмжих хэрэгтэй байна.
-Төрийн хэл, төрийн албан ёсны бичгийн талаар таны бодлыг сонсмоор байна. Түүнтэй холбогдох төрийн бодлогыг хэр оновчтой гэж үздэг вэ?
-Дэлхийн олон орон эх хэлээ хайрлан хамгаалах, хөгжүүлэх, цэвэр ариун байлгах чиглэлийг төрийн бодлогодоо тусгасан байдаг. Мөн хэлний хууль гэж бий. Манай орон хэдэн жилийн өмнө Төрийн хэлний тухай хууль баталсан.
Аливаа улс орон эх хэлээрээ төрийн бүхий л албан хэргээ явуулдаг. Төрийн албаны хэл цэгцтэй, ойлгомжтой байх ёстой бөгөөд түүнийг зохицуулах зорилгоор хэлний хууль байдаг юм. Гэтэл манай оронд хэлний хэм хэмжээг зөрчих явдал ихээхэн гарч байна. Хамгийн наад захын жишээ нь албан газар, хувийн хэвшлүүдийн хаягийг хар даа.
Тэдгээр нь стандартын бус, харь хэлээр бичсэн зэрэг зөрчилтэй байгаа юм. "Рапид" харш л гэнэ, "Сиси" харш л гэнэ. Том том пүүс, компаниудын реклам бол дан англиар явах жишээтэй. Яагаад монголоороо нэрлэчихэж болдоггүй юм бэ.
Хууль гараад багагүй хугацаа өнгөрсөн хэдий ч тодорхой үр дүнд хүрээгүй байна. Аливаа хаяг нь төрийн байгууллага, түүнээс доод шатны байгууллага зэрэг зохих ёсны эрэмбээрээ хэмжээ зааг, стандарт нь өөр байх ёстой.
-Дээр нь хотын гудамжинд байрладаг байгууллагын хаяг, рекламны самбар зөв бичих дүрмийн их алдаатай байдаг. Энэ нь хүмүүсийн нүдэнд мөн л дасал болж эх хэлний утга алдагдахад хүргэдэг?
-Албан байгууллагын хаяг, худалдаа үйлчилгээний газар хаягаа монголоор бичих ёстой. Монголоор бичихдээ болж өгвөл монгол бичгээр, болохгүй бол кирилл үсгээрээ бичих нь зөв.
Дараа нь гадаадын улс орны төлөелегч, жуулчдад зориулж доод талд нь англиар бичих нь зөв юм. Түүнээс биш янз бүрийн хэлээр бичдэг нь буруу. Хэл соёлын хувьд биеэ даасан тусгаар улс гэдэг агуулгатай өнөөдрийн хаяг харшилдаг.
Монгол хүн тусгаар тогтносон эх орондоо эрх чөлөөтэй, жаргаж байгаагаа мэдэхгүй өөреө өөрийгөе үгүйсгэж, хүчгүй болгож байгаа зүйл нь энэ шүү дээ. Ийм байдлыг цэгцлэх нь хотын захиргааны үүрэг. Хэдэн жилийн өмнө хотын захиргаа их ажил өрнүүлж цэгцлэх гэж оролдсон.
-Бичгийн олон эрдэмтэд монгол бичиг нь төрийн бичиг байх ёстой гэх зүйлийг ярьдаг. Энэ талаар таны бодол?
-Миний хувьд монгол хүн бүр монгол бичгээр уншиж чаддаг болох ёстой гэж үздэг. Энэ нь ямар ажил алба хашдаг, ямар ч мэргэжлийн хүн байсан хамаатай юм. Харин шаардлагатай бол монгол бичгээр бичиж сурах хэрэгтэй.
Бүх хүнд монгол бичгээр бичиж сурах шаардлага тавина гэдэг бол бэрхшээлтэй зүйл. Монгол бичгийн дүрэм бол нэлээд нарийн, ярианы хэлнээсээ зөрүүтэй. Монгол бичгийн хэл одоогоос 1000 гаруй жилийн өмнөх монгол хэл юм.
Монгол хэлээр уул гэдэг үгийг агула гэж бичдэг нь эртний монгол хэлний хэллэг. Энэ нь VIII, IX зууны үед монгол хүн уулыг агула гэж хэлдэг байсантай холбоотой. Гэхдээ энэ нь монгол бичгийн хэл хоцрогдсон гэсэн үг биш, хамгийн гол нь бид ярианы хэлтэйгээ ойрхон бичиг сурсан болохоор түүнд дасахад бэрхшээл байгаа байх.
-Хэлний засаглал мөхөж байна, харь хэлний түрэмгийлэл газар авч байна гэх яриа олны дунд байдаг. Энэ талаар бодлоо хуваалцаач?
-Дэлхий дээр олон жижиг хэл мөхөж байна. Суүлийн 50 жилийн дотор 3000 гаруй жижиг хэл мөхсөн гэх тооцоо бий. Монгол хэлний тухайд Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хэл бохир, муу байна, ярианы хэлний хэм хэмжээнд бичиж байна, харь үгийн "довтолгоо"-нд их өртөж байна гэсэн яриа байдаг нь нэгэнт үнэн зүйл.
Үүнээс үүдэлтэй олон сөрөг үр дагаварууд ч гарч байгаа. Бичгийн, ярианы хэл нь тус тусдаа хэм хэмжээтэй. Гэтэл өнөөдөр энэ ялгаа зааг бүдгэрч байгаа нь харамсалтай.
Үүнд санаа зовниж, хэл соёлоо цэвэр ариунаар нь хадгалж үлдэх гэсэн сэтгэлээр хандаж байгаа нь сайшаалтай хэрэг. Нөгөө талаас нь авч үзвэл монгол хэл мөхлийн ирмэгт тулж очсон уу гэвэл тийм биш. ЮНЕСКО-гоос бие даасан хэлний шалгуур шинжүүдийг гаргасан байдаг.
Тэр шалгуураар монгол хэлийг авч үзвэл монгол хэл мөхөх аюулд тулж очоогүй. Тухайлбал, монголчууд гэр орон, ажил төрөлдөө монгол хэлээр ярьдаг, төрийн албан бичиг, бүх шатны сургалт, соёл урлаг, эрдэм шинжилгээний бүтээл зэрэг нийгмийн бүх салбарт монгол хэл үйлчилж байна. Энэ бүхнээс харахад монгол хэл нь одоогоор бие даасан хэлнийхээ шинжийг хадгалж чадаж байгаа юм.
А.Халиун
Эх сурвалж:
Сэтгэгдэл0
Чиний харьяалагддаг Боловсролын яамны дарга мүүний шашинтан авгай уран зохиолын хичээлийг сургалтын хөтөлбөрөөс хасна гэсэн дээ.Чи хаагуур нь яваад байна.Аль эсвэл даргадаа тал засаад байна уу.
… Аливаа бүхэн заавал ч үгүй сайн муу хоёр талтай байдаг. ... Анчны ч бай, гал тогооны ч бай хутгаа хурц болгохын тулд заавал ч үгүй эхлээд хатуу хайргаар үрэх хэрэгтэй болдог дараа нь нарийн торгон ир гаргахын тулд зөөлөн билүүүгээр уйгагүй ирлэдэг . Гэхдээ хэт ирлэвэл ир нь нурж унадаг талтай . Тэгэхлээр нэлээд их ноцолдож байж туршлагатай болоод ирэхдээ аливаа бүгдийг хийхэд алдаа бага гаргадаг сайн талтай. Нөгөө талаар нь авч үзье . Цэрэгт татагдсан Монгол аавын хүү бүр өөр өөрийн хувь тавиланг дагадаг . Том даргын хүү цэрэгт ирсэн ч ихэнхдээ Аав хүний алсын бодолгүй нэгэний алдаанаас болж арын хаалгаар гэртээ ойр алба хааж ээжийн хийсэн халуун хоол цайгаар бордогдож эсвэл ар талд ганц хоёр юм хийсэн болж хугацаат үүргээ биелүүлсэн болж оромддог. … Харин нөгөө нь эгэл жирийн малчны хүү цэрэгт ирж олон аавын хүүхдүүдийн дунд амьдран эр хүний аархах сэтгэлээр өрсөлдөн тэмцэлдэж, эцэстээ ах дүү бололцон , ухаан санаа нь бойргошиж , бие бялдар нь чангарч , аливаад уруул цорвойдог хүүхэд зан нь алга болж зарим нэг доромжлол , ганц хоёр шанаадалтыг даваад өнгөрөх тэвчээр, хат суудаг . ... Мөн эсрэгээрээ ухаантай , холын бодолтой зөвт Аав , төрийн түшээгийн Хүү өөрийн угаас ухаан сэргэлэн, зөвт зан чанарын дагуу бэрхшээлээс зугтаах бус харин ч сөрөн зогсож аливааг хатуу хүтүүг Том эрх мэдэлтэй аавын нөмөрт бус анд нөхдийнхээ дунд тэшигдэн даван туулдаг бол аливаад хар санаатай бууж өгөмтгий , мэдлэг боловсрол дорой ядуу айлын сул дорой Хүү хулгай хийж худал хэлж , хавь орчноо муулан алтан хошуу өргөж ходоодоо борддог ч хэсэг байдаг . Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл … өнөөдөр сайн мэт , жаргалтай зөв мэт санагдавч анхны бэрхшээл , анхны асуудал үүсэхэд бие сэтгэл нь хатуу хүтүүд бэлтгэгдээгүй том даргын хүү , эсвэл ядуу айлын хүү өвдөг сөгдөн бууж өгдөг товчоор хэлвэл биеийн амрыг хайдаг , хулгайч луйварчин араншинтай ардчилсан манж занг эрхэмлэгч нэгэн болдог . Харин нөгөө нь бэрхшээл олдох тусам улам чангарч, улам ухааждаг. ... Тэгээд зангилгийн цаг болоход бага зовж , бага хөдөлмөрлөсөн, худал хуурмаг , луйвар хулгайн замаар замнасан нэг нь хөсөр хаягдаж , ... ихэд зовж зүдэрсэн ч бууж өгөөгүй нэг нь зөвт ухаан , шударга зангаа авч үлдэж чадвал заавал ч үгүй ялалт байгуулдаг . ... Өнөөдөр хэн нэгэнд тохиолдож буй зовлон зүдгүүр , түүнийг хэрхэн давж буй зэргээс хамааран ирээдүйд тухайн хүний гүйцэтгэх үүрэг , амьдрал хувь тавиланг нь бага хэмжээнд ч гэсэн тайлбарлах боломжтой болно гэсэн үг. ... Жишээ нь ЗХУ ын маршал Г К Жуков багаасаа хүнд хэцүү амьдрал туулан, цэрэгт байхдаа хорон нэгний атаархалд өртөн бусдаас илүүгээр харуулд гаран , бусдаас илүүгээр сэлэм бaрин номхон зогсож шийтгүүлдэг нэгэн байсан . Эцэст нь Зөвлөлтийн төдийгүй нийт хүн төрөлхтөнийг фашистын дарангуйлалаас аврах үйлст үнэтэй хувь нэмэр оруулсан цэрэг маршал гэдгийг зөвт сэтгэлтэй хүн бүр мэддэг . Мөн Аса Дагвадорж бусдаас илүү хөдөлмөрлөж , бусдаас илүү тэмцэхдээ Монголын төлөөх зүрх сэтгэлээ хадгалж үлдэж чадсан учраас ихэд өндөр амжилтанд хүрсэн гэдгийг олон Монголчууд сайн мэднэ. Энэ мэтчилэн зөвт шударга зан чанараар хөлс хүчээ урсган, ухаан бодлоо туйлдтал нь шавхаж чадаагүй хэн боловч ялалтын хундаганаас уудаггүй хуультай. ... Юм учиртай , сум гичэртэй . Ухаантай үг шүү. … ... Их мөрнийг өргөн хэмээж зүрхшээвээс үл гаталсугай, Өндөр уулыг хэцүү хэмээн бэрхшээвээс үл давсугай. ... Их мөрнийг өргөн хэмээн үл зүрхшээвээс гаталсугай , Өндөр уулыг хэцүү хэмээн үл бэрхшээвээс давсугай. ... Их Эзэн Богд Чингис хааны алтан сургааль . ...
Монгол хэлээр орчин үеийн мэдээллийн технологийн гайхамшигт ололт ИНТЕРНЕТийг ашиглан амьдралд хэрэгтэй юм олж унших горьдлого алга. Бусад хэлээр бол асар их юм байна. Монгол хэл цаашдаа улстөржсөн хэрүүл хараалын хэл болох төлөвтэй.
… Өөрийнхөө төлөө амьдардаг бүхэн эцэстээ юу ч үгүй мухардаж дуусдаг. … Эх орон, ард түмнийхээ төлөө амьдардаг хүн Монголчуудынхаа сэтгэл зүрхэнд Чингис хаан шиг, Д Сүхбаатар шиг , С Зориг шиг үүрд хайрлагдан , сайнаар дурсагдан , амьд улаан гал мэт асаж дүрэлзсэн ариун зүрх сэтгэл нь үүрд хадгалагдан үлддэг . ... Өнөөдөр идэх хоол өмсөх зүйлсээр олон түмэн дутаж байгаа гэхдээ асуудалын гол нь тэс өөр зүйлд байгаа юм . Бидний xөх тамгат Mонголчууд , … Mонголоо алдаж байгаад бухимдаж байна. !!! … Энэ нийгэм xэт анархи, харийнхны төлөө нийгэм болсон учраас тайвширч чадахгүй байна. … Монгол хүнийг зөвхөн xөх тамгат Mонгол хүн л ойлгоно . Өглөө эртлэн босоод адуун сүргийнхээ зүг очиж буй Mонгол эр xүн замдаа саадгүйгээр салхи исгэрүүлэн давхих дуртай. Энэ бол хөх тамгат Монголчуудын эрх чөлөөт нүүдэлчин амьдралын хэв маяг мөн . Харин хэдэн хужаа нар гарч ирээд газар нутгийг нь цөөхөн урвагчдын тусламжтайгаар өөрийн болгоод нөгөө адуучин эрийн гэрийг тойруулан хашаа босгоод эхлэхэд л жинхэнэ ардчилалын нүүр царай , эзлэн түрэмгийлэх мөн чанарыг нь тэр адуучин ойлгож эхэлдэг. … Эрх чөлөөг эрхэмлэгч Монгол Aдуучин цаг нь болоход дэлхийн хэмжээнд сэтгэж чаддаг . Учир нь тэрээр оюун ухаанаа ямар нэгэн хашилтаар боомилоогүй , Тэнгэрлэг ахуйд амьдардаг учраас .. Харин хужаа хүн тэр хязгаарлалтыг огтхон ч тээршaaхгүй бөгөөд түүнд идэх хоол , мөнгө л байвал, тэрээр хашаан дотроо сэтгэл хангалуун амьдарна. Бао баабар тэргүүтэй харь цустангууд хужаагаараа харж сэтгэдэг , … бид Mонголоороо харж сэтгэдэг . Би хэрэв Хятадад очоод Монгол хүний амьдралын дүрмийг Xятадуудад тунхаглавал тэнд хэн ч ойлгохгүй . Тэнд би өрөвдөлтэй тэнэг Mонгол тэдний дайсан, түрэмгийлэгч болж хувирна. Энэ дэлхий дээр амьдрагч хүмүүн нь Мөнх Тэнгэрээс заяасан газар нутаг дээрээ бүрэн эрх чөлөөтэйгээр өөрийн үндэстний зан заншил , соёл амьдралын хэв шинжийн дагуу амьдардаг . Тэд өөр хоорондоо ямар ч асуудалтай байж болно. Энэ нь тэдний л асуудал.. Гэтэл нэгэн хужаа Mонгол хүний нэрийг барьж тэр үндэстэнд хортой үгсийг элдэв амттай хачрын дундуур шургалуулж өгөөд мэдрэхүйд нь хаалт хашилт хийх гээд байвал үүнийг мэдсэн нэгэн заавал ч үгүй эгдүүцэн түүний хорон санааны эсрэг тэмцэхгүй гэж үү. !!! … Хэн нэгэн чиний хүүхдэд хар тамхийг худал магтаж өгөөд хар тамхичин манкурт боол адил болгох гээд байгаа бол чи үүнийг эсэргүүцэн хүүхдээ хамгаалахаар эрслэн босохгүй гэж үү. !!! … Тэгвэл ард түмнийхээ хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл болох цэвэр ариун оюун ухаан, нүүдэлчин хэв маягтай үндэстнийхээ өвөрмөц онцлогыг хадгалсан зан заншлыг харийн хэн нэгэний оюуны халдлагаас хамгаалахаар Тэнгэрээс заяагдсан ариун үүрэг хүлээсэн хэсэг хүчин оршин байдаг гэдгийг ойлгох гэж оролдогтун . !!! … Мөнх Тэнгэр тэдэнд алив хорон муугийн заль мэхийг харуулж , хамгаалах ухааныг өгсөн гэдэгт итгэгтүн. !!! … Тэд үүнийг мөнгөний төлөө хийдэггүй . Монгол эх орноо зүрхнээсээ хайрладаг учраас өөрийн цус нэгт Монголчуудаа харийнхны худал үг , уран мэхлэлтэнд хууртчих вий гэдгээс эмээж тэднийгээ аврахын тулд бичдэг. Ойлгох нэгэн нь ойлгог. !!! … Бидний Монголчууд бол Мөнх Тэнгэрийн ард түмэн . Хэрэв чи үүнийгээ мэддэг бол , ойлгодог бол хүн төрөлхтөний өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа ухамсарлан өөрийгөө зөвт байдалд захируулан амьдрах ёстой. !!! ... Архи ууж зугаацан цэнгэж , мөнгөний төлөө үхэн хатан зүтгэх ёсгүй гэдэг ээ ойлгоx хэрэгтэй . !!! ... Xарин цэвэр ариун ёс суртахуунтай нэгэн байж жинхэнэ хөх тамгат Mонгол хүн болж бусдад тустай амьдрах нь чиний заавал хийх ёстой амьдралын эхний алхам байх ёстой. … 2011 oн .
… Би хэрвээ өөрийнхээ төлөө амьдардаг бол энэ амьдрал дэндүү уйтгартай дэндүү өрөвдмөөр арчаагүй биш үү. Эд хөрөнгө мөнгө тийм их хэрэгтэй гэж үү. Мэдээж хэрэглээ байдаг учраас түүнийг ямар нэг баялгаар хөдөлмөрөөр бий болгох боломжтой. Гэхдээ энэ нь зүгээр л эд зүйл шүүдээ. Амьдрал асар уудам орон зайнд ер бусын байж л хүн гээч нь өөрийн эрхэм нэрийг хадгалан, амьдралын аагыг амталдаг . Энэ сэтгэлийн гүн их баялгийг бүтээгч хайрыг хэлж байгаа юм. Эх хүн үрийнхээ төлөө юу ч хийхэд бэлэн байдаг . Тэр өөртөө байгаа бүхнээ өгөөд үр хүүхдээ аврахыг хүсдэг . Монголын ард түмний хайртай хүү Д Сүхбаатар юугаараа тийм агуу юм бэ . ??? ... Ардын хувьсгалын үед бүх цэргийн жанжин байснаараа юу . … Үгүй ээ тэр улс орныхоо тусгаар тогтнолын төлөө , Монгол улсын сайн сайхан ирээдүйн төлөө өөрийн амь насыг хайрлахгүйгээр урвагч дайснуудтайгаа тэмцэж алтан амиа алдсан . Зүй нь та нарын бодлоор бол тэр урвагчидад бууж өгөөд түүнийхээ шанд мөнгө аваад асуудлаа шийдэх байсан . Уучлаарай, !!! … Эх орон , ард түмнээ чин зүрхнээсээ хайрласан хэн ч байсан амин хувийн эрх ашгаас , улс орныхоо эрх ашгийг дээгүүр тавьдаг юм . Тэд өөрийгөө ард түмнийхээ төлөө өгөхдөө огтхон ч эргэлздэггүй юм . Эргэлзсэн бол тэдэнд ийм агуу хувь тавилан оногдохгүй байсан . Тэгвэл өнөөдөр Бао баабарын хүмүүжлийн дагуух хүмүүс АН , МАXН , МАН аар дүүрэн байна. Тэд Монголыг цөлбөж идчихээд одоо ичих ч үгүй шударга ёсны тухай хичээл заагаад явж байна. Төр захиргааны байгууллагаар мэргэжлийн хулгайчууд , Бао баабарчууд дүүрэн байна. Тэд өөр хоорондоо өрсөлдөн би л авахгүй бол , би л хулгайлахгүй бол бусад нь хулгайлна, зөвхөн би л өөрийнхээ төлөө байхгүй бол хэн ч намайг гэхгүй гэж өөрсдийгөө худал зөвтгөөд улс орноо цөлбөн дээрэмдэж байна. Энэ хандлага , энэ үзлийг Бао баабаризмийн ялалт буюу түүний 20 жилийн ажлын бүтээл гэвэл илүү таарна. Эсрэгээрээ хэрэв чи Монгол хүн юм бол , ... хэрэв чи дахин хүн шиг хүн байхыг хүсэж байгаа бол , ... эрдэм сурсан ч , ажил хийсэн ч аливаад шударгаар хандаж, чи хийсэн ажлаараа улс орны хөгжилд өөрийн хэмжээгээр тус хүргэн түүнийг урагшлуулахад хүч нэмрээ өгч байгаа гэж бодож сэтгэн хөдөлмөрлөвөл, ... уран бүтээлээ туурвивал амьдрал чинь амар тайван байж сэтгэл зүрх чинь юутай ч зүрлэшгүй баяр хөөрөөр дүүрэн болох биш үү. !!! … Улс орон хүн бүрийн хүчин зүтгэлээр хөгжин мандаж чиний амьдрал ч тэр хэмжээгээр дээшлэх ёстой бус уу. !!! … Би Mонгол улсынхаа төлөө шударгыг барин зүрх сэтгэлээсээ хөдөлмөрлөх болно. Ажил хийвэл ам тостоно гэдэг шиг миний амьдрал ч амар тайван , хангалуун байх болно. Хамгийн гол нь би бусдыг хайрласнаараа , ... өөрийгөө оршин тогтнож байгаа нь бусдад хэрэгтэй гэдэг ээ мэдэрч амьдрах болно. Үүгээрээ би аз жаргалыг амтлан амьдрах болно. Эмч хүн өвчтөн нь эдгэрэхэд, багш хүн шавь нь амжилт гаргахад, Улс орны хүү нь олимпийн медаль авахад баярлан хөөрч сэтгэлийн цэнгэл эдэлдэг . Үүнийг мөнгөөр хийдэггүй , хувиа хичээлтээр ч хийдэггүй , зүрх сэтгэлээ бусдын төлөө зориулан цэвэр ариунаар хөдөлмөрснөөс олж авдаг юутай ч зүйрлэшгүй сэтгэлийн баяр хөөр билээ . Энэ хосгүй мэдрэмжийг та амьдралдаа ганц удаа ч гэсэн амсаж үзсэн л байж таарна . Яагаад гэвэл та ХҮН шүүдээ. Аавын ээжийн хүү , охин бас хэн нэг хүүгийн , охины аав нь , ээж нь ТА шүүдээ. Бүү өөрийгөө хуур . Өөртөө байгаа сайн сайхан чанараа нээ . ... Тэгээд аз жаргалтайгаар амьдар, … Хөх тамгат Монгол ахан дүүс та бүхэндээ би хайртай . … хүндэтгэсэн Zorig. … 2011 oн.
… Ардчилалыг чухам юугий нь аврах юм бэ. ... !!! ... Ардчилсан хужаа нарыг Монгол төрийн толгойд гаргаж өгсөн , … Монголчуудыг ардчилсан ба хувьсгалчаар нь талцуулсан , … Xарийнхан өөрийн бодлогоо Монголд хүчээр тулган хүлээлгэж энгийн ядуу Mонгол ардууд нүдэндээ нулимстай шоовдорлогдон амьдрах нөхцөлд хүргэсэн , … Mэдлэгтэй чадвартай нэг нь эх орноосоо дайжин явахаас өөр аргагүй байдалд оруулсан , … Mонголын газар нутгийг улаар нь эргүүлэх боломжийг гадна, дотрын шунахай луйварчдад олгосон , … Монгол хүүхэд ... Mонгол ахуй, Mонгол хэлээ ад үзэж харийн хэл , соёлыг шүтэж мөнгийг дээдэлж, завхай зайдан дэг журамгүй амьдралд сургаж өгсөн Aрдчилалыг яагаад аврах хэрэгтэй гэж ... !!! , 1990 онд Ардчилсан нийгмийг байгуулахын тулд бус Монгол хүн өөрөө өөрийнхээ tolgoig мэдэж амьдрахын төлөөх буюу хүүхэд өсөж том болоод эцэг эхтэйгээ зөрчилдөн бие даан амьдрахыг хүссэн тэмүүлэлтэй адилтгах хэмжээнд өрнөсөн тэмцэл байсан .Тиймээс цус урсгалгүй бүгдийг өөрчлөх боломж бидэнд олдсон . Энэ дэлхий дээр өөрт оногдсон хувь тавилангаа үүрч амьдрахын тулд , хатуу, хүтүү нугачаа ихт өөрчлөлт хувьслын замаар орж алхахын тулд өндийн боссон Монголчуудын сэтгэлгээний өрнөлтийн нэг хэсэг байсан . Гэхдээ энэ замд ороход бид хорон муу хүмүүстэй тэмцэх сэтгэлзүйн бэлтгэл байхгүй , тэдний санааны муухайг мэдэх амьдралын туршлага гэж бараг байхгүйтай адил байсан . Бидэнд зөвхөн эр зориг , хүсэл эрмэлзэл өвөг дээдсийн үлдээсэн Монгол гэдэг эрхэм ариун нэр , овог л байсан . Зөвлөлтийн тусламжтайгаар тусгаар тогтносон эх орондоо авсан боловсрол мэдлэг харьцангүй өндөр түвшинд, сэтгэлгээний хувьд харьцангуй цэвэр , бие бодьгалийн хувьд харьцангүй эрүүл байсан . Одоо 20 гаран жилийн дараа Mонголчууд бид харьцангуй хэмжээнд өсөж өндийн эрийн цээнд хүрэх дөхжээ . !!! ... Монголчууд хэн нь , хэн бэ гэдгийг ялгаж салгадаг болжээ. Чухам юуны учир, … Хятадууд мөхөөгүй гэдгийг өдөр бүр надад сануулж бай … хэмээн Чингис хаан зарлиг буулгах болов гэдгийг ойлгох хэмжээнд хүрчээ. Харин Aрдчилал гэж буруу тайлж орчуулсан , ... Демократ буюу олонхийн засаглал, ... Монголоор бол Ардын засаглалын мөн чанар ухагдхуун жинхэнэ утгаараа Монголоос гаралтай гэдгийг хүмүүс мэддэг болов уу. … Монгол төрийн төлөө зүтгэх чин зүрхнээсээ хүсэлтэй чигч шударга , мэдлэг чадвартай хүчирхэг ямар ч ардын хүүхдийг угсаа залгамж , баян хоосноор ялгахгүйгээр авч хэрэглэж чаддаг байсан нь Чингис хааны байгуулсан Монгол төрт ёсны нэгээхэн онцлог шинж чанар байсан . Монгол төрийн тэргүүнээ Их Хурилдайгаараа сонгож , … ард нийтээр сонгосон Эзэн хааны эрх мэдлийн өөдөөс тэрсэлсэн хэн боловч үхэх ялтай гэдэг жинхэнэ Монгол төрийн мөн чанар оршиж байсан . Үүнийг Aрдын төр гэдэг . Харин өнөөгийн Aрдчилал бол анархизмийг буюу төргүй оршин тогтнох үзлийг илтэд дөвийлгөн хөлөөрөө толгой хийх боломжийг олгосон , тархигүй хүмүүст зориулaгдсан Монгол төрийг мөхөөх , Mонголын ард түмнийг устгах далд хорон бодлогыг дотроо агуулсан бусармаг нийгмийн тогтолцоо гэдгийг ойлгогтун . ... Мөн Харийнхан Монголыг далдуур эзлэн түрэмгийлсэн цаг үеийн дагуух нэгдмэл хүчийг сарниулагч үзэл суртлын зэвсэг гэж ойлгох хэрэгтэй . . . Энэ бүгдийг ойлгож ухаарах нь өөрийгөө хөх тамгат Монгол хүн гэдэг ээ мэддэг хүн бүрд зайлшгүй хэрэгтэй зүйл гэдгийг ухаарагтун . !!! … Мөнх Тэнгэр бидэнд асар их боломжийг өгсөн мөн биднийг үргэлж харж хамгаалдаг .Өөрийн хүүхдүүдээ хал үзэж хашир суулгахын тулд эдгээр хүнд цаг үеийг Монголчууд бидэнд зөвшөөрсөн гэдгийг ойлгоцгоогтун . !!! … Хэн ухаарч ойлгон зөвийн замаар алхана , тэр нэгэн … Мөнх Тэнгэр Эцэгийн минь Mонголчуудад зориулсан Тэнгэрлэг цаг үед амьдрах хувьтай болох болно гэдгийг сайтар ухаарагтун . !!! … Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Mонгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
... Ирээдүйд юу болох вэ. !!! ... Хувьдаа би Монголчуудын залхуу гэдэгт эргэлздэг . Японд ажиллаж амьдарч байхад Монголчууд сэтгэлээсээ ажлаа сайн хийдэг , харин Хятадууд болон бусад нь дүр үзүүлж ажиллах дуртай хүмүүс юм байна гэдгийг олж харсан бөгөөд олон Монголчууд үүнийг ярьж байхыг сонсож байсан . Гэхдээ ажилсаг , залхуу нь хувь араншингаас хамаарч хүн бүрд харилцан адилгүй байх нь ойлгомжтой. Монголын гадаад бодлого Орос , Япон тал руу түлхүү эрчимжиж эхэлвэл мэдээж Хятадууд боломж гарах бүрд бидний хөгжлийг зогсоох хаах одоогийн бодлогоо улам бүр эрчимжүүлэх болно. Монголын нүүрс , зэс , ширэм Япон руу цувах үед Хятадууд жинхэнэ үнэн нүүр царай болох хорлон сүйтгэх бодлогоо хэрэгжүүлэх болно. Мэдээж үүнд чиний шүтдэг хужаа хүүхэн Уянгаа , түүний нөхөр Баатархуяг , доктор Молор Эрдэнэ , М Энхсайхан , Гарамгайбаар гээд хужаа нар ихэд нууц нөхцөл байдалд гар бие оролцох болно. Тэгээд ч хоёр завин дээр хоёр хөлөө салган тавиад хөвж болохгүйгээс хойш нэгийг нь сонгох хэрэг зайлшгүй гарах болно. ... Монголчууд Монгол - Оросын харилцаанд өндөр ач холбогдол өгч Монгол - Японы харилцааг ихэд хөгжүүлэх болно. Үйлдвэрлэлийн тухайд бол Монголчууд үйлдвэрлэлжилтийг эхлүүлэх хувьсгалын тохироо бүрдсэн гэдгийг ойлгож баялаг бүтээгчид үүнд сэтгэлзүйн болон эд материалын , технологийн шийдлийг бүрдүүлэн бэлтгэлтэй байх ёстой. Гэхдээ хамгийн сүүлийн үеийн техник технологитой үйлдвэрийг хөрөнгө хүч хайрлахгүйгээр барьж байгуулах ёстой бөгөөд Өнгөт болон хар төмөрлөг , Машинт үйлдвэрлэл , нисэх бүтцийн үйлдвэрлэлийг зайлшгүй хөгжүүлэх ёстой . Өнөөдөр хол мэт сонсогдож байвч 30 - 50 жилийн дараа гэхэд Монгол хүн өөрийн ухаанаар, гараар Сансарын орчин үеийн шинэ хөлөг бүтээх түвшинд хүрсэн байх ёстой гэсэн зорилтыг дэвшүүлэх хэрэгтэй. 21 р зуун Сансарын зуун, гариг хоорондын аялалын зуун , Сансарын эринчлэлийн эхлэл үе байх болно. Мэдээлэлийн цахим ертөнцийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийг Монголд хамгийн өндөр түвшинд хөгжүүлэх бодлогыг хүчтэй барих ёстой. Малын гаралтай түүхий эдээ чанарын өндөр түвшинд боловсруулж хагас бэлэн бүтээгдхүүн , эцсийн бүтээгдхүүн үйлдвэрлэж ЕвроАзийн шинэ том зээлд гаргах боломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй . Монгол улс цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгод зайлшгүй ашиглах ёстой бөгөөд хамгийн орчин үеийн өндөр хүчин чадал бүхий Атомын Цахилгаан Станцыг ойрын хугацаанд барьж ашигтлалтанд оруулах ёстой. Монгол улс Далайд гарах гарцыг нээхийн тулд Находкийн боомтыг урт удаан хугацаанд хөнгөлөлттэй үнээр ашиглах хэлэлцээрийг Оросын талтай байгуулах ёстой бөгөөд боомттой холбох төмөр замыг ойрын хугацаанд ОХУ тай хамтарч барьж ашиглалтанд оруулах ёстой . Монгол улс ЕвроАзийн Холбоотой болон Японтой түлхүү хэлбэрээр аж үйлдвэрлэлийн интеграчлалыг эрчимтэй хөгжүүлэх ёстой . Монгол улс хүнсний бүтээгдхүүнээр өөрөө өөрийгөө 100 % хангах ёстой . Монголчуудын дунд шатны ажиллах хүчний бэлтгэл Өмнөд Солонгос болон бусад өндөр хөгжилтэй улс орнуудад хийгдсэн бол , дээд болон нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин Дэлхийн томооохон Эрдэм шинжилгээний хүрээлэн , Их сургүүүлиуд дээр хийгдсэн тул үүн дээр үндэслэн Үндэсний Боловсрол гэгээрэлийн салбарыг чанарын цоо шинэ шатанд гарган хөгжүүлэх хэрэгтэй. ... Энэ бүхнийг ерөнхийд нь нэгтгэн дүгнэхэд бидний Монголчууд сүүлийн 20 иод жилд гар хумхин суугаагүй бөгөөд социализмийн гэх тодотголтой 70 жилийн үндэс суурин дээр үсрэнгүй өндөр хөгжилтэй Их Монгол улсыг байгуулах зорилтот ажлаа алхам ч сааруулаагүй гэдгийн баталгаа болж өгч байгааг Монгол ахан дүүс та бүхэн ойлгож байгаа гэдэгт итгэж байна. Энэ бүх ажлыг Монголын Төр өөрөө удирдан манлайлах ёстой бөгөөд төслийн ажилд Төрийн оролцох ёстой хувь хэмжээг зохист хэмжээнд байлгах , хувийн хэвшилд ажиллах зах зээлийг нь нээх , хөдөлмөрийн нөөцийг бүрдүүлэх , хямд үнэтэй санхүүгийн эх үүсвэрээр хангах , стандарт технологийн гуримийг чанд сахин мөрдүүлэх тэдний аюулгүй ажиллагааг хангах нөхцөлийг бүрдүүлэн ажиллах ёстой. ... Эцэст нь алтыг хайлуулах нь улам бүр цэвэр алт гаргаж авахын төлөө байдаг шиг , … Өнөө үеийн ороо бусгаа цагийн хэлхээнд бидэнд зөвшөөрөгдсөн зовлонт хүнд байдал , харийнхны булаан эзлэлт , ардчилсан хужаа луйварчид урвагчдын бусармаг хорт үйл бүхэн нь хөх тамгат Монголчууд биднийг аливааг ухааруулж ойлгуулах , хурцлахад чиглэгдсэн Мөнх Тэнгэр Эцгийн минь хайраар үйлдэгдсэн суран бүсний шавхуурдалт байсан гэдгийг заавал ч үгүй зүрхэндээ таньж мэдтүгэй . !!! ... Хан Тэнгэрийн хилэнд ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид устан мөхөж тамын гүнд хаягдах болно. ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно. ...
Монгол хэл нутгийн аялгуу буюу угсаатны хэлнүүд дээр тогтдог. тэр аялгуунууд нь мөхөж байгаа. Төрийн албан ёсны хэлний тухай хуулиар бүх зүйл кирилл монголоор бичигдэх ёстой. Уйгаржин монгол бол түүх.